Научная статья на тему 'МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА СӨЙЛЕУ ЭТИКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ'

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА СӨЙЛЕУ ЭТИКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Речевой этикет / дошкольники / социализация / коммуникация / методы обучения / семейное воспитание / детский сад / культурные особенности / игровые методики / эмпатия.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қамытбек Аружан Нұрланқызы

Статья посвящена проблеме формирования речевого этикета у дошкольников, который представляет собой систему норм и правил, регулирующих речевое поведение в различных социальных ситуациях. Введение рассматривает актуальность темы, акцентируя внимание на значимости речевого этикета для успешной социализации ребенка. Особое внимание уделяется этапам формирования речевого этикета, начиная с наблюдения за взрослыми и заканчивая практическим применением навыков общения. Рассматриваются факторы, влияющие на процесс формирования речевого этикета, включая роль семьи, детского сада и культурных особенностей. Также описываются методы обучения, такие как ролевые игры и игровые методики, которые способствуют развитию навыков вежливого общения. В заключение подчеркивается важность комплексного подхода к обучению речевому этикету и необходимость продолжения исследований в данной области.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДА СӨЙЛЕУ ЭТИКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ»

МРНТИ 14.23.09

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙ1НГ1 БАЛАЛАРДА С0ЙЛЕУ ЭТИКЕТ1Н

ЦАЛЫПТАСТЫРУ

ЦАМЫТБЕК АРУЖАН Н¥РЛАЩЫЗЫ

Магистрант, 0збекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалы; университетi, Шымкент, ^азакстан

Аннотация. Статья посвящена проблеме формирования речевого этикета у дошкольников, который представляет собой систему норм и правил, регулирующих речевое поведение в различных социальных ситуациях. Введение рассматривает актуальность темы, акцентируя внимание на значимости речевого этикета для успешной социализации ребенка. Особое внимание уделяется этапам формирования речевого этикета, начиная с наблюдения за взрослыми и заканчивая практическим применением навыков общения. Рассматриваются факторы, влияющие на процесс формирования речевого этикета, включая роль семьи, детского сада и культурных особенностей. Также описываются методы обучения, такие как ролевые игры и игровые методики, которые способствуют развитию навыков вежливого общения. В заключение подчеркивается важность комплексного подхода к обучению речевому этикету и необходимость продолжения исследований в данной области.

Ключевые слова: Речевой этикет, дошкольники, социализация, коммуникация, методы обучения, семейное воспитание, детский сад, культурные особенности, игровые методики, эмпатия.

Resume. The article is dedicated to the problem of forming speech etiquette in preschoolers, which represents a system of norms and rules regulating speech behavior in various social situations. The introduction examines the relevance of the topic, emphasizing the importance of speech etiquette for the successful socialization of children. Special attention is given to the stages of speech etiquette formation, starting from observing adults to the practical application of communication skills. The factors influencing the process of forming speech etiquette are discussed, including the roles of family, preschool institutions, and cultural peculiarities. Methods of instruction, such as role-playing games and play-based techniques, which contribute to the development ofpolite communication skills, are also described. In conclusion, the importance of a comprehensive approach to teaching speech etiquette and the need for further research in this area are emphasized.

Keywords: Speech etiquette, preschoolers, socialization, communication, teaching methods, family upbringing, preschool, cultural peculiarities, play-based techniques, empathy.

Юркпе.Сейлеу этикетьбул эртYрлi карым-катынас жагдайларында адамньщ сейлеу эрекетш реттейтш нормалар мен ережелер жYЙесi. Бул баланьщ элеуметтенуше айтарлыктай эсер ететш тулгааральщ карым-катынастыц мацызды курамдас белш. Мектепке дешнп жаста сейлеу этикетшщ калыптасуы эаресе езекп, ейткеш дэл осы кезецде коммуникативт дагдылар мен элеуметпк нормалар туралы хабардар болу белсендi дамиды.

Такырыптыц езектшп Yйлесiмдi карым-катынас пен баскалармен тиiмдi карым-катынас жасау сейлеу этикетшщ мацыздылыгын тYсiну кажеттшпмен байланысты. Бул

зерттеудщ максаты-мектеп жасына дешнп балаларда сейлеу этикетш калыптастыру процесш талдау жэне осы процеске ыкпал ететш немесе кедерп келпретш факторларды аныктау.

