CC BY
9ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ (ECONOMIC SCIENCE)
УДК 33
Алтынбай А.Е.
Graduate student of «Information systems» specialty, faculty of information technologies The L.N. Gumilyov Eurasian national university (Astana, Kazakhstan)
0НД1Р1СТ1К КЭСШОРЫННЫЦ САТУ Б0Л1МШЩ АВТОМАТТАНДЫРЫЛГАН АКПАРАТТЬЩ ЖУЙЕС1
Аннотация: автоматтандырылган ацпараттыц ЖYйелер ацпарат пен адамды жэне техникалыц цуралдарды вцдеу процес1не цатысуды болжайды, мунда басты роль компьютерге нег1зделген. К,аз1рг1 «ацпараттыц ЖYйе» термитн талцылаганда автоматтандырылган ЖYйе mYcmm айтылады.
Ключевые слова: ацпарат, автоматтандырылган ацпарат ЖYйесi, кэсторын, сату бвл1м1, ацпаратты цамтамасыздандыру, ацпаратты жабдыцтау, уйымдастырумен жабдыцтау, техникалыц жабдыцтау, автоматтандырылган ацпараттыц ЖYйенi программалыц цамтамасыз ету.
Ka3ipri даму кезещнщ ажырагысыз белпс жаhандандыру жэне когамды акпараттандыру болып табылады. Когам ем1ршщ барлык салаларын акпараттандыру акпараттын, жэне акпараттык технологиялардын, мемлекеттщ элеуметтiк жэне экономикалык дамуындагы релш тYбiрлi eзгертедi. Когамнын, экономикалык жэне элеуметлк даму децгейi, онын, элемдж жуйеге интеграциясы акпараттык технологияларды пайдаланудыц масштабы мен сапасына жэне мамандардыц кэсiпкерлiк кызметше тэуелдi.
Кез келген когамныц акпараттандыру децгейi акпараттык кызметтщ даму дэрежесiмен жэне онымен айналысып кызмет кeрсететiн мамандардын, санымен, бшктшпмен аныкталады. Сондай-ак акпараттандыру, к^рп акпараттык
технологияларды кеп мелшерде шыгарумен оларды соцгы уакыттарда жиi пайдаланып жYрген телекоммуникациялы жуйелерге косу мэселелерш шешудi карастырады жэне де оньщ алдагы уакыттарда дамуын болжайды.
Акпараттык жуйе (АЖ) - экономикалык объеклш баскаруга кажетл акпаратты жинау, сактау, жацарту, ецдеу жэне шыгарып беру жYйесi.
Акпараттандыру - жеке жэне зацды тулгалардыц акпараттык кажеттшктерш канагаттандыру максатында акпараттык ресурстарды, акпараттык жYЙелердi акпараттык технологияларды колдану негiзiнде куруга жэне дамытуга багытталган уйымдастырушылык, элеуметтш - экономикалык жэне гылыми - техникалык YPДiс. Осы жагдайда акпараттыц мацызы артады, оныц мэртебесi езгередi - акпарат бизнестiц стратегиялык ресурсы болуда. Осы орайда мекемеш баскару тиiмдiлiгi кеп жагдайда акпараттык база сапасымен жэне оны аналитикалык ецдеудщ мукияттылыгымен аныкталады.
Акпараттык жYЙе деп акпаратты ецдеуге арналган есептеу кешенi аталады. Акпараттык жYЙе келесiлерден:
- компьютерлш курал-жабдыктан;
- программалык камтудан;
- мэлiметтерден;
- кызмет керсетушiлер курамынан (пайдаланушылар, экiмшi) куралады.
Элемдiк кауымдыкка интеграциялану ^азакстан экономикасын дамыган
мемлекеттер Yшiн жалпы тенденцияларга сэйкес реформалауы тиiс, бул барлык кезецдерде ец прогрессивтi жэне казiрri заман талабына сай гылым жэне баскару тэжiрибесшщ тэсiлдерiн, соныц iшiнде маркетингтiц жаца багыттарын ендiрудi бiлдiредi.
