CC BY
23Правовой мониторинг и антикоррупционная экспертиза действующих НПА
Бозжштова Роза Егешцызы,
КР Зац шыгару институты К^цыцтыц мониторинг7 орталыгы талдау жэне цуцыцтыц мониторинг секторыныц ага гылыми цызметкерг
НОРМАТИВТ1К кгеьщтьщ АКТ1ЛЕРГЕ Ц¥К;ЬЩТЬЩ МОНИТОРИНГ ЖУРПЗУДЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР!
Казакстан Республикасында улттык зацнама жYЙесi калыптаскан, ол, тутас алганда, когам мен мемлекеттщ казiрri замангы талаптарына сай келед^ Казакстанныц 2030 жылга дейiнгi даму стратегиясында Мемлекет басшысыныц баска да саяси-кукыктык нускауларында алга койылган максаттарга жету жвнiнде жYзеге асырылып жаткан саяси жэне элеумегтiк- экономикалык ре-формалар арнасындагы когамдык катынастардыц туракты серпiнi Yздiксiз дамуды жэне зацнама мен кукык колдану практикасын жетiлдiрудi та-лап етедi.
Зац жобалары мен взге де нормативтiк куыктык актiлердi эзiрлеу жэне оларды кешннен iске асыру барысында квбiнесе, субъективтш сипаттагы себептерге байланысты осы рефор-маларды сапалы кукыктык камтамасыз ету жвнiндегi талаптар эрдайым катац сактала бермейтiнi ескiрген, колданыска тYCпейтiн жэне баска да зацнамалык актiлерге кайшы келетiн нормалар уакытылы жэне жYЙелi тYрде аныкталмай, жвнге келтiрiлмей жYргенi белгiлi. Сондыктан кукыктык врiстiц каркынды дамуы жагдайында норма шыгармашылыгы мен кукык колданудыц накты жай-жагдайын аныктау, бул процестердiц сапасын багалау, оларды непздеп тYзегу, жетiлдiру жвнiндегi мшдеттердщ взектiлiгi арта тYседi.
Зандылыкты одан эрi ныгайту жэне зацнаманыц когам вмiрiнiц жагдайы мен елдiц Yдемелi даму кажеттшктерше барынша сай келуш камтамасыз ету максатында Казакстанда кукыктык мониторинг деп аталатын талдамалык зерттеу, зандардыц колданылу жагдайын бакылау жэне тYзету жYЙесi енгiзiлiп, колданылуда.
Кукыктык мониторингтiц элеуетiн зацна-маны жэне кукык колдану практикасын жетiлдiрудiц колданыстагы тетiгi ретiнде пай-далану кажеттш «Элеуметпк-экономикалык жацгырту - Казакстан дамуыныц басты багыты», «Казакстан экономикалык, элеуметпк жэне саяси жедел жацару жолында», «Бэсекеге кабiлегтi
Казакстанга, бэсекеге кабшетп экономикага, бэсекеге кабiлегтi ултка» атты Казакстан Респу-бликасы Президентшщ жолдауларында, сондай-ак, 2010 жылдыц 1 акпанында № 922 Казакстан Республикасы Президентiнiц Жарлыгымен бекiтiлген, 2020 жылга дешнп Казакстан Республикасы дамуыныц Стратегиялык жоспарында жэне баска да мацызды багдармалык кужаттарда кврсетшген.
2009 жылгы 24 тамызда №858 Казакстан Республикасы Президентшщ Жарлыгымен бектлген, 2010 жылдан 2020 жылгы дешнп кезецге арналган Казакстан Республикасы кукыктык саясатыныц тужырымдамасын iске асыру тэрпбвде, аталган зацнама жагдайына кешендi жэне жYЙелi мемлекегтiк бакылау ны-саны елде 1998 жылгы «Нормативтш кукыктык актiлер туралы» Казакстан Республикасы Зацында нормативтiк бекiтiлдi жэне 2011 жылгы 25 тамыздагы КР Yкiметiнiц «Нормативтш кукыктык актiлерге кукыктык мониторинг жYргiзу Eрежесiн бекiту туралы» каулысы непзшде республиканыц барлык уэкiлегтi мемлекегтiк органдарына мiндет жYктедi, сондай-ак, оны юке асыруда азаматтык когам институтыныц мYмкiндiгiн пайдаланады. Бул ретте кукыктык мониторинг втюзу функциясын Yйлестiру КР Эдшет министрлiгiне бекiтiлген.
