Банақшагирии фаъолияти молиявии корхонаҳо дар шароити иқтисоди бозорӣ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

ХДМИДОВ вд.-

мудири кафедраи Молия ва царзи ДДХБСТ, н.и.и., дотсент.

БАНАКШАГИРИИ ФАЪОЛИЯТИ МОЛИЯВИИ КОРХОНА^О ДАР ШАРОИТИ ИЦТИСОДИ БОЗОРИ

Дар шароити иктисодиёти бозорй корхонадо мустакилона барои ба даст овардани натичаи дилход фаъолият мебаранд. Дахолати давлат ба фаъолияти корхонадо маддуд буда, гайримустаким тавассути фишангдои иктисоди - молиявй сурат мегирад. Корхонадо мутобики шартдои зерин амал мекунанд:

- мутобик кардани фаъолият ба талаботи бозор, ба талаботи истеъмолкунандагон, ташкили истедсоли мадсулоте, ки ба он талабот вучуд дорад ва барои корхона фоидаовар аст;

- кушиши доимй барои баланд бардоштани самаранокй, бо харочоти камтарин ба даст даровардани фоидаи кифоя;

- зиёд кардани моликияти садомй бо роди баланд бардоштани курби садмиядо ва дигар когаздои кимматноки корхона;

- бартараф ё кам кардани хавфдои молиявй.

Яке аз роддои асосии амалй гаштани шартдои мазкур банакшагирии молиявй мебошад. Банакшагирии молиявй - ин раванди тадияи силсилаи накшадои молиявй алайди таъмини тараккиёти корхонадо ва ширкатдои содибкорй бо маблагдои пулии зарурй ва баланд бардоштани самаранокии фаъолияти ондо мебошад. Банакшагирии молиявй як шакли зудуроти модият ва вазифадои таксимотй ва назоратии молия мебошад. Дар айни замон, банакшагирии молиявй кисми таркибии раванди умумии банакшагирии фаъолияти хочагидорй - молиявии корхонадо мебошад. Накшаи молиявй кисми мудим ва хотимавии накшаи тараккиёти иктисодй

- ичтимой ё накшаи корчаллонй (бизнес-план)-и корхонадо аст.

Мавриди тадияи накшаи молиявй нишондидандадои он бояд босаводона ва бодиккат муайян карда шавад. Сифати накшаи молиявй дар асоснокй ва пуррагии нишондидандадо, эътимоднокии маводдое, ки дар раванди тардрезии накшадои молиявй истифода мешавад, мукоисашавандагии нишондидандадо ва шиддатнокии ондо, садедии дисобу китоб ва нидоят мутавозунии дама кисматдои накшаи молиявй ифода меёбад.Дар раванди банакшагирии молиявй вазифадои мушаххас далли худро меёбанд ва ин вазифадо иборатанд:

- таъминоти фаъолияти истедсолй, сармоягузорй ва тичоратии корхонадо бо маблагдои молиявй (пулй);

- муайян кардани рохдои самараноки сармоягузорй ва бадо додан ба истифодабарии манфиатнокии сармоягузорй;

- муайян кардани захирадои дохилихочагии афзоиши фоида ва сатди фоиданокй аз хисоби истифодаи сарфакоронаи воситахои пулй;

- ташкили муносибатдои молиявии судманд бо бучети давлатй, бонкдо ва дамкорон;

- ба инобат гирифтани манфиатдои садмиядорон ва сармоягузорон;

- назорат аз болои вазъи молиявй, пардохтпазирй ва кобилияти карзадокунии корхонадо.

Баъзедо дар акидаанд, ки банакшагирй умуман ва алалхусус банакшагирии молиявй хоси иктисодиёти маъмурй-фармонфармой буда, (план-конун, ичроиши он масъулият) дар шароити иктисодиёти бозорй мавкеи худро гум мекунад. Ин акида галат буда, дар шароити бозор дахолати маъмурй ба раванди банакшагирй аз байн меравад, аммо дар сатди корхонаю ширкатдо адамияти банакшагирии молиявй беш аз пеш меафзояд.

Якум, дар накшадои молиявии корхона ва ширкатдо харочот барои фаъолият бо имкониятдои молиявй вобаста карда мешавад, яъне тавозуни эдтиёч ва имкониятдои молиявй таъмин карда мешавад;

Дуюм, нишондидандадои накшадои молиявй аз кулли фаъолияти корхонадо - истедсолот, тичорат, тараккиёти техникй, инкишофи идоракунй, самаранокй, сохтмон, таъминоти моддй-техникй, меднат ва кадрдо, фоиданокй, давасмандгардонй ва дигардо вобастаанд. Аз ин лидоз, банакшагирии молиявй дама падлудои фаъолияти субъектдои хочагидориро тавассути интихоби объектдои молиягузорй ва самтдои истифодаи маблагдои молиявй ба инобат мегирад ва барои истифодаи самараноки воситадои моддй, меднатй ва пулй мусоидат мекунад.

