CC BY
0ЭОЖ. 616.379.-008.64-053.2
БАЛАЛАРДАГЫ ЦАНТ ДИАБЕТ
ТАЖИЕВА АЙГУЛЬ ДУЙСЕБЕКОВНА
Ощуспк ^азакстан медицина академиясы «Отбасылы; медицина» кафедрасыныц ассистентi, медицина магистрi
Шымкент.Дазакстан
ТОЙШЫБЕК ЛАЗЗАТ Н¥РЛАЩЫЗЫ
Ощуспк ^азакстан медицина академиясы «Отбасылы; медицина» кафедрасыныц дэрiгер-интернi Шымкент.Дазакстан
0М1РХАН АЙЗАДА САПАРХАНЦЫЗЫ
Ощуспк ^азакстан медицина академиясы «Отбасылы; медицина» кафедрасыныц дэр^ер-интерш Шымкент.Дазакстан
СЕР1КБАЙ ТОГЖАНАЙЫМ МАЦСАТХАНЦЫЗЫ
Ощуспк ^азакстан медицина академиясы «Отбасылы; медицина» кафедрасыныц дэр^ер-интерш Шымкент.Дазакстан
Аннотация. Жылдан жылга цант диабетгмен (КД) куресу мэселесг букгл элемде аурудыц жалпы всугмен байланысты цазгргг замангы медицина ушгн барган сайын взектг бола тусуде. ХХ1 гасырдагы адамдардыц жагдайлары мен вм1р салтыныц ерекшелттерг гипокинезиямен; цурамында квм1рсулар, туз, май, синтетикалыц цоспалар квп тагамдарды тутыну; жи1 вм1р царцыныныц удеу1нен туындаган стресстт жагдайлар; жаман эдеттер жэне басца да квптеген факторлар дене салмагыныц жогарылауына, метаболикалыц синдромныц (МС)дамуына неггз болады. Сондай ац бул патологияныц таралуына ыцпал ететт квптеген генетикалыц жэне экологиялыц факторлар бар. Буг1нг1 кунге дешн КД журек-цан тамырлары ауруларынан кешнгг адамныц ец квп таралган жуцпалы емес ауруларыныц бгрг жэне мугедектгкке экелетгн онкологиялыц патология жэне квбгнесе влгмге экеледг.
Тушн свздер: цант диабет1, балалар, ж1ктелу1,диагностикасы, емдеу.
^ант диабет! - KeMipcyTeK, май, акуыздыц зат алмасуыныц созылмалы бузылуы, ягни канга кеп мелшерде кант тYЙipшeгiнiц бeлiнyi болып табылады. Диабет инсулиннщ асказан асты безшен жеткшкл мелшерде бeлiнбeyi салдарынан басталады. Диабет - гректщ сузпден ету, ягни CYзiлy деген угымды бiлдipeдi. ^ант диабет — уйкы безшщ бетта-клеткаларыныц инcyлиндi аз мелшерде шыгаруымен осы инсулин гормоныныц жeтicпeyшiлiгiнeн пайда болатын жэне осы ceбeптi барлык зат алмасу тYpлepiнiц, айрыкша кант алмасуыныц бузылуымен сипатталатын ауру. ^ант диабeтi инсулинге тэyeлдi, инсулинге тэуелаз болып 2 тYpгe бeлiнeдi. Ец басты ceбeптepдiц бipi — тамактану салтыныц eзгepyi, атап айтканда кантка тез айнатлатын кeмipтeгi бар тагамдарды шектен тыс пайдалану болып табылады. Сол сиякты кажеттен артык тамактану жэне дене ецбепмен шугылданбау ceмiздiккe экeлiп соктырады. ^ант диабeтiнiц кеп таралу себептершщ бipi де осы ceмiздiккe тipeлeдi. Сыркатка шалдыгудыц кеп ceбeптepi тукымдьщ бeйiмдeyшiлiк eкeнiндe айтып еткен жен. Тукым куалаушылык-тыц эсершен кант диабeтi балалар арасында ете кеп таралып отыр.Тагы бip ceбeбi экологиялык жагдайдыц бузылуы,химиялык eндipicтiц зиянды эcepi. ^ант диабeтiнiц кец таралуына - уйкы бeзiнiц кабынуы, закымдануы жэне iciктepдiц пайда болуы да эсер етедь Еалымдар осы уакытка дeйiн ауру коздыргыштарын таппай отыр. ^ант диабeтiнiц балалардагы epeкшeлiгi: Ауру катты eкпiндi басталады. Балаларда аурудыц жещл тYpi кeздecпeйдi. Аскынуга бешмдь Бул каyiптi аскынулар - гипергликемиялык жэне