¥йымдастырушылык жэне гылыми-эдiстемелiк сипаттагы бiркатар шаралар жYзеге асырылды, оныц iшiнде Казакстан Республикасыныц Зац шыгару институтыныц курылымында Кукыктык мониторинг орталыгы курылды. Одан взге мониторингтщ бiртутас акпараттык жYЙесi Интернет-Портал тYрiнде Эдiлет министрлiгi сайтында жетiлдiрiлетiн, арнайы «НКА-ныц кукыктык мониторингi» к^ жYЙесi эзiрлендi, уэкiлегтi органдардыц вкiлдерiменсеминар-кецестеруйымдастырылды. 2011 жылдыц корытындылары бойынша нормативтш кукыктык актiлерге кукыктык мониторингтiц нэтижелерi туралы акпаратка
сэйкес казiргi уакытта мониторинг жYргiзуге катысты Казахстан Республикасыныц (езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы зацнамалык актшердщ есебiнсiз) 275 зацнамалык актшер^ сондай-ак Yкiметriц 1391 каулысы (езгерютер мен толыктырулар есебiнсiз) бiрыцFай тiркелiмге енгiзiлдi. Эдшетпц аумактык органдарыныц мэлiметтерi бойынша 2011 жылы жергiлiктi мемлекетпк органдар бойынша 6267 тiркелген колданыст^ы нормативтiк кукыктык актiлерге катысты, (езгерютер мен толъщтырулар есебшиз) 1312 акпге орталык мемлекеттiк органдар бойынша мониторинг етюзшдь
Бул баFыттаFы жумыстар токталмайды, ейткенi кукыктык мониторинг - бул норма-шыFармашылык ретiнде, сол сиякты кукык колдану практикасында да колданыстаFы кукыктык жYЙенi кешендi баFалау бойынша туракты жYЙелi кызмет болып табылады.
2013 жылFы еткiзiлетiн жэне мониторинг жоспарына енгiзiлген, зацнамалык, сондай-ак за^а тэуелдi, эр тYрлi децгейдеп керсетiлген нормативтiк кукыктык актiлер мелшершде, бiздiц коFам емiрiндегi элеуметтiк саласын нормативтi реттейтiн кукыктык кужаттар кеп белтн алып отыр.
Белгiлi болFандай, 2012 жылFы 10 шiлдедегi Казахстан Республикасы Президентiнiц «Казак-станды элеуметпк жацFырту: ЖалпыFа бiрдей Ецбек КоFамына жиырма кадам: Элеуметтiк жацFыртудыц жаhандык трендЬ> макаласында KOЙылFан мiндеттердi юке асыру шецберiнде, КР Yкiметiне «Казахстан 2030» Стратегиясы ережелерiне жэне казакстандык жэне коFамдык элеуметтiк жYЙенiц дамуы экономикалык жацFырту мiндеттерiмен коса жYPу мэселесi жэне баска да саяси-кукыктык шешушi кужаттарFа CYЙене, 2030 жылFа дейiнгi кезецдегi Казахстан Республикасыныц элеуметпк дамуыныц Жалпыулттык Тужырымдамасы жо-басын эзiрлеудi жYктедi.
Бiздiц пiкiрiмiзше, Н.Э. Назарбаев атал-Fан макаласында езшщ конституциялык екiлеттiктерiне сэйкес барлык мемлекетпк органдар кызметшщ мацызды баFытын жэне казакстандыктар емiрiнiц жаца сапасын калыптастыру бойынша мемлекеттiк саясатты накты жэне тезiрек iске асыру кажетпгш кезекп рет атап керсеттi.