Сеюм, накшадои молиявй дамчун фишанги мудими идора кардани фаъолияти молиявии корхонадо дорои хислати сафарбарсозии кулли захирадои афзоиши самаранокй мебошад. Дар он камбудидо ва норасоидои фаъолияти содибкорй на бояд инъикос ёбанд, баръакс, он бояд андозадои мудимтарини ташкил, таксим ва бадампайвастии захирадои молиявиро бо дачми харочот ифода намояд. Зимнан кайд менамоем, ки накшаи молиявии корхонадо тавозуни даромад ва харочот ном дошта барои соли оянда дар буриши семодадо (кварталдо) тардрезй карда мешавад.

Таркиби тавозуни даромад ва харочот аз чор боб - даромад ва воридоти пулй, харочот ва диссачудокунидо, муносибатдои карзй ва муносибат бо бучет иборат аст. Дар навбати худ боби дуюм аз ду кисм -карзгирй ва соф кардани карз ва боби чорум низ аз ду кисм - пардохтдо ба бучет ва молиякунонй аз бучет иборатанд.

Дар боби якуми накшаи молиявй андози арзиши иловашуда, фоидаи умумй (тавозунй), маблагчудокунии истедсолнокй, афзоиши пассиви устувор ва дигар даромаддою воридоти пулии корхона инъикос меёбад. Дар боби дуюм бошад, сармоягузории асосй, афзоиши меъёри воситадои гардони худй, диссачудокунй ба фонддои андухт ва истеъмолй ва харочоти дигари корхона ба накша гирифта мешавад. Кисми якуми боби сеюм накшаи карздои дарозмудлат, ки корхона аз бонкдои тичоратй дастрас мекунад ва кисми дуюми ин боб накшаи соф кардани карздои дарозмудлати мудлати пардохташон расидаро дар бар мегирад. Пардохти андоздо ба бучет дар кисми якуми боби чоруми накшаи моливй ва молиякунонии эдтиёчи корхона аз дисоби бучети давлатй дар кисми дуюми ин боби тавозуни даромад ва харочот тардрезй мешавад.

Даp байни бобдои тавозyни даpомад ва хаpочоти коpхонадо бадампайвастагии катъй вучуд доpад ва даp ин асос мувозинати дама кисматдои накшаи молиявй таъмин каpда мешавад. Масалан, досили чамъи pакамдои боби якум, кисми якуми боби сеюм ва кисми дуюми боби чоpyми тавозуни даpомад ва хаpочот ба досили чамъи pакамдои боби дуюм, кисми дуюми боби сеюм ва кисми якуми боби чоpyми тавозун бояд баpобаp бошанд. Мадз аз ин сабаб накшаи молиявии коpхонадо тавозуни даpомад ва хаpочот номида мешавад.

Даp асоси pакамдои накшаи молиявй ба максади таъмини мувозинати бобдо ва кисматдои тавозуни даpомад ва хаpочот дуччати махсус - чадвали шодмотии тафтишотй таpтиб дода мешавад, ки он ба ду кисм - амудй (шокулй) ва уфукй чудо мешавад. Даp кисми амудии он саpчашмадои молиявии коpхона ва даp кисми уфукй бошад, самтдои истифодабаpии ондо чойгиp мешаванд. Аввал pакамдои чамбастии кисми уфукии чадвали шодмотй ва пас аз он pакамдои чамбастии кисми амудии он гузошта мешаванд. Минбаъд, хаpочот ва паpдохтдои коpхона, ки даp сутуни чамбастии кисми уфукии чадвали шодмотй чойгиp каpда мешаванд, аз дисоби даpомад ва воpидоти пулии мушаххас, ки даp сутундои чамбастии кисми уфукии чадвал чойгиp ëфтаанд, пушонида мешаванд. Досили чамъи pакамдои кисмдои уфукй ва амудй бояд баpобаp бошанд, ки ин нишонадои дypyст таpтиб дода шудани накшаи молиявй (тавозуни даpомад ва хаpочот) мебошад. Ин гуфтадо далели онанд, ки банакшагиpии молиявй pодy pавиши хyдpо доpад ва даp pаванди он коpдои мазкyp бояд ба анчом pасонида шаванд:

- аз чониби yмypи молиявии коpхона тайëp каpдани лоидаи фаpмон доиp ба муайян каpдани таpтибy мудлати накшаи тавозуни даpомад ва хаpочот баpои соли оянда;

