CC BY
13%
Омарова Назгул Нурлыбайцызы,
ЦР Зац шыгару институты Цущыщтыщ мониторинг орталыгы талдау жэне щущыщтыщ мониторинг секторыныц гылыми щызметкерг
Нагашбаева Ботаквз К^рманальщызы,
ЦР Зац шыгару институты Цущыщтыщ мониторинг орталыгы талдау жэне щущыщтыщ мониторинг секторыныц гылыми щызметкерг
ЕЛБАСЫНЬЩ КАЗАХСТАН ХАЛКЫНА «ЭЛЕУМЕТТ1К-ЭКОНОМИКАЛЬЩ ЖАЦГЫРТУ - КАЗАХСТАН ДАМУЫНЬЩ БАСТЫ БАГЫТЫ» АТТЫ ЖОЛДАУЫ АЯСЫНДАГЫ К¥КЫКТЫК МОНИТОРИНГТЩ ЭЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1
Казахстан Республикасыныц «Нормативтш ц^ы^ты^ актiлер туралы» 1998 жылгы 24 наурыздагы № 213 Зацына сэйкес нормативтiк ц^ы^ты^ актшердщ к^кыктык; мониторингi
- Казахстан Республикасыныц зацнамасына цайшы келетiн, ескiрген жэне сыбайлас жем^орлыщты тудыратын нормаларын аньщтау, олардыц iске асырылуыныц тиiмдiлiгiн багалау мацсатында Казахстан Республика-сы зацнамасыныц жай-кYЙi туралы ацпаратты жинау, багалау, талдау, сондай-ац оныц даму динамикасын жэне цолданылу практикасын болжау бойынша т^ра^ты негiзде жYзеге асы-рылатын мемлекеттiк органдардыц цызмет [1].
К¥^ыщтыщ мониторингтiц басты мацсаты: ц^ыщ жYЙесiнiц мiндеттi тиiмдiлiгi; ^олданыстагы зацнаманы жYЙелеу; норма шыгармашылыщ субъектiсi цызмет мен цолданушы арасында Yнемi ^олданыстагы керi байланыс жYЙесiн жасау; зацнаманы жетiлдiру туралы ^сыныстар дайындау болып табылады.
мониторинг кешендi сипатта бола-ды жэне тек цана зацнамага жYргiзiлiп поймай, со-нымен цатар ол жYЙелеу ж^мысы, нацты цызмет аясында зацныц ц^ыщ цолдану тэжiрибесiн индикатор кврсеткiштерiмен айцындайды.
К¥пыщтыщ мониторингтi жYргiзу бiрiншi кезекте, билштщ барлыщ децгейiнде норма шыгармашылыщ ^ызметп жоспар-лауды жецiлдетiп, келесщей сызба бойынша тYзейдi: Конституция нормасы
- зац - зацга тэуелдi актi, б^л осы ^атардагы бар алшакгыщтарды ецсертуге жэне оныц багалылыгы, ц^ыщ шыгармашылыщтыц тиiмдi
тетш мен оныц ^огамдыщ цажеттiлiктердi айцындайтын нэтижелерiн iске асыру тап-сырмасын шешуде цызмет ете алады.
Казахстан Республикасында мемлекеттiк органдардыц зацга тэуелдi актiлерге ц^ыктыщ мониторинг жYргiзу тэжрибеш, зацнаманы жYЙелеу, зацнамалыщ актiлерге ц^ы^ты^ мониторинг жYргiзуi 2011 жылдан бастап енгiзiлдi.
мониторингтi элеуметпк зацна-мада царастырудыц взектi мэселелер^ зацнама жYЙесiне жалпы алганда талдау мен болжам, ^олданыстагы зацнама жYЙесiнiц жай-кYЙiн багалау кешендi тетiгiнiц ц^рамдас бвлiгi болып, оныц жаца кезецде ^огамныц мiндеттерiне сэйкестiгiн, мемлекетпк билiк органдарыныц нормативтiк ц^ыктыщ цызмет тиiмдiлiгiн кемшiлiк негiздерiн аныщтау болып табылады.
Елiмiз тэуелсiздiк алган жылдардан берi, мемлекетiмiз элеуметтiк багыт^а Yлкен мэн берiп келедi, себебi бiз нарыщтыщ элеуметтiк багытты тацдадыц.БYгiнгiтацдаелiмiз Yшiнэкономикальщ табыстар мен ^огамдыщ игiлiктердi цамтамасыз етудiц оцтайлы тецгерiмiн табу элеуметпк-экономикалыщ жацгыртудыц тYбегейлi мэселесi болып отыр. Казахстан Республикасы цазiргi тацда элеуметпк-экономикалыщ жацару жо-лында. Элеуметпк-экономикалыщ дамуга Ел-басымыз взiнiц жыл сайынгы Жолдауларын-да аса мацыз берiп келедi. Осы айма^тардагы элеуметпк-экономикалыщ дамуды квтеру мацсатында Елбасымыз взшщ «Элеуметтiк -экономикалыщ жацгырту - Казахстан дамуыныц басты багыты» атты Жолдауында елдiц болашагы экономикадагы келешеп зор салалардыц да-
муымен байланысты деп атап кврсеттi.
Казахстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаев 2012 жылгы 10 шшдедеп «Казакстанныц элеуметтiк жацгыртылуы: Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам» баяндамасында Yкiметке, «Казакстан-2030» стратегиясы ережелерi мен казакстандык элеуметтiк жYЙе мен экономикалык жацгырту мiндеттерi ^огамын бiрлесiп дамыту мэселелерiне катысты баска да стратегиялык К¥жаттарга арка CYЙейтiн 2030 жылга дейiнгi кезецге арналган Казахстан Республика-сын элеуметтiк дамытудьщ Жалпы^лльщ т^жырымдамасы жобасын жасауды тапсырды [2].
Осыган орай, Елбасы элеуметпк зацнамаларга жацарту жYргiзудi квздеп отыр. Оныц iшiнде бес негiзгi басымдык бойынша енгiзу кажет екендiгiн атап втп, олар: Казахстан Республикасыныц «Бшм беру туралы», «Медиация туралы», «Кэсштш одактар туралы», «Мемлекеттiк жастар саясаты туралы» зацдары жэне Ецбек кодекса
Сондыщтан, егер жаца зацнамалык базаныц нысандары мен кызмет эдiстерiн жацартуга дайын екенi туралы айтатын болсак, онда Казахстан Республикасыныц Конституциясын-да кетлдш берiлетiн элеуметтiк ^^^ы^тар жэне азаматтар бостандыгы шегiнде жYргiзiлетiн инновациялык квзкарас карастырылатын нормативтiк актiлер, зацдар жеткшкп бо-лып кврiнетiнiн атап айту керек. Осыган орай, бiздiц квзкарасымыз бойынша, б^л ец алдымен колдану тэжiрибесiнде квбiне белгш бiр к^ыщтарды орындау рэсiмдерi реттелмеген жэне кандай да бiр баска институттарыныц
жеткiлiксiз регламенттелмегенiне байланысты. Мысалы, квптеген сарапшылар ¥лттык; БiрыцFай Тестiлеу кортындысы бiлiмге объективт баFа бермейдi жэне де оны вткiзу рэсiмi аяFына дейiн пысьщталмаFан деп ай-тады. Медиация институтыныц тэжiрибелiк тетiгiн жYзеге асырудыц болмауы, кэсiптiк одак ^йымдарына кажетп квцш бвлмеу, кэсiптiк одактардыц киын с^ра^тарын карастыруда мацызды кемшiлiктер байкалады ж.т.б.
Сонымен, элеуметтiк модернизацияныц кYн тэрибшде негiзгi себептер ретiнде Н.Э. Назарбаев мыналарды атап вттi:
- Каза^станда колданылатын элеу-меттiк зацнамалардыц резервтерi жеткшкп децгейде iске косылмаFан;
- жекелеген зацдар моральдык т¥рFыдан есюргеннемесекврнекшкканасипатыбар^сытан байланысты олар коFамдьщ катынастардыц кейбiр салаларын тиiмдi реттей алмай отыр;
- жекелеген зац нормалары аясындаFы К^ы^тыщ актiлердiц болмауына байланысты
немесе олардыц орындалуына бакылаудыц жетiмсiздiгi салдарынан ж^мыс iстемейдi [3].
ОсыFан орай, Елбасы атап айщандай, тек казiр Fана емес, сонымен катар, орта мерзiмдiк перспективада да элеуметтiк зандарды олардыц тшмдшшн аныктау максатында м^кият тексе-ру талап етiледi. Расында да, бшм беру аясы, мэдениет жэне ецбек адам капиталындаFы шыFарылымFа iргелi негiз болып табылады.
Казахстан Республикасы Конституциясыныц 1-бабыныц1-тармаFынасэйкес«КазакстанРеспу-бликасы взiн демократиялык, зайырлы, к¥кыктык жэне элеуметтiк мемлекет ретшде орныктырады, оныц ец кымбат казынасы - адам жэне адамныц вмiрi, к¥^ы^тары мен бостандыктары».
Б^л норма декларациялык болып саналмай-ды, ол барлык коFамдык азаматтык институттар аркылы вмiрге енедi.