гипогликемиялык комалар. Ею типтеп диабетте де канда кант децгей жогарылайды, гиперкликемия пайда болады. ^ант диабетшщ бiрiншi белriлерi пайда болады: ауыздыц кургауы, катты шел, тез несеп шыгару. Тамак iшiп болган соц кiсiлерде кандагы кан децгей жогарылайды. Бiрак диабетиктарда инсулиннщ жетiспеушiлiгiнен (диабеттщ бiрiншi тит) немесе клеткалардыц кабылдамауынан (екiншi типтеп диабет) бул кант клеткаларга барып тYCпейдi. ^анда глюкоза кеп, бiрак клеткалар аш калып, жеткiлiксiз тамак туралы белгi жiберiп отыратын жагдайларда туындайды. Бул белгiлерге агза бауырдагы кант корларын жiберiп жатады, бiрак ол да клеткаларга тYCпейдi. Нэтижесшде агза майларды жара бастайды. Жару нэтижесшде кетондык денелер пайда болады: ацетон, ацетальдегид, тYрлi кышкылдар. Клеткалар кептен ^ткен энергияларын алады, бiрак канда кышкылды баланс бузылады, соныц салдарынан кетоцидоз (агзаныц кышкылдануы) пайда болады. Емделмеген жагдайда коматоздык жагдай жэне елiмге алып келедi. ^ант ауруыныц алдын алу. Артык салмактан кутылу, дене шыныктыру жаттыгуларымен шугылдану, май мен кантты пайдалануды темендету кажет. ^Д сарысудагы глюкоза децгешнщ жогарылауымен сипатталатын ауыр созылмалы прогрессивт ауру кебiнесе жай кант диабет деп аталады, канныц (гипергликемия), керу кабшетшщ нашарлауы сиякты эртYрлi жагдайлармен катар жYредi. Жыл сайынгы ДД¥-ныц статистикалык керсеткiшi бойынша 2014 жылы бYкiл элем бойынша 422 миллион ересек адам ^Д ауыратындыгы керсеткен.
Шымкент каласыныц «Ай-Нуры» емханасында тэжiрибелiк сабак барысында эндокринолог дэрiгермен бiрлесе жумыс жасалды. Жумыс барысында ^Д-мен тiркеуде туратын 7 бала аныкталды. Оныц 6-ы кант диабетшщ 1титмен, 1-уi 2-шi типтi кант диабетмен ауырады. ^Д-мен ауыратын балаларды бакылау хаттамага сэкес жYргiзiлдi.
Кесте 1. Клиникалык агымыныц сипаты бойынша ^Д.
1 типт ^Д ¥йкы безшщ Р-жасушаларыныц деструкциясы, эдетте толык инсулиндiк жетiспеушiлiкке алып келедi
2 типтi ^Д - Р-жасушалары функцияларыныц генетикалык акаулары; - инсулин эрекетшщ генетикалык акаулары; - уйкы безшщ экзокриндi белшнщ ауруы; - дэрiлiк препараттар жэне химиялык заттармен индуцирленген (АИТВ/ЖИТС емдеу кезшде немесе органдар трансплантациясынан кешн); - эндокринопатия; - инфекциялар; - ^Д-мен сэйкес келетiн езге де генетикалык синдромдар.
^Д-нщ езге айрыкша типтерi Инсулинорезисторлыктыц аясындагы инсулин секрециясыныц iлгерi бузылуы
Гестационды ^Д ЖYктiлiк кезiнде пайда болады
Кесте 2. Дифференциалды диагноз жэне косымша зерттеулер негiздемесi.
Диагноз Дифференциалды диагностикаFа арналFан непздеме Зерттеп-караулар Диагнозды жокка шыFару елшемшарттары
^антсыз диабет Ekí сыркатта да шел мен полиурияньщ болуы ^андагы натрий, калий, глюкоза, НвА1с, плазма майлануы, несептщ катысты; тыгыздыгын аныктау Гипергликемияны айкындау, НвА1с > 6,5%. Гипернатриемияныц, гиперомолярлылыктыц жоктыгы. Несептщ калыпты немесе катысты жогаргы тыгыздыгы
2 типт ^ант диабетi гипергликемия С- Пептидтщ базальды жэне стимулдендiрiлген трек-кимыл жасушаларыныц антигендерiне антиденелердi аныктау Тiрек-кимыл жасушаларыныц антигендерше антиденелердi айкындау, стимулдендiрiлген С-пептидтiц кутшген жогарылауыныц жоктыгы
НвА1с жеке максатты децгейдi ескере отырып инсулинтерапия, немесе 0,5-0,75 бiрл/кг/кYн есебi бойынша кеп ретпк терi асты инъекциясы (базис/болюсты терапия), немесе инсулиннщ Yздiксiз терi асты инфузиясы тYрiнде - помпалык инсулинтерапия.
