БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДЫН ОКУУЧУЛАРЫН УЛУТТАР АРАЛЫК МАДАНИЯТКА ТАРБИЯЛООНУН КРИТЕРИЙЛЕРИ ЖАНА ДЕҢГЭЭЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ПЕДАГОГИКА

УДК 37.012

https://doi.org/10.52754/16948610 2023 1 11

БАШТАЛГЫЧ КЛАССТАРДЫН ОКУУЧУЛАРЫН УЛУТТАР АРАЛЫК МАДАНИЯТКА ТАРБИЯЛООНУН КРИТЕРИЙЛЕРИ ЖАНА

ДЕЦГЭЭЛИ

Омурзакова Гулкайыр Абдималиковна, окутуучу,

Хотиг2акоуа@о$И$и. кх Ош мамлекеттик университети, Ош, Кыргызстан

Аннотация. Макалада азыркы мектептин башталгыч классынын окуучуларынын улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун маселеси каралган. Мектепте улуттар аралык маданиятка тарбиялоону уюштуруу процесси окуучуларды адамдын жана улуттун укуктары, улуттук жана адамзаттык баалуулуктар жвнYндв илимий билимдер системасы менен тааныштырууну, атуулдук ац-сезимди внYктYPYYHY, улуттар аралык маданиятка тарбиялоону калыптандырууну камтыйт. ИзилдввнYн ЖYPYШYндв класстан тышкаркы иштерде башталгыч кластардын окуучуларынын улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын компоненттери (когнитивдик, мотивациялык, иш аракеттик, баалоочу-жыйынтыктоочу), анын критерийлери жана алардын жогорку, орточо, твмвнщ децгээлдери аныкталган. Башталгыч класстардын окуучуларынын улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун взгвчвлYктврYн изилдвв, анын компоненттерин жана анын критерийлерин аныктоону талап кылат. Бул окуучулардын улуттар аралык маданиятка тарбиялоо процессинин натыйжалуулугун арттыруунун башкы шарты болуп саналат.

Ачкыч свздвр: тарбиялоо, класстан тышкаркы иштер, когнитивдик, мотивациялык, иш аракеттик, баалоочу, каада-салт, маданият, мамилелешYY.

КРИТЕРИИ И УРОВЕНЬ ВОСПИТАННОСТИ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ В МЕЖНАЦИОНАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЕ

Омурзакова Гулкайыр Абдималиковна, преподаватель,

Хотиг2акоуа@о$И$и. кх Ошский государственный университет,

Ош, Кыргызстан

Аннотация. В статье рассматривается проблема воспитания учащихся начальных классов в интернациональной культуре. Процесс организации воспитания межнациональной культуры в школе включает приобщение учащихся к системе научных знаний о правах человека и нации, национальных и общечеловеческих ценностях, развитие гражданского сознания, формирование воспитания межнациональной культуры. В ходе исследования были определены компоненты (познавательный, мотивационный, деятельностный, оценочно-суммарный) воспитанности младших школьников в интернациональной культуре во внеурочной деятельности, ее критерии и их высокий, средний и низкий уровни. Изучение особенностей воспитания учащихся начальных классов к межнациональной культуре требует выявления ее компонентов и критериев. Это

является главным условием повышения эффективности процесса приобщения учащихся к межнациональной культуре.

Ключевые слова: воспитание, внеклассная работа, когнитивная, мотивационная, деятельностная, оценочная, традиция, культура, отношения.

CRITERIA AND LEVEL OF UPBRINGING OF JUNIOR SCHOOLCHILDREN IN THE FIELD OF INTERETHNIC CULTURE

Оmurzakova Gulkaiyr Abdimalikovna, Lecturer,

gomurzakova@oshsu.kg Osh state university, Osh, Kyrgyzstan

Abstract. The article deals with the problem of educating primary school students in an international culture. The process of organizing the upbringing of interethnic culture at school includes introducing students to the system of scientific knowledge about human and nation rights, national and universal values, the development of civic consciousness, and the formation of the upbringing of interethnic culture. In the course of the study, the components (cognitive, motivational, activity, estimated-total) of the upbringing of younger schoolchildren in the international culture in extracurricular activities, its criteria and their high, medium and low levels were determined. The study of the peculiarities of educating primary school students to interethnic culture requires the identification of its components and criteria. This is the main condition for increasing the effectiveness of the process of introducing students to international culture.

