CC BY
8УДК 342.6
ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАFЫ КЕДЕНД1К ЭК1МШ1Л1К ЖТРПЗУДЩ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
Достан Досмырза
Казац экономика, царжы жэне халыцаралъщ сауда yHueepcumemi «Халыцаралыц сауда жэне цуцыц» кафедрасыныц ага оцытушысы, зац гылымдарыныц кандидаты, Казацстан Республикасы, Нур-Султан цаласы; e-mail: dosmyrza@mail.ru
Хайбар Маней
Казац экономика, царжы жэне халыцаралыц сауда унивeрcиmemi «Халыцаралыц сауда жэне цуцыц» кафедрасыныц ага оцытушысы, зац гылымдарыныц магистр1, Казацстан Республикасы, Нур-Султан цаласы; e-mail: mr.haybar@mail.ru
TYÜm свздер: кедендж эюмштк жYргiзу, сыртцы сауда цызметг, Еуразиялыц экономикалыц одац, кедендж шекара, кеденджрэЫмдер, тауарларды декларациялау.
Аннотация. Мацалада Казацстан Республикасыныц кедендж эюмштк жYргiзудiц цазгр-гi жагдайы мен даму перспективалары царастырылган. Сыртцы сауда мен сыртцы эконо-микалыц цызметтщ дамуындагы кедендж эюмштк ЖYргiзудiц рeлi кврсеттген. Кедендж эюмштк ЖYргiзудiц заманауи жогары технологиялыц, ашыц жэне mиiмдi ЖYйeciн цуру про-блемасына ерекше назар аударылады. Кедендж эюмштк ЖYргiзудi жemiлдiрудiц мацызды цуралы ел экономикасына инвестицияларды тарту Yшiн цолайлы жагдайлар жасау болып табылады деген идея нeгiздeлeдi. Зерттеу мiндemi реттде тауарлар мен квлж цуралдарын кедендж рэЫмдеу жэне бацылау кeзiндeгi кедендж рэciмдeрдi жецшдету мен кедендж опера-цияларды жеделдетудщ нeгiзгi багыттары жэне кеден органдары цызметшц басца перспек-тивалыц багыттары тужырымдалган.
Сонымен бiргe, авторлар Казацстан Республикасыныц 2020-2030 жылдарга арналган цуцыцтыц саясат тужырымдамасы жобасыныц Еуразиялыц экономикалыц одацца мYшe мем-лекеттердщ кеден зацнамасын жemiлдiру жэне бiркeлкi цолдану цажеттшт тургысынан жэне кедендж зацнаманыц угымдыц аппаратын цайта царау цажеттшт тургысынан цол-дайды, бул эзiрлeушiлeрдiц тюршше, Казацстандыц экономиканы элемдж цатынастар мен сыртцы экономикалыц цызмет ЖYйeciндeгi байланыстарын арттыруга жаца сертн бeрeдi.
Мацаладагы цосымша усыныс реттде авторлар «кедендж эюмштк ЖYргiзу» угымын кеден зацнамасында беюту цажеттттне назар аударады, сонымен цатар, Казацстан Республикасыныц 2020-2030 жылдарга арналган Куцыцтыц саясат тужырымдамасыныц жо-басын эзiрлeу жвнiндeгi жумыс тобыныц цурамына кеден ici саласындагы проблемаларды зерттеумен айналысатын гылыми цогамдастыцтыц вюлдерт цосу мацыздылыгын тужы-рымдайды.
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ТАМОЖЕННОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
Достан Досмырза
Старший преподаватель кафедры «Международная торговля и право» Казахского университета экономики, финансов и международной торговли, кандидат юридических наук, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: dosmyrza@mail.ru
Хайбар Маней
Старший преподаватель кафедры «Международная торговля и право» Казахского университета экономики, финансов и международной торговли, магистр юридических наук, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: mr.haybar@mail.ru
Ключевые слова: таможенное администрирование, внешнеторговая деятельность, Евразийский экономический союз, таможенная граница, таможенные процедуры, декларирование товаров
Аннотация. В статье рассматриваются современное состояние и перспективы разви-
тия таможенного администрирования Республики Казахстан. Показана роль таможенного администрирования в развитии внешнеторговой и внешнеэкономической деятельности. Особое внимание уделяется проблеме создания современной высокотехнологичной, транспарент-ной и эффективной системы таможенного администрирования. Обосновывается идея о том, что важнейшим инструментом совершенствования таможенного администрирования является создание благоприятных условий для привлечения инвестиций в экономику страны, а также создание эффективной нормативной правовой базы и качественных инструментов реализации таможенной политики. В качестве исследовательской задачи сформулированы основные перспективные направления по упрощению таможенных процедур и ускорению таможенных операций при таможенном оформлении и контроле товаров и транспортных средств, а также другие направления деятельности таможенных органов.
Более того, авторами поддерживаются направления проекта Концепции правовой политики Республики Казахстан на 2020-2030 годы в части необходимости совершенствования и единообразного применения таможенного законодательства государств-членов Евразийского экономического союза и пересмотра понятийного аппарата таможенного законодательства, которое по утверждению разработчиков придаст новый импульс для активизации связей казахстанской экономики в системе мировых отношений и внешнеэкономической деятельности.
Дополнительным предложением в статье авторы обращают внимание на необходимость закрепления в таможенном законодательстве понятия «таможенное администрирование», кроме этого, полагается важным включить в рабочую группу по разработке проекта Концепции правовой политики Республики Казахстан на 2020-2030 годы представителей научного сообщества занимающихся исследованием проблем в сфере таможенных правоотношений.
