Научная статья на тему 'Банклар томонидан саноат корхоналарини кредитлаш амалиётини такомиллаштириш йўллари'

Банклар томонидан саноат корхоналарини кредитлаш амалиётини такомиллаштириш йўллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
166
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қутлимурадов С. П.

Тижорат банкларининг кредитлари саноат корхоналарининг жорий ва инвестицион харажатларини молиялаштиришнинг муҳим манбаи ҳисобланади. Саноат тармоғининг жадал суръатларда тараққий этишининг давом этиши – бу соҳани мунтазам равишда молия маблағлари билан: сармоя мақсадлари ва айланма маблағлар эҳтиёжларини қондириш мақсадларида таъминлаб боришдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Банклар томонидан саноат корхоналарини кредитлаш амалиётини такомиллаштириш йўллари»

V_/

Кутлимурадов С.П.

Корак,алпс^истон Давлат университети тадк,ик,отчиси

БАНКЛАР ТОМОНИДАН САНОАТ КОРХОНАЛАРИНИ КРЕДИТЛАШ АМАЛИЁТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Тижорат банкларининг кредитлари саноат корхона-ларининг жорий ва инвестицион харажатларини мо-лиялаштиришнинг муцим манбаи цисобланади. Саноат тармомнинг жадал суръатларда таращий этишининг давом этиши - бу соцани мунтазам ра-вишда молия маблатлари билан: сармоя мацсадлари ва айланма мабла*лар эцтиёжларини цондириш мацсадларида таъминлаб боришдир.

Биргина 2011 йил мобайнида республикамиз тижорат банклари томонидан иктисодиётнинг реал сектори корхоналарини модернизация килиш, техник ва технологик жихатдан кайта жихозлаш максадларига бе-рилган инвестицион кредитларнинг умумий микдори 4,4 триллион сумни ташкил этди. Бу эса, 2010 йилга нисбатан 35 фоизга куп де-макдир1.

Тараккий этган мамлакатларнинг таж-рибаси курсатадики, тижорат банкларининг кредитлари инвестицияларни молия-лаштиришнинг асосий манбаларидан бири хисобланади. Аммо республикамизда тижорат банкларининг кредитларини инвестицияларни молиялаштиришнинг асосий манбала-ридан бири дея олмаймиз. 2012 йилнинг 1 январь холатига, республикамиз буйича асосий капиталга килинган инвестицияларнинг умумий хажмида тижорат банклари кредитлари-нинг салмоFи 11,1 фоизни ташкил этди2.

Узбекистан Республикаси Президенти И.А. Каримов узининг 2011 йилнинг якунла-ри ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Узбекистан Ре-

1 Узбекистон Республикаси Марказий банки-нинг статистик маълумотлари асосида муаллиф томонидан хисобланди.

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотлари.

спубликаси Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузасида тижорат банкларининг инвестиция жараёнларида тобора фаол иш-тирок этаётганлигини алохида таъкидлади-лар3. Бу эса, уз навбатида, республикамиз тижорат банкларининг кредит портфелида узок муддатли кредитларнинг салмоFини ошиб бо-раётганлигида намоён булмокда. 2012 йилнинг 1 январь холатига, Узбекистон Республикаси тижорат банкларининг кредит портфелида узок муддатли кредитларнинг салмоFи 75 фоиздан юкоридир4.

Куйидаги жадвал маълумотлари оркали республикамиз тижорат банклари кредит портфелларининг тармок таркибига бахо бе-рамиз.

1-жадвалда келтирилган маълумотлардан куринадики, Ипотекабанк кредит портфели-нинг 56 фоиздан ортик кисми саноат корхо-наларига берилган кредитлар хисобидан шак-лланган. Агробанк кредит портфелининг тар-кибида эса, саноат корхоналарига берилган кредитлар салмоFига кура иккинчи уринни эгаллайди. Бу эса, саноатни кредитлаш мам-лакат йирик тижорат банклари кредит сиёса-

3 Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Тошкент: Узбекистон, 2012. - Б. 12.

4 Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Тошкент: Узбекистон, 2012. - Б. 8

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 8, 2012

1-жадвал

Узбекистан Республикаси ОАТ "Агробанк" ва "Ипотекабанк" кредит портфелларининг тармок, таркиби, 2012 йилнинг 1 январь ^олатига1 (фоизда)

Тармоклар Агробанк Ипотекабанк

Саноат 24,0 56,3

Савдо ва умумий овкатланиш 5,8 10,4

Уй-жой коммунал хужалиги 1,3 6,3

Курилиш 1,1 5,1

Кишлок хужалиги 46,4 2,1

Транспорт ва коммуникация 0,4 2,0

Моддий-техника таъминоти 15,9 1,1

Бошка тармоклар 5,1 16,7

Кредит портфели-жами 100,0 100,0

тининг устувор йуналишларидан бири эканлиги билан изохланади.

Саноат корхоналарини тижорат банкла-ри кредитларидан фойдаланиш даражасини ошириш бевосита кредитларнинг фоиз став-касига боFлик1. Бунинг сабаби шундаки, фоиз ставкаси кредитнинг бахоси хисобланади. Шу сабабли, фоиз ставкаси канчалик юкори булса, саноат корхоналарининг банк кредитларидан фойдаланиш имконияти шунчалик паст булади.

1-расмда келтирилган маълумотлардан куринадики, 2007-2011 йилларда Агробанк томонидан саноат корхоналарига берилган кредитларнинг уртача йиллик фоиз ставкаси баркарор даражада сакланиб колган. Бунинг устига, ушбу курсаткич 2011 йилда 2009 йил-га нисбатан 0,4 фоизли пунктга пасайган. Бу эса, саноат корхоналарини Агробанк кредитларидан фойдаланиш даражасини оширишда мухим урин тутади.

