CC BY
22
УДК 821.0 ББК 83.3Т
Хоциев Абдуфаттох, Цосимович, н.и.ф., дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи академик БТафуров"(Тоцикистон, Хуцанд)
Ходжиев Абдуфаттох Косимович,
канд.филол.наук, доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ «ХГУ имени академика Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Khodjiyev Abdufattoh Kosimovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik classical literature under the State Educational Institution "Khujand State University named after acad. B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: abdufattoh12@mail.ru
Вожах,ои калиди: таърихи адабиёти форсй-тоцикии асруои XIV-XV, осори Барандаци Хуцандй, Хоцонии Шарвонй, «Хулосат-ул-ашъор»-и Тации Кошй, Анварии Абевардй, Х,офизи Шерозй, цасида, газал, цитъа
Цустуцу дар аувол ва осори Барандаци Хуцандй (тав. 1378-ваф.1438) ончунонки шоистаи уст сурат нагирифтааст. Бар асоси осори боцимондаи шоир муайян мегардад, ки у асолатан аз Хуцанд буда ва назари бархе аз мууаццицонро дар робита ба бухорой буданаш рад мекунад. Таъкид мегардад, ки бар асоси гуфтаи баъзе аз тазкиранависон девони шоир дар уудуди 20 000 байт буда аст, ки тануо 2000 байти он тавассути китоби «Хулосат-ул-ашъор»-и Тации Кошй ба дасти мо расидааст. Ашъори шоир дар цолаби цасида, газал ва цитъа эцод шудаанд. Дар сурудани цасида шоир ба Хоцонии Шарвонй пайравй кардааст, ки дар ашъораш аз у бо эутироми махсус ёдовар шудааст. Fазал%ои боцимонда аз шоир бештар ба пайравй аз %офиз эцод шудаанд. Дар сурудани цитъа бошад ба Анварии Абевардй таваццуу доштааст. Илова бар ин Барандаци Хуцандй истеъдоди баланди танзгуй дошта, ба цуз ин дар тиб ва ситорашиносй низ мауорати хубе дошта, ки худи у ба ин масъала боруо таъкид кардааст.
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы XIV-XV веков, творчество Барандака Худжанди, Хакани Ширвани, «Хулосат-ал-ашЪр» Таки Коши, Анвари Абиварди, Хафиз Ширази, касыда, газель, кит'а
Исследованы жизнь и творчество практически не известного широкому кругу любителей литературы поэта Барандака Худжанди (род. в 1378 - ум. в 1438). На основе свидетельства самого поэта доказано, что родом он был из древнего Худжанда и тем самым опровергнуто мнение некоторых авторов средневековых тезкире о его бухарском происхождении. Отмечается, что диван поэта, вобравший, по свидетельству некоторых средневековых авторов, 20 000 бейтов, не сохранился до наших дней и о поэтическом таланте Барандака Худжанди мы можем судить на примере 2000 бейтов, включенных в тезкире «Хулосат-ал-ашЪр» Таки Коши. Жанровый состав творчества поэта включает касыды, газели и кит'а. В создании касыд Барандак Худжанди следовал поэтической манере
БАРАНДАЦИ ХУЦАНДЙ ВА МАВЦЕИ УДАР АДАБИЁТИ ФОРСИ- ТО ЦИКИ
БАРАНДАК ХУДЖАНДИ И ЕГО МЕСТО В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
BARANDAK KHUJANDI AND HIS PLACE IN PERSIAN-TAJIK LITERATURE
известного поэта Хакани Ширвани, имя которого он неоднократно и с особым почтением упоминает в своих стихах. Сохранившиеся газели поэта написаны под влиянием Хафиза Ширази. В кит'а поэта ощущается влияние Анвари Абиварди. Особо отмечается, что Барандак Худжанди обладал незаурядным юмористическим талантом, кроме того, был сведущ в медицине и астрономии, что неоднократно подчеркивает сам в своем творчестве.