Жалпы такырып максаты - кэсiпорынныц сату белiмi кажеттшпн барынша
зерттеу мен ендiрiстiц жогаргы тYсiмдiлiгiн камтамасыз ету. Осы максатка сэйкес iшкi
есеп берудеп акпараттыц толык болуын камтамасыз ету, сатып алушы кажеттiлiктерiн
зерттеуде колданылатын эдiстердiц жэне технологиялардыц тиiмдiлiгiн арттыру,
агымдагы акпараттыц тиiмдiлiгiн жэне оныц айкындылыгын арттыру, маркетингтiк
талдауда колданылатын эдютердщ жэне технологиялардыц тиiмдiлiгiн арттыру,
164
усынылатын мэлiметтердiц накты жэне дэл болуын камтамасыз ету жэне т.б. есептер шешшедг
Kазiрri кездеп ендiрiстiк кэсiпорындарындаFы сату белiмiнiц автоматтандырылган акпараттык жYЙелерiне келесiдей талаптар койылады.
1. Iскерлiк процесстiц барлык операцияларында клиенттердiц тапсырыстарыныц орындалуыныц толык цикiлiн, баскару, буFан коса материалдык ресурстармен камтамассыздандырылуын бакылау.
2. Кабылданатын баскарушылык шешiмдердiц сапасын жоFарылату Yшiн кажетт аналитикалык акпараттыц жедел алынуы.
3. K^азiргi кездегi бюджет жасау технологияларын iске асыру жэне кажетт ресурстардыц бекiтiлген жобалар мен кызмет баFыттарымен динамикалык байланысын камтамассыз етуi тиiс.
4. Kатерлердi ескере отырып бизнес-жоспарлау жэне баскару жYЙелерiн жасау.
5. Электрондык кужат алмасу жэне жумыс аFындарын баскару жYЙелерiн жасау.
0ндiрiстiк кэсiпорындарындаFы сату белiмiнiц автоматтандырылFан акпараттык
жYЙелерi келесi негiзгi касиеттерге ие:
- модульдiк, яFни, мекеменщ белгiлi бiр кызмет тYрiн автоматтандыратын жэне езара комплекстелетiн акпараттык жYЙенi жасап, жекеленген программалык комплекстер бойынша ендiру;
- интегрирленуi, мэлiметтер жэне интерфейстер форматтарын усыну стандарттары непзшде жалпы мэлiметтер базалары аркылы программалык комплекстер арасында акпараттык алмасуды мYмкiн етедi;
- бейiмделгiштiгi, программалык комплекстердщ бизнес-процесстердi уйымдастырудыц эртYрлi схемаларына сай келуц
- масштабталуы, автоматтандырылFан жумыс орындарыныц саныныц ендiрiлетiн программалык комплекстерге сай есуi жэне акпараттык жYЙенi колдану тиiмдiлiгiн жоFалтпай мекеменi кецейтуге мYмкiндiк бередi;
- купиялыFы, колданушылардыц кузырлык децгейiне сай акпараттык жYЙеге енудi камтамасыз ету.
Acaparra; жaбдык;тay экономикaлык; acaparra кодтay жэне бiркелкi жYЙенiц бipлiгi болып тaбылaды. Aк;пapaттык; жaбдык;тay тeмендегi тaлaптapды кaнaFaттaндыpyы керек:
- есеш^ жYpгiзетiн объектiлеp мен сyбъектiлеpдiц сипaттaмaлapынa сэйкес келyi тиiс, сонымен M^ap aк;пapaт amiK жэне eзектi 6олуы керек;
- есептеy мэлiметтеpiнiц есебше к;ойылaтын тaлaптapынa сaй келyi жэне aк;пapaт толы; 6олуы керек;
- aк;пapaт ^^пиялылы; децгейi бойыншa жiктелyi тиiс;
- aшык; a^rapa^a ;ол жеткiзy мaксимaлды тYPде жецiлдетiлгенi жeн.