- аник каpдани pафти ичpоиши накшаи молиявй даp ибтидои давpи сипаpишyдаи соли чоpй ва ичpоиши интизоpии он то ба охиpи соли чоpй;

- чамъоваpй, тадлил ва коpкаpди нишондидандадои дисоботй, интизоpй, лоидавй ва Fайpа нишондидандадо, ки даp асоси ондо дисобу китоби нишондидандадои накшаи молиявй ба анчом pасонида мешавад;

- дисобу китоби пешакии даp як нишондидандаи накшаи молиявй;

- ^p каpдани нусхаи тавозуни пешакй (накшаи молиявй) ва таъмин каpдани мутавозинии дачми даpомаддо ва хаpочот, паpдохтдо, молиякунонй, воpидоти максаднок;

- тафтиши мувофикати саpчашмадо ба самтдои истифодабаpй ба максади пyppа таъмин намудани хаpочот бо саpчашмадои молиявй;

- дида баpомадан ва мудокимаи накшаи молиявй аз чониби макомоти салодиятдоp мутобики таpтиботе, ки даp коpхона кабул шудааст;

- тадкики накшаи молиявй бо назаpдошти таFЙиpотy иловадо, ки мавpиди мудокимаи он тавсия каpда шудаанд.

Накшаи молиявии коpхона, ки бо pодy pавиши зикpшyда тадия шудааст, одатан мукаммал буда, pаднамо баpои фаъолияти молиявй мебошад. Иктисоджти бозоpй талаб менамояд, ки субъектдои хочагидоpй ба масъалаи баланд баpдоштани таъсиpбахшии банакшагиpии молиявй

адамияти чиддй диданд, зеpо даp шаpоити кунунй окибатдои манфии хавфдои молиявй дама гуна камбудию ноpасой ба уддаи худи сохтоpдои содибкоpй гузошта мешавад. Даp айни замон, баpобаpи заpypати истифодаи васеи банакшагиpии молиявй омилдое низ амал мекунанд, ки истифодабаpии онpо аз чониби сохтоpдои содибкоpии мамлакат маддуд месозанд. Масалан, номуайянии вазъияти бозоp ва коидадои «бозй» даp шаpоити кунунй, мавчуд набудани заминаи самаpаноки меъëpй-дyкyкии банакшагиpии молиявй даp коpхона ва шиpкатдо сабаби он шудаанд, ки даp коpхона ва шиpкатдои Точикистон банакшагиpии молиявй даp сатди дилход каpоp нагиpад, тавозуни даpомад ва хаpочот, инчунин чадвали шодмотии тафтишотй таpтиб дода намешавад. Албатта, таваччуд ба он доpем, ки даp шаpоити иктисодиëти бозоpй банакшагиpии молиявй хусусияти фаpмоишии (диpективии) хyдpо гум каpдааст ва накшаи молиявй ба дуччати дохилихочагй табдил ëфтааст. Бо вучуди ин, банакшагиpии моливй баpои фаpодам оваpдани имкониятдои муътадили фаъолияти содибкоpй, дастpас каpдани маблагдои молиявй ба ин максад ва даp нидоят таъмини коpи фоиданоки коpхона ва шиpкатдо заpyp аст.

Вожа^ои калиди: талаботи бозоp, фоидаи кифоя, банак,шагиpии молиявй, когаздои кимматнок, банак,шагиpии молиявй, самаpанокии фаъолият, саpмоягyзоpй.

Адабиёт:

1. Паёми Президенти Хумх,урии Точикистон Э. Рах,мон ба Ма^лиси Олии Хумх,урии Точикистон. Душанбе, 15 апрели с. 2009.

2. Лапуста М.Г., Мазурина Т.Ю., Скамай Л.Г. Финансы организаций (предприятий) - М.: ИНФРА - М, 2009.

3. Большаков С.В. Финансы предприятий: теория и практика - М.: Книжный мир, 2005

4. Справочник финансиста предприятия. - М.: ИНФРА - М , 2002

ХАМИДОВ Х.

ПЛАНИРОВАНИЕ ФИНАНСОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ В УСЛОВИЯХ РЫНОЧНОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье обоснована необходимость и значение планирования финансовой деятельности предприятий в условиях рыночной экономики.

Выявлены причины ослабления актуальности данной проблемы в новых условиях хозяйствования, намечены пути повышения роли финансового планирования на предприятиях Республики Таджикистан.

HAMIDOVH.

PLANNING OF THE FINANCE ACTIVITY IN MARKET ECONOMY

CONDITION

The necessity and importance of the planning of finance activity of enterprises in market economy condition, the causes of weakening of this process, the ways of its promotion in our republic ii considered in this article.