CC BY
68
З.Р. Сагындыгава, В.A. Индeршиeв, P.P. Нyрманoва, Д.У. Шаяxмeтoва, Д.С. Aбдyллаeва, М.Н. Tiлeyбeрдi, Г.Т. Таймь^ва, M.M. Злавдинoва, Г.M. Кариeва, M.M. Axмeт, З.Е. Сатинoва С.Ж. Аcфендияpов атындат Казак ¥лттык медицина унивеpcитетi Деншулык, cактау экономикаcbi мен менеджментiнiн интеграцияланган ЖYйелеpi кафедрам/
KAHT ДИAБЕTI БAP ЕMДЕЛУШIЛЕPДЕ НЕСЕП ШЬ^У ЖGЛДAPЫ ИНФЕКЦИЯЛAPЫНЫH, ЖЕТЕКШ1 КGЗДЫPFЫШTAPЫН ЖЭНЕ
GЛAPДЫH, БAКTЕPИЯFA KAPCbl nPEnAPATTAPFA СЕЗМТДЛДЬ^ЫН AHb^TAy
TYЙiн: Зэр шь^ру жoлдарынын инфeкциялары кант диабeт¡н¡н, eH ген таралFан аcкынyларынын бiрi бoлып табылады. Зeрттeyлeр кeрceткeндeй, кант диабeтi бар пациeнттeрдiн шамамeн 30 % - да ocbi инфeкциялардын рeкyррeнттiк нькандары кeздeceдi. Кант диабeтiмeн аyыратын наyкаcтарFа накты cкрининг oнымeн байланькты
аcкынyларды бoлдырмай, тиicтi eмдeyдi камтамаcыз eтy Yшiн шeшyшi мэнгe иe. Бул наyкаcтарда зэр шыFарy жoлдарынын таралyы, рeцидивi жэнe микрoбиoлoгиялык eрeкшeлiктeрi "^ралы аз Fана дeрeктeр бар.
TYЙiндi ceздeр: кант диабeтi, дeнcаyлык, аyрy тyFызyшы
Z.R. Sagyndykova, V.A. Indershiyev, R.R. Nurmanova, D. Shayakhmetova, D.S. Abdullaeva, M. Tileuberdi, G. Taimirova, M.M. Zlavdinova,G.M. Karieva, M.M. Akhmet, Z.E. Satinova Asfendiyarov Kazakh National Medical University Department of Integrated Systems of Economics and Healthcare Management
DETERMINATION OF THE LEADING PATHOGENS OF URINARY TRACT INFECTIONS AND THEIR SENSITIVITY TO ANTIBACTERIAL DRUGS IN PATIENTS WITH DIABETES MELLITUS
Resume: Urinary tract infections are one of the most common problems of diabetes. Recurrent forms of these infections have been studied from approximately 30% of patients with diabetes mellitus. Precise screening of patients with diabetes is crucial in order to provide the patient with proper treatment and avoid
complications. However, there is only limited evidence of the prevalence, relapse, and microbiological features of urinary tract infections of these patients. Keywords: diabetes, healthcare, pathogen
ЭОЖ 615.03- 616.43
Кант диабeтiмeн аyыратын наyкаcтардын иммун^тЫ бeлceндiрyдe биoлoгиялык бeлceндi кocылыcтарды флдан7
З.Ю. Хeбyллаeва1, r.A. Tycyпбeкoва1, Д.Ж. Moлдакарызoва2, A.M. Pаxмeтoва3, Ж.Т. Aбдраcyлoва1, Б.Б. Дманбай1
'дл- Фараби атындат Казак ¥лттык Универштет1, Алматы, Каза^тан 2С.Ж. Аcфендияpов атындат Казак ¥лттык медицина унивеpcитетi 3Е.А. Бекетов атындат Караганды мемлекеттiкунивеpcитетi
Халыктын денсаулы^ынын кау^аздтн камтамасыз ету манызды мэселелердщ бiрi. K1aзiргi уакытта кант диaбетi ауруынын етек жаюы кептеп байкалуда. Бупнп тaндaFы адамдар денсаулы^ына эсер етушл бiрден-бiр фактор - aйнaлaдaFы ортанын ластануы, дурыс тамактанбау, химиялык ендiрiстен тарайтын зиянды кышкылдардын ке^нен таралуы езектi мэселеге айналып оты^анын да атап ету кажет. АталFан факторлар созылмалы ауруларFа шалдыктыратыны мэлiм. Бул макалада кант диабетУн аныктамасы, профилактикасы мен тиiмдi емдеу жолдары туралы айтылFан.
