CC BY
3
УДК 658.512:519.87
Жаксылыкова А. М. студент магистратуры А батов Н. Т., ф.м. г. к. ацпараттъщ ЖYйелер кафедрасыныц профессоры А. Байтурсынов атындагы Цостанай ощрлЫ университетi
Цазацстан, Цостанай
БАСЦАРУ ЕСЕБ1НЩ АЦПАРАТТЬЩ ЖУЙЕЛЕРШ МОДЕЛЬДЕУДЩ НЕГ1ЗГ1 ПРИНЦИПТЕР1 МЕН КЕЗЕЦДЕР1
Аннотация: Басцару титдттн арттыру басцару есебт дамыту мен жетiлдiрумен тыгыз байланысты мацызды KemeHdi мшдет болып табылады. Алайда, басцарушылыц есептщ рвлi, мэш жэне функциялары туралы мэселе соцгы уацытца дейт даулы болып цала бередi.
ТYйiндi свздер: Ацпараттыц ЖYйелер, басцару, модельдеу, экономикалыц-математикалыц модельдеу
Zhaksylykova A.M. master's student Abatov N. T., candidate of ph.m.s professor of the department of information systems Kostanay Regional University named after A. Baitursynov
Kazakhstan, Kostanay
BASIC PRINCIPLES AND STAGES OF MODELING MANAGEMENT ACCOUNTING INFORMATION SYSTEMS
Annotation: Improving management efficiency is an important complex task closely related to the development and improvement of management accounting. However, the question of the role, essence and functions of management accounting remains controversial until recently.
Keywords: Information Systems, Management, modeling, economic and mathematical modeling
Компанияны баскарудын акпараттык жYЙесiн енпзу, компаниядаFы кез-келген манызды езгерю сиякты, кYPделi жэне ауыр процесс. Дегенмен, жYЙенi енпзу кезшде туындайтын кейбiр мэселелер жаксы зерттелген, калыптаскан жэне тиiмдi шешу эдiстемелерiне ие.
Осы мэселелердi алдын-ала зерттеу жэне оларFа дайындык енгiзу процесiн едэуiр женiлдетедi жэне жYЙенi одан эрi пайдалану тшмдшпн арттырады [1, 4-бет].
0ндiрiс келемшщ eсуi, уйымдык курылымнын, ^рделену1, зацнаманын, сэйкес келмеуi бухгалтерлiк есеп мYмкiндiктерi, салык зацнамасынын, талаптары, экономикальщ талдау мен баскарудын, кажеттшктер1 арасындаFы сэйкессiздiкке экелдi. Акпаратты жинау, сактау жэне ендеуде жYЙелiлiктiн, болмауы кэсшорын шы^ындарынын, едэуiр артуына экеледi, ал онын, жеткiлiксiздiгi бухгалтерлiк есеп, бакылау, жоспарлау жэне баскару шешiмдерiн эзiрлеу процестерiнде белгiсiздiк тудырады. Акпараттык аFындардын курамы мен курылымынын, баскару мшдеттерше сэйкес келмеуi iс жYзiнде жедел жэне стратегиялык баскару тиiмдiлiгiнiн темендеуше экеледi. Мундай жаFдайды болдырмау Yшiн компанияны баскару куралы ретiнде тиiмдi акпараттык жYЙенi пайдалану кажет [2, 1-бет].
Баскару мэселелерiн шешу т¥рFысынан Акпараттык жYЙелер мYмкiндiк бередi:
1. К,абылданатын шешiмдердiн негiздiлiк дэрежесiн ^шейту;
2. Нарык жаFдайында баскару бойынша уакытылы шешiмдер кабылдау;
3. Басшылык Yшiн кажеттi акпаратты уактылы усыну есебiнен баскару тиiмдiлiгiнiн есуiн камтамасыз ету;
4. Баскарудын эртYрлi децгейлершде жэне эртYрлi курылымдык белiмшелерде шешiмнiн Yйлесiмдiлiгiне кол жеткiзу;
5. Басшылыктын уактылы хабардар болуы есебiнен енбек енiмдiлiгiнiн есуiн камтамасыз ету.
Баскару есебшщ эртYрлi акпараттык жYЙелерi модельдеу процесше жатады. Дурыс салынFан модель езш канаFаттандыру керек принциптермен аныкталады. 1-кестеде алты негiзгi принцип карастырылFан.
