CC BY
1538
Труды БГТУ, 2022, серия 6, № 1, с. 38-40
УДК 947.6.«1917»
I. М. Рыжанкоу
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
БАРАЦЬБА УРАДАВЫХ I ГРАМАДСКА-ПАЛ1ТЫЧНЫХ АРГАН1ЗАЦЫЙ З ТАЕМНЫМ ПРОДАЖАМ ХЛЕБНЫХ ПРАДУКТАУ У БЕЛАРУС1 (ЛЮТЫ - КАСТРЫЧН1К 1917 Г.)
У артыкуле асвятляецца барацьба урадавых i грамадска-палтычных аргашзацый з таемным продажам хлебных прадуктау i вшакурэннем. Аутар адзначае, што з пачаткам Лютаускай рэвалю-цып навастворанаму Часоваму ураду давялося вырашаць наспелыя пытант эканомiкi: дарагоуля, дэфiцыт прадуктау харчавання, забеспячэнне шматмiльённай армii i iнш. На валасных сходах, машфестацыях, малебнах грамадскасць беларуск1х губерняу, як i у цэлым у Расii, выказала поуную падтрымку урадавай праграме: вайна да пераможнага канца, рэалiзацыя хлебнай манаполii, будаунщтва дэмакратычнай дзяржавы i паскораны рух да аграрнай рэформы. Пад восень 1917 г. адбываецца паглыбленне эканамiчнага крызюу, пашыраецца чорны рынак продажу хлеба, нарастае дэфщыт харчовых прадуктау, зтжаецца аутар^ггэт урадавых i сшавых структур. Вяскоуцы ухшяюц-ца ад продажу хлебнай прадукцьп дзяржаве па «цвердых цэнах» на карысць «чорнага рынку».
Ключавыя словы: рэвалюцыя, вiнакурэнне, хлебная манаполiя.
Для цытавання: Рыжанкоу I. М. Барацьба урадавых i грамадска-палпычных арганiзацый з таемным продажам хлебных прадуктау у Беларус (люты - кастрычшк 1917 г.) // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2022. № 1 (257). С. 38-40.
I. M. Ryzhankou
Belarusian State Technological University
THE STRUGGLE OF GOVERNMENTAL AND SOCIO-POLITICAL ORGANIZATIONS WITH THE SECRET SALE OF BREAD PRODUCTS IN BELARUS (FEBRUARY - OCTOBER 1917)
The article highlights the struggle of government and socio-political organizations with the secret sale of bread products and distilling. The author notes that with the beginning of the February Revolution, the newly created Provisional Government had to solve urgent economic issues: high cost, shortage of food, provision of a multi-million army, etc. At volost meetings, demonstrations, and prayer services, the public of the Belarusian provinces, as well as in Russia as a whole, expressed full support for the government program: war to the bitter end, the implementation of the grain monopoly, the construction of a democratic state and accelerated movement towards agrarian reform. By the autumn of 1917, the economic crisis was deepening, the black market for bread sales was expanding, food shortages were increasing, and the authority of government and law enforcement agencies was declining. The villagers shy away from selling grain products to the state at "fixed prices" in favor of the "black market".
Key words: revolution, winemaking, grain monopoly.
For citation: Ryzhankou I. M. The struggle of governmental and socio-political organizations with the secret sale of bread products in Belarus (February - October 1917). Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2022, no. 1 (257), pp. 38-40 (In Beterusian).
Уводзшы. З пачаткам Лютаускай рэвалюцыи навастворанаму Часоваму ураду давялося вырашаць наспелыя пытанш гаспадарю: дарагоуля, дэфщыт прадуктау харчавання, забеспечэнне шматмшьён-най армп i шш. Дэмакратызацыя грамадска-паль тычнага жыцця не прадугледжвала л1берашзацыю эканомЫ. Умовы ваеннага часу i поспех дэма-кратып патрабаваш наюравання усяго патэнцыялу крашы да узмацнення армп. Забеспячэнне фронту боепрыпасам1, абмундз1раваннем, харчаваннем стала цэнтральнай урадавай задачай 1917 г.