Key-words: history of Persian-Tajik literature pertaining to the XlV-th - the XV-th centuries,
Barandak Khujandi's creation, Hakani Shirvani, "Hulosat-al-ash'or", Avhadi Koshi,
Anvari Abivardi, Hafiz Shirazi, kasyda, gazel, kifa
The author of the article gives a fragment from the research of scantily known poet Barandak Khujandi (1378-1438) whose life and creation are unfamiliar for a wide circle of literature admirers. Proceeding from the testimonies of the poet himself, the author proves his being originated from ancient Khujand, thus the opinion of some authors of mediaeval tezkires about his alleged Bukharian descent is reflected. It is noted that the poet's divan including 20000 beyts, as some men-of-letters of old times asserted, is not extant and, as for Barandak Khujandi's poetical talent, the latter can be judged only if to design on the premise of only 2000 beyts being contained in the tezkire "Hulosat-al-ash'or" by Taki Koshi. The genre amount of the poet's entire treasury includes kasydas, gazels and kifa. When composing the first ones Barandak Khujandi followed the poetical manner worked out by the renowned poet Hakani Shirvani whose name he mentions with an especial reverence in his verses multiple times. The preserved poet's gazels are written under the sway of Hafiz Shirazi. The sway of Anvar Abivardi is perceived in kifa. It is especially underscored that Barandak Khujandi possessed an out-of-the-rut humouristic talent; in addition, he was knowledgeable for medicine and astronomy; the fact being marked not once by the poet himself.
Дар таърихи адабиёти точик шоирону нависандагони зиёде хастанд, ки шахсият ва осори адабии онхо то хануз ношинохта мондааст. Ин масьала ба вежа дар Осиёи Марказй бо мукоиса ба хавзахои дигари адабиёти форсй-точикй бештар аст, ки ниёз ба омузиши чиддй дорад. Дар ин миён намояндагони хавзаи адабии Хучанд низ кам нестанд, ки чехраи кисми зиёде аз онхо хануз ноошно монда ва меросашон мавриди тахкик карор нагирифтааст. Омузиши рузгор ва осори онхо яке аз масьалахо ва вазифахои мухимми ахли тахкик ба шумор меравад. Зеро ин кор на танхо аз лихози адабй, балки аз дидгохи миллй ва фархангй низ мухим хохад буд.
Яке аз намояндагони ин сарзамин, ки бо фаьолияти адабии худ дар пешрафти адабиёт сахми назаррас гузоштааст Мавлоно Амир Бахоуддин Барандаки Хучандй (тав.1378-ваф.1438) мебошад. Дар мавриди "Барандак" ном гирифтани шоир ва мазмуни ин калима хеч иттилое пайдо нашуд. Шоири мазкур дар шеър ду тахаллус дошта, ки яке "Барандак" ва дигарй "Ибни Нусрат" будааст. Рочеъ ба лакаби шоир бояд гуфт, ки у бо унвони "Амир", "Бахоуддин" ва "Мавлоно" шинохта мешудааст, ки нишондихандаи маком ва чойгохи баланди ичтимоии у мебошад(5,13).
Мутаассифона, ин шоир бо вучуди онки дар рузгори хеш накши муассире дар х,ифзу пешрафти адабиёт гузошта, тахдик дар бораи у ба сурати матлубе сурат нагирифтааст. Нахустин бор дар адабиётшиносии точик устод Садриддин Айнй дар китоби«Намунаи адабиёти точик» рочеъ ба Барандаки Хучандй изхори назар намуда ва уро дар радифи шоирони намоёни хавзаи адабии Мовароуннахр зикр кардааст(З). Дар "Тазкираи шуарои Хучанд"-и Абдулманнони Насриддин зикре аз ин шоир ба миён наомадааст(1).
Дар хавзаи умумии адабиёти форсй точикй нахустин бор устод Забехуллохи Сафо дар китоби "Таърихи адабиёт дар Эрон" рочеъ ба Барандаки Хучандй маълумоти мухтасар, аммо судманде навишта ва уро ба унвони шоири тавоно ва сохибибтикори охири асри 14 ва ибтидои садаи 15 муаррифй намудааст(7).
Махди Файёз ва Умеди Сурурй дар мачаллаи "Номаи Фархангистон" маколае перомуни шархи ахвол ва сафархои Барандаки Хучандй ба Хинд нашр намуданд, ки матлаби тозае дар он дида намешавад(10).
Умеди Сурурй мухакикест, ки бевосита ба масъалаи омузиши рузгор ва осори Барандак таваччух зохир намуда ва нахустин бор "Девон"-и шоирро бар асоси ашъори мавчуд дар китоби "Хулосат-ул-ашъор" ва чанд тазкира ва баёзу чунг фарохам сохтааст, ки мукаддимаи муфассал ва пурборе дорад(5). Хамчунин ба калами хамин донишманд маколае бо номи "Татаббуоти Барандаки Хучандй аз Хофиз" ба табъ расидааст(11).