Kэсiпоpынныц сaтy бeлiмiнде aspapanbi к;aмтaмaсыздaндыpy acaparra;
pесypстapдaн (кipетiн, apanbi; жэне шьтатын мэлiмет), олapды жYpгiзетiн к¥paлдapдaн тYpaды. Aкпapaт жYЙесiндегi aкпapaтпен жaбдык;тay, жYЙеде к;олдaнылaтын мeлшеpлiк - aнык;тaмa aMpapairbi жэне экономикaлык; aк;пapaт пен к;¥жaттapдыц жiктелyiн методы. Aк;пapaттык; жaбдык;тay 1 - кестеде кepсетiлген.
Кесте - 1. Acaparra; жaбдык;тay
Элементтер Сипaттaмaлap
AMpapanbi; технология Мэлiметтеp бaзaсындa негiзделген
Мэлiметтеp бaзaсы тит Реляционды;
Kодтay жYЙесi Фaсеттiк жYЙе
Aкпapaттык RppFay АЖ-мен ж^мыс iстеy кезшде пapольдеp жYЙесi к;олдaнылaды.
Kэсiпоpындa aвтомaттaндыpылFaн АЖ-ны ^pFboy мен ж^мыс iстеyдiц негiзгi шapты ¥Йымдaстыpyмен жaбдык;тay. ¥йымдaстыpyмен жaбдык;тay - б^л АЖ-ны r^pFboy мен ж^мыс iстеyге apнaлFaн шapaлapдыц, эдiстеp мен жaбдык;тapдыц жиынтыFы. Ол АЖ-ны ^pFboy мен к;олдaнyFa ^тысты ец кeлемдi мэселелеpдi к;apaстыpып жэне элементтеpдiц к¥paмын, бaйлaнысын, eзapa эрекетiн, ¥Йымдaстыpy
курылымын аныктайды, сондай-ак жYЙе кызметш реттейтiн кукыктык актiлердi камтиды.
АЖ-ны турFызу - акпараттык кезецдерш зерттеу, жобалау шешiмдерi мен жобалау кужаттарын ецдеудi, жYЙе элементтерiнiц эрекеттерше ену ретiн аныктауды карастыратын кYPделi де, жумысы кеп кезец.
¥йымдастырушылык-кукыктык камтамасыз етуiнiц кызмет аткаруы келесщен турады:
- есептеу кужаттары бойынша акпарат;
- жаца акпараттык технологияларды енгiзудегi эдiстемелiк нускаулар.
¥йымдастырушылык камтамасыз ету акпараттык жYЙе кызмет аткаруы кезшде
кызметкерлердщ iс-эрекеттерiне кажетт темендеп кужаттар жиынтыFы болуы керек:
- баскаруды уйымдастыру курылымы;
- кызмет етуi бойынша нускаулар;
- операторларFа нускау;
- кызметтердщ орындалуы мен тэрибь
¥йымдастырумен жабдыктау АЖ-нiц тиiмдi жумыс iстеуi Yшiн ете мацызды. ЯFни, накты объектiнi баскарудаFы экономикалык негiзге CYЙенген шешiмдердiц сапасын жэне жеделдтн арттыру Yшiн экономика-математикалык эдютер мен Yлгiлердi, казiргi заман есептеу техникасын, жаца акпараттык технологияларды колдану ете мацызды екенiн бiлдiредi. Жалпы уйымдастырумен жабдыктаудыц максаты, жYЙенi турFызу мен оны колданудыц уйымдастыру кукыктык негiзiн калыптастыру. ОFан АЖ-нщ фYнкционалдык жэне жабдыктау белiмдерiнiц утымды курылымын тацдау мен дайындауды, сондай-ак жобалау жумыстарыныц жYргiзiлуiн, оныц ендiрiлуiн, тацдауды аныктайтын эдiстер мен жабдыктар жэне кужаттар жатады.
Техникалык камтамасыз ету - АЖ функционалдылы^ы Yшiн колданудаFы техникалык куралдар кешенi. Барлык операция Yш саты бойынша топталады: акпаратты алу, тYрлендiру жэне тутыну. Бiрiншi саты экономикалык объект шартындаFы Yрдiсiнде пайда болатын а^ашкы акпаратты жинау мен тiркеу тобынан турады. Кайта ецделген акпарат тобы уакыт пен кецiстiктегi мэнiн, формасын, курылымын, езгеру операциясын
орындайды. Yшiншi саты баскару шешiмдерiн кабылдау Ymrn колданатын акпаратты 6ipiKTipyre арналган операциялар тобы.