Асноуная частка. У сакавшу - красавку 1917 г. на валасных сходах, машфестацыях, малебнах
грамадскасць Расп выказала поуную падтрымку урадавай праграме: вайна да пераможнага кан-ца, рэашзацыя хлебнай манаполи, будаунщтва дэмакратычнай дзяржавы i паскораны рух да аграрнай рэформы. Для вырашэння харчовага крызюу Часовы урад прыняу шэраг рашучых мер: законы аб «Хлебнай манаполи», «Ахове пасе-вау», кампашя «Пазыка свабоды» i шш.
Аслабленне ваенна-палщэйскага рэжыму у прыфрантавой зоне, дэмакратызацыя паштычна-га жыцця прывял1 да павел1чэння таемнага вша-курэння. Старыя палщэйсюя структуры был1 распушчаны, а мшщыя знаходзшася на этапе
I. М. Рыжанкоу
39
фармiравання. Таму ужо у сакавiку 1917 г. Вщебсю губернсю камiсар М. Л. Карташоу паведамляу, што «амаль ва ушх паветах губернi у значных памерах ладзiцца вытворчасць тайнага вша-курэння, варыцца пiва, якое выкткае буйныя прыпадю» [1]. Асноунымi пакупнiкамi гарэлю з'яулялюя мясцовыя жыхары, франтавш у акопах i дэзерцiры, яюя хавалiся у лясах. У большых цi меншых памерах падобнае назiралася у шэрагу iншых беларусюх губерняу.
Неузабаве 11 красавiка 1917 г. Часовы урад узмацняе адказнасць за продаж стртазмя-шчаючых напояу i уводзщь турэмнае пакаранне ад 2 да 12 месяцау.
У той самы час пытанне барацьбы з вшаку-рэннем не стала галоуным у парадку дня губерн-сюх, павятовых з'ездау падчас выбарау камюа-рыятау, выканаучых кампэтау Саветау дэпутатау. Галоуным чынам яно узшмалася на мясцовым узроуш - валасных сходах - i перадавалася у кампетэнцыю навастворанай мiлiцыi.
Так, «Витебский листок» ад 5 чэрвеня паведамляу, што агульны сход Веляшкоускага валас-нога камiтэта вырашыу «асобам, выяуленным у тайным вшакурэнш, не выдаваць талонау на ат-рыманне жыта i харчаванне». Гэтак жа ад 24 чэр-веня пастанова Вымнянскага валаснога схода: «...асоб, яюя займалюя вытворчасцю i гандлем самагонкай, запiсвалi на чорную дошку i пазбау-лялi права голасу i удзелу у грамадскiх справах, а таксама займаць грамадсюя пасады. Шэраг асоб зауважных у вырабе i продажу самагоню аштра-фаваны на 1500 руб.». На старонках «Крестьянской газеты» ад 21 чэрвеня 1917 г. узгадавалася пастанова Мшьчанскага валаснога выканаучага камiтэта - «заслухаушы тлумачэннi памочнiка надзiрацеля Мшскага акцызнага упраулення Дуброускага аб шкодзе п'янства i тайнага вша-курэння пастанавша: перапынiць тайнае вшаку-рэнне i продаж гарэлкi, для чаго даручыла ва-ласному, грамадскаму i сельскiм выканаучым камiтэтам строга сачыць за вiнакурэннем i прыцягваць вшоуных да законнай адказнасцi».
На пасяджэнш Казьянскага валаснога хар-човага камгота 23 чэрвеня вырашана «вша-куршчыкам перапынiць выдачу ушх прадуктау i прадметау спажывання». У жшут мясцовы ва-ласны харчовы камiтэт пад старшынствам М. Матвеева пастанавiу сумесна з мiлiцыяй весцi ба-рацьбу з тайным вiнакурэннем, а канфюкава-ныя хлебныя прадукты прадаваць насельнщтву па цвёрдых цэнах [2].