Чустучу дар ахвол ва осори ин шоир нишон медихад, ки кадимтарин сарчашмае, ки оид ба у маълумот додааст «Тазкират-уш-шуаро»-и Давлатшохи Самаркандй мебошад. Иттилооти марбут ба Барандак дар ин китоб агарчи муфид аст, вале дар атрофи баъзе андешахои муаллиф бахсбарангез аст. Аз чумла, масъалаи Барандакро аз Бухоро донистани у на танхо дуруст нест, балки боиси эчоди бахсхои зиёде хам шудааст(6, 371).
Доир ба ном ва лакаби шоир дар сарчашмахо хеч маълумоти дакике ироа нашудааст. Хатто сабаби Барандак ном гирифтани шоир дакик нест ва ба суратхои «Барандак», «Бурандак» ва «Барандук» низ исми шоирро сабт кардаанд(5, 13).
Дар мавриди зодгохи шоир низ ихтилофи назар вучуд дорад, ки касоне чун Давлатшох (6,371), Авхадии Балёнй (2,766) ва дигарон уро Бухорой, аммо муаллифи китоби «Сухуфи Иброхим» (5, 20; 14,84) бошад зодгохи вайро Хучанд медонад. Барои халли ин масьала девони худи шоир метавонад гирехкушо бошад. Хушбахтона, Барандаки Хучандй дар ашъораш ишорахои тарчумаихолиеро сабт кардааст, ки метавонад дар шинохти бештари у мусоидат намояд. Шоир дар чое аз девонаш ба хучандиюласл будани хеш чунин таькид кардааст: Ман ибни Нусратам зи Хуцанд омада ба Хинд Як сина пур зи сузи дилу сина пурофтоб(5, 163).
Аз инчо маълум мешавад, ки зодгохи у дар вокеъ Хучанд буда, вале ба иллати икоматаш дар Бухоро ба Барандаки Бухорой низ маьруф шудааст.
Шоири мазкур ахли сайру саёхат буда ва ба Самарканд (дар ончо издивоч кардааст), Шероз, Кирмон, Абарку, Куннуч, Шамсобод, Дехлй, Мултон, Озарбойчон, Багдод, Макка ва шахрхои Хуросону Мовароуннахр сафар намудааст. Албатта сафархои у бештар барои пайдо кардани чойгохи бехтар ва фарохам сохтани шароити хуби маишатй будааст, вале хислатхои шахсии у низ дар нобасомонихои зиндагии вай муассир будааст. Барандак дар баробари доштани фазилатхои нек, ки Авхади Балёнй ба онхо ишора мекунад, аз кабили хусрави сарири дониш, хуштабьу хушмуховара, фахиму надим ва донандаи зароифу мутоибат хамчунин хаззоли баххос, маззохи намакин ва хабисаи хочче низ будааст, ки аксаран аз теги забони у чунончи аз забони тег, хазар вочиб донистандй» (2, 766). Чуноне ки маьлум мегардад Барандаки Хучандй «забони тез» дошта, ки дар шакли танз ва хачвхои бисёр сахте зухур мекарда ва хамин амал боиси эчоди мушкилоте барои шоир мегаштааст.
Муаллифи «Арафот-ул-ошикин» мегуяд, ки чун Барандаки Хучандй ба Ирок омад ва ба Хоча Исмати Бухорой ру ба ру шуд бо забоне дурушт дар хитоб ба у чунин гуфт: Дар Бухоро Хоцаисмат гарчи дорад шуурате, Дар Хуросон Хоцаисмат нест, Бибиисмат аст(5,766).