ТYЙiндi сездер: кант диабету инсулин, стресс, тукымкуалаушылык, минерал, глюкометр, глюкозурия, ацетонурия, глюкоза, коронавирус, магний
Kазiргi танда тYрлi факторлар есебЫен созылмалы аурулардын дамуы белен алуда. Сонын бiрi - кант диабетк Кант диабетУн негiзгi себептерЫе ен алдымен дурыс тамактанбау, сондай-ак, кантка тез айналатын кемiрсу бар таFамдарды кеп пайдалану, дене ецбепмен ш^ылданбау, тукым куалаушылык, стресстiк жаFдайлар, бiр сезбен айтканда салауатты емiр салтын устанбаудын эсерЫен кант диабетi ауруынын туындау мYмкiншiлiгi мол деп табылады. Наукастар саны жылдан-жылFа артып келедi жэне казiргi уакытта планетада шамамен 422 миллион кант диабелмен ауыратын адамдар бар. Жыл сайын бул катерлi аурудан 1,6 миллион адам кез жумады. 2030 жылы кант диабетi елiмнiн, 8-шi себебiне айналуы мYмкiн [1].
Елiмiзде кант диабетi наFыз Ыдетке айналуда. Бул ауру барлык жас шамаларында кездеседi. Казакстанда кант диабетЫе шалдыккандар саны 700 мы^а жуык. Наукастардын басым кепшiлiгi кант мелшерЫщ кебейiп кеткенiн бiле бермейдi. Кант диабетУн, бiрiншi типiмен ауыратындар еанен танып кулап калады. Ал еюншл типке жататын дерт кепке дешн белгi бермейдi.
Халыкаралык диабет федерациясынын, со^ы мэлiметiнде Казакстанда кант диабетЫе 700 мы^а жуык адам шалдыккан деп керсетiлген. Халыкаралык федерация «Казакстанда кант диабетЫе шалдыккандар саны 2040 жылFа таман 1 миллионнан асады» деп болжайды [2].
Кант диабетУн, негiзгi дэрiсi инсулинмен Казакстанда наукастар толыктай камтылFан. Бiрак кант мелшерЫ елшейтiн курал глюкометр жетiспейдi. Эр наукаска жылына 10 корап елшеу куралын бередi. Бiр корапшада 500 тест жолакшасы бар. Ол бiр жылFа жетпейдi. 0йткеш наукас кан мелшерiн кYнiне бес рет тексерт отыруы керек [3]. Кант диабет - бул уйкы безi гормоны инсулиншн абсолюттi немесе салыстырмалы жетiспеушiлiгiне байланысты кандаFы глюкозанын, жоFарылауымен немесе оFан баFытталFан нысандар жасушаларынын сезiмтaлдыFынын темендеуiне байланысты туындайтын созылмалы эндокриндiк ауру [4]. Глюкоза - адам аFзасындаFы негiзгi энергия кез1 Бiз глюкозаны курамында кемiрсуы бар тамак iшу аркылы немесе гликоген ретЫде сакталатын ез бауырымыздан аламыз. 0зУн энергетикалык кызметiн жYзеге асыру Yшiн глюкоза кан аFымынан булшыкет, май жэне бауыр тндерУн, жасушаларына тYсуi керек. Бул Yшiн уйкы безЫщ р-клеткалары шытаратын гормон инсулинi кажет [5].