Key words: upbringing,, extracurricular work, cognitive, motivational, activity, evaluation, tradition, culture, relationships,

Киришуу- Азыркы кезде жаштарды улуттар аралык маданиятка тарбиялоо eлкeбYЗДYн келечегин аныктаган проблемалардын бири болуп саналат. Биринчиден, Кыргызстандагы социалдык-экономикалык, саясий eзгeрYYлeр, чек ара маселелелери менен байланышкан чыр-чатактар улуттар аралык чьщалууну жаратууда. Экинчиден, Кыргызстандын улуттук саясатынын Стратегиясында, билим берYY системасын eнYктYPYYгe багытталган концептуалдык документтерде e3 элинин мурастарын, eлкeнYн маданий eнYГYYCYн жана жалпы адамзаттык баалуулуктарды тYШYHYYгe умтулган маданияттуу «Кыргыз жаранын» тарбиялоо баса белгиленген. «Кыргыз жараны - бул этностук, диний, социалдык жана регионго таандыктыгына карабастан, Кыргыз Республикасынын Конституциясына ылайык укуктары жана милдеттери бар [1; 2.]. «Кыргыз жаранын» тарбиялоонун зарылдыгы eлкeнYн жаштарын улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун максаттарын жана мазмунун аныктайт.

Мектеп социалдык институт катары бул проблеманы чечYYДe негизи ролду ойнойт. Мектепте улуттар аралык маданиятка тарбиялоону уюштуруу процесси окуучуларды адамдын жана улуттун укуктары, улуттук жана

88

адамзаттык баалуулуктар жeнYндe илимий билимдер системасы менен тааныштырууну, атуулдук ац-сезимди eнYктYPYYHY, улуттар аралык маданиятка тарбиялоону калыптандырууну камтыйт. Тарбиялоо процессинде окуучунун жYPYм-турумуна жогорку моралдык тYрткY берYY улуттардын ез ара жакындашуусуна жана алардын социалдык-маданий иденттYYЛYГYн (менталдык кубулуш, улуттук образ) аныктай билYYCYнe оц таасирин тийгизет. Мына ушуга байланыштуу улуттар аралык маданиятка тарбиялоону башталгыч класстан баштоо натыйжалуу болуп саналат.

Изилдеенун каражаттары жана ыкмалары. Класстан тышкаркы иштерде башталгыч класстын окуучуларына улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун натыйжалуулугун арттыруу YЧYH биз райондук шаар жана Ош шаарынын мектептеринде Y4 этаптан турган педагогикалык эксперимент жYргYЗДYк. Мисалы, Эзген шаарындагы № 7 мектеп-гимназиясы, Карасуу шаарындагы № 11 Ж. Атабаев атындагы орто мектебине, Ош шаарындагы "Жетиген" мектеп-лицейи, №18 А. Навои атындагы мектеп-гимназияларына. Эксперипенттин жыйынтыгы ете жогорку керсет^чту керсете алган. Жогорудагы изилдeeнYн жYPYШYндe теориялык жана эмпирикалык методдордун комплекси колдонулду.

Жыйынтыктар жана талкуулар. КМШ eлкeлeрдYн окумуштууларындай эле улут маселеси Кыргызстандын тарыхчы, философ, социолог, педагог окумуштуулары тарабынан изилденYYДe. Союз тараганга чейин Кыргызстандын мектептеринде бул багытта бир кыйла тажрыйба топтолгон[11; 12]. Улуттар аралык ез ара мамилелешYYHYн маселелерин педагогдор М.А. Алтаев [4], А. Юнусходжаев[17], Л.Ф. Тимофеева[15], Н.А. Асипова [5;6;7;8;9ж.б], А. Кожобаев [13] ж.б. интернационалдык тарбия берYYHYн маселелери тарбиянын башка тYрлeрY менен айкалыштырып чечишкен.