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF CUSTOMS ADMINISTRATION IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Dostan Dosmyrza
Senior Lecturer, Department of International Trade and Law, Kazakh University of Economics, Finance and International Trade, candidate's degree in Jurisprudence, Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: dosmyrza@mail.ru
Maney Khaybar
Senior Lecturer, Department of International Trade and Law, Kazakh University of Economics, Finance and International Trade, master of law, Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: dosmyrza@mail.ru
Keywords: customs administration, foreign trade activity, Eurasian Economic Union, customs border, customs procedures, declaration of goods
Abstract. The article discusses the current state and development prospects of the customs administration of the Republic of Kazakhstan. The role of customs administration in the development of foreign trade and foreign economic activity is shown. Particular attention is paid to the problem of creating a modern high-tech, transparent and efficient system of customs administration. The idea is substantiated that the most important tool for improving customs administration is the creation of favorable conditions for attracting investments in the country's economy, as well as the creation of an effective regulatory framework and high-quality tools for the implementation of customs policy. As a research task, the main promising directions for simplifying customs procedures and accelerating customs operations in customs clearance and control of goods and vehicles, as well as other areas of activity of customs authorities, have been formulated.
Moreover, the authors support the directions of the draft Concept of legal policy of the Republic of Kazakhstan for 2020-2030 in terms of the need to improve and uniform application of the customs legislation of the member states of the Eurasian Economic Union and revise the conceptual apparatus of customs legislation, which, according to the developers, will give a new impetus to enhance the ties of Kazakhstani economy in the system of world relations and foreign economic activity.
With an additional proposal in the article, the authors draw attention to the need to consolidate the concept of «customs administration» in customs legislation; in addition, it is considered important to include in the working group on the development of the draft Concept of legal policy of the Republic of Kazakhstan for 2020-2030 representatives of the scientific community engaged in the study ofproblems in the field of customs legal relations.
Элемдк экономиканьщ жаИандануы эр-бiр ^лттьщ экономикалык жYЙенiц баскала-рымен тыгыз байланысты болатын, заманауи экономикалык кауымдастыктыц к¥рылуына ыкпалын тигiздi. Бiр елдщ экономикасын-дагы проблемалар баска мемлекеттердщ эко-номикасында жэне жалпы экономикалык когамдастыкта апатты салдарга экелуi мYмкiн. Б^л постулатты растаудыц жаркын мысалы -жаИандык COVID-19 пандемиясы кезшдеп, б^рын-соцды болмаган жагдайлармен байланысты кушешп келе жаткан каржылык-эконо-микалык дагдарыс.
Кез-келген мемлекеттiц ^лттык каушаздь гi колда бар элеуетке жэне оныц ерекшелк-терiне жэне осы элеуеттщ кYштi компонент-терiне CYЙенедi [1]. 0кiнiшке орай, бYгiнде ^азакстанда мыкты экономикалык компонент, накты белгшенген экономикалык сегмент жок. М^найдыц элемдк багасыныц твмендеуi жэне баска шиюзаттыц арзандауы, сондай-ак втiмдi каржы ресурстарыныц жетiспеушiлiгi салда-рынан бiздiц елiмiздщ экономикасы тап болган жагдай взшщ элемдiк нарыктарга тэуелдiлiгiн айкын кврсетть ^азакстанныц сырткы экономикалык мамандануы элi кYнге дейiн т^ты-нушылык жэне вндiрiстiк максаттагы табиги ресурстарды дайын внiмге айырбастаудыц ескiрген схемасына негiзделген.
^алыптасып отырган жагдай сырткы жэне шю бiркатар себептерге байланысты. Эдет-те, Батыс елдерi ^азакстанды отын - шикiзат ресурстарын жеткiзушiсi жэне олардыц вн-дiрiстiк тауарларын сататын нарык ретiнде ка-растырады. Орын алып отырган жагдайлардыц барлыгы бYкiл халык шаруашылыгын жацгы-рту жэне осы непзде елiмiздiц экономика са-ласындагы бэсекелестiк артыкшылыктарын кецейту кажет екендiгiнiц тагы да бiр кврнiсi. Осыган байланысты ^азакстанныц непзп стратегиялык мiндеттерiнiц бiрi экономика-ныц дамуы мен сырткы экономикалык байла-ныстардагы казiргi инерциялык моделдерiн ецсеру, оныц халыкаралык мамандануындагы отын-шикiзаттык бешнш взгерту. Пайда алу, инвестициялар мен бэсекеге кабшеттшктен кайтарым алу принципше негiзделген, тYгел камтитын экономикалык прагматизм багы-тындагы ^азакстан Республикасыныц жаца болжамы, сондай-ак ^азакстан Республикасыныц 2025 жылга дейiнгi Стратегиялык даму жоспары1 каржылык-экономикалык дагдары-сты ецсерудщ мацызды мiндеттерiн алга кой-ды. Атап айтканда, импортты алмастыру жэне жогары технологиялык тауарлардыц экспорты аталган Жоспарды iске асыру шецберiндегi
кызметтщ негiзгi багыттарына айналуы керек. Осы к¥жатка сэйкес мемлекет каржылык жэне эюмшшк шыгындарды азайту аркылы шагын жэне орта бизнестiц дамуына ыкпал етуi керек.
Б^л шаралар экономикалык всудщ квзi ретiнде сырткы экономикалык байланыстар-ды кецейтудi, озык технологияларды енгiзудi, iшкi нарыкты сапалы т^тыну тауарларымен камтамасыз ету, казакстандык компаниялар-дыц элемдiк нарыкка шыгуын, сырткы экономикалык кызметтщ масштабтары, сипаты мен формаларыныц взгеруiн камтамасыз етуге арналган [1]. ЖYзеге асырылып жаткан стратегиялык жоспар колайсыз сырткы экономикалык жагдаят пен инновациялык саясаттыц ец кYштi эсерi кезещнде теракты экономикалык дамуды жэне элеуметтк т^рактылыкты камтамасыз етуге багытталган. ЖаИандык эко-номикада ^азакстанныц позициясын ныгай-татын, сапа параметрлерiн жаксарта алатын, ^лттык шаруашылыкты жацгырту мэселелерш шешуде сырткы экономикалык салалардыц Yлесiн арттыратын квптеген институттар бар. Аталмыш багыттар сырткы экономикалык кызметтiц жэне жалпы ^лттык экономиканыц теракты всуше ыкпал етуге кабiлеттi екендiгi свзаз. Сонымен катар, элемдiк тэжiрибе квр-сетiп отыргандай, экономикалык дамудыц инновациялык модел^ кез-келген елдiц элемдк шаруашылыкка тиiмдi интеграцияга колайлы жагдайларды калыптастыруы, сырткы экономикалык кызметтщ масштабтарыныц, сипаты мен формаларыныц взгеруi кедендiк саясат к¥ралдарын ртымды пайдаланумен тыгыз байланысты.