¥йкы безi клеткалары ез iшiнен р-клеткалар, а-клеткалар жэне т.б. болып белЫедк Мунын iшiнде р-клетканыц мелшерi ен, кеп болып шамамен 60 пайызын устайды. Ол кандаFы канттын мелшерш теншейтЫ инсулиндi белiп шыFарады. Эдетте астын курaмындaFы тYрлi элементтер бауырда кантка айналFаннан кейiн, жоFарыдаFы клеткалар шыFарFан инсулин аркылы тYгелдей энергияFа айналады да аFзаларFа жеткiзiледi. Ал кант диабетЫе шалдыккан наукастардын уйкы безiндегi р клеткалары закымдалу себебЫен немесе санынын аздыFынан, бауырда корытылып, кантка айналып астын энергияFа толык айнала алмауы себебiнен аFзада канттын Yздiксiз артуы пайда болады [6].
Инсулиншн кызметi: зат алмасуFа катынасып, глюкозаны тасымалдау, кант, майлар мен белоктардын корытылуына эсер ету, клеткалардын есiп, кебеюiн тежеп, клеткалардын елп жойылуын баяулату [7].
Инсулиннiн белгш болFанына бiр Fасыр уакыт етсе де, онын денеге нактылы калай эсер ететiнi элi анык емес. Тек дене шнде инсулин клеткалары клетка суйыкты^ы жэне клетка ядросы аркылы тутас адам денеане эсер ететiнi Faнa белгш. Тамак iшкеннен кейiн кaндaFы глюкоза денгей жоFaрылaйды, уйкы безi инсулиндi канда шыFaрaды, ол ез кезепнде «кшт» сиякты эрекет етедi: ол булшыкет, май немесе бауыр тЫдерУн жасушаларында рецепторлaрFa («кшттер») косылып, оларды «ашады». Глюкоза жaсушaлaрFa енгенде, онын кaндaFы денгейi темендейдi. Тамактану уакыты мен тYнгi аралыкта, кажет болFaн жaFдaйдa, глюкоза бауырдын гликоген депонынан кaнFa енедi. Егер осы процеспн кез келген сатысында сэтсiздiк пайда болса, кант диабет дамиды [8]. ДYниежYзiлiк Денсаулык Сактау ¥йымы кант диабетУн этиологиясына байланысты осы тYрлерiн жiктедi: бiрiншi тип (aбсолюттi инсулин желспеуЫе экелетiн уйкы безi жасушаларынын бузылуына байланысты пайда болады); еюншл тип (инсулинге тезiмдiлiкке байланысты дамиды жэне инсулин тапшылы^ынын салыстырмалы тYрi); гестациялык (жYктiлiк кезiнде пайда болады); эртYрлi эндокриндi аскынуларда туындaFaн кант диабет^ дэрi-дэрмектерге немесе химиялык заттардын эсерiне байланысты;
жукпалы аурулар тудырFaн;
диабетке байланысты баска генетикалык белгiлер [9]. КебЫесе халык арасында1 жэне 2 типтеп диабет кездеседi. Олардын салыстырмалы мэлiмдемесi келесi кестеде берiлген (кесте 1).
Кесте 1- Б1р1нш1 жэне еюнш1 типтег1 кант диабет1н1н, нег1зг1 белгшер1
Белгiлерi Бiрiншi типтi кант диабет Еюншл типтi кант диaбетi
Популяцияда таралуы 0,2-0,5% 2-4%
Аурудын туындайтын жас шамасы балалар, жастар 40 жастан жоFaры
Белгiлерiнiн дамуы Каркынды Баяу(айлар, жылдар)
Дене туркы Арык Жш сем iздiк
KaндaFы инсулин мелшерi Темен Калыпты немесе жоFaры
Зэрд^ езгеруi Глюкозурия жэне жш ацетонурия Глюкозурия
КетоaцидозFa бейiмдiлiк Бар Жок
АрaлшыктaFы жaсушaлaрдaFы Бар Жок
антиденелер
Тукымкуалаушылык ШaлдыFaды < 10% 1-шл туыстар ШaлдыFaды < 20% 1-шл туыстар линиясы
линиясы Епздер арасында таралуы 80-90%
Егiздер арасында таралуы 30-50%
HLA мен бiрiгуi Бар Жок
Кешнп аскынулар МикроангиопатияFа байланысты МакроангиопатияFа байланысты
Кант диабетУн салдарлары кептеген созылмалы ауруларFа экеледi. Атап айтсак, журек аурулары, инсульт, ампутация (аяк, пен колдыц жансыздануы), кезд^ керу кызмелжн бузылуы, есту функциясынын темендеуi, куык пен буйрек инфекцияларына экелуi мYмкiн [10].