HyHHH 6apxypgx,0H caxTH y 60 monpoHy agu6oH Ba, x,aTT0, ax,nu gap6op 6ohch э^оgн MymKHnoT 6apoH y MemygaacT. Arapnu 6a X^HHg x,aM ca^ap KapgaacT, Bane MatnyM Merapgag, kh gap oh^o hh3 3ueg H^OMaT HaKapgaacT. HyHOHe, kh xygn y gap hh MaBpug TatKHg MeKyHag: H6nu Hycpam 6yd саргардон 6a dopynMynKU Xjund, Mypsu ^npo 3-omamu dun cy3u saM Kapda Ka6o6. roy dap de^ yaeac nyxma yaMa caedou xom roy 6yda dap yaeou co^uey ^omu mapo6. roy nymuda Maüu nabn a3 cypoyuu dy namM, ray myda a3 dypduu dapdu cumaM Macmu xapo6. Hyn 6a Mynmon dappacud a3 maypu ffeynü нoгayoн, Kapd cyüu Kumeapu Typon a3uMam 6o mumo6(5, 159).
flap khto6h «XynocaT-yn-amtop» 3hmhh umopa 6a ca^ap^OH moup TatKHg rapgugaacT, kh y MyggaTH 25 con gap ca^ap 6ygaacT. th6^h ry^Tau ABa^aguu Komß EapaHga^H Xy^aHgß rye Ma6naFH 3uege ^aM gap Tynu hh ca^apxp ^aMOBapß Kapga 6yga, Bane hh Mactana 60 MaT0nu6e, kh gap geBOHH moup By^yg gopag MyraH0^H3 acT. 3epo moup to noeHH x,aeTam a3 HogopuBy KaM6aFanuH xem muKBa KapgaacT Ba a3 caprapgoHHxpu xyg gap ma^pxpu MyxTanu^ runaMaHg: raye 6a MynKu Xypocony гoy dap Xopa3M, raye 6a mpdu Hpo^aüny гaye 6a Mynmon acm. raye 6a ffeynuw ^anny^y my 6a №aMco6od, raye 6a Kumeapu MabMypy гay 6a eaüpon acm. raye 6a Macnadu цoy acmy гoy dap maгu noy, raye 6a гynmanu aümy гaye 6a 3undon acm. Hynun, ku 6anda Eapandav, 6a onaM acmanaM, Hahk man a3 6anu OdaM Kace 6ad-un con acm...(5,172).
A3 HTTunooTe, kh po^et 6a EapaHga^ gap capnamMaxp Ba x,aM xygu ocopu moup Ha^n myga MatnyM Merapgag, kh y a3 hhmx,oh pou^H 3aM0H 6a^pa Ba orox,HH ^ap0B0H gomTa Ba MaxcycaH gap unMH th6 Ba cuTopamuHocß 6a gapa^au KaMonoT pacuga 6ygaacT. HyHOHnu: Ta^up duyaM dap na3apu цaмbи amu66o, X,aM yuKMamu mapeny eapudy 3apa6onpo(5, 33).
E:
ManaM, ku dapc 6^yaM yaMa amu66opo,
3u 6o6u yuKMamu mapeny ^yn6umu 3apa6on(5, 33).
EappacuH ucranoxpTH geBOHH y HumoH Megux,ag, kh BO^eaH moup a3 unMH Tu66y cuTopamuHocß Ba ynyMH pou^H 3aM0Ham orox,HH aMH^e gomTaacT. Tax,nunu hh MaB3yt 6a gapa^ae rycTapgaacT, kh xyg MeTaBOHag $acnu ^ygoroHae gap 6appacuu ocopu moup gap Ha3ap rupu^Ta maBag, kh Ma^onu oh gap hh^o Myaccap HecT.
Amtope, kh a3 EapaHga^H Xy^aHgß TaBaccyTH «XynocaT-yn-amtop» gap ^a^MH 2000 6aÖT 6a gacTH mo pacugaacT, gap ^ona6u ^acuga, ^Hita Ba Fa3an cypyga mygaaHg. th6^h ry^Tau Ta^uyggHHH Komß geBOHH y rye gap x,a^MH 20 000 6ygaacT Ba H0M6ypga a3 mh£hh oh x,aMarß 2 000 6aÖTH ohpo Bo6acTa 6a 3aB^y canu^au xyg hhthxo6 HaMygaacT. MyTaccu^OHa, a3 geBOHH KOMHnu y Hycxae 6a gacT HaoMagaacT Ba x,apnH gap MaBpugu hh moup to KyHyH ry^Ta myga 6ap acocu rynnuHH amtopecT, kh Ta^HH Komß $apox,aM coxTaacT. X^aMau amtopu 6a^0M0Hga a3 hh moup gap ^ona6u ^acuga, ^Hita Ba Fa3an Me6omaHg.