0з кезегшде кедендiк саясат мемлекеттiц iшкi жэне сырткы саясатыныц к¥рамдас бвль п, оныц негiзгi компонентi кедендiк эюмшшк жYргiзу институты болып табылады. Демек, сырткы экономикалык байланыстарды кецей-тудщ жогарыда аталган басым багыттарына CYЙене отырып ец алдымен, кедендiк эюмшшк жYргiзудiц жацаша, сапалы взге даму кезещне втудi талап ететiн жаца кауштер мен сын-ка-терлердiц туындауын ескеру аркылы, кеден-дiк эюмшшк жYргiзудi дамыту мен жетiлдiру взект болады.
Кеден саясатын баскару вз кызметшде екi т^ргыныц арасында болады: бiрiншiден, когам кауiпсiздiгiн камтамасыз ету максатындагы накты бакылауды жYзеге асыру кажеттш-гi; екiншiден, кедендiк формальдылыкты ба-рынша жецiлдету аркылы бизнестщ дамуына ыкпал ету [2, 47-48 б.]. Ягни, экономикалык мYДделер сауданыц дамуымен гана емес, сонымен катар татынушылык нарыкты каныкты-
1 «Казахстан Республикасыныц 2025 жылга дешнг1 Стратегиялъщ даму жоспарын беюту жэне Казахстан Республикасы ПрезидентШц кейб1р жарлыцтарыныц кYшi жойылды деп тану туралы» Казахстан Республика-сы ПрезидентШц 2018 жылгы 15 ацпандагы № 636Жарлыгы // (электрондыцресурс) http://adilet.zan.kz (жYгiну мерзiмi: 03.11.2020)
ру Yшiн бэсекеге кабшетл тауарлар мен техно-логияларды шыгарумен де байланысты, булар кеден iсiнде де квбiрек квршю табады. Демек, Кеден одагына мYше мемлекеттердщ кеден кы-зметтершщ жогарыда аталган аукымды мум-кiндiктерi осы ею мацызды мiндеттi сэтт ше-шуге септiгiн тигiзедi.
Бiздщ елдеп экономикалык кайта куру процесi тэуелдi болатын квптеген факторлар-дыц Мнде вндiрiстiк мYмюцдkтердi кецейту-дщ мацызды институттарыньщ бiрi кедендiк эюмшшк жYргiзу болып табылады, сондай ак ол фискалдык, кукык колдану, бакылау мен реттеу органыныц функцияларын бiрiктiретiн экспорттык-импорттык операциялар жYЙесш-де ерекше орын иеленедi. Осы функцияларды негiзге ала отырып, кеден кызметi кез-келген мемлекеттщ сырткы экономикалык жуйесшщ ажырамас белт ретiнде сырткы саудага салык салу саласындагы мемлекеттiк баскарудыц жалпы кабылданган функцияларын жYзеге асырумен катар, вз ю-эрекет ерекше кызмет тYрiнде кершетш элеуметтк-экономикалык институт ретiнде белсендi эрекет етедi [1].
Осылайша, кедендiк эюмшшк жYргiзу ^а-закстан экономикасына инвестицияларды тарту, бюджетке кедендiк телемдердщ толык тYсуiн камтамасыз ету, отандык тауар вндiрушiлердi, зияткерлiк меншiк объектшерш коргау, сырткы сауданы барынша жещлдету, экiмшiлiк кукык бузушылыктар мен кылмыстык кукык бузушылыктармен тиiмдi ^ресу Yшiн ко-лайлы жагдайлар жасауга арналган. Кедендiк экiмшiлiк жYргiзудi утымды уйымдастыру элеуметтiк-экономикалык мэселелердi жYзеге асыру, сырткы экономикалык кызметтi дамыту, кеден кызметш кайта куру мен жацгырту, оныц когамга эсер ету сипаты, букаралык сананыц кабылдауына колайлы болуымен байланысты. Бул мемлекеттщ сырткы сауда саласындагы мYДделерiн iске асыруга жэне казакстандык тауарлар вндiрiсiн дамытуга ыкпал етедi, улттык кауiпсiздiкке твнетш катерлерге карсы турады.
Кедендiк эюмшшк жYргiзу - бул квбше-се ендiрiстiк ресурстарды (жабдыктар, тех-нологиялар, акпарат, материалдар, адамдар) пайдаланудыц тшмдшгш жэне жумысыныц нэтижелерi тиiстi экономикалык, элеуметтк жэне баска кврсеткiштерге сэйкес багаланатын кеден жYЙесiнiц взшщ кызметшщ тиiмдiлiгiн айкындайтын «кеден органдарыныц ендiрушi ресурсы» болып табылады [3, 20-21 б.].
Соцгы жылдары ^азакстандагы кедендк экiмшiлiк жYргiзу сапасы сырткы сауда кы-зметi мен инновациялык бизнест дамытуда
айтарлыктай жетiстiктерге жеттi. Фискалдык курамдасбелкшекелетшболсак,олынталанды-рушы жэне реттеушi функциялардан элi аса ал-май келедь Бул дагдарыстыц терецдеуi жагдай-ында бiздiц елдщ кеден саясаты мемлекеттк бюджеттщ кiрiс бвлiгiн толтыруда бурынгы-ша мацызды рвл аткара беру себебшен болып отыр. Бул дэлелдi 2019 жылгы мемлекеттiк бюджеттiц юрю бвлiгiне кедендiк твлемдердiц тYсуiне жYргiзiлген талдау колдап куаттайды.