Тек кана соцFы жылдар iшiнде мынадай зацдар кабылданды: «Халыктыц квшьконы туралы» Казахстан Республикасыныц 2011 жылFы 22 шшдедеп Зацы, «Бiлiм беру туралы» 2011 жылFы 18 акпандаFы Зацы, Казахстан Республикасыныц 2011 жылFы 6 кацтардаFы «Казахстан РеспубликасындаFы мемлекеттiк бакылау жэне вд^алау туралы» Зацдар жэне де баскалар. Эрине, ^лттык зацнаманыц басты бвлiгi тэуелсiздiк жылдарында кабылдаетан, дегенмен де осы кYнге дешн оны одан эрi жаксарту жоспарлы ж^мысты кажет етедi.
ОсыFан орай, нарыктык катынастарыц^ы бакылау функцияларын реп^ОТ катайтудыц кажеттшт артуда, баскару функцияларыныц мацызы всуде. Еуропалык тэжiрибенiц кврсететш осыныц барлыFы тактикалык мiндеттердi шешудi жэне перспективалык максаттарды коюды карастыратын жалпы элеуметтiк стратегия шегiнде болуы кажет.
КолданыстаFы зацнама жYЙесiнiц жаFдайын баFалаудыц кешендi тетiктерiнiц басты бвлш оныц казiрri заманFы кезецдегi коFам та-лаптарына сэйкестiгi, мемлекеттiк билш органдарыныц нормативтiк к¥кыктык кызмет тшмдшш кемшiлiктерiнiц себебiн аныктау элеуметтiк саладаFы зацнама мониторингi мэселелерiн карау, талдау жэне жалпы зацнама жYЙесiнiц жаFдайын болжау болып табылады.
НормашыFармашылыFы жэне колдану кызметшщ барлык кезецдерш айкын кврсететiн эр актi бойынша, мазм^ны мен тэсiлдерi бойынша казiрri заманFа сай жYЙенi реттеудi, к¥руды камтамасыз етедi - оны эзiрлеу, кабылдау, колдану, взгерiс пен толыктырулар енгiзу, кYшi жойылды деп тану немесе жаца акп эзiрлеу. Осы рэшмдер мен тетiктер аркылы мемлекетпк органдардыц нормашытармашылык
кызмен жYЙелi болады жэне оцтайланады.
ЖоFарыда айтылFанды корытындылай келе, осындай жа^ырту КaзaкстaндaFы коFaмныц барлык облыс тыныснршшгш прогрестiк взгертудiц басты бвлiгi деп болжанады, ол мем-лекет Басшысыныц айтуы бойынша коFaмды индустриалды-инновация экономикасыныц жаца шарттарында тiршiлiк етуге дайындай-ды, Казакстанныц жылдам экономикалык жетiлуi жэне коFaмдык игiлiктi камтамасыз етуi аркылы колайлы бiрлiгiн табады, к¥кык пен эдшеттшк принциптерiнде К¥PылFaн элеуметтiк катынастарды беютедь
Сондыктан кaзiргi зaмaнFы к¥кык шы^армашылык саясат теракты максаттарын жэне к¥кык к¥рылымыныц к¥ралдарын жацарту, колайсыз к¥былыс пен YPДiстерiн ескерту аркылы коFaмдык катынастардыц базалык сала-сында ыкпал етiлдi деп танылады.
Сонымен катар, Казакстан Республикасы Эдiлет министрлтнщ жaнындaFы Зац шыFaру институты осы салада Yлкен ж^мыс аткарып келе жащанды^ын атап вткiмiз келедi.
Зац шы^ару институты «Нормaтивтiк к¥^ыктык актшердщ к¥кыктык мониторингiн жYргiзу жвнiндегi эдютемелш ^сынымдарды бекiту туралы» Казакстан Республикасы Эдiлет министрi м.а. 2011 жылFы 28 кaзaндaFы №350 б¥Йры^ымен бектлген, нормaтивтiк к¥кыктык aктiлерге к¥кыктык мониторинг жYргiзу бойынша Эдiстемелiк ^сынымдарын эзiрледi.
Осы мониторинг жYргiзу кaFидaсы зацды орындау сaлaсындaFы нэтижелiк жэне
¥тымды (экономикалык) орган кызменн си-паттау кврсеткiштерiн кврсетедi. Мемлекетпк органдардьщ зацнама актiсiн багалау тиiмдiлiгi мен сандык жэне сапалык талдауы аныкталуы аркылы, ягни зацнаманы icKe асыруды багалау кeшeндi талдау к¥Растыру жэне нормативнк к¥кыктык актiлeрдi колдануымен к¥кыктык кагида мен талаптарын орындауды жYргiзуi кажет.