EemTapuH ^a^MH amtopu EapaHga^H Xy^aHgß gap ^ona6u ^acuga acT Ba ^yHapu moupuu y HH3 Max,3 gap ^aMHH ^ucMaT ^unBau 6emTape gopag. Arapnu ^acuga^OH y 3ueg HecT Ba
хамагй 34 ададро ташкил медихад, вале густардагии мавзуъ ва мухтаво дар онхо хеле зиёд буда ва хамин боиси тулонй гардидани баьзе аз онхо шудааст.Мухтавои касидахои шоирро мавзуоте аз кабили мадх, васф, ахлок, ичтимоь, марсия, хабсия, хасбия ва амсоли ин ташкил медиханд. Агарчи баьзе аз касоид мустакиман бо мадх огоз шаванд хам, аммо аксаран дорои тагаззулоти латифу дилпазиранд, ки кисме аз онхо ба мавзуи ишк ва тавсифи зебоихои маьшук ихтисос доранд. Чунончи:
Душ машшота сари зулфи туро меорост, Шонаро аз сари муят раги савдо бархост. Шомро гармии бозор зи муйи ту бувад, Шонаро аз шикани зулфи ту дар сар савдост. Гарчи дар шона задан муйи ту мебезад мушк, Пеши зулфат шикани мушки Хато айни хатост. Хуштар аз турраи шабранги бутони Чин аст, Тори муе, ки аз он зулфи ту дар шонаи мост...(5, 164).
Барои Барандаки Хучандй баёни мавзуъ дар колаби хунарй хеле мухим аст. Вай ба мисли шоирони асри XII зидди ибтизол ва такроргуист. Ба хамин хотир дар ашъори у кушиши нав гуфтан ва хунармандона гуфтан мавкеи намоёне дорад. Агарчи дар он замон чунин коре душвор буд, вале шоир талоши хешро барои дар шакли тоза пешниход намудани андешааш равона кардааст. Масалан, васфи зебоихои маьшук дар адабиёти мо собикаи дерина дорад, аммо ифодаи ин мавзуъ ба шеваи хунармандона дар коргохи тахайюли шоир чолиби диккат аст. Чуноне, ки дар касида болозикр мушохида мешавад шоир тасвири зебое аз муй ва зулфи сиёхи маъшукро бо шеваи хосе ба калам оварад. Такрори калимахои «шона», «муй» ва «зулф» дар тамоми абёти ин касида, ки 33 байт дорад на танхо аз зебоии абёт накоста, балки барои шевотар шудани онхо таъсири амик расонидааст, ки ин кор махорати шоирро барои баёни хунармандонаи мавзуъ ба намоиш мегузорад. Дар касидаи дигар низ чунин талоше барои ифодаи эхсосоти отифии шоир сурат гирифта, ки чолиби диккат аст: Нигори ман чу ницоб аз узор бигшояд, Зи руйи оинаи дил губор бигшояд. Бигирамаш чу алиф дар миёни цон аз меур , Гар он нигор ба руям канор бигшояд. Ба як гирау чу гушояд зи чини турраи хеш, Тамоми кори ману рузгор бигшояд...(5,172).
Бо чунин завк огоз намудани касида хонандаро тахти таъсири эхсости отифй карор медихад. Тасовири офаридаи у агарчи нав нест, вале тарзи баёну чобачойи калимот ва равиши корбасти тасвирхо ё истифодаи онхо барои баёни мавзуоти мухталиф бар истеъдоди гуянда далолат мекунад. Ин гуна хунарнамоихо дар касоиди дигари у низ мушохида мешавад(5,160).
Барандак дар сурудани касида пайрави Хоконй, Анварй, Камол Исмоил, Захири Форёбй ва чанде дигар аз шоирони асри XII аст, ки хамин таваччухи у ба шоирони сохибибтикор далели возехи он аст, ки у дар фикри тозагуй ва ибтикороти нав аст.