К^азакстан Республикасы Кдржы министр-лiгi Мемлекеттiк юрютер комитетiнiц (будан эрi - ^Р ^М МКК) деректерi бойынша, 2019 жылы2 кедендiк экiмшiлiк жYргiзу есебшен бюджетке салыктар мен кедендiк телемдердщ косымша тYсiмдерi бойынша жоспар 121,3% орындалды. Республикалык бюджет тYсiм-дершщ жартысынан квбi iрi салык твлеушшер мен жер койнауын пайдаланушылардан тYседi.
2020 жылдыц 9 айында3 мемлекеттк бюд-жеттiц кiрiстерi (трансферттердi коспаганда) 97,3%-га орындалды. Сонымен, бюджет юрь стерiнiц толык орындалмауына коронавирус эпидемиясы жагдайы эсер еттi, бул импортка ^С тYсiмдерiне керi эсерiн типздь Атап ай-тканда, былтыргы жылмен салыстырганда биыл ^ытайдан импорт 11%-га, оныц физи-калык квлемi 27%-га твмендеген, ^ытайдан келiтiн тауарлар импортынан кедендiк баждар мен салыктардыц тYсiмдерi 12%-га немесе 2,1 млрд. тецгеге азайды. Yшiншi токсанда ха-лыкаралык тауар алмасуда карантиндiк шара-лардыц бэсецдей бастаганын ескере отырып, агымдагы жылдыц Yш айында кедендiк статистика жаксы децгейге квтерiлуi мумюн екендь гiн атап ету мацызды.
Кедендк баждарды твлеудi уактылы камтамасыз ету ^Р ^М МКК-нiц дурыс жумыс iстеуi жэне тиiмдi уйымдастырылуы аркасын-да камтамасыз етiлдi. Кедендк телемдердi жи-нау мен твлеуде жогары нэтижеге кол жеткiзу жаца акпараттык технологияларды максатты тYрде дамыту жэне кешннен колдану, тэуе-келдердi баскару жYЙесiн колдануды оцтай-ландыру, кукык коргау кызметiнiц тауарлар-ды шыгарганнан кейiн бакылау нысандарын утымды колдану нэтижесiнде мYмкiн болды. Демек, сырткы сауданыц дамуына ыкпал ету тургысынан кедендiк экiмшiлiк жYргiзудiц стратегиялык максатына жету факторлары-ныц бiрi экспорттык-импорттык операция-лардыц барлык операторларына мемлекет-тiк кызметтердi сапалы усыну болды. Тиiмдi жэне сапалы мемлекеттк кызметтер кедендiк операцияларды уактылы аяктау Yшiн кажеттi
2 «Курсив» ацпараттыц агенттш / https://kursiv.kz/news/finansy/2019-05/v-kazakhstane-uvelichilis-nalogovye-postupleniya-v-byudzhet (жYгiну мерз1м1: 03.11.2020)
3 Казахстан республикасы царжы министрлшнщ мемлекеттж юр^тер Комитеттщ ресми сайты / https://kgd.gov.kz/ru/news/ob-itogah-deyatelnosti-komiteta-gosudarstvennyh-dohodov-mf-rk-za-9-mesyacev-2020-goda-1-73935 (жугту мерзiмi: 03.11.2020)
кеденд1к рэсшдердщ жылдамдыгын арттыру мен уакытты кыскарту жолымен сырткы экономикалык кызметке катысушылардыц жэне тауарлардыц соцгы т^тынушысыныц сауда агындарыныц каркындауын жэне шыгындар-ды азайту Yшiн колайлы жагдайлар жасады. Сонымен катар, кедендк экiмшiлiк жYргiзуге жогары технологияларды енпзудщ аркасында сырткы экономикалык кызметке катысушылар-ды акпараттандыру жэне оларга консультация беру тэжiрибесiнiц артуы, сондай-ак кеден-дiк инфрак¥рылымды жэне оныц техникалык жабдыкталуын одан эрi дамыту жэне жетш-дiру, ^азакстан Республикасыныц мемлекеттк шекарасы аркылы вткiзу пункттерiнiц втюзу мYмкiндiгiнiц кецеюi кедендiк твлемдердi жи-науга ыкпал еттi.
Елiмiздiц Кеден одагына, алдымен Еурази-ялык экономикалык когамдастьщ шецберiнде, содан кейiн Еуразиялык экономикалык одак (б^дан эрi - ЕАЭО) шецберiне кiруiн ескере отырып, ^азакстан Республикасыныц кеден органдары теракты экономикалык даму Yшiн мемлекеттiц мYДделерiне сэйкес келетiн кеден саласындагы непзп институттарды калыпта-стыра алды. Жекелей алганда, тиiмдi кедендiк реттеудiц аркасында к¥рылган органдар кеден органдарыныц шецбершде экономикалык ка-уiпсiздiкке твнетiн катерлерге байыпты карсы т^руды камтамасыз етед^ озык технологияларды кешендi енгiзудi жYзеге асырады жэне iшкi нарыкты сапалы т^тыну тауарларымен камтамасыз ету Yшiн колайлы жагдайлар жасайды. Экономикалык кауiпсiздiк, вз кезегiнде, акпа-раттык кауiпсiздiкпен тiкелей байланысты. Сондыктан, кедендiк органдардыц акпараттык кауiпсiздiгiн жэне акпаратты техникалык корга-уды ^шейтпестен, казiргi замангы кеден орган-дары мемлекеттк бюджеттщ кiрiстер бвлiгiн к¥райтын шегерiмдердiц казiргi децгейiне жет-юзе алмайды жэне одан да квп акпараттык технологияларды колданбай жэне оларды жацарт-пай сырткы сауда каркынын арттыра алмайды.