Каз1рп АЖ-сiне келесi техникалык к^ралдар кешеш кiредi:
- есептеу техникасыныц к¥ралдары;
- телекоммуникация мен байланыс к^ралдары;
- /ЛВС/ жабдыктау к^ралдары;
- эртYрлi банк кызметш автоматтандыратын б^йымдар: автомат-кассир, сауда жYЙесiнiц терминалдары, пластикалык карточкалар;
- акшамен ж^мысын автоматтандыратын к¥ралдар.
Техникалык к^ралдар кешенi акрараттын ауысуыньщ негiзгi шарттарына толыгымен сай болуы керек жэне де жYЙе астарынан кызмет ету YPДiсi кезшде к^рал-жабдыктар кешенi максималды тYPде тиiмдi болуы кажет. Техникалык жабдыктау 2 -
кестеде керсетшген.
Кесте - 2. Техникалык жабдыктау
Техникалык, куралдар атауы Физикалык модуль Сипаттамалары
ДЭЕМ Intel Pentium 4 Процессор Зерделт сактаушы кyрылfы Intel, 2.4MHz
М^ДЖ 512Mb
Монитор 120Gb
Батырмалар тактасы 17 дюймдт
Тышкан 102 батырмалы 2 баспалы
Принтер Принтер HP LaserJet
Факс - модем Факс - модем Sony - 42S
Телефон Телефон Panasonik
Программалык камтамасыздандыру - АЖ мен техникалык куралдар кешенш функционалды^ын камтамасыздандыру максатында ецдейтiн программа жиынынан турады. Программалык камтамасыздандыру математикалык непзшде курылады да накты «жумыс ютейтш» форма болып табылады. Программалык камтамасыз етудi ецдеу кезiнде Yнемдеу бойынша колданатын каFидаларын ескеру, яFни олар ы^айлылык, тираждау ыцFайлылыFы жэне т.б.
Программалык жабдыктау екi белiмнен турады: жалпы программалык жабдыктау жэне арнаулы программалык жабдыктау.
Жалпы программалык жабдыктау - бул жабдыктаудыц кец келемдеп KOлданушыларFа есептелген жэне акпаратты ецдеу есебшде жиi кездесетiн есептеу кезещнщ "жэне - немесе" шешiмiн уйымдастыруFа арналFан программалардыц бiрiгуiн бейнелейтiн акпараттык жYЙенiц программалык жабдыктаудыц белiмi.
Арнаулы программалык жабдыктауFа КДП мен белек функцияларды орындайтын жэне акпараттык жYЙенiц эр тYрлi функционалды iшкi жYЙесiнiц накты есептерiн шешетiн программалар юред^
Акпаратты корFау деп - мэлiметтер жYЙесiнде сакталынатын программа орындалуыныц баскару мYмкiндiгi бар эдiстер мен тэсшдер жиынтыFын айтады.
АвтоматтандырылFан жYЙедегi айналыста болатын акпарат келемiнiц Yлкен болуына байланысты программалык жабдыктау 3 - кестедеп талаптарFа сэйкес келуi керек.
Кесте 3. Программалык жабдыктау
Tin АТАУЫ MYMKIH^KTEPI
Жалпы программалык жабдыктау
Операциялык жYЙе Microsoft Windows NT Server 4.0 KYштi 32-биттi кеп есепт сенiмдi серверлерi ОЖ, купиялык, масштабталатын МББЖ-ны колдау.
Microsoft Windows NT Workstation 4.0 MS Office XP Дербес ЭЕМ Yшiн кYштi 32-биттi кеп есепт сенiмдi серверлерi ОЖ, ЛЕЖ колдау, купиялыль^ы.
