Научная статья на тему 'БАНКЛАРДАГИ МУАММОЛИ КРЕДИТЛАРНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШДА NPL КЎРСАТКИЧИНИНГ АҲАМИЯТИ'

БАНКЛАРДАГИ МУАММОЛИ КРЕДИТЛАРНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШДА NPL КЎРСАТКИЧИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
719
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
банк / банковская деятельность / кредит / кредитование / заемщик / просроченная задолженность / проблемный кредит / неактивный кредит / неработающий кредит / кредитный мониторинг / риск невозврата кредита / bank / banking / credit / lending / borrower / overdue debt / problem loan / inactive loan / non-performing loan / credit monitoring / risk of non-repayment of the loan

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Каландаров А. Б.

В статье рассматривается важность контроля проблемных кредитов в коммерческих банках на основе показателей NPL и его эффективность. Также были проанализированы показатели неработающих кредитов коммерческих банков и рекомендованы научно-практические предложения, основанные на международном опыте.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article discusses the importance of controlling problem loans in commercial banks based on non-performing loan indicators and its effectiveness. The indicators of non-performing loans of commercial banks were also analyzed and scientific and practical proposals based on international experience were recommended.

Текст научной работы на тему «БАНКЛАРДАГИ МУАММОЛИ КРЕДИТЛАРНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШДА NPL КЎРСАТКИЧИНИНГ АҲАМИЯТИ»

давоми сифатида тупрок унумдорлигининг пасайиши ерлардан ноокилона фойдаланиш хдмда нотугри муносабатда булиш окибатида келиб чикади. Ердан фойдаланувчиларнинг ерга булган муносабатини узгартиришда соликлар асосида унинг микдорини ошиши ижобий таъсирчанлигини оширади. Тупрок сифатининг пасайиши асосида норматив кийматни аниклаш мезони буни амалга ошириш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. I.S.S.Ergasheva SH.T., Xodjimuhamedova SH.I., "Soliqlar va soliqqa tortish," 2010.

2. NALAS Task Force on Urban Planning, "Capacity Building and Improving Environment for Municipal Practice in Land Management and Taxation," 2015.

3. T.P.R. of C. Development Research Center of the, "China's Urbanization and Land:: A Framework for Reform," 2014. doi: 10.1596/978-1-4648-0206-5_ch4.

4. OECD, "Working party on agricultural policies and markets," 2005.

5. T.M.Konyimbi, "Lincoln Institute Product Code: WP02PB1," Lincoln Inst. L. Policy, pp. 1398, 2002.

6. O.Kramarov, "Justification of the Land Tax Structure in the Context of Efficient Use of Land Resources," Account. Financ., vol. 15, no. 1, pp. 93-98, 2018, [Online]. Available: https://ideas.repec.org/a/iaf/journl/y2018i1p93-98.html.

7. "Printed By the Government Printer, Nairobi," 2017.

8. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги ПФ-5742 сонли "^ишлок хужалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони. https://lex.uz/docs/4378526

9. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2014 йил 18 августдаги "^ишлок хужалик экин майдонларининг норматив кийматини аниклаш тизимини такомиллаштириш тугрисида"ги 235-сонли карори. https://lex.uz/docs/2448660

УУК: 336.77 Каландаров А. Б.

БАНКЛАРДАГИ МУАММОЛИ КРЕДИТЛАРНИ НАЗОРАТ ЩЛИШДА NPL КУРСАТКИЧИНИНГ АХДМИЯТИ

Каландаров А. Б. - муста^ил изланувчи (Узбекистон Республикаси Банк-молия академияси «Ипотека-Банк» АТИБ Яшнобод филиали)

В статье рассматривается важность контроля проблемных кредитов в коммерческих банках на основе показателей NPL и его эффективность. Также были проанализированы показатели неработающих кредитов коммерческих банков и рекомендованы научно-практические предложения, основанные на международном опыте.

Ключивые слова: банк, банковская деятельность, кредит, кредитование, заемщик, просроченная задолженность, проблемный кредит, неактивный кредит, неработающий кредит, кредитный мониторинг, риск невозврата кредита.

The article discusses the importance of controlling problem loans in commercial banks based on non-performing loan indicators and its effectiveness. The indicators of non-performing loans of commercial banks were also analyzed and scientific and practical proposals based on international experience were recommended.

Key words: bank, banking, credit, lending, borrower, overdue debt, problem loan, inactive loan, non-performing loan, credit monitoring, risk of non-repayment of the loan.

