CC BY
0МРНТИ 14.23.09
БАЛАБАЦШАДАГЫ ДАМЫТУШЫ ОРТАНЬЩ ЦЫЗМЕТ1Н ЖОБАЛАУ
АБДУЛЛА ¥ЛЖАН БАУЫРЖАЩЫЗЫ
Магистрант, Эзбекэлi Жэшбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык университет^ Шымкент, ^азакстан
Аннотация. Статья исследует проектирование развивающей среды в детских садах и ее роль в формировании личности ребенка. Акцентируется внимание на важности создания условий для всестороннего развития, включая когнитивные, эмоциональные и социальные навыки. Рассматриваются принципы проектирования, такие как открытость и безопасность, а также подходы, основанные на идеях Л. С. Выготского и Монтессори. Также обсуждаются основные зоны развивающей среды, применение инновационных технологий и возникшие проблемы. Заключение подчеркивает цель создания среды, способствующей раскрытию потенциала детей и их подготовке к будущей жизни.
Ключевые слова: Развивающая среда, дошкольное образование, проектирование, личностно-ориентированный подход, эмоциональный интеллект, когнитивные навыки, социальные навыки, инновационные технологии, педагогическое взаимодействие, методы обучения.
Resume. The article investigates the design of a developmental environment in kindergartens and its role in the formation of a child's personality. Attention is emphasized on the importance of creating conditions for comprehensive development, including cognitive, emotional and social skills. Design principles such as openness and safety are discussed, as well as approaches based on the ideas of L. S. Vygotsky and Montessori. The main areas of the developmental environment, the use of innovative technologies and the problems encountered are also discussed. The conclusion emphasizes the goal of creating an environment that helps to unlock children's potential and prepare them for their future life.
Keywords: developing environment, preschool education, design, person-centered approach, emotional intelligence, cognitive skills, social skills, innovative technologies, pedagogical interaction, teaching methods.
Kipicne. Мектепке дешнп бшм беру мекемелершдеп дамытушы ортасы баланьщ жеке басыньщ калыптасуы мен дамуында шешушi рел аткарады. Балабакшаларда дамушы ортаны уйымдастырудыц заманауи тэсiлдерi балалардыц жан-жакты дамуына ыкпал ететш жагдайлар жасауга багытталган. Бул олардыц танымдык, эмоционалдык, элеуметпк жэне физикалык дагдыларын дамытуды камтиды. Балаларга коршаган элемдi зерттеуге мYмкiндiк берш кана коймай, олардыц тэуелсiздiгiне, шыгармашылыгына жэне белсендi зерттеу кызметiне ыкпал ететш жагдайлар жасау мацызды.
Бул макалада балабакшадагы дамытушы ортасыныц тужырымдамасы, оныц дизайны, негiзгi принциптерi мен тэсiлдерi карастырылады. Дамушы ортаны курудагы тэрбиешшш релiне, сондай-ак казiргi бшм беру тенденцияларын ескере отырып, осы ортаны жобалау Yшiн колдануга болатын эдiстерге ерекше назар аударылады.
^азакстандык жэне шетелдiк галымдардыц зерттеулерi балалардыц дамуына ыкпал ететш дамытушы ортасын куру кажеттшгше баса назар аударады. Мысалы, ЮНИСЕФ есебiне сэйкес, ^азакстанда жYргiзiлiп жаткан бастамалар педагогтар мен ата-аналарды балалардыц ерте даму кагидаттарына окытудыц мацыздылыгын атап керсетедi, бул балалар Yшiн кауiпсiз жэне ынталандырушы орта куруды камтиды [1].
Сонымен катар, улттык iс-кимыл жоспарыныц бастамасымен бiлiм беру жYЙесiн реформалау балалардагы функционалдык сауаттылыкты дамытуга багытталган, бул балабакшалардагы дамытушы ортасын жобалауга да эсер етедi [2].
А.А. PYCTeMOBa мен К. С. Зайцевтщ (2022) 3epTTeyi балалардьщ элеуметпк жэне эмоционалдык интеллектшщ дамуына ыкпал ететш фактор ретшде коршаган ортамен езара эрекеттесушщ мацыздылыгын керсетедi, бул дамытушы ортасын жобалау кезшде ескеру мацызды [3]. Сонымен катар, М.Г. Исакованыц (2023) жумысы дамушы ортаны куру контекстiнде тэрбиешшер мен ата-аналар арасындагы серiктестiктi калыптастырудыц мацыздылыгына назар аударады [4].