Кант диабет жас талFамайды. Дегенмен, карт адамдарда кебiрек кездеседi. Себебi, аFзаны коректендiретiн кан тамырларынын, эсiресе, уйкы безЫе келетiн тамырлардын кан жYргiзу кабшетЫн азаюынан, иммуниттеттiн элсiреуiнен туындайды. Сонымен катар кант диабетi кезiнде бауырда, булшыкеттерде глюкозадан гликогеннiн тYзiлуi азаяды да, глюкоза бос кYЙiнде сакталып калады жэне глюкозанын пентоздык-фосфаттык жолмен тоть^ы нашарлайды. Созылмалы гипергликемия кез-келген инфекциялык аурулардын, сонын iшiнде вирустын да есуi мен дамуына «колайлы» кебейетiн орта болып табылады. Кант диабетiмен ауыратын адамдарда глюкоза денгешнщ ауыткуы жэне мYмкiн кант диабет аскынуларынын салдарынан вирустык инфекция тез дамуы мYмкiн екендiгi белгiлi. Ал нуклеин мен май кышкылдарынын тYзiлуi Yшiн гликогосинтетеза ферменттерiнiн белсендiлiгi кажет [11]. Кант диабетiнiн казiргi танда кен таралуына эсер ететiн факторлар катарына мен тамактану салтын мысалFа келтiрер едiк. Казiргi тандаFы фаст фуд таFамдарын кенiнен пайдалану семiздiкке экеледi. Кант диабетiнiн пайда болуына адамнын дурыс тамактанбауы жэне к^йзелк себеп болады. Курамында кемiрсуы кеп тамак тYрлерiн, тэттi торт, конфет, балды шектеген жен. Фаст-фуд, маЙFа куырылFан картоп, кытырлак нанды да аздап жеу керек. Спортпен ш^ылданып, кеп козFалу кажет. Егерде ауыз кУPFап, кеп шелдесенiз бiрден дэртерге керек [12].
Барша элемде салмак жетiспеуiне караFанда артык салмак пен семiздiк елiм-жiтiмге кебiрек экеледi. Кант диабет ауруынын -44%, жYректiн ишемиялык ауруынын 23%, кейбiр катерлi iсiк ауруларынын 7-41% жаFдайлары артык салмак пен семiздiк эсерiнен туындаFаны зерттелген [13].
Кант диабетiнiн алдын алу Yшiн тез сiнiрiлетiн кемiрсулы таFамдардан бастарткан жен. КанталмастырFыштарды колдану керек. Бул препараттар кант диабелне карсы препараттар ретiнде танымал. Олар инсулиншн белсендiлiгi мен дене тЫдерЫн оFан сезiмталдыFын реттейдi. Мундай препараттар организмде инсулин тэуелаз шыFaрылaтын, бiрaк жеткiлiксiз мелшерде болатын адамдар Yшiн кaндaFы кант денгейiн устап туру Yшiн тaFaйындaлaды. Эдетте мундай дэрндэрмектер диета жэне физикалык белсендiлiкпен бiрге колданылады. Кан сaрысуындaFы глюкоза денгешн Yнемi бакылаудын кемегiмен аурудын ерте сатысында езiнiздi ескертуге жэне онын дамуына жол бермеуге болады. Yнемi бакылау - кaндaFы кантты ^шне бiрнеше рет елшеу дэрiгер мен пациентке емшн тиiмдiлiгiн aрттыруFa кемектеседi [14]. Кaзiргi танда элемдiк пандемия ретнде танымал ауру COVID-19 коронавирус салдарынан туындайтын инфекциялык ауру кант диабетмен ауыратын адамдарда тез аскынуымен кaуiптi. СонFы деректерге кaрaFaндa коронавирустан кез жумFaн наукастардын кебiсiнде кант диaбетiнiн белгiлерi рaстaлFaн [15].
