CC BY
36
bryg. dr inz. Jaroslaw ZARZYCKI
Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej
OBOWI^ZKI WLASCICIELI I ZARZ^DCOW LASOW Z ZAKRESU OCHRONY PRZECIWPOZAROWEJ
Responsibilities of forests owners and managers in fire protection
Streszczenie
Artykul zwi^zany jest z obowi^zkami wlascicieli i zarz^dcow lasow wynikaj^cymi z ustawy o ochronie przeciwpozarowej, a zwi^zanymi z przestrzeganiem zasad ochrony przeciwpozarowej na gruntach lesnych.
Summary
In the paper responsibilities of forests owners and managers have been discussed. This responsibilities are arising from the Act on fire protection, and are associated with the keeping of the fire protection on forest land.
Slowa kluczowe: las, ochrona przeciwpozarowa, pozar. Keywords: forest, fire protection, fire.
Ogolny obowi^zek ochrony przeciwpozarowej gruntu lesnego stanowi^cego samodzielnie kompleks lesny lub s^siaduj^cych ze sob^ gruntow lesnych tworz^cych wspolnie kompleks lesny jako teren wynika z art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpozarowej: „Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystajqce ze srodowiska, budynku, obiektu lub terenu sq obowiqzane zabezpieczyc je przed zagrozeniem pozarowym lub innym miejscowym zagrozeniem. " W zapisie tym ogolny obowi^zek ochrony terenu (gruntu lesnego) jako ograniczonej cz^sci powierzchni ziemi jest nie tylko przed zagrozeniem pozarowym, ale rowniez przed innym miejscowym zagrozeniem, ktorym jest zdarzenie wynikaj3.ce z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody nieb^d^ce pozarem ani kl^sk^ zywiolow^, stanowi^ce zagrozenie dla zycia, zdrowia, mienia lub
srodowiska, któremu zapobiezenie lub którego usuni?cie skutków nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych srodków. Skupmy si? jednak na zagrozeniu pozarowym, które musi byc na tyle realne, aby stwarzalo stan niebezpieczenstwa wyst^pienia na gruncie lesnym zdarzenia, którym jest pozar nie b?d^cy kl?sk^. zywiolow^.. Korzystaj^cym z gruntu lesnego moze byc zarówno wlasciciel, zarz^dca lub uzytkownik tego gruntu, jako osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja w sensie konkretnego tytulu prawnego do tego gruntu, jak równiez osoba, która przypadkowo znalazla si? na tym gruncie lesnym. Obowi^zek podejmowania czynnosci zabezpieczaj^cych przed mozliwosci^ powstania pozaru ci^zy na kazdym faktycznie korzystaj^cym z gruntu lesnego. Tresc art. 3 ust. 2 ustawy o ochronie przeciwpozarowej stanowi, ze „Wlasciciel, zarzqdca lub uzytkownik budynku, obiektu lub terenu, a takze podmioty, o których mowa w ust. 1, ponoszq odpowiedzialnosc za naruszenie przepisów przeciwpozarowych, w trybie i na zasadach okreslonych w innych przepisach." Podstawa odpowiedzialnosci za naruszenie przepisów przeciwpozarowych, o których mowa wyzej zawarta jest w kodeksie karnym i kodeksie wykroczen, jak równiez w odpowiedzialnosci administracyjnej i cywilnej.
Z kolei tresc art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpozarowej naklada wyl^cznie na wlasciciela szereg konkretnych wymogów w zakresie ochrony przeciwpozarowej terenu (czytaj równiez gruntu lesnego). Pierwszym wymienionym obowi^zkiem jest „przestrzegac przeciwpozarowych wymagan techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych". W przypadku gruntu lesnego sprowadza si? to m. in. do niezwykle szerokich wymogów z zakresu ochrony przeciwpozarowej przy urz^dzaniu takiego gruntu lesnego. Konkretne wymogi zawarte s^. m. in. w rozporz^dzeniu:
a. Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagan w zakresie odleglosci i warunków dopuszczajqcych usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sqsiedztwie linii kolejowej, a takze sposobu urzqdzania i utrzymywania zaslon odsnieznych oraz pasów przeciwpozarowych (Dz. U. Nr 153, poz. 955).
b. Ministra Spraw Wewn?trznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719),
c. Ministra Srodowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczególowych zasad zabezpieczeniaprzeciwpozarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z pózn. zm.).