Кириш. 2020 йилдан пандемия таъсирида тижорат банкларида муаммоли кредитларнинг жами кредит портфелидаги улуши ортиб бормокда. Натижада муаммоли кредитлар буйича ташкил килинган махсус захиралар (сифати «субстандарт», «коникарсиз», «шубхали» ва «умидсиз» деб таснифланган активлар буйича эхтимолий йукотишларни коплашга мулжалланган мажбурий захиралар) ортиб, банклар балансига салбий таъсирини утказмокда. Умумий килиб айтганда, банкларнинг NPL курсаткичи ошмокда. NPL (Non-perforning loans) - инглиз тилидан олинган булиб, кредит шартномаси шартлари бажарилмаган банк кредит портфелидаги "харакатсиз кредитлар", яъни - муаммоли активлар (сифати «коникарсиз», «шубхали» ва «умидсиз» деб таснифланган активлар) маъносини англатади. NPL - кредит асосий карзи ёки унга хисобланган фоизлар туловлари буйича 90 ва ундан ортик кунга кечиккан кредитларнинг колдиги хамда муддатида туланмаган кисми йигиндисининг кредит портфели суммасига нисбатидан иборат. Миллий конунчилигимизга кура, NPL - Узбекистон Республикаси Марказий Банкининг 2015 йил 14 июлдаги №2696 - сон билан Адлия вазирлиги руйхатидан утган "Тижорат банкларида активлар сифатини таснифлаш ва активлар буйича эхтимолий йукотишларни коплаш учун захиралар шакллантириш хамда улардан фойдаланиш тартиби тугрисида"ги низомга асосан муаммоли активлар таснифига кирувчи, сифати "коникарсиз", "шубхдли" ва "умидсиз" деб таснифланган активларнинг колдигидир.

Шунингдек, тижорат банки балансида ва балансдан ташкари моддаларда юритилаётган NPL курсаткичининг (муаммоли активларнинг) улуши жами активларнинг ун фоизидан ортик булса, Марказий банк томонидан тижорат банки ижро рахбариятининг малакаси Марказий банк талабларига мувофик эмас деб топишга хамда тижорат банки Кенгаши томонидан банк фаолияти устидан урнатилган назоратни етарли эмас деб хисобланишига асос булади [1].

Тах,лил ва натижалар. Пандемия шароитида кредитлаш хажмларининг кискаришига карамай, тижорат банкларидаги NPL курсаткичининг усиш суръати тобора ошиб бормокда. 2020 йил февраль ойидан буён 0,6% га ошиб, 2020 йилнинг декабрь ойи холатига 6 518,0 млрд. сумга етди. Бу усиш сунгги бир неча ой давомида юкорилаб бормокда.

Таъкидлаш жоизки, 2020 йилда кредитлашнинг умумий хажмига нисбатан муддати утган кредитлар улуши кескин ошиши натижасида 01.12.2020 йилга келиб NPL курсаткичи 2,4% ни ташкил этмокда. Бу эса уз навбатида 01.02.2020 йилдан буён 2 578.0 млрд. сумга усиш демакдир (1-расм) [2].

3,50%

1-расм. Тижорат банкларидаги муаммоли кредитларнинг узгариш динамикаси

Марказий Банкнинг маълумотларига кура давлат улушига эга булган тижорат банкларининг NPL курсаткичи 2020 йил давомида усиш динамикасини курсатган. Тахлиллар натижаси шуни курсатмокдаки, тижорат банкларидаги NPL курсаткичи 0,5% дан 13,7% гача тебранмокда. Тахлил доирасида NPL курсаткичининг энг юкори даражаси

Узагроэкспортбанки кайд этилган булиб, 2020 йил декабрь х,олатига 13,7 % ташкил этмокда. Энг ижобий курсаткич эса Алока банкнинг кредит портфелида, NPL у ерда 0,5% ташкил этмокда (1-жадвал) [3].

1-жадвал

Тижорат банкларининг муаммоли кредитлари (NPL) т^рисида 2020 йил 1 декабрь

х,олатига маълумот

№ Банк номи Кредитлар Муаммоли кредилар (NPL) Муаммоли кредитларнинг жами кредитлардаги улуши

Тижорат банклари 239 120 5 893 2,5%

1 Узмиллийбанк 63 922 2 025 3,2%

2 Узсаноаткурилишбанк 39 110 633 1,6%

3 Асака банк 33 480 1 174 3,5%

4 Агробанк 24 705 359 1,5%

5 Ипотека банк 23 807 693 2,9%

6 Халк банки 18 493 527 2,9%

7 ^ишлок курилиш банк 13 424 231 1,7%

8 Микрокредитбанк 8 164 102 1,2%

9 Турон банк 6 324 54 0,9%

10 Алока банк 5 672 28 0,5%

11 Азия Алянс банк 1 830 53 2,9%

12 Пойтахт банк 114 4 3,6%

13 Узагроэкспортбанк 75 10 13,7%

Тижорат банкларидаги кредитлаш салох,иятининг ортиши миллий иктисодиётнинг баркарор ривожланишига ижобий таъсир курсатмокда. Ички бозорлардан ва чет эл банклари томонидан жалб килинган молиялаштириш манбааларининг мавжудлиги туфайли банкларнинг кушимча маблагларга булган талаби кондирилмокда. Бирок, шу билан бир каторда, банкларнинг NPL курсаткичи уртача 2,4% ни ташкил килиши муаммоли кредитларни камайтириш механизмларини такомиллаштириш ва кредит портфели сифатини ошириш зарурлигини курсатмокда [4].