Ал эми СССРдин тарашы улуттар аралык мамиленин курчушуна алып

келген. Окумуштуу Н. А. Асипова [1994-2021] изилдeeлeрYндe улуттар

аралык ез ара баарлашуу маданиятын калыптандыруунун жацы социалдык

шарттарга ылайык келген фундаменталдуу теориялык, методологиялык жана

практикалык маселеси ар тараптуу изилдеген. Н.А. Асипованы Кыргызстанда

«Улуттар аралык маданиятты калыптандыруунун педагогикасы» деп аталган

тармактын негиздeeчYCY катары карасак болот. Окумуштуу мектеп

окуучуларынын улуттар аралык баарлашуу маданиятын калыптандырууда

курчап турган чeйрeнYн, жеке психологиялык жана этнопсихологиялык

eзгeчeлYктeрYн, тарбиялоонуну этнопедагогикалык ж.б. каражаттарын эске

алуу маанилYY педагогикалык шарттардын бири экендигин баса белгилейт.

Башкача айтканда, инсандын улуттук eзгeчeлYГY инсан калыптанган

чeйрeнYн eзгeчeлYктeрYн бекиткендиктен, инсандын коомдук

89

калыптанышынын негизги факторлорунун бири болуп саналат. Ошентип, улуттук психологиянын eзYHYн материалдык базасы, спецификалык алып жYPYYчYлePY бар жана бYTYндeй бир элдин, этностук жамааттын eкYлдeрYHYн курчап турган дYЙнeнY кабылдоодо жалпылыгы, жYPYм-турумдун туруктуу формаларында, психологиялык eзгeчeлYктeрдe, тилинде, бири-бири менен жана башка адамдар менен болгон мамилесинде, белгал^ окуяларга болгон мамилесинде кeрYнeт. [8; 9; 10 ж.б.]

Адылбек кызы ГYлназдын [3] изилдeeсY кeп улуттуу билим берYY жамаатында мектеп окуучуларынын улуттар аралык баарлашуу маданиятын калыптандырууда жеке психологиялык eзгeчeлYктeрYн эске алуу маанилYY боло тургандыгын белгилеген.

Бирок, республикабыздын окумуштуулары тарабынан улуттар аралык мамилени тарбиялоонун маселелери изилденсе башталгыч класстын окуучуларына улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун маселелери жеткиликтYY изилдене электигин кeрсeттY.

Улуттар аралык маданиятын тарбиялоо - бул мектеп окуучуларына коюлган талаптарга ылайык улут тарабынан жаралган улуттук баалуулуктарды жаш муундарга системалуу, максаттуу жана этаптуу eткeрYп берYY процессин тYШYнeбYЗ. Ал эми улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун мацызы - жеке улут топтогон жана муундан муунга eтYп келе жаткан баалуулуктарды жана салттарды сактоону жана eнYктYPYYHY камсыз кылуу менен аныкталат.

Азыркы кезде изилдeeлeрдe улуттар аралык маданиятка тарбиялоонун теориялык негизин аныктаган бир катар тYШYHYктeрYHYн кeп кырдуулугу башталгыч класстын окуучуларынын бул багытта тарбиялангандыгынын децгээлин баалоосу YЧYн так критерийлердин жоктугун жаратат. Мунун баары башталгыч класстын окуучуларынын жаш курагына ылайык eнYГYYCYндe, алардын башка улуттун балдары менен болгон мамилесинде, иш-аракеттеринде улуттук eзгeчeлYктeрY кeрYHYп турат деген ойду айта алабыз.

Окумуштуу З.Т. Гасанов [10], В.П.Комаров [14], Р.З.Хайруллин [16] жана башкалар улуттар аралык мамилелешYY маданияты бир нече компоненттерден турган структурасы боло тургандыктарын белгилешкен.