W pkt 2 omawianego przepisu na wlascicielu ciqzy obowiqzek wyposazenia gruntu lesnego w wymagane urzqdzenia przeciwpozarowe i gasnice. Przez urzqdzenia przeciwpozarowe nalezy rozumiec urzqdzenia sluzqce do zapobiegania powstaniu, wykrywania, zwalczania pozaru lub ograniczania jego skutkow, a w szczegolnosci: urzqdzenia wchodzqce w sklad systemu alarmowo-dyspozycyjnego, obserwacyjnego, patrolowego, urzqdzenia zwiqzane z poborem wody ze zrodel wody do celow przeciwpozarowych w lasach, urzqdzenia stanowiqce wyposazenie baz sprzçtu do gaszenia pozarow lasow i inne.
Aby wymieniony w pkt 3 obowiqzek „zapewnienia konserwacji oraz naprawy urzqdzen przeciwpozarowych i gasnic w sposôb gwarantujqcy ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie" byl spelniony, konserwacjç oraz naprawç ww. sprzçtu powinny wykonac osoby upowaznione i przygotowane do przeprowadzania takich czynnosci. Zgodnie z tresciq art. 30 ustawy o ochronie przeciwpozarowej „wlasciciel, zarzqdca lub uzytkownik terenu (gruntu lesnego) ponosi w petni koszty nabycia i utrzymania, w stanie zapewniajqcym sprawnosc, sprzçtu, urzqdzen przeciwpozarowych, srodkôw gasniczych, urzqdzen sygnalizacyjno-alarmowych i innych urzqdzen oraz instalacji ochrony przeciwpozarowej, do ktôrych posiadania zobowiqzujq go przepisy wydane na podstawie art. 13 ust. 1 i 3, a takze koszty wykonania obowiqzku okreslonego w art. 5". W szczegolnosci chodzi tu o tresc rozdzialu 9 rozporzqdzenia Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynkôw, innych obiektôw budowlanych i terenôw (Dz. U. Nr 109, poz. 719), jako nawiqzanie do tresci art. 13 ust. 1.
„Zapewnienie osobom przebywajqcym w kompleksie lesnym, bezpieczenstwa i mozliwosci ewakuacjf ' jest kolejnq powinnosciq wlasciciela. Taki stan bezpieczenstwa jest wymagany w razie wystqpienia na gruncie lesnym zagrozenia pozarowego lub pozaru. Zapobiezenie zagrozeniu dla osob przebywajqcych na gruncie lesnym uzyskiwane jest przez zapewnienie koniecznych warunkow ochrony technicznej gruntowi lesnemu, jak rowniez poprzez tworzenie warunkow organizacyjnych i formalnoprawnych zapewniajqcych ochronç ludziom, a takze przeciwdzialajqcych powstawaniu lub minimalizujqcych skutki powstania pozaru na tym gruncie. Jednym z elementow zapewnienia osobom przebywajqcym na gruncie lesnym bezpieczenstwa jest stosowanie m. in. nastçpujqcych zakazow:
a. w odleglosci mniejszej niz 30 m od skraju toru kolejowego lub drogi publicznej, z wyjqtkiem drogi o nawierzchni nieutwardzonej, pozostawianie w szczegolnosci galçzi, chrustu, nieokrzesanych sciçtych drzew i odpadow poeksploatacyjnych jest
zabronione,
b. w lasach i na terenach sródlesnych, na obszarze lqk, torfowisk i wrzosowisk, jak równiez w odleglosci do 100 m od granicy lasów nie jest dopuszczalne wykonywanie czynnosci mogqcych wywolae niebezpieczenstwo pozaru, w szczególnosci:
- rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez wlasciciela lub zarzqdcç lasu (nie dotyczy czynnosci zwiqzanych z gospodarkq lesnq oraz wykonywaniem robót budowlanych i eksploatacji kopalni w porozumieniu z wlascicielem lub zarzqdcq lasu),
- palenie tytoniu, z wyjqtkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi,
- przy ustawianiu stert, stogów i brogów nalezy zachowae od lasów i terenów zalesionych co najmniej 100 m.