1. Дамушы орта угымы жэне оныц мектепке дейiнгi бiлiм берyдегi мацызы
Дамытушы ортасы деп балалардыц Yйлесiмдi дамуын камтамасыз ететiн материалдык,
элеуметпк жэне мэдени компоненттердi камтитын арнайы уйымдастырылган кещспк тYсiнiледi. Дамытушы ортасы бала бшм беру процесшщ белсендi сyбъектiсi болып табылатын окытудыц жеке-багдарланган тэсiлiн жYзеге асыруга ыкпал етедь Дамытушы ортасын жобалаудыц негiзгi максаты - эр баланыц элеyетiн барынша арттыру Yшiн жагдай жасау.
Мектепке дешнп бiлiм берyдегi дамытушы ортасыныц мацыздылыгын асыра багалау киын. Ол тэуелаздш, жаyапкершiлiк, шыгармашылык жэне коммуникативпк дагдылар сиякты негiзгi к¥зыреттердi калыптастыруга ыкпал етедi. Сонымен катар, Дамытушы ортасы баланыц физикалык жэне эмоционалды дамуын колдайды, оныц психоэмоционалды жайлылыгына жагдай жасайды. Шетелдiк зерттеулер, атап айтканда, балалардыц психикалык денсаулыгын колдайтын жагдайлар жасаудыц мацыздылыгын атап керсетед^ эсiресе пандемия сиякты заманауи сынактар аясында [5].
2. Дамытушы ортасын жобалау принциптерi
Балабакшадагы дамытушы ортасын жобалау оныц тшмдшгш камтамасыз ететш бiркатар принциптерге негiзделген. Бул принциптерге мыналар жатады:
* Ашыктык принцит. ^оршаган орта балалардыц кызыгушылыктары мен кажеттшктерше байланысты езгерiстер мен модификацияларга ашык болуы керек. Бул кещспкп езгертуге болатындыгын жэне материалдар мен жабдыктарды накты тапсырмаларга бейiмдеyге болатындыгын бiлдiредi.
* Кепфункционалдылык принципi. Дамытушы ортасы икемдi болуы керек жэне балаларга бiрдей материалдарды эртYрлi максаттарда пайдалануга мYмкiндiк берyi керек. Мысалы, киялдыц дамуына ыкпал ететiн эртYрлi курылымдарды жасау Yшiн бiрдей курылыс блоктарын пайдалануга болады.
* ^аушаздш принципi. ^оршаган орта бала Yшiн физикалык жэне эмоционалды тYPде каушаз болуы керек. Бул жиhаздыц эргономикасын камтамасыз етyдi, экологиялык таза материалдарды пайдалануды жэне балалардыц эмоционалды жайлылыгына жагдай жасауды камтиды.
* Белсендiлiктi ынталандыру принципi. ^оршаган орта балаларды белсендi эрекетке ынталандыруы керек, оларды зерттеуге, эксперименттерге жэне шыгармашылык эрекеттерге итермелеyi керек. Ол балалардыц назарын аударатын жэне олардыц окуга деген кызыгушылыгын тудыратын эртYрлi пэндер мен материалдарга толы болуы керек.
Осылайша, заманауи зерттеулердщ интеграциясы дамушы орта тужырымдамасын жэне оныц мектепке дейiнгi бшм беру контекстшдеп мацыздылыгын терецiрек тусшуге мYмкiндiк бередi, бул балалардыц дамуы Yшiн тиiмдiрек жэне бейiмделген жагдайларды жасауга ыкпал етедi.
3. Дамытушы ортасын жобалау тэсiлдерi
Балабакшада дамытушы ортасын жобалаудыц бiрнеше тэсiлдерi бар. Ец танымал бiрi-Л. С. Выготскийдщ идеяларына жэне оныц жакын даму аймагыныц теориясына сэйкес коршаган ортаны жобалау. Бул теорияга сэйкес, егер бала езше жаца, бiрак орындалатын мiндеттер коятын ортамен езара эрекеттессе, дамудыц жогары децгейiне кол жетюзе алады. Осы кагида бойынша уйымдастырылган дамытушы ортасы балага ересектер мен курдастарымен ойнау жэне езара эрекеттесу аркылы жаца бiлiм мен дагдыларды ездiгiнен ашуга мYмкiндiк берyi керек.