Мемлекет басшысы атап еткендей, элеуметтiк зацнаманы оныц тиiмдiлiк мэнiне тек казiр емес, сонымен катар орташа мерзiмдi келешекте де мукият тексеру талап етшедь Бул ретте мемлекет элеуметтiк жа^ыртуды iске асырудыц мацызды куралы болып табылады, мысалы, элеуметтiк дезориентациялауды дамытуFа тэуекел ете от-
ырып, тек жастар немесе картаЙFан жастаFы адамдардыц, халыктыц жекелеген топтарыныц Fана мYДдесiн кездемейдi. ОсыFан байланысты, KOFам тутастай алFанда, элеуметтiк база ретiнде кабылдануы кажет.
Одан езге, мемлекегтiц кызмет нысаны, оныц элеумегтiк серiктестермен карым-катынасы езгередi, нарыктык катынастарды бакылау, рет-теу кызметш ныFайту кажетпп есед^ баскару кызметшщ мацызы арта туседь Еуропалык тэжрибе керсеткендей, булардыц барлы^ы келе-шек максаттардыц койылуын жэне тактикалык мiндегтердi шешу ретiнде карастырылып, жал-пы элеумегтiк стратегия шецберiнде етуi тиiс.
Мемлекет басшысыныц нускамаларын орындау женiндегi кабылданатын шаралар-мен катар езара ю-кимыл жэне онымен езара байланысты аталFан салада зацнама жаFдайын баFалау, оны жYЙелi жэне кешендi талдау негiзiнде жYзеге асырылатын болFандыктан, кукыктык мониторингтiц Казакстанныц будан эрi элеумегтiк даму жэне адам кукы^ын корFау саласына езiнiц мацызды Yлесiн косуы анык болып отыр. Президент бiрнеше зацнамалык актiлердi елдщ бYгiнгi талабына сэйкес келтiру кажетпгш мысал ретiнде санамалап келтiредi. Осы нускамалардан бiр караFанда, керсетiлген баFыттарFа жэне оны азаматтардыц денсаулык сактау, бiлiм алу, жергiлiктi езiн-езi баскару, ецбек кызмен саласында колдануына жэне халыктыц ец аз корFалFан топтарын элеумегтiк камтамасыз ету, оныц шшде элеуметпк-экономикалык даFдарыс жаFдайында зацнама са-пасына мониторинг еткiзу кажетплш байкалады. Жер катынастары туралы, Fылым, Fылыми-техникалык кызмет, мэдениет, дене шыныктыру жэне спорт, кылмыстык жэне эюмшшк эдiлегтi iзгiлендiру саласындаFы зацнамалар бойынша мониторингтiк зерттеулердiц Yлкен келемi жYзеге асырылуы тиiс. Бул жумыстардыц нэтижелерi элеумегтiк зацнамалардыц жацаруына жэне ец соцында, Казакстанды жацFыртуFа сезаз жаFымды эсерiн тигiзедi, оны жаца, бшк элемдiк децгейге кетередi.
Жалпы^а бiрдей Ецбек КоFамын куру туралы Президентпц идеясын iске асыруда коFамды жаца индустриалды-инновациялык экономика жаFдайларына дайындау, Казакстанныц экономикалык каркынды дамуымен кукык пен эдiлдiк каFидагтарына негiзделген коFамдык игiлiкпен камтамасыз етiлуi арасында оцтайлы баланс табатын, элеуметпк катынастарды бекiгтi деп атап етiледi макалада.
Элеумегтiк зацнама салаларына немесе оныц тарауларына мониторингтiк зергтеулердi жYзеге асыру Yшiн жоспарланFан барлык нормативнк
Правовой мониторинг и антикоррупционная экспертиза действующих НПА
кукыктык актiлердi тиiстi уэкiлегтi органдар уакытылы жоспарлык негiзде жэне кешендi мукият зергтеуi жэне койылган талаптарга сэйкеснгш багалауы кажет.
Экiнiшке орай, квптеген мемлекегтiк органдардагы зац кызмегтерiнiц зацнамага мониторинг вткiзу кажегтiгiн жэне кукык колдану практикасын вздерiнiц непзп кызмегтерiне жYктеме ретiнде, тiптi факультативпк жумыс ретiнде жацсак кабылдауды жалгастырып келетiнiн ашуга тура келедi. Будан Эдiлет министрлiгiне оган усынылган корытындылар дэлел болгандай, мониторингтiц сапасы мен нэтижес зардап шегетiнi свзсiз.