Кесте 1. Баскару есебiнiц а^параттьщ ЖYЙелерiн модельдеу принциптерi
Модельдеу принциптер1 Атауы Принциптердщ сипаттамасы
1. Жеткшктшк Принцип компаниянын максаттары мен мшдеттерш баскарудын дамыFан жYЙесiне сэйкес келед1
2. Сэйкеспк Баскару жYЙесi белгiлi бiр мiндеттердi шешу Yшiн жасалады. АлFашк;ы екi каFида езара байланысты
3. Бешмделу Баскару жYЙесi кэсiпорын кызметiнiн барлык аспектшерше толык сэйкес келуi керек
4. Дэлдк Баскару жYЙесi соншалыкты дэл болуы керек, сондыктан баскарушылык шешiмдер тым киын немесе дурыс емес болып шыкпауы керек
5. Тенгер1мд1л1к Осы каFидаттарFа сэйкес баскару жYЙесi камтылмаFан салаларды болдырмау Yшiн олардын максаттары мен мYДделерiн ескере отырып, кызметтiн барлык салаларын камтуы керек
6. Кептшдшк Осы каFидаттарFа сэйкес баскару жYЙесi iске асырудын косалкы жолдарына ие болу керек, егер бiрдене дурыс болмаса жана кYPделi жYЙенi дамытпай, бар баска нусканы тандау мYмкiндiгi болуы керек
Баскарудын акпараттык жYЙесiн к¥РУДы белгiлi жэне алуFа болатын эртYрлi баскару денгейлершщ бастапкы деректерiн талдау негiзiнде бастау керек. Талдау жана жYЙе кызметшщ негiзгi баFыттарын айкындауFа мYмкiндiк беред^
Принциптермен катар баскарушылык есептiн акпараттык жYЙелерiн модельдеудiн негiзгi кезендерiн 1-суретте бeлiп кeрсетiлген.
Сурет 1. Баскару есебiнiн акпараттык жYЙелерiн модельдеу кезендерi
1. Болашак жYЙенi егжей-тегжейлi зерттеу жэне сипаттау. Баскарудын акпараттык жYЙесi жYЙелiк тэсiл т¥рFысынан сипатталады.
2. Эрекеттердiн реттiлiгiн нактылау. Болашак жYЙенi егжей-тегжейлi зерттеу жэне сипаттау непзшде онын сипаттамаларынын бастапкы жиынтыгын аныктау кажет.
3. Барлык параметрлердiн д¥рыс кeрсетiлуiн тексеру. Б^л кезенде болашак жYЙенiн жеткiлiктiлiгiн тексеру кажет.
4. ЖYЙенi тYзету. ЖYЙенi тYзету кезiнде манызды параметрлер, баскарылатын параметрлердщ мэндерiне шектеулер, операция нэтижесiнiн керсетюштер^ операция нэтижесiнiн кeрсеткiштерiнiн манызды параметрлермен байланысы, тиiмдiлiк eлшемi нактылануы мYмкiн.
5. ОнтайландырылFан жYЙенiн бейiмделуi. К,орытынды кезеннiн мэш-берiлген сэйкестiк денгешмен жYЙенi мYмкiндiгiнше женiлдету.
Баскару есебшщ бакылау-акпараттык жYЙелерiн зерттеу саласындаFы модельдеудi колдана отырып, баскару есебiнiн жYЙелерiн жiктеу критерийлерiн де ескеру кажет: ресурстарды пайдалану тиiмдiлiгiн бакылау, к^рылымдык бeлiмшелер (бизнес сегменттер) мен олардын басшыларынын кызметiн баFалау; кыска мерзiмдi жэне ^зак мерзiмдi кезендерде компанияны
баскарудын тшмдшгш 6aFanay. Бiрiншi критерийге сэйкес: "стандарт-костинг" жYЙесi, нормaтивтiк есепке алу, заманауи JIT — жYЙесi, ABC — жYЙесi, калькуляциялык жYЙелер (максатты калькуляциялау, ешмнщ eмiрлiк кезендерi негiзiнде калькуляциялау) бeлiнедi. Тиiсiнше, баска критерийлер бойынша: экономикалык жэне шю есеп, дэстYрлi бюджеттеу жYЙесi жэне кызмет тYрлерi (aFымдaFы баскару есебшщ бакылау жYЙелерi), бaлaнстaлFaн кeрсеткiштер жYЙесi жэне (стратегиялык бaFыттaFы бакылау-акпараттык жYЙелерi) т. б.
^олданылFан эдебиеттер:
1. Валиулова, А. Р. Управленческий учет как инструмент управления производственно-экономическими системами: организационные аспекты / А. Р. Валиулова // Управленческий учет. 2013. № 8. с. 3-13.
2. Основы менеджмента. / http://bmanager. ru/
3. Самарский, А. А., Михайлов А. П. Математическое моделирование. — М.: Физматлит. 2001. — 320 с.
4. 4. Шкарупа С. П. Управленческий учет и стратегический управленческий учет при ведении внешнеэкономической деятельности / С. П. Шкарупа // Управленческий учет и финансы. 2013. № 4. с. 302-306.