Вядома, што дзяржауная «цвёрдая цана» у 2 руб. 65 кап. за пуд жыта не паспявала за iмклiвым ростам рыначнага кошту. «Витебский листок» ад 13 чэрвеня сведчыу, што «з пуда жыта вясковец мог выгнаць чвэрць самагоню i прадаць за 40-60 рублёу».
Наступныя назiраннi можна было сустрэць на старонках перыядычных выданняу Магшёу-шчыны. Газета «Могилевский вестник» ад 19 лi-пеня: «у нас жывецца весела. Амаль у кожнай вёсцы свабодна паляць "самагонку"... Мiлiцыя таксама ведае, але не перашкаджае, так як прос-тыя мiлiцыянты - сяляне самi часам удзельш-чаюць у курэннi "самагоню", а у распiццi -абавязкова. Трэба змагацца з гэтым злом, ус> мi мерамi: перакананнямi, гутаркам^ чытаннямi i репрэсiямi. самай рашучай мерай з'яуляецца строгi кантроль над продажам дрожджау, якiя неабходныя сялянам толью да Вялiкадня i Каляд, i то не больш за чвэрць фунта». Газета «Могилевская жизнь» ад 12 верасня адзначала: «Хлеб збiраецца дрэнна. Плуп замест 3 руб. дайшлi да 60 i даражэй. Даражае хлеб, дайшоу да 12 руб. за пуд жыта. У кожнай вёсцы адкры-ты вшакураныя заводы, гарэлку робяць усе, па начах щзе гандаль хлеба з спекулянтами Неаб-ходна усталяваць цвёрдыя цэны на усе прадукты i прадметы першай неабходнасцi. Тады б наша добрае сялянства пайшло насустрач».
У сваю чаргу, Магшёуская харчовая управа звярнулася да павятовых i валасных харчовых упрау з прапановай выплочваць узнагароду у памеры 25 руб. асобам, яюя выявш тайнае вшакурэнне. 8 верасня членам Казьянскай валас-ной харчовага управы Кшмавым быу затрыманы салдат каля в. Карысщ Пётр Даншау з бачонкам самагоннай гарэлю, складзены пратакол [3].
З нарастаннем дэфщыту хлеба у гарадах i армii паведамленнi аб сур'езных стратах ад вша-курэння часцей сустракалiся на старонках газет. Так, «Витебское слово» ад 4 кастрычшка паве-дамляла, што «для улша лшкау хлеба, якiя мага бы пайсщ на харчаванне насельнщтва з 15 верасня у нашым (Велiжскiм) павеце, прадпрыня-ты перапiс хлебных запасау. Адбываецца вяль кая пераапрацоука хлеба у самагонку, таму што мясцовыя вiнакуры, расюданыя па усяму павету, плацяць за пуд па 25-30 рублей. Калi верыць прыкладнаму падлiку павятовай харчовай управы, на самагонку ва усiм павеце штодня перекурыва-ецца да 1000 пудоу колькасць, якая магла бы пра-кармiць да 30 000 чалавек». Газета «Наше свободное слово» ад 10 кастрычшка узгадавала урадавыя цыркуляры да павятовых камюарау i мшцьи аб прыняццi мер супраць вiнакурэння, на якое «тра-цщца вялiкая колькасць хлеба». Але мшцыя на валасным узроуш не выяуляла актыунасць.