З.Сафо дар хамин замина таъкид мекунад, ки «Барандаки Хучандй ба шеваи хамон шоироне, ки ба манзалаи пешрав ва пешвои у хастанд, аз ба кор бурдани таркиботи ташбехй ва истиорахои зиёд, авсофи хушоянд дар ташбиби касоид, тааххуди радифхо ва илтизомхои душвор имтиноъ надорад, вале чун дар суханварй мутталеъ аст, ингуна тасаннуот таъсири матлубе дар шеъри у надорад, балки алалусул суханаш равон ва мунсачиму устувор ва у ба хак
Ba BO^et a3 moupoHH axgu xyg MyMT03 acT Ba hctcxko^h ycrogHH 0Hp0 gopag Ba hhkh ypo ycTog XHT06 MeKapgaaHg xa^ 6yga Ba moup xyg HH3 Ma^OM Ba MapTa6aepo, kh gap aga6u metp gomTa xy6 MemHHoxTa Ba 6ag-0H Me6onugaacT»(7,4278-280). ^aMOHryHa, kh 3. Ca$o TatKHg KapgaacT nafipaBuxou EapaHga^ 6emTap ^aH6au TatcHpna3HpH gopaHg, Ha xycycuaTH Ta^nugH.
Ta6uucT, kh nafipaBHH y a3 hh moupoHH HOMgop Ba coxh6h6thkoph acpu XII, MaxcycaH, Xo^ohh 6a meBau cyxaHBapuu y 6eTatcup Ha6ygaacT. ^a^MH 3uege a3 ucTunoxoTH Map6yT 6a coxaxou MyxTanu^H unM gap amtopu EapaHga^ ryBox 6ap hh uggao myga MeTaBOHag. MaBcy^ gap nafipaBH 6a Xo^ohh 8 ^acugau My^accan э^оg KapgaacT, kh gap ohxo Xo^OHupo xaMnyH ycTogu xyg Myappu^H KapgaacT:
Mapo a3 pyyu Xo^onucm yap cy6y, Cafyou dun 6a modypeonu unmo. Ku dap apKonu dopyn3ap6u Mabnü, ManaM moгиpдy y ycmodu dono(5, 147). Ammo Ta6uaTH moupoHaruu y roxe 6ohc ramTaacT, kh moup cyxaHH xempo a3 cyxaHH ycTogam 6onoTap 6ug0Hag:
Агapни 6yd Xo^onü dap on acp, Ananyay 6ap cyxandonon My^addaM. Man H6nu HycpamaM, K-UMpy3 yacmaM, MyxammaM dap cyxan eannoyy abnaM(5, 190). MyTonua Ba 6appacuu ^acougu moup hc6ot MeKyHag, kh BO^eaH EapaHga^ HTTunoTH xene rycTapga gap 3aMHHau unMxou xaHgaca, Hy^yM, th6 Ba aMconu oh gopag. ffloup 60 ucTH^oga a3 ucTunoxoTH Map6yT 6a hh coxaxo gap ^ona6u metp Ma30MHHH 6uKpy T03ae o^apugaacr, kh 6ugyHH maK gap hh 3aMHHa a3 xo^ohh Tatcup na3upy$TaacT. HpogaTH EapaHga^H Xy^aHgH 6a amtopu xo^ohh 6ohc ramTaacT, kh gap 6at3e xonaTxo hh gy ma6oxaTxou xene Ha3gHKe 60 xaM nafigo KyHaHg. MacanaH, arap a3 nux03H ca6KmHH0cH KanHMOTH 6aK0prupu^Tau ohxo 6o xaM MOHaHguxoH 3uege gomTa 6omaHg, a3 ^ohh6h gurap pyxuau xygTatpu^KyHH e 6a ucTHnox ^axpuacapoH ohxo hh3 ma6oxaTxoe 6a aKgurap gopaHg: xo^ohh:
Hecm uv,nuMU cyxanpo 6eymap a3 Man nodmo, ffap ^ayonu MynKU cyxanpondan MycannaM myd Mapo(13, 17). EapaHga^ Meryag:
Man ku a3 yyKMU a3an dap MynKU Mabnü doeapaM, To a6ad 6ap cadpu deeonu cyxan capda$mapaM(5,192). flaxxo Muconu HHHyHHHupo MeTaBOH 3HKp Kapg, kh xapgy xygpo gap onaMH cyxaHBapH 6exaMT0 ^unBa gogaaHg. A3 Ha3apu EapaHga^H Xy^aHgH Xo^ohh moupu onuMa^OMecT, kh Kace 6ap noau y HaMepacag:
Ha6ydacmy naxoyad 6yd dap MynKU cyxan yapгиз, Cyxandononu onaMpo Ma^nu mebpu Xovpnü(5, 229). flap 6at3e MaBpugxo hh upogaTH EapaHga^H Xy^aHgH 6a metpu Xo^ohh KaMe ^apoTap pa^Ta Ba xaTTO 6a y 6apo6apH KapgaHpo 6ap xyg paBO Me6uHag: rapnu Xo^onü 6a №apeon 6yd cynmonu cyxan, MynKU Mabnupo Man иnцo nodmoyu d^apaM(5, 193). Ea Ha3ap Mepacag, kh unnaTH nyHHH upogara EapaHga^H Xy^aHgH Huc6aTH amtopu Xo^ohh Bo6acTa 6a h6thkopot Ba Ma3MyH0^apuxou T03au y Me6omag. H,aBo6uaxoH 6a AHBapH, 3axupu Oope6H Ba KaMon HcMOun HaBumTau y HH3 nyp a3 h6thkopoth T03a Ba xyHapMaHgoHaecT.