Nieprzestrzeganie powyzszych zakazów obniza bezpieczenstwo na gruncie lesnym, a odpowiedzialnym za taki stan rzeczy jest wlasciciel, zarzqdca lub uzytkownik gruntu lesnego albo osoba, która przypadkowo znalazla siç na tym gruncie lesnym lub w jego sqsiedztwie. „Zapewnienie osobom przebywajqcym na terenie (gruncie lesnym) mozliwosci ewakuacjf' na wypadek powstania pozaru jest przygotowaniem wymagajqcym duzej sprawnosci organizacyjnej i technicznej. W takiej sytuacji nalezy zawsze zakladae, ze na gruncie lesnym mogq przebywae ludzie i nalezy wskazae im drogi ewakuacji. Drogami ewakuacji na gruncie lesnym bçdq wszystkie drogi lesne i drogi publiczne, a w szczególnosci oznakowane dojazdy pozarowe przebiegajqce przez grunt lesny. Na tablicach informacyjnych umieszczanych przy wjazdach do lasu i przy parkingach lesnych wsród kilku informacji pisanych i obrazkowych na nich zawartych powinien znaleze siç równiez wykaz telefonów alarmowych, skrócona instrukcja postçpowania na wypadek powstania pozaru lasu, informacja o sygnalach dzwiçkowych w dzien i sygnalach swietlnych w nocy podawanych przez ratownicze sily i srodki naziemne oraz powietrzne informujqce o pozarze lasu, jak równiez plan gruntu lesnego z zaznaczonymi drogami lesnymi, w tym dojazdami pozarowymi i drogami publicznymi przebiegajqcymi przez ten grunt pozwalajqcymi wydostae siç na zewnqtrz tego gruntu lesnego.
Kolejnq powinnosciq wlasciciela gruntu lesnego jest „przygotowac teren (grunt lesny) do prowadzenia akcji ratowniczej", czyli kazdych zorganizowanych czynnosci wchodzqcych w sklad akcji ratowniczej, podjçtych w celu ochrony zycia, zdrowia, mienia lub srodowiska,
a takze likwidacji zródel powstania pozaru, klçski zywiolowej lub innego miejscowego zagrozenia. Przygotowanie gruntu lesnego do prowadzenia akcji ratowniczej polega m. in. na zapewnieniu dojazdów pozarowych o wymaganych parametrach technicznych i ich oznakowaniu, zródel wody do celów przeciwpozarowych w lasach oraz wystçpujqcych przy tych zródlach wody przeciwpozarowych stanowisk czerpania wody i ich oznakowaniu, wyposazeniu baz sprzçtu do gaszenia pozarów lasu zgodnie z wymogami prawnymi w tym wzglçdzie itp.
„Zapoznanie pracowników z przepisami przeciwpozarowymi" to kolejny obowiqzek wlasciciela gruntu lesnego. Ten zapis dotyczy wlascicieli zatrudniajqcych pracowników, którzy wykonujq prace na gruncie lesnym. Wszystkim pracownikom powinna zostae przekazana podstawowa wiedza w zakresie przepisów zwiqzanych z ochronq przeciwpozarowq lasów w ramach szkolen z bezpieczenstwa i higieny pracy.
Ostatnim obowiqzkiem wlasciciela gruntu lesnego w mysl art. 4 ust. 1 pkt 7 ustawy
0 ochronie przeciwpozarowej jest „ustalenie sposobów postçpowania na wypadek powstania pozaru, klçski zywiolowej lub innego miejscowego zagrozenia1". Ustalenie „sposobów ..." to nic innego jak opracowanie dokumentu praktycznie uzytecznego zawierajqcego w szczególnosci rozdzialy poswiçcone charakterystyce lesnej i pozarowej gruntu lesnego, precyzyjnym procedurom dotyczqcym bezpieczenstwa pozarowego w zakresie wlasciwego postçpowania (zadania i obowiqzki) w sytuacji powstania pozaru na gruncie lesnym wszystkich pracowników zatrudnionych przez wlasciciela lub zarzqdcç do prac na gruncie lesnym w róznym zakresie, planom gruntu lesnego z uwzglçdnieniem graficznych danych dotyczqcych w szczególnosci powierzchni gruntu lesnego, rodzaju pokrywy gleby
1 drzewostanu, obciqzenia ogniowego biomasq, kategorii zagrozenia pozarowego, dojazdów pozarowych i pozostalych dróg przebiegajqcych przez grunt lesny, miejsc usytuowania baz sprzçtu do gaszenia pozarów lasów, najblizszej tzw. „lesnej bazy lotniczej" i jednostek ochrony przeciwpozarowej, przeciwpozarowych stanowisk czerpania wody przy zródlach wody do celów przeciwpozarowych. Zachowanie pracowników w chwili wystqpienia pozaru na gruncie lesnym to nic innego jak okreslenie ich powinnosci w tego typu zdarzeniu. Nalezy ustalie kto danq powinnose zwiqzanq z bezpieczenstwem podczas powstania pozaru na gruncie lesnym i w jaki sposób powinien zrealizowae stosujqc wielowariantowose podyktowanq zmiennosciq sytuacji. Swoje zadania w „sposobach ..." powinni miee okresleni wszyscy pracownicy, np. nadlesnictwa czy parku narodowego. Dla wytypowanych osób zaangazowanych w dzialania zwiqzane z powstaniem pozaru lasu powinny bye sporzqdzone wyciqgi z niektórymi zasadami postçpowania okreslonymi w „sposobach ..." w postaci tzw.