Башталгыч кластардын окуучуларынын улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын децгээлин атайын критерийлердин жардамы аныктоого болот. Критерий (латынча "критерий" деген сeз, "салыштыруу" дегенди билдирет)- бул белги, анын негизинде предмет же изилденип жаткан кубулуш бааланып, маанилYY жана eлчeeгe мYмкYн болгон натыйжаларды салыш-тырууда колдонулат

Kлaсстaн ^т^ркь: иштердин системaсы бaштaлгыч клaсстapдын окyyчyлapын yлyттap apanbrn мaдaнияткa тapбиялоонyн потенци^ым ээ экендигин бaйкaй элдык. Kлaсстaн тышкapкы иштердин yлyттap apaлык мaдaниятын тapбиялоонyн потенцмлы - 6ул бaштaлгыч клaстapдын окyyчyлapынын жaш eзгeчeлYГYнe, билим дедгээлине, дYЙнe тaaнымынa ылaйык, влгылыктуу фоpмa жaнa методдорду, кapaжaттapды гайд^^ьи, aлapдын yлyттap apaлык мaдaнияткa тapбиялaнyyсyнa тaaсиp этYY MYMKYHЧYЛYГYHYH жыйындысы. ИзилдeeнYн жYPYШYндe мектепте жYpгY-ЗYЛгeн клaсстaн тышкapкы иштерге aтa-энелеpдин кaтышyyсy ^a-эненин билим дедгээлине, социэлдык стaтyсyнa жaнa состaвынa, дYЙнe тaaнымынын дедгээлине, коом жeнYндeгY кeз кapaштapынa ж.б. жaгдaйлapынa жapaшa), ap TYPДYY кapaжaттapды, влгылыктуу фоpмa жaнa методдоpдy колдонуу, педaгогикaлык шapттapды эске anyy окyyчyлapдын Kыpгызстaн кeп улуттуу eлкe жaнa aндa жaшaгaн yлyттap, aлapдын улуттук бaaлyyлyктapы тyypaлyy билимин, кeз кapaштapын кедейт^ге, eзYн кeп улуттуу чeйpeдe текшеpип кepYYгe MYMKYHЧYЛYK тYзeт. Мынa ушул жaгдaйлap бaштaлгыч клaсстapдын окyyчyлapын улуп^ apaлык мaдaнияткa тapбиялaнгaндыгынын дaяpдыгынa тaaсиpин тийгизет. Окyyчyлapдын yлyттap apaлык мaдaнияткa тapбиялaнгaндыгынын дaярдыгы - aлapдын eзYн идентификвциялвй aлышынa, мaмилелешYY мaдaниятынын жэнэ aдеп-aхлaктык сaпaттыpынын кaлыптaнышы менен ami^ana^ Мынa ушул жaгдaйдaн aлгaндa изилдeeбYЗДYн мaксaты клaсстaн тышкapкы иштеpде бaштaлгыч клaстapдын окyyчyлapынын yлyттap apaлык мaдaнияткa тapбиялaнгaндыгынын компоненттеpин жaнa aлapдын дедгээлин эныктоо болду.

Биpинчи aныктоочy этaптa (2019-2020-жж.) текшеpYYчY (Т.Т-283 окуучу) жaнa экспеpименaлдык топтоp (Э.Т. - 281 окуучу) aныктaдык. Бул этaптa изилдeeнYн пpоблемaсынa бaйлaныштyy илимий, илимий-методикэлык aдaбияттapды, Kыpгызстaндын мектептеpинде топтолгон тaжpыйбaлapды YЙpeнYп, тэлдвл, изилденип жэткэн пpоблемaнын теоpиядaгы жэнэ пpaктикaдaгы э6элын жэнэ 6эштэлгыч клaстapдын окyyчyлapынын yлyттap apanbrn мэдэнияткэ тapбиялaнгaндыгынын компоненттеpин, кpитеpийлеpин жэнэ энын дедгээдеpин эныктэдык

ИзилдeeнYн жYPYШYндe окумуштуу Н.А. Асиповэнын [3; 4; 5; б; V] методологиялык жэнэ теоpиялык концептувлдык жоболоpyнa, илимий бyлaктapды таддоонун жэнэ эныктоочу этэптын нaтыйжaлapынa таднуу менен yлyттap apaлык мэдэниятынэ тapбиялоонyн стpyктypaлык компоненттеpин (когнитивдик, мотивэциялык, иш apaкеттик, 6ээлоочу-жыйынтыктоочу), энын кpитеpийлеpин эныктэй aлдык(№.1-тaблицa).