Сонымен катар, элемдк экономиканыц жаИандануы мен каржы-экономикалык дагда-рыс процестерiнiц жалгасуы объективт тYрде кеден iсi саласындагы мемлекеттк кызметтердi одан эрi сапалы дамытуды, сондай-ак кеден-дiк экiмшiлiк жYргiзу институтын дамыту мен жетiлдiрудi талап етедi [1]. Кедендiк экiмшiлiк жYргiзудi максатты тYрде жетiлдiру эмбебап к¥ралдарды калыптастыру жэне элемнiц ди-намикалык тYрде взгеруi мен мемлекеттiц шю саясатына байланысты тиiмдiлiк кврсет-юштерш белгiлеу аркылы жYзеге асырылуы керек. Ол Yшiн сырткы сауданыц соцгы жыл-дардагы каркынды всуiне байланысты барлык кажеттi алгышарттар калыптасты. Б^л алгы-шарттар сырткы сауда айналымын мемлекеттiк реттеудiц тетiктерi мен к¥ралдарын жетiлдiру мэселелерiне ерекше мацызды гылыми непз-
делген квзкарас жасайды, м^нда ^азакстан Республикасыныц кеден кызметi жYЙесi ерекше рвл аткарады.
Кедендк экiмшiлiк жYргiзу сырткы сауда айналымын жYзеге асырудыц белсендi каты-сушысы болып кана коймай, сонымен катар ендiрiстiк-технологиялык жэне сауда комму-никациясыныц кYрделi жYЙесiн жYзеге асы-рады. Кедендк эюмшшк жYргiзу ^азакстан Республикасы мен ЕАЭО кедендк зацнамалык базалары шецбершде отандык нарыкка ыкпал ету к¥ралына айналуы керек.
^азакстанныц халыкаралык интегра-циялык процестерге катысуы ДYниежYзiлiк кеден ^йымыныц кызметiне жэне кедендiк рэсiмдердi YЙлестiру мен жецiлдету туралы халыкаралык келiсiмдерге толыкканды катысуга багытталган. Аймактык децгейде б^л - ТМД, ЕАЭО, ШЫ¥ жэне баскалары сиякты интегра-циялык топтарга белсендi катысу болып табы-лады. Осыган байланысты кедендк эюмшшк жYргiзу интеграциялык процестердщ мацызды факторына айналуда. Б^л шаралардыц барлыгы т^тыну нарыгын жогары сапалы та-уарлармен жэне технологиялармен толтыру арнасына айналуга тиiстi, кедендк эюмшшк жYргiзу жYЙесiн дамыту жэне жетiлдiру мак-сатындагы бiздiц елiмiздiц кеден кызметiнiц iс-эрекетiн эрi карай YЙлестiрумен байланысты. Сондыктан, халыкаралык сауда айналы-мыныц ^лгаюы жагдайында кеден кызметi Еуразиялык экономикалык одактыц кедендiк шекарасы аркылы втетiн тауарлардыц экспорт-тык-импорттык агындарын токтатпау Yшiн, кедендiк рэсiмдеудi дамыту мен жет^вдрудщ заманауи технологияларын енгiзуге мэжбYр.
Кэсшкерлкт^ шагын жэне орта бизнестi дамытудыц тиiмдi саясатын iске асыру Yшiн, аткарушы билiктiц мемлекеттiк органдары мен юкер топтардыц алдында ^азакстан Республи-касындагы кедендiк экiмшiлiк жYргiзу меха-низмдерi мен к¥ралдарын жетiлдiру бойынша аукымды мiндет т^р. ^ойылган мiндеттердi шешу кезiнде оларды жYзеге асыру процесшде, шиеленiскен каржылык-экономикалык дагда-рыс жагдайында бiздiц елде кеден кызметшщ дамуына кедергi болатын аса кYрделi мэселе-лер туындауы мYмкiн екеш жокка шыгарыл-майды. Сонымен бiрге, мYмкiн кедергiлердiц пайда болуын жэне фискалдык тэуекелдердiц всуiн ескере отырып, кедендк эюмшшк жYргi-зу механизмi мен к¥ралдары кагидалы т^ргыда жаца нысандарга ие болуы тиiс.Демек, казiргi дагдарыстык жагдайдан шыгу Yшiн кедендк эюмшшк жYргiзудi одан эрi жетiлдiрудi камтамасыз ету кажет, сондыктан оныц кызметше тYбегейлi кайта к¥рулар келесi басым багыттар бойынша енпз^^ тиiс.
1. Тауарларды декларациялау жэне шыга-ру кезiнде кедендiк операцияларды жYргiзу мерзiмдерiн ец аз уакытка дейiн твмендету.
№5 (63) - 2020
Ол Yшiн тауарларды декларациялау кезшде та-лап етшетш кужаттар Ti3iMiH минимумга дей-ш кыскарту, сондай-ак сырткы сауда кел^м-шартын, кедендiк твлемдердi твленгенш жэне декларанттыц вкiлеттiктерiн растайтын баска кужаттарды усыну кажеттiлiгiнен бас тарту ка-жет. Бул кYрделi рэам кажетсiз жэне сырткы экономикалык кызметке катысушыларга непз-сiз мiндеттемелер жYктейдi. Осыган байланысты К^азакстанныц кеден органдарыныц непзп кызметтерiнiц бiрi болып табылатын перспек-тивалы инновациялык акпараттык кедендiк технологияларды одан эрi дамыту жэне жетш-дiру кажет болады. ^Р КМ МКК взiнiц кэсiби кызметiнiц тиiмдiлiгi мен соцгы тутынушыга кврсетiлетiн кызметтердiц сапасын арттыру максатында заманауи технологияларды енпзу-дiц дэйект саясатын жYргiзедi. Кедендiк акпараттык технологиялар деп ец алдымен заманауи акпараттык жYЙелердi пайдалануга жэне деректердi электронды тYрде таратуга непздел-ген технологиялар тYсiнiледi. Бул технологиялар кедендк рэамдеу жэне кедендк бакылау процестерш оларды автоматтандыру аркылы жецiлдетуге жэне жеделдетуге арналган. Кедендк акпараттык технологиялар бизнес Yшiн быршама колайлы жагдай калыптастыруга, сондай-ак кедендiк рэсiмдердi жеделдетуге жэне жецшдетуге мYмкiндiк бередi. Осы багыт-та тауарларды шыгару туралы автоматты тYрде шешiм кабылдау технологиясы ете белсецдi ен-гiзiлуде. Мундай шараны жYзеге асыру адами факторды, оныц шшде сыбайлас жемкорлык курамдастарыныц керi эсерш жоюга кабiлеттi.