Кант диабет кезiнде оргaнизмнiн тYрлi кaтерлi aурулaрFa бейiм келетiнi мэлiм. Сол себептi aFзaнын иммундык жYЙесiн калпына келтiру манызды мэселелердiн бiрi болып саналады. Иммундык жYЙе эларегенде aFзaнын тYрлi кызметтерiне нуксан келедi [16].
Иммундык, жуйе организмшн жукпалы ауруларFа жэне табиFи жай заттардын зиянды эсерiне карсы туру кабшетплтн камтамасыз етедi, кызметтi калпынан езгергенде адам ауруларFа тез ушырайды. Иммунитет - организмшн жукпалы ауруларFа карсы туру, бетен заттарды, вирустарды, бакктерияларды танып зиянсыздандыру касиетi [17]. Кант диабетi кезiндегi иммундык жYЙенi биологиялык белсендi косылыстар кемегiмен калыпка келтру езектi мэселелердiн бiрi. Себебi биологиялык белсендi коспалардын кемегiмен сiз метаболизмдi едэуiр жаксарта аласыз, сонымен катар «тэтп» аурудан кеп зардап шегетн мYшелерге колдау керсете аласыз [18].
Кант диабетне карсы биологиялык белсендi коспалардын курамында кебiнесе даршын сь^ындысы немесе унтаFы колданылады. Даршыннын эсер ету механизмi онын тiндердiн инсулинге сезiмталдыFын жоFарылату кабiлетiне негiзделген. Pubmed, Cochrane Library жэне кептеген баска медициналык базалардын деректерiн баFалаFан 2018 жылFы нэтижелер 1-6 г даршын унтаFы 2 типтi кант диабетн кантты темендететiн терапиянын тиiмдiл iгiн жэне кемiрсулар алмасуынын бузылуымен байланысты баска жаFдайларды арттыратынын керсеттi [19].
1 типт жэне 2 типт кант диабетiнде колданылатын коспалардын курамына кебiне кемiрсулар алмасуына тiкелей эсер ететн бiрнеше дэрумендер мен минералдар кiредi [20]. Кант диабетi май мен суда ери™ дэрумендердщ, микро жэне макроэлементтерд^ жетiспеушiлiгiн тудырады.
Эндокринологтар аFзаFа A, E, PP, P, B1, B2, B6, B12, биотин, фолий жэне аскорбин кышкылдары бар диеталык коспаларды кабылдау аркылы организмдi манызды косылыстармен камтамасыз етудi усынады. Себебi темендегi косылыстар кант диабетшн алдын алуFа Fана емес, иммундык жYЙенi калпына келтiруге де зор мYмкiндiк бередi:
Таурин. Эксперименттiк модельдер бойынша жYргiзiлген зерттеулер таурин кабылдау диабетпн пайда болуына карсы онтайлы эсер ететiндiгiн керсеттi. Курамында к^юрт бар амин кышкылы аурудын да, онын аскынуынын да алдын алады. Гимнема сыFындысы. Осы есiмдiктiн сы^ындылары бар шептермен емдеу асказан-iшек жолында канттын сiнуiн тежей алады, бул уйкы безУн жасушаларын закымданудан корFауFа кемектеседi [21].