Тагы 6ip тэсш-Монтессори-педагогика принциптерше сэйкес ортаны жобалау, ол бала ез бетiнше iс-эрекеттi тацдап, ез каркынымен дами алатын арнайы дайындалган кещспкп куруга баса назар аударады. Бул тэсiлде e3ÏH-e3i реттеу жэне e3ÏHe-e3i кызмет керсету дагдыларын дамыту Yшiн жагдай жасай отырып, эр баланыц жеке ерекшелiктерiн ескеру кажет.
4. Тэрбиешшш дамытушы ортасын курудагы рeлi
Дамушы ортаны жобалаудагы тэрбиешшш рeлi осы ортаныц материалдык курамдас 6eлiгiнен кем емес. МуFалiм кещспкп уйымдастырушы гана емес, сонымен катар бала мен орта арасындагы делдал ретiнде де эрекет етедь Ол балалардыц кызыгушылыктары мен кажеттшктерше сезiмтал болуы керек, оларга кещспкп шарлауга кeмектесуi жэне оларды зерттеу жумыстарына ынталандыруы керек.
Тэр6иешi жумысыныц мацызды аспектiлерiнiц 6iрi-6алаларды бакылау. Бул оган олардыц мYДделерi мен кажеттшктерш аныктап кана коймай, дамудыц жаца мYмкiндiктерiн жасай отырып, коршаган ортаны уакытында реттеуге мYмкiндiк 6ередi. Тэрбиешi сонымен катар балалардыц материалдары мен ю-эрекеттерш eз 6етiнше тацдай алатын, коршаган элемдi зерттей алатын жэне eз тэжiри6есiнен Yйренетiн жагдайлар жасай отырып, олардыц тэуелаздшн колдауы керек.
5. Дамушы ортаныц непзп аймактары
Балабакшадагы 6iлiм беру ортасы бiрнеше негiзгi аймактарды камтиды, олардыц эркайсысы баланыц дамуында eзiндiк рeл аткарады. Мундай аймактарга мыналар жатады:
* Ойын алацы. Ойын мектепке дешнп жастагы жетекшi эрекет болып табылады, сондыктан ойын алацы шыгармашылык жэне рeлдiк ойынды ынталандыратын етiп уйымдастырылуы керек. Мунда Yйлер, ойыншыктар, курылыс материалдары, сондай-ак рeлдiк ойындарга арналган костюмдер бар куыршактар болуы мYмкiн.
* Оку жэне оку аймагы. Бул аймак сабактар мен ютаптармен жумыс iстеуге арналган. Бул аймакта балалардыц кызыгушылыгын арттыратын жэне олардыц бшмге, соныц iшiнде кiтаптарFа, ойындарга жэне оку куралдарына деген умтылысын колдайтын материалдар болуы мацызды.
* Шыгармашылык аймагы. Шыгармашылык аймакта балалар сурет сала алады, мYсiндей алады, ою жасай алады жэне баска да eнер тYрлерiмен айналыса алады. Мунда киялды ынталандыратын жэне балаларга бояулар, кагаз, саз жэне эртYрлi куралдар сиякты сезiмдерi мен идеяларын 6iлдiруге мYмкiндiк 6еретiн материалдар болуы керек.
* Физикалык аймак. Балалардыц физикалык 6елсендiлiгiн дамыту Yшiн олар ашык ойындар мен жаттыгулармен айналыса алатын физикалык аймакты камтамасыз ету мацызды. Бул спорттык жабдыктар да, козгалыстар мен кYштердi Yйлестiруге ыкпал ететш карапайым ойындар да болуы мYмкiн. Физикалык 6елсендiлiкке катысу элеуметтiк дагдылар мен командалык рухты дамытуга кeмектеседi.
6. Дамушы ортада инновациялык технологияларды колдану
Заманауи технологиялар дамушы ортаны жобалау процесше 6елсендi енгiзiлуде. Атап айтканда, мультимедиялык жэне интерактивтi куралдар мектепке дешнп мекемелердеп 6iлiм беру процесшш мацызды элементтерiне айналады. Мысалы, интерактивтi такталар, планшеттер жэне арнайы оку багдарламалары балаларга жас кезшен бастап жаца дагдылар мен бшм алуга мYмкiндiк 6ередi.