№°1-тяблиця. Бяштялгыч клясстын окуучулярынын улуттяр ярялык мядяниятынын тярбиялянгяндыгынын компоненттери жяня критерийлери KoMnoHeHTTep Kритерийлер

Когнитивдик -Окуучунун eзYHYн улутун идентификяцияляй ялышы;

-e3 улутунун eзгeчeлYктeрYн, бяялуулуктярын билиши;

- кям кeрYYгe бягыттялгян туруктуу, позитивдYY кeз кяряштяр жяня ишенимдери бяр;

-бяшкя улуттун eзгeчeлYктeрY (тярыхы, тили, дини, YPп-ядяттяры, мядянияты ж.б.у.с.) мяялымятынын болушу;

-бяшкя улуттярдын бялдяры менен e3 яря ярякеттенYYДeгY жYPYм-тyрyм эрежелерди билиши;.

- eлкeдeгY жяня жяшягян жериндеги улуттяр жeнYндe билиши;

-бяшкя улуттун бялдяры менен мямиле TYЗYYHYH мяянисин билиши;

- чыр-чятяктяр жяня ялярдын келип чыгуу себептери жeнYндe билим;

- улуттярдын укуктяры туурялуу мяялымятынын болушу;

-улуттяр ярялык мямилелешYY кятняш мядяниятынын тяляптярын TYШYHYYCY.

Мотивяциялык-бяялуулук - Окуучулярдын бяшкя улуттун бялдяры менен бяярляшуугя

мотивяциясынын болушу;

- улутуня кярябястян ядямды урмяттоого, жялпы ядямзяттык бяялуулуктяргя бягыт ялуусу, эмпятия;

-улуттук жяня жялпы ядямзяттык бяялуулуктярды кябыл ялуугя умтулуусу; яляргя ыляйык иш-ярякет кылуугя умтулят.

-e3 улутунун бяялуулуктярын бяяляйт

- бяшкя улуттун тярыхы, мядянияты жeнYндe билимдерди eздeштYPYYгe кызыгят;

-улуттяр ярялык мямилелердин морялдык нормялярын жяня жYPYм-тyрyм эрежелерин сяктоо.

Иш ярякеттик - Бяшкя улуттун бялдяры менен позитивдYY бяярляшуугя

дяярдыгы бяр;

- квп улуттуу чeйрeдe мамиле тYзe билYYHYн жeндeмY, кeндYмдeрY бар;

- башка улуттун балдары менен биргелешип, ийгиликтYY иштей алат;

- башка улуттун eкYлдeрY менен достук мамиледе болуу;

- ^п улуттуу чeйрeдe жYPYм-турумдун этикалык эрежелерин сактай алат;

- этникалык толеранттуулуктун кeрYHYштeрYнe ээ;

- башка улуттун балдары менен менен мамилелерди eнYктYрe алат:

- ^п улуттуу чeйрeдe менен eз ара аракеттенYY кeндYмдeрY бар;

- улуттар аралык чыр-чатактарды жецYY жeндeмдYYЛYГY;

- TYPДYY улуттагы балдардын ортосундагы eз ара жардамдашуу, алар менен болгон байланышын кецейтYYгe, eнYктYPYYгe умтулат.

Баалоочу-маанилик - 0з улутунун каада-салтын, маданиятын баалай алышы;

компонент - Каада салттын маанисин TYШYHYШY;

- Республикабызда, мектеп жайгашкан аймакта жашаган улуттардын маданиятын, салтын баалай алышы;

- улутчул уюмдарга терс мамиле кылуу жана алардын аракеттерине катышпоо;

- башка улуттагы адамдардын eзгeчeлYГYн баалай алышы;

- улуттар аралык мамилелердин моралдык нормаларын жана жYPYм-турум эрежелерин сактоо.