Минералды косылыстармен организмдi камтамасыз ету сiздiн аFзаныздын иммундык жаFдайын жаксартуFа кемектеседi. Темiр мен мырыштан баска, организм эсiресе марганец, мыс, йод, селен, магний жэне хромFа организм ете муктаж. Сол себепт де кант диабетiн микро жэне макроэлементтерi бар биологиялык белсендi косылыстармен емдеген жаксы [22]. Инсулин синтезУн тiкелей катысушылары болып табылатын мырыш пен хром, уйкы безУн дурыс жумыс iстеуi Yшiн кажет. Магний инсулиншн калыпты секрециясына жэне онын дене тндерЫе эсерiне катысады. ЖYЙелi шолуFа сэйкес, 12 зерттеудщ 8 зерттеуi 2-шi типтегi кант диабет 6-24 апта iшiнде магний коспаларын кабылдау баска дэрiлерге караFанда KандаFы глюкозанын темендеуiне ыкпал етедг Сонымен катар, эр 50 мг магний кабылдау мелшерУн артуы минералды тапшылы^ы бар пациенттерде гликемиянын косымша 3% -Fа темендеуiне экеледi. 1 типт жэне 2 типтi кант диабет Yшiн магнийдiн орташа тэул^к мелшерi 250-350 мг курайды [23]. Ен танымал биологиялык белсендi косылыс - курамында альфа-липой кышкылы бар коспалар. Бул антиоксидант, В дэрумеш сиякты эрекет етедi, денеге таFамды энергияFа айналдыруFа кемектеседi. Пируват кышкылы мен альфа-кето
к,ышк,ылдарынын, тотьтатын декарбоксилдену коферментi бола отырып, ол KeMipcynap мен липидтер алмасуынын калыпка келуЫе ыкпал етедi, сонымен катар холестерин алмасуын pеттейдi [24].
Шeптiк кешен кaндaFы глюкозанын концентрациясын темендетуге, кан тамырларынын кaбыpFaлapын холестерин шeгiндiлеpiнен тaзapтyFa кeмектеcедi. Шипалы eciмдiктеp су-туз тенгеpiмiн турактандырады, тiндеpдегi кeмipcyлap мен май алмасуын жаксартады. Синергетикалык эсерге байланысты eciмдiк cыFындылapы жиi диабетпн cеpiгi кабыну мен дене
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Diabetes mellitus, fasting blood glucose concentration, and risk of vascular disease: a collaborative meta-analysis of 102 prospective studies. Emerging Risk Factors Collaboration.
2 Вернер, Дэвид. Халыкка медициналык жэрдем терсету жeнiндегi (Аныктамалык) Казак тшне ayдapFaндap: Айымбетов М, Бермаханов А.—Алматы: "Демалыс", "Казакстан", 1994. - 506 с.
3 Базарбекова Р.Б., Зельцер М.Е., Абубакирова Ш.С. Консенсус по диагностике и лечению сахарного диабета. Алматы, 2011. -245 с.
4 Лабораторно-клиническая диагностика сахарного диабета и его осложнений / Татьяна Петровна Бондарь, Геннадий Иванович Козинец. - М.: Медицинское информационное агентство, 2003. - С. 87-120.
5 Профилактика поздних макрососудистых осложнений сахарного диабета /А. В. Древаль, И. В. Мисникова, Ю. А. Ковалева. - Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2014. - С.79-82.
6 Диабетическая глаукома : практическое руководство для врачей / Д. В. Липатов ; ред. И. И. Дедов, М.В. Шестакова. -Москва : Медицинское информационное агентство, 2013. - 187 с.
7 Практическая эндокринология /ред. Галина Афанасьева Мельниченко. - М.: Практическая медицина, 2009. - С. 122-151.
8 Сахарный диабет: диагностика, лечение, профилактика /ред. Иван Иванович Дедов, Марина Владимировна Шестакова. -М.: Медицинское информационное агентство, 2011 . - С.801-941.
9 Чазова И.Е., Мычка В.Б. Метаболический синдром. М. MediaMedica. 2004. 47-49.
10 Аметов, А. С. Сахарный диабет 2 типа: проблемы и решения /А. С. Аметов. Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2012. 704
11 Sarwar N, Gao P, Seshasai SR, Gobin R, Kaptoge S, Di Angelantonio et al. Lancet. 2010; - Р.2215-2222.
12 Causes of vision loss worldwide, 1990-2010: a systematic analysis. Bourne RR, Stevens GA, White RA, Smith JL, Flaxman SR, Price H et al. Lancet Global Health 2013;1:e339-e349
13 Сахарный диабет: острые и хронические осложнения / ред. Иван Иванович Дедов, Марина Владимировна Шестакова. -М.: Медицинское информационное агентство, 2011. - С. 477490.