Китъахои шоир дар мукоиса бо касоиди у ба забони содатар ва фахмотар суруда шуда, бештар ба талаб ва мадху ситоиш ихтисос ёфтаанд. Дар канори ин мавзуи ахлок ва эхсосоти латифи ошикона низ дар баъзе аз онхо мушохида мешавад. Ба назар мерасад, ки Барандаки Хучандй дар таълифи китъахои хеш бештар ба шеваи суханварии Анварй такя кардааст. Микдори китъахои бокимондаи у хамагй 27 адад аст, ки хачми баъзе аз онхо нисбатан зиёд аст. Сабаби ин шояд дар мавзуи онхо бошад, ки шоир бар хилофи урфи роич мадху ситоишро дар колаби китъа чой додааст. Вале бо вучуди мадху ситоиш, мавзуи ахлок ва панду андарз аз назари шоир дур намондааст:
Ба цавли мардуми доност доиман шаш чиз,
Ки нек зоеъу беуосиласт дар даврон.
Яке фурухтани шамъ дар муцобили шамс,
Дувум умеди лаби нон зи суфраи дунон.
Сеюм латофати борони абри наврузи,
Ки у газоф наборад ба руйи шуристон.
Чауорум онки ба сад ноз наварусеро,
Кунанд ацд яке куунапири бедандон.
Пас аз чауор сифат панцум онки молу манол,
Бувад ба дасти лаимону мудхалони цауон.
Шашум онки накуи кунад ба цойи бади,
Касе ба мардуми беаслу сифлаи нодон.
Ба дуну сифла маёмезу аз бадон бигурез,
Ки дар тариц чунин аст пешаи некон(5,240-241).
Fазалиёти шоир хамагй 12 ададро ташкил медиханд. Агарчи ин микдор газал барои муайян кардани чойгохи аслии у дар сурудани ин навъи шеър душвор аст, аммо сохтору мухтаво ва махорати ба коррафта дар хамин микдори андак хам метавонад ба тавоноии у дар ин колаби шеърй далолат намояд. Аз 12 газали бокимонда аз Барандак 5-тои он дар пайравй ба Хофиз эчод шудаанд. Аз чумла:
Хофиз:
Айби риндон макун эй зоуиди покизасиришт, Ки гуноуи дигарон бар ту нахоуанд навишт(11,174).
Барандак:
Харки рухсори ту бинад накунад ёди бщишт,
В-он ки дил дод ба ту цони худ аз даст бщишт(5, 258).
Дар мачмуъ аз баррасихои анчомшуда метавон ба хулосае расид, ки Барандаки Хучандй аз шоирони намоёни асри хеш буда, дар пайравй ба шоирони гузашта ашъори хунармандонае эчод кардааст. Накли 2000 байти у дар китоби «Хулосат-ул-ашъор» худ гувохи он аст, ки у вокеан шоири мухим будааст, то ин хачм аз ашъораш дар тазкираи мазкур чой дода шавад. Мухтавои осори у гарчанде ба мадху ситоиш ихтисос ёфта бошад хам, вале аз баёни мавзуоти дигар низ гофил намондааст. Пайравихои у аз адибони гузашта, ба вежа шоирони сохибибтикор гувохи он аст, ки Барандаки Хучандй дар пайи такрору таклид набуда, балки саъй мекунад дар колаб ва мухтавои нав андешаашро пешниходи хонанда намояд. Маълумоти густардаи у дар заминахои мухталиф ба у кумак кардааст, то битавонад мазомини наву тозаеро халк кунад ва ба радифи шоирони мубтакири замони хеш карор бигирад.