ИзилдeeнYн жYPYШYндe аныкталган критерийлерге таянып, класстан тышкаркы иштерде башталгыч класстардын алардын улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын жогорку, орточо жана тeмeнкY децгээлдерин аныктай алдык

Темен децгээл: башталгыч класстардын окуучуларынын eз улуту жана анын баалуулуктары тууралуу TYШYHYГY начар, анын маанисин такыр эле баалай алышпайт. Бул багытта билими, билгичтиктери, кeндYмeрY жетишсиз. Улуттук баалуулуктарга карата туура багыттары жок. Окуучулардын фрагменттик билимдердин болушу, улутттук баалуулуктарды eздeштYPYYCYнe жардам бербейт. Аларды eлкeбYЗДYн улуттук составы боюнча маалымат кызыктырбайт.

Ортоцку децгээл: башталгыч класстардын окуучуларынын улуттук баалуулуктун маанисин тYШYHYшeт. Бул децгээлдин eкYлдeрY иш-чараларга дайыма катышууга кызыгышпайт. Сунуш кылган улуттук каада-салттын негиздери жана эрежелери жeнYндe тYШYHYктeрY бар, бирок аны ар дайым эле сакташпайт. ЭЗYHYH иш аракетин дайыма рефлексиялай алышпайт. Эз алдынча дайыма ой жYГYртYп, eзYн дайыма eзY баалабайт. ЭЗYHYH мYмкYнчYЛYГYн, кызыгуусун, керектeeлeрYн баалоосу начар eнYккeн. Улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын орточо децгээлиндин кeрсeткYчтeрY тeмeнкYдeй мазмунга ээ:

1) Улуттук eз ац сезими - улуттук негизде eзYн-eзY идентификациялоо, улуттук тарыхка жана маданиятка карата оц мамиле.

2) жалпы адамзаттык баалуулуктарды билYYгe кээде гана умтулат.

3) Башка элдердин тарыхына, адабиятына, маданиятына тандалма кызыгуусу бар.

4) Башка улуттардын балдары менен тынчтык, достук мамиледе. Бирок, кээ бир улуттарга карата жек кeрYYчYЛYк, алар менен карым-катнашты каалабагандык бар.

5) Башка улуттун eкYЛдeрY менен баарлашууда айрым учурларды кайдыгерлиги байкалат.

6). Алар eз улутунун тарыхын, маданиятын, салттарын кызыгуу менен YЙрeнYШYп, баалуулуктардын жалпы кабыл алынган системасын сактоого аракеттенишет. Алар улуттун баалууулуктарына астейдил мамиле жасайт.

Жогорку децгээл: башталгыч кластардын окуучуларынын улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын мотивдеринин, максаттарынын болушу менен мYнeздeлeт, каада-салттар боюнча билими, билгичтиктиги жана кeндYмдeрY бар. Башка улуттун баалуулуктары жeнYндe билYYгe умтулат. Улуттар аралык маданиятка тарбиялангандыгынын жогорку децгээлинин кeрсeткYчтeрY тeмeнкYдeй:

1) ЭЗYHYH улуттук eзгeчeлYГYн ацдап билYYгe, eз улутуна кам кeрYYгe багытталган туруктуу, позитивдYY кeз караштары бар.

2) Жалпы адамзаттык баалуулуктарды (боорукердик, сулуулук, эмгекчилдик, чынчылдык, патриоттуулук, гуманизм ж.б.) eздeштYPYYгe жана аларга карманууга умтулат. Улуттук- тил, тарых, искусство, фольклор, дин ж.б. негизинде жалпы адамзаттык баалуулуктарды кабыл алат.

3) Башка элдердин тарыхына, адабиятына, маданиятына, илимине болгон кызыгуусу туруктуу, бул тууралуу китептерден, кино тасмалардан, кeргeзмeлeрдeн маалымат алышат ж.б.у.с.

4) Башка улуттун балдары менен тынчтык, достук мамилелерди öhyktypyy каалайт жана алардын маданиятына, тарыхына сый-урмат менен мамиле жасайт.