Шунингдек, 1-жадвалда келтирилган маълумотлардан куринадики, 2009-2011 йилларда Ипотекабанк томонидан саноат корхоналарига берилган кредитларнинг уртача йиллик фоиз ставкаси сезиларли даражада (6,3 ф.п.) пасайган. Бу эса, саноат корхоналарини Ипотекабанк кредитларидан фойдаланиш даражасини оширишга хизмат килиб келмокда.

Тараккий этган мамлакатларда саноат корхоналарининг инвестиция лойихаларини мо-лиялаштиришда тижорат банкларининг син-дицияланган (уюшган) кредитларидан кенг фойдаланилади.

1 ОАТ "Агробанк" ва ОАТ "Ипотекабанк"нинг баланс маълумотлари асосида муаллиф томонидан хисобланди.

Узбекистан Республикасида 2012 йилга кадар 1,5 миллиард АКШ долларидан ортик микдорда синдицияланган кредитлаш амалга оширилган. Улардан энг йириги 612 миллион АКШ долларига тенг булган синдицияланган кредит булиб, "Шуртангазкимё" мажмуасини куриш лойихасига ажратилган2. Синдикат аъ-золари сифатида эса, Япония "Эксимбанк"и, Германиянинг "Коммерцбанк"и ва АКШнинг "Чейз Манхэттен банк"и иштирок этган. Бунда Коммерцбанк маблаFлари хисобидан берилган кредитлар Германиянинг "Гермес" сугурта компанияси томонидан кафолатланган.

Синдицияланган кредитлар хисобидан молиялаштирилган йирик инвестици-он лойихалар сифатида меламин ва аммиак ишлаб чикаришни ташкил этиш лойихаси ва "ФарFона Азот"даги карбомид ишлаб чикарилишини кайта ташкил этиш (кредит берувчилар - "Гермес"нинг сугурта кафолати остида "Дойчебанк" ва АКШ "Эксимбанк"ининг суFарта кафолати остида америка банклари) лойихасини (350 миллион АКШ доллари) ва "КунFирот сода заводи"ни куриш лойихасини (211 миллион АКШ доллари) келтириш мумкин.

Айни вактда, республикамизда синдицияланган кредитлаш амалиётини такомиллаш-тириш билан боFлик булган куйидаги муам-моларнинг мавжудлиги кузатилмокда:

- туловларнинг максадли кетма-кетлигининг кулланилаётганлиги;

- кредит портфели сифатининг айрим тижорат банкларида паст эканлиги;

- кредитлар буйича муддати утган карздорлик муаммосининг мавжуд эканлиги;

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг статистик маълумотлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 8, 2012

1-расм. ОАТ "Агробанк" ва ОАТ "Ипотекабанк" томонидан саноат корхоналарига берилган кредитларнинг уртача йиллик фоиз ставкаси1, фоизда

2007 й.

2009 й.

2011 й.

□ Агробанк ■ Ипотекабанк

- муддатида ундирилмаган фоизларнинг айрим тижорат банкларида сезиларли дара-жада катта микдорда эканлиги;

- кредитларни бир неча марта пролонгация килиш х,олларининг мавжудлиги;

- айрим банкларда кредит портфелининг диверсификация даражасининг паст эканли-ги;

- айрим тижорат банкларида узок муддат-ли ресурсларнинг етишмаслиги.

Фикримизча, Узбекистан Республикасида тижорат банклари томонидан саноат корхо-наларининг синдицияланган кредитлаш ама-лиётини такомиллаштириш максадида синдицияланган кредитлашнинг амалдаги тартиби-ни узгартириш зарур. Бунда синдицияланган кредит х,исобидан инвестиция лойих,асини молиялаштириш Бош банк томонидан амалга оширилиши, синдикатга аъзо булган банклар ресурсларини Бош банкка утказиб беришла-ри лозим. Иштирокчи банкларга синдицияланган кредит мониторингида тулик ишти-

рок этиш имконияти берилиши керак. Кредит олувчининг фоиз туловлари х,ажмини чеклаш синдицияланган кредит беришнинг зарурий шартига айланиши лозим.

Пул окими бекарор булган ва юкори лик-видли гаров объектларига эга булмаган саноат корхоналарига берилган киска муд-датли кредитларнинг риск даражасини па-сайтириш максадида уларнинг асосий иш-лаб чикариш фаолияти учун зарур булган хом-ашёларини кредитнинг гаров таъмино-ти сифатида кабул килиш лозим ва корхона х,ар бир ойнинг белгиланган санасида гаров сифатида кабул килинган хом-ашёни етар-ли микдорда омборхонада булишини таъ-минлаши лозим. Чунки, ушбу корхоналар-да пул окими бекарор булганлиги сабабли кредитни уз вактида кайтмаслик эх,тимоли юкори булади. Бунинг устига, республикамиз-да туловларнинг максадли кетма-кетлигининг кулланилаётганлиги кредит рискини янада оширишга хизмат килади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. - Тошкент: Узбекистан, 2012.

2. Узбекистан Республикаси Марказий банкининг статистик маълумотлари

3. Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитасининг маълумотлари.

4. ОАТ "Агробанк" ва ОАТ "Ипотекабанк"нинг баланс маълумотлари

1 ОАТ "Агробанк" ва ОАТ "Ипотекабанк"нинг баланс маълумотлари асосида муаллиф томонидан хисобланди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 8, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.