Мацызды сэттердiц бiрi - тауарларды кашыктыктан шыгару ягни, декларацияланган тауарлардыц орналаскан жерiне карамастан шыгару мYмкiндiгi. Кедендiк бакылауды ку-жаттык жэне накты бакылауга белу кагидаты негiзiцде бул тэжiрибенi одан эрi кецейту кажет. «кашыктыктан шыгару» угымы кедендiк инспектор жеке езi кермеген немесе физика-лык тургыдан одан кашыктыкта турган тау-арларга катысты кедендiк бакылауды жYргiзу мен аяктауды бiлдiредi. ^ашыктан шыгару технологиясы ыцгайлылыгымен, экономикалык тшмдшпмен жэне кашыктыкта кедендiк опе-рацияларды жасау мYмкiндiгiмен байланысты бiздiц бизнесте белсендi тYрде сураныска ие. ^ашыктан шыгару технологиясын жYзеге асыру бойынша каркынды жумыс жYргiзiлуде, ол кеден кызметшщ ю-эрекетвде сэттi енпзшшуде.
2. Кедендiк баждарды телеу механизмы жетiлдiру. Кедендiк твлемдердi телеу меха-низмiнде тауарлармен кедендiк операцияларды жедел юке асыруга ыкпалын тигiзбеген кеп-теген кемшiлiктер болды. Сондыктан бYгiнгi тацда кеден кызметi алдында кедендк телем-дердi телеу тетiгiн оцайлату жэне оны барын-ша айкын ету мiндетi тур.
^азiрri уакытта кеден органдарында ке-
дендiк телемдердi кашыктыктан телеу жYЙесi курылган. Кедендк телемдердi кашыктыктан телеу - бYгiнгi кYнде твлем жYЙесiнiц ец таны-мал кызмет кврсетулерiнiц бiрi. Бул кедендк операцияларды жYзеге асыруга, атап айтканда тауарларды декларациялауга кететiн уакытты едэуiр кыскартуга мYмкiндiк бередi. Мундай технология электронды нысанда декларациялау кезшде кедендк телемдердi твлеудi кеден органыныц орналаскан жершен тыс жерде ор-натылган электрондык терминалдыц кемепмен твлеуге мYмкiндiк бередi [4, 143]. Сондыктан барлык кеден органдарына кашыктыктан кедендк телемдердi твлеуге мYмкiндiк беретiн жYЙеге толык квлемде жэне барлык жерде ко-сылуды камтамасыз ету кажет.
Кедендк эюмшшк жYргiзудi жетiлдiрудiц тиiмдi шарасы кедендiк телемдердi телеу про-цесiн кешендi автоматтандыру болып табылады. Бул угым кеден органдары мен сырткы экономикалык кызметке катысушылар арасын-дагы акша каражаттарыныц козгалысы туралы акпарат алмасуды автоматтандыруды камти-ды. Бэрiнен бурын бул кеден органдарыныц есепшоттарына акша каражаттарыныц тYсiмi туралы акпаратты енпзу мерзiмiнiц кыска-руы. Кедендiк телемдердi есепке алуды орта-лыктандыру жэне оларды телеудi ^Р ^М МКК децгейiнде камтамасыз ету жагдайда гана ке-шендi автоматтандыруда толык тшмдшкке кол жеткiзуге болады.
3. Кедендк кунды бакылау тетiктерiн кайта карау. Бул багыттагы бiрiншi кезекте-ri мiндет - жекелей алганда бага акпаратын, талдау жYЙесiн жэне тэуекелдердi баскаруды пайдалануды, оныц iшiнде тэуекел бешндерь не койылатын талаптарды белгшеу жолымен жетiлдiрудi карастыратын, тауарлардыц кедендк кунын бакылаудыц тиiмдi жумыс ютейтш жYЙесiн калыптастыруга кешу.
Сырткы экономикалык кызметке катысушыларга кеден кунын декларациялауды оцтайландыру, квлемiн кыскарту, оны кумэн-дi декларациялау, тшт кедендiк баждардыц взгермеген ставкаларымен де кедендк телемдердщ есуше алып келедi. Сонымен бiрге, iшкi нарыкта отандык жэне шетелдiк вндiрушiлер арасындагы бэсекелестiктi реттеу процесiнде жэне елдщ шю нарыгыныц эр тYрлi сектор-ларындагы шетелдiк экспорттаушылардыц багалык артыкшылыктарын бейтараптандыру процесiнде кедендiк твлемдердiц релi артып келедi. Экелшетш тауарларды дурыс декла-рацияламаумен байланысты терiс пайдала-нылушылыкты азайту жэне кедендiк эюмшшк жYргiзудiц сапасын арттыру максатында та-рифтiк жYЙенiц ашыктыгын арттыру кажет. Осылайша, К^азакстан Республикасыныц мем-лекеттк шекарасы аркылы тасымалданатын тауарлар мен келк куралдарын кедендiк бага-лау саласындагы кедендк эюмшшк жYргiзу-
дi оцтайландыру елiмiзге бiрден екi мацызды мiндеттi шешуге мYмкiндiк бередi: кедендк баждардыц реттеушi жэне корганыс функци-яларын кYшейту жэне мемлекеттiц бюджеттк кiрiстерiн кедендiк баждардыц ставкаларын квтермей жэне колданыстагы кедендiк тарифтi взгертпей вару.
^олданыстагы кедендiк тарифтiц тшмдш-гiн арттыру жэне декларациялау мен кедендк к¥нды бакылауды жаксарту максатында ЕАЭО децгейiнде шешiмдер кабылдау кажет болады [4, 144]. Ец алдымен, сырткы экономикалык кызметке катысушылардыц тауарлар мен квлк к¥ралдарын экелу мен экету кезiндегi кедендiк к^нын аныктауга жэне растаумен айналысатын кеден органдары белiмшелерiнiц ^йымдык мэртебесiн арттыру кажет.