Пайнавишт:
1. Авуадии Балёнй. Арафот-ул-ошицин ва арасот-ул-орифин.-Теурон:Мероси мактуб, 1389.-5493 с.
2. Айнй Садриддин. Намунаи адабиёти тоцик.-Душанбе, 2010.- 448 с.
3. Анварии Абевардй.Девон/Тасуеуи Мударриси Разавй.-Теурон, 1372.-1688 с.
4. Барандаци Хуцандй. Девон/Тасуеуи Умеди Сарварй.-Теурон, 1399.-483 с.
5. Давлатшоуи Самарцандй. Тазкират-уш-шуаро.-Теурон: Асотир, 1382.-487 с.
6. Забеууллоуи Сафо. Таърихи адабиёт дар Эрон.-ц.4.- Теурон, 1378.-624 с.
7. Зауири Форёбй. Девон. Тасуеу ва муцаддимаи Акбари Беудорванд.-Теурон: Нигоу, 1389. -528 с.
8. Камолиддин Исмоили Исфауонй. Девон/Бо эутимоми Хусайни Баурулулумй.-Теурон: Деухудо, 1348.-1044
9. Маудии Файёз ва Умеди Сурурй. Барандаци Хуцандй (аз Фароруд то Шибуи цора) /Номаи фаруангистон вежаномаи Шибуи цора.-ш.4.-Теурон,1394.-С.192-196
10. Тациуддини Кошй. Хулосат-ул-ашъор. Нусхаи хатии мауфуз дар китобхонаи марказии Донишгоуи Теурон, шумораи 104Б
11. Умеди Сурурй. Татаббуоти Барандаци Хуцандй аз Хофизи Шерозй/Ойинаи пажууиш, ш.6.-Теурон, 1397.- С.37-50
12. Хоцонии Шарвонй. Девон/Тасуеуи Зиёуддини Саццодй.-Теурон.Заввор, 1382.-1385 с.
13. Халил Алй. Суууфи Иброуим. -Теурон, 1385.-544 с.
Reference Literature:
1. Balyoni, Avhadi. Azafat-ul-oshikin va arasot-ul-orifm. - Tehran: Written Heritage, 1389 hijra. - 5493 pp. In Latin Script.
2. Aini, Sadriddin. Patterns of Tajik Literature. - Dushanbe, 2010. - 448 pp.
3. Anvar Abevardi. Divan/ under the editorship of Mudarris Razavi. - Tehran, 1372. - 1688 pp.
4. Barandaki Khujandi. Divan / under the editorship of Umed Sarvari. - Tehran, 1399. - 483 pp.
5. Davlatshokh Samarkandi. Tazkirat-ush-shuaro. - Tehran: Asotir, (Collection of Folklore Patterns)1382. - 487pp.
6. Zabehulloh Safo. History of Literature in Iran. - V. 4. - Tehran, 1378. - 624 pp.
7. Forobi, Zahir. Devan. Preparation and foreword by Akbar Behdorvand. - Tehran: View, 1389. - 528 pp.
8. Isfahoni Kamoliddin Ismoil. Divan / Thanks to the Efforts of Husayn Bahrululumi. - Tehran: Dehudo, (The Almighty) 1348. - 1044 pp.
9. Fayoz Makdi; Sururi Umed. Barandak Khujandi (from Varorud to the Indian Subcontinent) // Journal "Nomai Fargangiston" No.4. - Tehran, 1394. -pp. 192 - 196.
10. Koshi Takiuddin. Khulosat-ul-ash'or. Manuscript of Tehran University Central Library, number 104 B
11. Sururi, Umed. Barandak Khujandi's Imitations to Hofiz Shirozi // "Oyinai pazhuhish", No. 6. -Tehran, 1397. - pp. 37 - 50.
12. Sharvoni Hakon. Devan / under the editorship of Ziyuddin Sajodi. - Tehran: Zavvor, (Pilgrim) 1382. -1385pp.
13. Ali, Khalil. Ibrohim's Book. - Tehran, 1385. - 544pp.