Кесте 3. Нег1зг1 дэршж заттардыц т1збес1
Фармакологиялык топ ДЗ халыкаралык патенттелмеген атауы ^олдану эдш Мелшер1 мен есел1г1 жеке таFайындалады Дэлелдшж децгеш
Гипогликемиялык курал, кыска эсерлi инсулин Ерiгiш инсулин (адами гендш-инженерлiк) п/к, в/в, инсулин помпаларында А
Гипогликемиялык курал, ультракыска эсерлi инсулин Ультракыска эсерлi адами инсулин аналогтары п/к, в/в, инсулин помпаларында А
Гипогликемиялык курал, эсер узактыгы орташа инсулин инсулин-изофан (адами гендш-инженерлiк) п/к А
Гипогликемиялык курал, ¥зак шыцсыз эсерлц адами инсулин аналогтары инсулин гларгин, инсулин детемир п/к А
Гипогликемиялык курал, аса узак шыцсыз эсерлi адами инсулин аналогтары инсулин деглудек, инсулин гларгин п/к А
Кесте 4. КД1 rami пациенттерде динамикалык бакылауды талап eTeTiH зертханалык
кeрсеткiштер.
Зертханалык керсетк1штер Тексеру жшл1п
Гликемияны eзiндiк бакылау КYнiнe кeмiндe 4 рет
HbAlc 3 айда 1 рет
Канныц биохимиялык талдауы (жалпы акуыз, билирубин, АСТ, АЛТ, креатинин, калий электролит^ натрий,) Жылына 1 рет ^згерютер болмаган жагдайда)
КЖТ Жылына 1 рет
НЖТ Жылына 1 рет
Несептеп альбуминнщ креатининге катынасын аныктау КД1 rami диагностикасы мeрзiмiнeн 5 жылдан кeйiн жылына 1 рет
rTYM eсeптeуi Жылына 1 рет
Несеп пен кандагы кетон денелерш аныктау Кeрсeткiштeр бойынша
Кант диабетшщ HerÍ3ri eMi №9 диета, ягни дурыс тамактану. Майлы тамакты аз, eсiмдiк талшыктарын кеп пайдалану. ^нше жeмiс, жиделермен бес рет тамактану. Кeмiрсутeгiнe бай азыктарын кеп пайдалану. Бул канга глюкозанын жетуш бэсецдетед^ холестериннщ децгеш тeмeндeйдi. Сондыктан iрi тартылган унныц нанын, макарон ешмдерш, кYрiш, жeмiстeр, сулы, арпа, кырыккабат, каракумык, картоп жеу керек. Юшкентай порциямен эр 4 сагат сайын тамактану кажет. Бул шкен тамакты корыту Yшiн канды кажетп инсулинмен камтамасыз етудщ ец жаксы тэсiлi. Кант пен тузды шектеу кажет. Кiшкeнтай жеген канттыц e3i кандагы кант дeцгeйiн жогарылатып жiбeруi мYмкiн. Ал тузды тамак тез кан кысымын кeтeрiп жiбeрeдi. КД алдын алу кант диабeтiн аныктаган кYннeн бастап алдын алу кажет, кауш фактор тобына жатады, ары карай жылына 2 рет эндокринолог бакылауында бакылану. Арнайы мамандардыц кецесшен невропатолог, окулист, кардиолог, нефролог eту кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Дедов, И. И., Шестакова, М. В., Губочкин, Н. Г. (2013). Сахарный диабет у детей: современные представления о патогенезе, клиническом течении и лечении. Сахарный диабет, 16(4), 103-110. https://doi.org/10.14341/DM20134103-110
2. Петунова, А. В., Вялова, Е. А. (2018). Особенности диагностики и лечения сахарного диабета 1 типа у детей. Российский педиатрический журнал, 21(5), 44-50. https://doi.org/10.21508/1027-4065-2018-21-5-44-50
3. Kostikov SE, Demyanenko ÁN. Istoricheskie predposylki otkrytiya insulina
4. [Historical background to the discovery of insulin]. Vestnik Smolenskoy gosudarstvennoy meditsinsloy akademii.2013;3:90-7.
5. Miraj S, Alesaeidi S, Kiani S. A systematic review of the relationship between
6. dystemprament (sue Mizaj) and treatments and management of diseases (Ilaj and Eslah-e-Mizaj). Electronic Physician.2016;8(12):3378.
7. Haji AA, Nuraliev Yu, Habbasi M, Sharofova M, Bahromova Z. Contribution of Ibn Sina (Avicenna) to the therapy of vitiligo (from the perspective of the medical system of Avicenna and Evidence-Based Medicine). Dushanbe, RT: Contrast; 2015. 344 p.