Балаларга эксперименттер мен зерттеулердi кауiпсiз жэне интерактивт тYрде жYргiзуге мYмкiндiк 6еретiн виртуалды зертханалар эдiсi де кецiнен колданылады. Толыктырылган шындык технологиялары оку процесш кызыкты эрi кeрнекi ете отырып, окытудыц жаца перспективаларын ашады. Мундай технологияларды интеграциялау тэрбиешшерден заманауи жабдыктармен жумыс iстеу дагдыларын жэне бшм беру материалдарын технология мYмкiндiктерiне бешмдеу ка6iлетiн талап етедi.
7. Дамытушы ортасын жобалау мэселелерi мен киындыктары
Дамытушы ортасыныц айкын артыкшылыктарына карамастан, оны жобалау кезiнде 6елгiлi бiр киындыктар бар. Бiрiншiден, бул материалдык шектеулер, eйткенi барлык мектепке
дешнп мекемелер заманауи бшм беру технологиялары мен жабдыктарын ала алмайды. Бул арзан, б1рак тиiмдi болуы мYмкiн балама шешiмдердi табу кажеттшгше экеледi.
Екiншiден, кадрларды даярлау мэселесi бар. Тэрбиешiлер эрдайым инновациялык эдiстер мен технологияларды колдануга дайын емес, бул косымша окыту мен бiлiктiлiктi арттыруды кажет етедь Педагогтердi дамытушы орта жагдайында жумыска даярлау бiлiктiлiктi арттыру жэне тэжiрибе алмасу багдарламаларын коса алганда, мемлекетпк саясат децгешнде болуга тиiс.
Сондай-ак, тез eзгеретiн элем жагдайында дамушы ортаны жаца талаптарга бейiмдеу мэселес мацызды болып отырганын атап еткен жен. Бул мектепке дейiнгi бшм берудеп технологиялык eзгерiстерге де, жаца гылыми зерттеулерге де катысты. Дамушы ортаныц езекп болып калуы жэне казiргi стандарттар мен Yмiттерге сэйкес келуi мацызды.
^орытынды
Балабакшадагы дамытушы ортасын жобалау-бул кептеген факторларды ескерудi кажет ететiн кYPделi жэне кеп кырлы процесс. Балалардыц Yйлесiмдi дамуына, олардыц эмоционалды жайлылыгына жэне танымга деген умтылысына ыкпал ететш жагдайлар жасау мацызды. Бул процесте материалдар мен жабдыктар гана емес, сонымен катар тэрбиешiнiц жеке басы, оныц окуга жэне балалармен карым-катынаска деген кезкарасы шешушi рел аткарады.
Заманауи технологиялар дамушы ортаны жобалаудыц жаца мYмкiндiктерiн ашады, бiрак оларды сэтп енпзу кадрларды даярлауды жэне бшм беру эдютерш Yнемi жацартып отыруга жагдай жасауды талап етедi. Сайып келгенде, дамытушы ортасын курудыц максаты - эр балага ез элеуетш жYзеге асыруга кемектесу, оны казiргi когамда одан эрi окуга жэне eмiр сYPуге дайындау.
1. ЮНИСЕФ. Отчет о раннем детском развитии в Казахстане.
2. Asia Pacific Education Review. Влияние исследований ОЭСР на образование в Казахстане
3. Wang, S. & Zhang, J. (2021). The Impact of OECD Studies on Education in Kazakhstan. Asia Pacific Education Review, 22(3), 311-324. DOI: 10.1007/s12564-021-09791-1 (Доступ к статье через Springer).
4. Рустемова А. А., Зайцев К. С. (2022). Взаимодействие детей со средой: факторы, способствующие развитию социального и эмоционального интеллекта. Журнал дошкольного образования, 5(2), 115-123. DOI: 10.18454/jped.2022.3.115.
5. Исакова М. Г. (2023). Формирование партнерских отношений между воспитателями и родителями в контексте создания развивающей среды. Проблемы и решения в образовании, 4(1), 67-75. DOI: 10.32014/2023.2411-8878.4.
6. Туяков С. С., Кенжебекова А. Д. (2021). Влияние развивающей среды на формирование креативности у детей дошкольного возраста. Проблемы современного образования, 7(2), 19-27. DOI: 10.32014/2021.2411-8878.13.
7. Кадырова А. М., Султанов Б. М. (2023). Инновационные технологии в образовании: от теории к практике. Вестник образования, 1(1), 78-85. DOI: 10.22250/vestnik2023.1.78.
ЭДЕБИЕТТЕР