Невельскi камiсар Н. А. Сямеусю паведамляу Вiцебскаму губернскаму камюару, што «асаблiвых эксцэсау не назiраецца. Самагонку гоняць, але мшщыя i драгуны накрываюць са-магоншчыкау, складаюцца пратаколы, судовыя справы не разглядаюцца. Настрой у павеце спакойны. Большасць гатова цярпялiва чакаць
40 Барацьба урадавых i грамадска-палпычных аргашзацый з таемным продажам хлебных прадуктау
Устаноучага схода. Сяляне да бягучых спрау адносяцца iндыферэнтна. Цiкавяцца толью пытаннямi зямлi i вайны, але разбiраюцца кепска. У зямельным пытанш щкавяцца толькi прырэзкай кожнаму з ix зямлi з прылегаючых пансюх i казённых маёнткау» [4].
7 кастрычтка на пасяджэннi Вщебскага агуль-нагубернскага з'езда сялянсюх, салдацюх i рабо-чых дэпутатау выстушу старшыня Вiцебскай гу-бернскай харчовай управы М. В. Кандрацьеу: «Пасля просьбау у Петраград, Вiцебскай губерт абяцалi з Палтаускай губернi 600 вагонау у месяц, але хлеб самавольна масамi вывозiцца новымi спекулянтам - салдатамi. Фронт наогул не за-бяспечаны нi хлебам, ш фуражом». «Витебское слово» ад 12 кастрычшка паведамляла, што «па по-лацкаму павету хлеб адпускаецца самагонш-чыкам па высокай цане - да 30 руб. за пуд, дзякуючы чаму хоць колькi па нармальнай цане набыць нельга. Па агульнаму меркаванню, вiнакурэннем займаюцца дэзерщры, у вялiкай колькасцi па вёсках павета i перашкаджаюць барацьбе з самагонкай».
У кастрычнiку 1917 г. карэспандэнты пе-рыядычных выданняу адзначалi «спекуляцый-ны разгул», «эпiдэмiю нажывы», «ператварэн-не Мiнскай губернi у вялiкi вiнны завод». Так, «Бобруйский курьер» ад 12 кастрычш-ка паведамляу: «у адным толькi Барысаусюм па-веце, выкурваецца сотнi тысяч пудоу сшрту... Наогул наша губерня ператварылася у адзiны каласальны вшакурны завод, забяспечваючы гарэлкай - самагонкай фронт... Сяляне не даюць гораду хлеба, а каласальная колькасць пудоу жыта i бульбы iдзе на перагонку спiрту, якi паусюдна распрадаецца па высокix цэнах».
Заключэнне. Пад восень 1917 г. вяскоуцы ух^юцца ад продажу хлебнай прадукцыi дзяр-жаве па «цвердых цэнах» на карысць «чорнага рынку». Перабоi з харчовым забеспячэннем, на-растанне таемнага продажу хлеба, продаж алка-гольных напояу дрэнна адбiвалiся на баяздоль-насщ армейцау i не спрыялi патрыятычнаму уздыму. Урадавыя структуры i наваствораная мi-лiц^Iя не здолелi у поунай меры аказаць эфек-тыунае супрацьдзенне.
Cnic лiтаратуры
1. Нацыянальны арxiу Рэспублiкi Беларусь (НАРБ). Фонд 622. Воп. 1. Спр. 2. Л. 253-254.
2. НАРБ. Фонд 624. Воп. 1. Спр. 7. Л. 119-120.
3. НАРБ. Фонд 624. Воп. 1. Спр. 7. Л. 136 адв.
4. НАРБ. Фонд 60. Воп. 242. Спр. 3. Л. 235-236.
References
1. National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Fund 622. I. 2. F. 2. P. 253-254
2. NARB. Fund 624. I. 1. F. 7. P. 119-120.
3. NARB. Fund 624. I. 1. F. 7. P. 119-120.
4. NARB. Fund 60. I. 242. F. 3. Р. 235-236.
1нфармацыя пра аутара
Рыжанкоу 1гар Мiхайлавiч — кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторьп Беларуш i палгталогп. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверспэт (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: im@belstu.by
Information about the author
Ryzhankou Ihar Mikhaylavich - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: im@belstu.by
Пастуту 23.03.2022