температурасынын тетер^мен куреседг И^птер сонымен катар куык пен шектщ нэзк босатылуына ыкпал етедi [25]. Корытындылап айтар болсак, кант диабет кaтеpлi аурулардын бipi. Бул аурудын заманауи эpi жет^ршген емдеу эдicтеpiн карастыру медицина caлacындaFы eзектi мэселелердщ бipi. ^ipri танда биологиялык белcендi косылыстарды кант диабетне карсы ем ретнде колдану тиiмдi нэтижелер терсетуде. Сондыктан да кундел^ тамакка иммунитет тетере™, эpi зат aлмacyFa тиiмдi минералдар мен дэрумендер кабылдау кант диабетнщ алдын aлyFa кeмектеcедi.
14 Показатели углеводного обмена и риск гипогликемии у больных сахарным диабетом 2-го типа и ишемическими цереброваскулярными заболеваниями [Текст] / К.В. Антонова [и др.] // Медицинский совет. - 2017. - № 5. - С. 148-154.
15 Тусупбекова Г.А.Тулеуханов С., Аблайханова Н.Т., Ыдырыс Э. Абдрасулова Ж.Т. Study of the chronic toxicity of the "Virospan" drug// International Journal of Biology and Chemistry 2018, №2, 11-том, -С.83-88.
16 Mitri J. et al. Effects of vitamin D and calcium supplementation on pancreatic p cell function, insulin sensitivity, and glycemia in adults at high risk of diabetes: the Calcium and Vitamin D for Diabetes Mellitus (CaDDM) randomized controlled trial //The American journal of clinical nutrition. 2011; 94 (2): 486-494.
17 Ковальчук Л.В и др. Иммунология: практикум: учеб. пособие - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. - С. 176-190.
18 Иммунология [Текст]: учебник для вузов /В. А. Черешнев, К. В. Шмагель. - 2-е изд., перераб. и доп. - Москва : Центр стратегического партнерства, 2014. - 520 с.
19 Anderson R. A. et al. Elevated intakes of supplemental chromium improve glucose and insulin variables in individuals with type 2 diabetes //Diabetes. 1997; 46 (11): - Р.1786-1791.
20 Биологически активные добавки к пище. Полная энциклопедия. - М.: ИГ "Весь", 2015. - С. 384-415.
21 Княжев В. А. Суханов Б. П., Тутельян В. А. Правильное питание. Биодобавки, которые вам необходимы. - М.: Гэотар медицина, 2008. - 208 с.
22 Шабров А. В., Дадали В. А., Макаров В. Г. Биохимические основы действия микрокомпонентов пищи. - М., 2008. -С 166178.
23 Биологически активные добавки в питании человека (оценка качества и безопасности, эффективность, характеристика, применение в профилактической и клинической медицине) / В.А. Тутельян и др. - М.: Издательство НТЛ, 2011. - 296
24 Власов Г.А. Биодеградируемые полимерные коньюгаты биологически активных веществ. - М.: Palmarium Academic Publishing, 2012. - С.172
25 Лавров, И. Е. Биологически активные добавки. - М.: АСТ, Сова, 2009. - 711 с.
З.Ю. Хебуллаева1, Г.А. Тусупбекова1, А.Ж. Молдакарызова2,
А.М. Рахметова3, Ж.Т. Абдрасулова1, Б.Б. Аманбай1 'Казахский Национальный университет имени аль-Фараби 2Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова 3Карагандинский государственный университет имени Е.А. Букетова
ПРИМЕНЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКИ АКТИВНЫХ ДОБАВОК ДЛЯ УКРЕПЛЕНИЯ ИММУНИТЕТА У БОЛЬНЫХ САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ
Резюме: Одним из наиболее важных вопросов является обеспечение безопасности общественного здоровья. В настоящее время наблюдается высокая заболеваемость диабетом. Следует отметить, что единственным фактором, влияющим на здоровье человека сегодня, является загрязнение окружающей среды, недоедание, широкое использование вредных кислот от химического производства.