Башталгыч класстын окуучуларынын улуттар аралык маданияттан тарбиялангандыгынын децгээлинин мазмундук критериалдык мYнeздeмeсY -бул процесстин динамикасын, туруктуу интегративдик сапаттарынын калыптанышына аныктоого мYмкYндYк берген система. 0з кезегинде, башталгыч класстын окуучуларынын улуттар аралык мамилелешYY маданиятынын даярдыгынын компоненттери, критерийлери сапаттык же сандык мYнeздeмeсY катары иштеп, тарбиялоо процессинин натыйжалуулугун системалуу баалоого мYмкYндYк берет.

Адабияттар

1. Кыргыз Республикасынын Президентинин жарлыгы "2021-2026-жылдары Кыргыз Республикасында Кыргыз жараны деп жарандардын eзYн таануусун eнYктYPYYнYн концепциясы жeнYндe". Бишкек шаары, 2020-жылдын 13-ноябры ПЖ№ 39

2. Кыргыз Республикасында 2020-жылдан 2040-жылга чейин мектеп окуучуларынын тарбиялоо концепциясы.

3. Адылбек кызы ГYлназ. Влияние национально-психологических факторов на поликультурное воспитание младших школьников: Автореф. дис. ... канд. пед. наук: (специальность 13.00.01. - Бишкек, 2005. - 23 б.

4. Алтаев, М.А. Воспитание учащихся в духе дружбы народов и пролетарского интернационализма в процессе изучения истории Киргизии в курсе истории СССР. Автореф. дис. ... канд. пед. наук: (специальность 13.00.02. -Фрунзе, КГУ, 1967. -22 б.

5. Асипова H.A. Научно-педагогические основы формирования культуры межнационального общения школьников. - Б.: Илим, 1994. - 109 б.

6. Асипова, H.A. Взаимосвязь интернационального и нравственного воспитания в школах с несколькими языками обучения / H.A. Асипова. - Фрунзе: Мектеп, 1988. - 64 б.

7. Асипова, H.A. Этнопедагогические аспекты формирования культуры межнационального обшения школьников. Народная педагогика и современные проблемы воспитания. Материалы Всесоюзной научно-практической конференции, Часть 1. - Чебоксары, 1991.

8. Асипова, Н.А. Культурологический подход как теоретическая основа формирования культуру межнационального общения. - Бишкек, Вестник КГНУ, 1995. - 121-125б.

9. Асипова, Н.А. Межкультурные коммуникации и поликультурное образование. -Бишкек 2015. 233 б.

10. Гасанов, 3.Т. Воспитание культуры межнационального общения методология, теория, практика / З.Т. Гасанов. Махачкала: Эпоха, 2000. - 338 с.

11. Каниметов, А.К., Трусковец А.В., Шейман Л.А. Школы интер-национальной дружбы. - Фрунзе: Мектеп, 1967. - 32 б.

12. Карыпкулов, А.К. Интернациональное воспитание в средней школе в условиях обновления советского общества / А.К. Карыпкулов. - Бишкек: Мектеп, 1991. - 140 б.

13. Кожобаев, А. Методика формирования знаний у десятиклассников о развитии межнационального общения (на примере истории Кыргызстана) Автореф. дис. ... канд. пед. наук: (специальность 13.00.02) . - М., 1991. - 16 б.

14. Комаров В. П. Культура межнационального общения // Народное образование. -1993. - № 5. - 65-67 б.

15. Тимофеева, Л.Ф. Организация внеклассной работы в школах с несколькими языками обучения как фактор создания коллектива учащихся. Автореф. дис... канд. пед. наук: 13.00.01. - Фрунзе, КГУ, 1970. - 21 б.

16. Хайруллин Р. З. Формирование культуры межнационального общения и толерантности в молодежной среде // Мир психологии. - 2009. - №3. - 85-93 б.

17. Юнусходжаев, А. Воспитание учащихся в духе дружбы народов и социалистического инернационализма в школах Киргизии / Автореф. дис. ...канд. пед. наук, - Ташкент 1969. - 20 б.