„sciqg". Jednym z zadan jest powiadomienie podmiotów ratowniczych o powstaniu pozaru, czyli ustalenie sposobu powiadomienia o pozarze, gdyz zgodnie z tresciq art. 9 ustawy o ochronie przeciwpozarowej kazdy, „kto zauwazy pozar, klçskç zywiotowq lub inne miejscowe zagrozenie, jest obowiqzany niezwtocznie zawiadomic osoby znajdujqce siç w strefie zagrozenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkç ochrony przeciwpozarowej albo Policjç bqdz wójta albo soltyscT. Innym zadaniem podczas powstania pozaru na gruncie lesnym jest podjçcie dzialan niewymagajqcych specjalistycznych umiejçtnosci i sprzçtu, zmierzajqcych do zminimalizowania skutków powstalego pozaru. W tym zadaniu równiez nalezy ustalic sposoby postçpowania osób wykonujqcych okreslone czynnosci przy pomocy dostçpnych srodków, itd. Kazdy pracownik zwiqzany swoimi zadaniami z gruntem lesnym powinien znac zasady postçpowania po wykryciu pozaru. Waznym jest równiez to, aby zawarte w „sposobach ..." ustalenia byly sprawdzane w sposób praktyczny w postaci próbnych alarmów o powstaniu pozaru co najmniej raz w roku. Dobrze jest przygotowac cwiczenia symulujqce pozar lasu, podczas których cwiczq pracownicy nadlesnictwa czy parku narodowego oraz zastçpy gasnicze jednostek ochrony przeciwpozarowej. Dobrze przygotowane i przeprowadzone Cwiczenia powinny stac siç dobrym zwyczajem, który winien stanowic normç, gdyz moge one przyniesc bardzo wymierny efekt. Nagranie Cwiczen, a nastçpnie ich odtworzenie na szkoleniu z zakresu ochrony przeciwpozarowej pozwala wyciqgnqc wiele wniosków i nieprawidlowosci w przebiegu Cwiczen, które nie powinny siç powtórzyc na kolejnych Cwiczeniach tego typu lub podczas rzeczywistego pozaru lasu.
Podsumowanie
Tresc niniejszego artykulu zawiera szereg ogólnych technicznych (praktycznych) propozycji realizacji wymagan wynikajqcych z postanowien aktów prawnych zwiqzanych z ochrony przeciwpozarowe lasów.
Literatura
1. Ustawa o ochronie przeciwpozarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. Nr 81, poz. 351 z pózn. zm.);
2. Komentarz do ustawy o ochronie przeciwpozarowej - www.tarbonus.pl (2011);
3. Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109, poz. 719);
4. Rozporzqdzenie Ministra Srodowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczególowych zasadzabezpieczeniaprzeciwpozarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z pózn. zm.);
5. Rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagan w zakresie odleglosci i warunków dopuszczajqcych usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sqsiedztwie linii kolejowej, a takze sposobu urzqdzania i utrzymywania zaslon odsnieznych oraz pasów przeciwpozarowych (Dz. U. Nr 153, poz. 955).
Recenzenci dr inz. Pawel Janik dr inz. Marian Pigan