0,5

2010

2011

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

0

2-расм. Мамлакатимиз тижорат банкларининг NPL курсаткичи (Жах,он банки маълумотлари

асосида)

Жахон Банки томонидан утказилган сунги ун йиллик тахлиллар натижасига кура, мамлакатимиз тижорат банкларининг умумий NPL курсаткичи 2010 йилда 0,965% дан 2019 йилда 1,498% гача усиш динамикаси кайд этилган. Тахлил доирасида энг паст курсаткич 2011 ва 2016 йилларда мос равишда 0,709% ва 0,744% ни ташкил этган. NPL нинг энг юкори нуктаси 2012 йилда кузатилган булиб, унда бу курсаткич 3,053% ни кайд этган (2-расм) [5]. Шунингдек, Сингапур, Гонконг, Канада, Узбекистон ва Макао бу курсаткичнинг 2015 йилдаги энг паст кийматларини намойиш этишган. Сан-Марино, Кипр, Греция, Украина ва Сербия каби давлатлар жами кредит карзи буйича дунёда энг юкори NPL курсаткичига эга мамлакатлар каторига киради [6].

Хулоса ва таклифлар. Маколанинг мазмун ва мохиятидан келиб чикиб, тижорат банкларидаги муаммоли кредитларнинг улушини минималлаштиришда ва NPL курсаткичини такомиллаштиришда куйидаги чора - тадбир мажмуи таклиф этилади:

1. Хорижий мамалакатларнинг молия ташкилотларида амалда кулланиладиган, кредит портфели сифатини назорат килишда восита сифатида фойдаланиладиган PAR (Portfolio At Risk - инглиз тилидан олинган булиб, "Портфель хавф остида" - маъносини англатади. У куйидагича хисобланади: муддати утган кредитларнинг колдиги хамда муддатида туланмаган кисмининг йигиндиси кредит портфелининг умумий суммасига булинади) курсаткичидан мамлакатамиз тижорат банклари кредит портфелини согломлаштиришда фойдаланиш зарур. Кредит тулови буйича муддати бир кунга кечиккан холатда PAR1, саккиз кунга кечиккан холатда PAR8, уттиз кунга кечиккан холатда PAR30 хамда PAR60 ва PAR90 курсаткичларини жорий килиш лозим. PAR курсаткичининг бу тарздаги таснифланиши муддати утган кредитларни кейинги боскичга утказмасдан сундириш чораларини куришда ва энг мухими PAR курсаткичини NPL курсаткичига утиб кетишининг олдини олишда самара беради;

2. Халкаро амалиётда NPL курсаткичининг юкори хавфли нуктаси 3% эканини инобатга олган холда, мамлакатимиздаги тижорат банкларидаги NPL курсаткичини камайтириш юзасидан конунчиликда белгиланган барча механизмлардан самарали фойдаланиш зарур булади.

3. NPL курсаткичи доимий назоратда булиши, мониторинг тизими оркали карз олувчининг холатини хар томонлама тахлил килиб борилиши ва зарур холларда тегишли чоралар курилиши хамда муаммоли кредитлар билан шугулланувчи булинмаларнинг салохиятини мустахкамлаш долзарб булиб хисобланади.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Марказий банки Бошкарувининг 2015 йил 13 июндаги 14/5 - сонли "Тижорат банкларида активлар сифатини таснифлаш ва активлар буйича эхтимолий йукотишларни коплаш учун захиралар шакллантириш хамда улардан фойдаланиш тартиби тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида" ги карори // ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.04.2018 й., 10/18/2696-2/1120-сон.

2. Узбекистон Республикаси Марказий банки расмий сайти: https://cbu.uz/oz/statistics/bankstats/

3. https://cbu.uz/ru/statistics/bankstats/426820/

4. Kalandarov, A. "Mechanisms and methods for minimizing problem loans in banks," International Finance and Accounting: Vol. 2020 : Iss. 4 , Article 13.

5. https://data.worldbank.org/indicator/FB.AST.NPER.ZS?locations=UZ

6. Савостин Д.С. "Международная практика управления проблемными активами банков" European research, no. 6 (17), 2016, С.56

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.