Известно, что эти факторы приводят к хроническим заболеваниям. В этой статье рассматриваются определение, профилактика и эффективное лечение диабета. Ключевые слова: сахарный диабет, инсулин, стресс, наследственность, , минерал, глюкометр, глюкозурия, ацетонурия, глюкоза, коронавирус, магний
Z.Y. Khebullayeva1, G.A.Tussupbekova1, A.Zh. Moldakaryzova2, A.M. Rakhmetova3, Zh.T. Abdrassulova1, B.B. Amanbay1 'al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National Medical University 3E.A. Buketov Karaganda State University, Kazakhstan
THE USE OF BIOLOGICALLY ACTIVE ADDITIVES TO STRENGTHEN THE IMMUNE SYSTEM IN PATIENTS WITH DIABETES MELLITUS
Resume: The one of the most Important Issues Is ensuring the safety of public health. Currently, there Is a high Incidence of diabetes. It should be noted that the only factor affecting human health today Is environmental pollution, malnutrition, and the widespread use of harmful acids from chemical production. These
factors are known to lead to chronic diseases. This article discusses the definition, prevention, and effective treatment of diabetes. Keywords: diabetes mellitus, insulin, stress, heredity, mineral, glucometer, glucosuria, acetonuria, glucose, coronavirus, magnesium
ЭОЖ 615.322
Иммунитетт нь^айтуда флавоноидтарды крлданудын, ерекшелктер1
X.F. Эл1баева1, Г.А. Тусупбекова1, А.М. Рахметова2, А.Ж. Молдакарызова3, С.Т. Тулеуханов1, Н.Т.Аблайханова1, З.Ю. Хебуллаева1
'дл-Фараби атындат Казак ¥лттыкуниверситет'1
2Е.А. Бекетов атындагы Караганды мемлекеттiкуниверситет'1
3С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет'1
Бул шолу макалада каз1рг1 иммуномодуляциялык фитопрепараттарды пайдалану ти1мд1л1г1н баFалау карастырылады. Иммуномодуляциялаушы фитопрепараттардын перспектива кездер1н1н б1р1 - курамында флавоноидтар бар дэр1л1к ес1мд1ктер болып табылады, олар ес1мд1ктерде кен таралуына жэне курылымдык эртурл1л1г1не байланысты каз1рг1 уакытта зерттеушшердщ басты назарында болуда.
Туй1нд1 сездер: флавоноидтар, бактерия, иммундык тапшылык, иммуномодулятор, иммунобелсенд1рг1штер
Дуниежуз1л1к денсаулык сактау уйымынын (ДД¥) усыныстары бойынша эрб1р мемлекеттщ стратегиялык кау1пс1зд1г1 фармацевтикалык нарыктаFы отандык препараттардын 20% улес1нде камтамасыз ет1лед1 [1]. Алайда, К,азакстан Республикасынын (КР) фармацевтикалык нарывы курылымында 17,6 млн. адам мекендеген кезде, отандык енд1руш1лер КР Мемлекеттк реестр1не енг1з1лген эр турл1 дэр1-дэрмектерд1н 11% - ын Fана шыFарады [2]. Баска елдермен жэне ДД¥ усынFан денгеймен салысты^анда, Казакстаннын отандык енеркэс1б1 усынылFан денгейден ек1 есе темен,
мысалы, халык саны 39 млн.адам болатын Испанияда енд1р1лет1н препараттардын улес1 62% - ды, Францияда (57 млн. адам) - 53% - ды, Ресейде (142 млн.) - 35% - ды курайды. Отандык фармацевтикалык енд1р1ст1 дамыту жен1ндег1 мэселен1 сэтт1 шешу, елдщ табиFи ес1мд1к ресурстарын игерумен, технологияларды эз1рлеумен жэне жана дэр1л1к ес1мд1к препараттарын енд1румен тыFыз байланысты. Каз1рг1 уакытта дэр1л1к ес1мд1к шик1заты нег1з1нде б1регей отандык дэр1л1к препараттар енд1румен 25 кэс1порын айналысса да, енд1р1с аз жэне отандык дэр1л1к заттардын