Тэжрибе кврсеткендей, мемлекегтiк органдар Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2011 жылгы 25 тамыздагы №964 каулысымен бекiтiлген нормативтiк кукыктык актiлерге кукыктык мониторинг втюзуЕрежесшщталаптарынсактамайды. Квбiнесе, олардыц корытынды материалдары агымдагы ведомстволык норма шыгармашылык немесе кукыктык актшер бойынша тузету жумыстары немесе кукыктык реттеу салаларын жетiлдiру бойынша непзделген усыныстар жэне жYЙесiз талдауларды кврсетедi. Аталган Ере-желерден бiркатар баска да ауыткушылыктар мониторингтiц соцгы нэтижесiне тYбегейлi эсер ететiн, КР Зац шыгару институтыныц корытынды материалдарын, талдамалык аныктамаларын втюзшген кукыктык мониторинг бойынша уэкiлегтi органдардыц корытындылау негiзiнде бiлдiрген зацнаманы жетiлдiру бойынша усыныстарын Эдiлет министрлт Казакстан Yкiметiне жiбередi.
Кукыктык мониторинг орталыгыныц квр-сетiлген бузушылыктарды зергтеуi уйымдас-тырушылык-кукыктык жэне мониторингтiк зергтеулерi эдiстемелiк камтамасыз етуде жекелеген жетюпеушшктер бар екендiгiн кврсеттi жэне казiргi уакытта КР Зац шыгару институты оларды жою бойынша нысаналы жумыс уйымдастыруда. Квбiнесе, белгiленген тэртiпте кврсетшген Ережеге взгерiстер мен толыктырулар енпзу усынылады, мэнiсi анагурлым анык регламентациялау кызметш уйымдастыру бойынша кукыктык мониторинг втюзумен корытындыланады.
Мемлекегтiк органдарга кукыктык мони-торингтi вткiзудi жецiлдететiн зацнамалык актiлердi багалау кврсеткiштерi квзделген «талдамалык аныктаманыц» жаца косымша нысан-бланктерш енгiзу усынылады.
Одан взге, Эдшет министрлiгi, КР Зац шыгару институты жэне мемлекетпк органдардыц кукыктык мониторинг мэселелерi бойынша департаменгтерiнiц взара ю кимылдарын ба-
рынша автоматтандыру максатында, сондай-ак Эдiлет министрлiгiнiц корпоративнк порталыныц «НКА-га кукыктык мониторинг» кiшi жYЙесiн жетiлдiру бойынша НКА втюзген кукыктык мониторинг нэтижелерi туралы акпаратка жедел кол жеткiзудi камтамасыз етуге негiздi усыныстар эзiрлендi, сондай-ак уэкшетл органдарга кiшi жYЙе деректер базасын толты-рып отыруды нормативтi беюту усынылады.
Сонымен бiрге, кукыктык мониторинга кец магынада азаматтык когамныц барлык инсти-туттары жYзеге асыратынын ескере отырып, мемлекегтiк органдар мен гылыми мекемелердiц кукыктык мониторингтiц нэтижелерi туралы колда бар акпаратты бiртутас акпараттык желiге бiрiктiретiн - автоматтандырылган акпараттык жYЙе куру туралы мэселенi пысыктау кажет, сондай-ак нормативтiк кукыктык актiлердi колдану тэжiрибесiн, кукыктык мониторинг бойынша оган тутынушылардыц кол жеткiзуiн уйымдастыру (РФ 11М Yлгiсi бойынша, вз курамында Бiртутас кукыктык технология жэне мониторинг сараптама орталыгы бар). Бастапкы кезецде кандай да бiр сайтта зацгер-практиктерден нормативтiк кукыктык актiлердi пайдалану тэжiрибесi туралы акпарат жинауды енгiзу жэне оган тутынушылардыц кол жетюзуш уйымдастыру туралы эцгiме болуы мYмкiн. Бул норма шыгармашылык пен кукык колдану тэжiрибесi арасындагы нагыз байланысты жYзеге асыру деп айтуга болар едi. Сондай-ак баска мониторинг субъектiлерi - гылыми мекемелер, тэуелсiз сарапшылар жэне элеумегтiк уйымдар, бизнес-курылымдар, кэсiпкерлер Ассоциялары-мен взара байланысты жолга кою кажет. Мониторинг жYЙесiн уйымдастыру зацнаманы будан эрi жетiлдiру Yшiн гана емес, ец болмаганда, кукыктык гылым жэне мемлекетпк баскару тэжiрибесiнiц децгейiн квтеру, мемлекетпк кызметпц ашыктыгын камтамасыз ету, КР кукыктык негiзi дамуыныц жагдайы тура-лы барлык журтшылыкты жэне азаматтарды акпараттандыру, сондай-ак когамныц кукыктык мэдениенн, кукыктык сана децгейiн квтеру Yшiн кажет.