4. Кедендк бакылауды тауарды шыгарган-нан кейiнгi кезецге ауыстыру.
Халыкаралык сауданыц всiп келе жаткан квлемш ескере отырып, дYниежYзiлiк ка-уымдастыктыц кеден кызметтерi тауарларды шыгарганнан кешн кедендiк бакылауды жYзеге асыруга бешм болып келедi. Б^л тауарлардыц втуш жеделдетуге жэне кеден кызметiнiц ре-сурстарын оцтайландыруга мYмкiндiк бередi. Тауарларды шыгарганнан кешнп кедендiк бакылау процедурасы Казакстан Республикасыныц кеден зацнамасыныц сакталуын камтамасыз ету жэне кедендк эюмшшк жYргiзудi жетiлдiру бойынша бiршама перспективтiк шаралардыц бiрi болып табылады. Б^л рэсiм тауарларды шыгаруды жедел жYзеге асыруга жэне толыкканды кедендiк бакылау Yшiн квбiрек уакыттыц болуына мYмкiндiк бередi. Алайда, оц нэтиже квшрек болу Yшiн кеден органдарыныц сырткы экономикалык кызметке катысушыларга деген сенiмдiлiк дэреже-сш арттыруы мацызды. Инновациялык жэне бэсекеге кабшетл экономикага карай дэйектi козгалыс кезiнде оныц айтарлыктай бвлiгiнде кедендк бакылауды тауарлар шыгарылганнан кейiнгi кезецге беру тэжiрибесiн кецейту жэне жеделдету зацды жэне табиги кажеттiлiк болып табылады [5, 71-72].
Кедендк бакылауды тауарлар шыгарылганнан кешнп кезецге ауыстырудыц ар-тыкшылыгы, СЭК ТН бойынша кедендiк к¥н-ды бакылау мен тауарлардыц кодын аныктау алгоритмi сырткы экономикалык кызметке катысушылармен бiрге квптеген квлемдегi к¥-жаттар мен мэлiметтердi карастыруды талап етедьТауарлардыц коды мен к¥ны туралы акпа-ратты бiлiксiз аныктап кврсету есептелетш кедендiк твлемдер мвлшерiне айтарлыктай эсер етуi мYмкiн. Демек, внiм кодын аныкта-удагы кез-келген кателiк кеден органдарыныц
немесе сырткы экономикалык кызметке каты-сушыныц мYДделерiн б^зуга экелуi мYмкiн. Сондыктан экономиканыц теракты дамуын камтамасыз ету жэне экономикалык дагдары-сты ецсеру Yшiн тыйым салулар мен шектеу-лерге жатпайтын тауарларды экетудщ оцайла-тылган тэртiбiн карастыру, м^ндай тауарларга катысты тыйым салулар мен шектеулердщ жоктыгын растайтын к¥жаттарды алу рэсiмiн жеделдету жэне жещлдету кажет. М^ндай жацашылдык экономиканыц дамуында орасан зор рвл аткаратын шагын жэне орта бизнестiц дамуына вте салмакты эсер етуi мYмкiн, вйт-кенi ол бэсекенiц дамуын ынталандыра отырып вндiрiс тиiмдiлiгiн арттырады, сонымен катар салыктарды бюджетке теракты аударым квзi болып табылады.
Казакстан экономикасыныц инновациялык даму жолына втуi интеграциялык YДерi-стердiц кецеюш б^лтартпай багамдайды. Осы басым багытты iске асыру шецберiнде КР КМ МКК 2020-2030 жылдарга арналган Казакстан Республикасы сырткы саясат т^жырымдама-сыныц тец орындаушысы болып табылады4.
Сонымен катар, Казакстан Республикасыныц Эдшет министрлiгi Казакстан Республикасыныц 2020-2030 жылдарга арналган к^кыктык саясат т^жырымдамасыныц жоба-сын эзiрледi, ол казiргi уакытта мемлекеттiк органдармен талкылануда.
Жобага сэйкес, жакын болашакта кеден органдарыныц кызмет ец алдымен мемлекеттщ экономикалык кауiпсiздiгiне багытталатын болады. Т^жырымдама жобасын эзiрлеушiлер ел экономикасыныц барлык децгейлерiн БiрыцFай экономикалык кещсткпен камту бойынша ж^-мысты жалFастыру, сондай-ак ЕАЭО-Fа мYше барлык мемлекеттердщ кеден зацнамасын бiр-келкi колдануы Yшiн бiрыцFай технологиялык алац к¥ру кажет деп санайды.
Сонымен катар, Казакстанныц ДYниежYзiлiк Сауда Уйымына (ДС¥) кiруiне байланысты халыкаралык сауданы одан эрi дамыту, сон-дай-ак ДYниежYзiлiк катынастар мен сырткы экономикалык кызмет жYЙесiнде казакстан экономикасыныц байланыстарын жанданды-ру максатында кеден зацнамасында «кедендк шекара», «кеден саясаты» сиякты ^ымдар-ды калпына келтiрудi карастыру кажет.
Кеден зацнамасыныц ^ымдык аппаратын калпына кел^ру туралы соцFы ^сыныспен келюе отырып, сондай-ак м^ндай тiзiмдi вз ке-зегiнде бiз бiрнеше жылдар бойы ^сынып келе жаткан «кедендк эюмшшк жYргiзу» ^ымын тYсiндiрумен толыктыруды ^сыну керек [6; 7].