Баска свзбен айтканда, Республика зацнама-сын icкe асыру максатында барлык мемлекет органдар зацдарга жэне зацга тэуeлдi актiлeргe теракты тYрдe к¥кыктык мониторинг жYргiзугe мiндeттi, сондай-ак, к¥кыктык мониторинг жYргiзiлгeн НКА катысты эр жарты жылда мeрзiмдi кайтаруды юке асыру кажет.
Сонымен катар, бiздiц мемлекет пен когамныц жeтiлуi нормативнк к¥кыктык базаныц болуы-мен жэне элеуметпк, когамдык, к¥кыктык взара эрекеттесудщ баска тэciлдeрi аркылы icкe асуы мYмкiн.
Сондыктан, Елбасыныц Казакстан халкына «Элеуметпк-экономикалык жацгырту - Казак-стан дамуыныц басты багыты» Жолдауын iœe асыру максатында Казакстан Республикасы Зац шыгару институты элeумeттiк саладагы колданыстагы нормативтiк к¥кыктык актiлeрдiц к¥кыктык мониторинг жэне сыбай-лас жемкорлык тэртiп б¥зушылык бвлiгiн тал-дауды жYргiзудe. вйткeнi, бYгiнгi танда казiргi замандагы когамныц элeумeттiк к¥рылымын женлвдру Yшiн зацнамалык бeкiту шарала-рын катац карастыру мэceлeci туындап отыр.
^олданылFан эдебиеттер
1. «Нормативнк к¥кыктык актiлeр туралы» Казакстан Республикасыныц 1998 жылгы 24 наурыздагы № 213 Зацы.
2. Казакстан Республикасыныц Президент Н.Э.Назарбаевтыц 2012 жылгы 10 шшдедеп «Казакстанныц элеуметпк жацгыртылуы: Жалпыга Ортак Ецбек Когамына карай 20 кадам» баяндамасы.
3. «Элeумeттiк-экономикалык жацгырту - Казакстан дамуыныц басты багыты» Казакстан Республикасыныц Президент ¥лт Квшбасшысы Н.Э. Назарбаевтыц 2012 жылгы 27 кацтардагы Казакстан халкына Жолдауы.
4. 1995 жылы 30 тамызда Республикалык референдумда кабылданган «Казакстан Республикасыныц Конституциясы».
Мацалада Казацстан Республикасындагы мемлекеттж органдардьщ зацга тзуелдг актыерге цуцыцтыцмониторинг ЖYргiзу тэж1рибес1, зацнаманы ЖYйелеу, зацнамалыц акттерге цуцыцтыц мониторинг ЖYргiзуiн 03eKmi мэселелерi талцыланган. Tyüm свздер: цогам, мониторинг, талдау, зац.
В статье рассмотрена практика проведения правового мониторинга нормативных правовых актов государственными органами в Республике Казахстан, эффективность функционирования правовой системы и проблемные вопросы проведения правового мониторинга.
Ключевые слова: общество, мониторинг, анализ, закон.
The paper considers the practice of monitoring the legal regulations of public authorities in the Republic of Kazakhstan, the efficiency of the legal system and the problematic issues of the legal monitoring.
Keywords: community, monitoring, analysis, law.
Наз^л Н^рлыбайкызы Омарова,
КР Зац шыгару институты К^ьщтьщ мониторинг орталыгы талдау жэне мониторинг
секторыныц гылыми rçызметкерi
Ботакез ^рманалыкызы НаFашбаева,
КР Зац шыгару институты К^ыщтыщ мониторинг орталыгы талдау жэне кдоыктык; мониторинг секторыныц гылыми rçызметкерi
Елбасыныц ^азакстан халкына «Элеуметтж-экономикалык жа^ырту - ^азакстан дамуыныц басты баFыты» атты жолдауы аясындаFы ^кыктык мониторингтщ езектi мэселелерi
Омарова Назгуль Нурлыбаевна,
научный сотрудник сектора анализа и правового мониторинга Центра правового мониторинга Института законодательства РК
Нагашбаева Ботакоз Курманалиевна,
научный сотрудник сектора анализа и правового мониторинга Центра правового мониторинга Института законодательства РК
Проблемы правового мониторинга в свете Послания Главы государства народу Казахстана: «Социально-экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана»
Omarova Nazgul Nurlibaevna,
research fellou sectors of the Center of legal monitoring Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan
Nagashbayeva Botakoz Kurmanalievna,
research fellou sectors of the Center of legal monitoring Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan
Problems of legal monitoring in light of the Message Heads of State to the people of Kazakhstan: "Socio-economic modernization - main direction of development of Kazakhstan"