Казiргi замангы кукык шыгармашылык саясат зацнаманы туракты жацарту аркылы когамдык катынастардыц базалык саласына эсер етуге Yндейтiнiне байланысты, КР Зац шыгару институты кукык шыгармашылыгындагы жагымсыз кубылыстар мен Yрдiстердi ескертуде кукыктык мониторингтщ теориясы мен тэжiрибесi бойынша кажетн iргелi гылыми-зерттеу жумысын, оны эдiстемелiк камтамасыз ету жэне мониторингнк процеске катысушылардыц барлыгымен пшр алмасу жэне диалогка дайындау, оныц iшiнде
азаматтык коFам институтымен, Казакстан РеспубликасындаFы кукыктык мониторинг тетiгi жэне эдютемесш будан эрi жетiлдiру бойынша негiздi усыныстар кабылдауды жYзеге асырады.
Казакстан Республикасы Президентi Н.Э. Назарбаев тужырымдаFан казакстандык мемлекет пен KOFамды элеуметпк жацFыртудыц негiзгi каFидагтарыныц пэрмендiлiгi кебшесе, оныц iске асы-рылуын камтамасыз ететiн зацнаманыц сапасына байланысты. Осыпан байланысты барлык норма шытармашылык жэне кукык колдану процесiнiц катысушыларыныц, кукыктык мониторинг субъектiлерiнiц алдына Мемлекет басшысы аукымы бойынша Fалами жэне тарихи елшемi бойынша ете жауапты мiндет койды.
Бул мацалада нормативт!к цуцыцтыц актшерге цуцыцтыц мониторинг ЖYргiзудiц кейбгр мэселелер1 царастырылган жэне цуцыцтыц мониторинг ЖYргiзу барысындагы зацнаманы жетыдгру бойынша усыныстар орын алган.
Туйт свздер: нормативтЫ цуцыцтыц акттердщ цуцыцтыц мониторингi; цуцыц цолдану практикасыныц мониторингi; зацнаманы жетiлдiру; элеуметтт зацнаманы тYгендеу; корпоративтЫ портал; талдамалыц аныцтама.
В статье рассмотрены некоторые вопросы проведения правового мониторинга нормативных правовых актов, содержатся предложения по совершенствованию законодательства в рамках правового мониторинга.
Ключевые слова: мониторинг нормативных правовых актов; мониторинг правоприменительной практики; совершенствование законодательства; инвентаризация социального законодательства; корпоративный портал; аналитическая справка.
In the article there are considered some questions of carrying out legal monitoring of regulatory legal acts, as well as, offers on legislation improvement within legal monitoring are contained.
Keywords: monitoring of regulatory legal acts; monitoring of law-enforcement practice; legislation improvement; inventory of the social legislation; corporate portal; analytical reference.
Роза Егешкызы Бозж^това,
КР Зац шыгару институтыньщ Ку^ьщтьщ мониторинг орталыгы талдау жэне монито-
ринг секгорыньщ ага гылыми кызметкерi
Нормативтж к^кыктык; актшерге кукыктык; мониторинг журпзудщ H^6ip мэселелерi
Бужигитова Роза Егешевна,
старший научный сотрудник сектора анализа и правового мониторинга Центра правового мониторинга Института законодательства РК
Некоторые вопросы проведения правового мониторинга нормативных правовых актов
Buzhigitova Roza Egeshkyzy,
senior research fellow of the Legal Monitoring Center of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan
Some questions of carrying out legal monitoring of regulatory legal acts