Б^л баFдарламалык к¥жаттар Казакстан-ныц тек сырткы экономикалык дамуына Fана
4 «Казахстан Республикасы сыртцы саясатыныц 2020-2030 жылдарга арналган тужырымдамасы туралы» Казахстан Республикасы Президентшц 2020 жылгы 6 наурыздагы № 280Жарлыгы // (электрондыресурс) http:// adilet.zan.kz (жугту мерз1мг. 03.11.2020)
емес, оныц жалпы экономикасына ете мацызды эсер етедь
Осы багдарламалык кужаттарды юке асыруга ^Р ^М МКК катысуы сырткы сауда кы-зметiн дамытуга ыкпалын тигiзетiн, кедендк эюмшшк жYргiзудiц дамыуы мен жетшуше байланысты.
Бул ец алдымен, ЕАЭО-ныц кедендк ше-карасы аркылы тауар айналымын жеделдетуге, сырткы экономикалык кызметке катысушы-лардыц шыгындарын азайтуга, кеден id саласындагы эюмшшк кукык бузушылыктармен жэне кылмыстармен тиiмдi кYресу мYдделерi
Yшiн iшкi нарыкты сапасыз жэне жалган тау-арлардан коргауга мумкiндiк бередi.
Кедендiк экiмшiлiк жYргiзудi дамыту мен жетiлдiрудiц белгiленген багыттары керсетш-ген мiндеттердi орындауга кец мумкiндiктер бередi. Аткарушы билiк органдарыныц атынан да, бизнес-кауымдастык атынан да сырткы экономикалык кызметтiц барлык катысушыла-рыныц белсендi езара эрекеттесуiнсiз оларды тэжiрибелiк тургыдан шешу мумкiн емес. Эри-не, бул жолда бiзге кеден гылымын дамытыуга жэне жетiлдiруге, оган теориялык жэне эдюте-мелiк колдау керсетуге тура келедi.
e^EBHETTEP
1. flwaduee A. U. Hncmumym maMowennoso adMunucmpupoeanuR kcik $aKmop pa3eumuR enemneu mopsoenu / MewdynapodnaR mopsoenR u mopsoeaR nonumuKa 2015 s. № 1. - C. 19-32.
2. flocMup3a fl. CucmeMa maMowennoso adMunucmpupoeanuR e socydapcmeennoM ynpae-nenuecKoM npo^cce / BecmnuK Hncmumyma 3aKonodamenbcmea PecnydnuKu Ka3axcman №1-2 (29-30) 2013 s. - C. 45-50.
3. flocMbip3a fl. TaMowennoe adMunucmpupoeanue: nonnmue, Mnenue// TaMoweHHo-Hanoso-euu dwnnemenb № 13-14, nondpb 2014 s. - C. 20-21.
4. Manaxoea A.A. Opuenmupu coeepmencmeoeanuR maMowennoso adMunucmpupoeanuR / International Journal of Humanities and Natural Sciences, vol. 10-2 (49), 2020. C. 141-144.
5. UununuyK B.B., CeMenoea H.K., UnomKuna H.U. AKmyanbnue eonpocu u nepcneKmueupa3-eumun unnoea^oHHou denmenbnocmu e cucmeMe maMowennux opsanoe / TaMowennaR nonumuKa Poccuu na danbneM eocmoKe № 1 (90)/2020. - C. 68-78.
6. flocMup3a fl. Coeepmencmeoeanue meopemuKo-doKmpunanbnou ocnoeu maMowennoso 3a-Konodamenbcmea PecnydnuKu Ka3axcman / Mamepuanu Mewdynapodnou HayuHo-npaKmuuecKou Kon$epen^uu «Hoeue eo3Mownocmu co^anbno-sKonoMuuecKoso pmeumuR e ycnoeuRx $opMu-poeanuR ^$poeou skohomuku», KmaxcKuu ynueepcumem skohomuku, $unancoe u Mewdynapod-nou mopsoenu, 30 hor6pr 2018 s. - C. 188-192.
7. flocMup3a fl., Eepna3apoea P.fl. TaMowennoe adMunucmpupoeanue e paMKax Eepa3uucKo-so Skohomuwckoso Cow3a / BecmnuK Kcboxckoso ynueepcumema skohomuku, $unancoe u Mewdy-napodnou mopsoenu № 3, 2018. - C. 64-71.
REFERENCES
1. Dzhabiev A. P. Institut tamozhennogo administrirovanija kakfaktor razvitija vneshnej torgovli / Mezhdunarodnaja torgovlja i torgovaja politika 2015 g. № 1. - S. 19-32.
2. Dosmyrza D. Sistema tamozhennogo administrirovanija v gosudarstvennom upravlencheskom processe / Vestnik Instituta zakonodatel 'stva Respubliki Kazahstan №1-2 (29-30) 2013 g. - S. 45-50.
3. Dosmyrza D. Tamozhennoe administrirovanie: ponjatie, mnenie// Tamozhenno-nalogovyj bjulleten'№ 13-14, nojabr'2014 g. - S. 20-21.
4. MalahovaA.A. Orientiry sovershenstvovanija tamozhennogo administrirovanija/International Journal of Humanities and Natural Sciences, vol. 10-2 (49), 2020. S. 141-144.
5. Pilipchuk V.V., Semenova N.K., Plotkina N.P. Aktual'nye voprosy i perspektivy razvitija innovacionnoj dejatel'nosti v sisteme tamozhennyh organov / Tamozhennaja politika Rossii na dal'nem vostoke № 1 (90)/2020. - S. 68-78.
6. Dosmyrza D. Sovershenstvovanie teoretiko-doktrinal'noj osnovy tamozhennogo zakonodatel'stva Respubliki Kazahstan / Materialy mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferenciii «Novye vozmozhnosti social'no-jekonomicheskogo razvitija v uslovijah formirovanija cifrovoj jekonomiki», Kazahskij universitet jekonomiki, finansov i mezhdunarodnoj torgovli, 30 nojabrja 2018 g. - S. 188-192.
7. Dosmyrza D., Bernazarova R.D. Tamozhennoe administrirovanie v ramkah Evrazijskogo Jekonomicheskogo Sojuza / Vestnik Kazahskogo universiteta jekonomiki, finansov i mezhdunarodnoj torgovli № 3, 2018. - S. 64-71.