Microsoft Windows 2000 Дербес ЛЕЖ Yшiн ^шт 32-биттi ОЖ, ЭЕМ колдау.
МББЖ Microsoft Access 2003
Арнаулы программалык жабдыктау.
rçnn Delphi 7 Локальд жэне желiдегi базалармен жумыс жасайтын арнайы программалар жасау.
Paradox 7 Локальдi база Paradox 7 жумыс жасау, кестелер куру, жалfан аттар, драйверлер базасын жинактау.
K1орfау
ОЖ паролi Жел^е енудi бакылайды.
МББЖ паролi МБ кестелерше ену кукын аныктайды.
Эндiрiстiк кэсшорындарда акпараттык жYЙелердщ дамуы бизнестiц талабын жэне динамикасын бейнелейдi. Баскару сапасыныц ecyÏHe кажеттшк бизнесiмен, накты бизнес-процестермен акпараттык процестердщ сэйкестт, сонын, iшiнде кэсшорыннын, сату бeлiмiндегi кужат айналымынын, жылдамдыгы мен баскару шешiмдерiн кабылдауга дайындык к^рп акпараттык жYЙенiц дамуына арналган кшт болып табылады.
Корытынды
Дорыта келе, акпараттык стратегиянын, курылуы бизнестiц тиiмдiлiгiн жогарылатуга, онын, бизнесiнiц барлык жагын стратегиялы Yйлестiрyiне бэсекеге кабiлеттiлiгi негiзделген. Бул бизнестi оптимизациялауга, сонымен катар жумыс нэтижесш комплекстi жаксарту Yшiн акпараттык технологияларды, ецбек ресурстарын жэне баскару кызметшщ мYмкiншiлiктерiн бiрiктiрyге кабiлеттiлiгiн керсетед^
Сонымен, автоматтандырылган акпараттык жYЙелердi пайдалану eндiрiстердiц бэсеке кабiлеттiлiгiн жогарлататын темендепдей факторларга эсер етедi:
- эдiстердi тиiмдi орналастыру;
- eнiмнiц езшдш кунынын, азаюы жэне шыгындарды реттеу;
- маркетингтiц тиiмдiлiгiн жогарлату;
- нарыктык каyiп-катердi реттеу жэне т.б.
Список литературы:
ГОСТ Р ИСО/МЭК 15408-2-2002 Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Критерии оценки безопасности информационных технологий. Часть 2. Функциональные требования безопасности. Information technology. Security techniques. Evaluation criteria for IT security. Part
2. Security functional requirements.
ГОСТ Р ИСО/МЭК 15408-3-2002 Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Критерии оценки безопасности информационных технологий. Часть 3. Требования доверия к безопасности. Information technology. Security techniques. Evaluation criteria for IT security. Part
3. Security assurance requirements.
ГОСТ Р ИСО/МЭК 17799-2005 Информационная технология. Практические правила управления информационной безопасностью. Information technology. Code of practice for information security management.
ГОСТ Р ИСО/МЭК 18044-xxxx (проект) Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Менеджмент инцидентов информационной безопасности. Information technology. Security techniques. Information security incident management.
ГОСТ Р ИСО/МЭК 18045-xxxx (проект) Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Методология оценки безопасности информационных технологий. Information technology. Security techniques. Methodology for IT security evaluation.
ГОСТ Р ИСО/МЭК 19794-2-2005 Автоматическая идентификация. Идентификация биометрическая. Форматы обмена биометрическими данными. Часть 2. Данные изображения отпечатка пальца -контрольные точки.
Automatic identification. Biometrics. Biometric data interchange formats. Part 2. Finger minutiae data. ГОСТ Р ИСО/МЭК 13335-1-2006 Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Часть 1. Концепция и модели менеджмента безопасности информационных и телекоммуникационных технологий. Information technology. Security techniques. Part 1. Concepts and models for information and communications technology security management.
ГОСТ Р ИСО/МЭК ТО 13335-3-2007 Информационная технология. Методы и средства обеспечения безопасности. Часть 3. Методы менеджмента безопасности информационных технологий. Information technology. Security techniques. Part 3. Techniques for the management of information technology security.