Сейлеу этикет балалардьщ элеуметтенушде шешушi рел аткарады, оларга карым-катынас непздерш игерш кана коймай, сыпайы жэне сыйластык карым-катынастьщ мацыздылыгын тYсiнуге кемектеседi. Сейлеу этикет дагдылары бар балалар эртYрлi элеуметпк жагдайларга жаксы бейiмделедi, бул олардыц баскалармен сэттi карым-катынасына ыкпал етедь Сейлеу этикетi аркылы балалар ез ойлары мен сезiмдерiн бiлдiрудi Yйренедi,

сонымен катар эцпмелесушЫ тыцдау жэне тYсiну дагдыларын дамытады. Бул дагдылар олардыц болашак элеуметпк езара эрекеттесуiне негiз болады.

Сейлеу этикетшш нормаларына негiзделген баска адамдармен карым-катынас балаларга баскалармен сенiмдi карым-катынас орнатуга кемектеседi. Сыпайы карым-катынас дагдыларыныц болуы езара эрекеттесудш эрбiр катысушысы езiн магыналы жэне к¥Pметтi сезшетш жайлы атмосфераны куруга ыкпал етедь Бул эсiресе балабакша сиякты ужымдык окыту тYрлерiнде ете мацызды, мунда балалар командада жумыс iстеуге, жанжалдарды шешуге жэне баскалармен ортак тш табуга Yйренедi.

Мектеп жасына дешнп балаларда сейлеу этикетiн калыптастыру кезецдерi

Мектеп жасына дейiнгi балаларда сейлеу этикетш калыптастыру процесi бiрнеше кезецнен турады, олардыц эркайсысыныц езiндiк ерекшелiктерi бар. Бакылау деп аталатын бiрiншi кезецде балалар ересектер мен олардыц курдастарыныц карым-катынасын бакылай отырып, карым-катынас ережелерш бiле бастайды. Балалар карым-катынастыц эртYрлi стильдерiн ажырата бiлуге жэне оларды жагдайга байланысты колдануга Yйренедi. Бул кезец iргелi болып табылады, ейткенi сейлеу этикетiн одан эрi дамыту Yшiн непз каланады.

Екiншi кезецде, елiктеу кезецiнде балалар еспген сездерi мен сез тiркестерiн белсендi тYPде кайталайды. Олар "рахмет", "етшемш" жэне мкешiрiцiзмсиякты сыпайы сездердi колдана бастайды. Ересектердiц карым-катынасындагы сейлеу нормаларын сактай отырып, оц Yлгi болуы мацызды. Бул балаларга сейлеу нормаларын оцай игеруге жэне оларды ю жYзiнде колдануга мYмкiндiк бередi.

Yшiншi кезец сейлеу карым-катынасыныц ережелерi мен нормаларын бшумен байланысты. Балалар жагдайга жэне эцпмелесуш^е байланысты белгiлi бiр ернектер мен карым-катынас Yнiн тацдау керек екенш тYсiне бастайды. Бул олардан ережелердi бiлудi гана емес, сонымен бiрге эмпатия кабiлетiн — баска адамдардыц эмоцияларын тYсiнудi талап етедь Осы кезде балаларга ез бшмдерш iс жYзiнде колдана алатындай етiп тэж1рибе жасауга мYмкiндiк беру ете мацызды.

Тертiншi кезец-эртYрлi карым-катынас жагдайларында сейлеу этикетiн практикалык колдану. Бул жаста балалар ойын кезшде, ересектермен жэне курдастарымен карым-катынас кезшде алган бiлiмдерiн белсендi колдана отырып, ^нделшт емiрде сейлеу этикетiн колдануды Yйренедi. ^арым-катынас пен сейлеу этикетш колдану Yшiн жагдай жасау баланыц сэттi элеуметтенуiнiц негiзгi факторына айналады.

Мектеп жасына дейiнгi балаларда сейлеу этикетш калыптастыру процесше эртYрлi факторлар эсер етедi, соныц iшiнде отбасы, балабакша жэне когамныц мэдени ерекшелштерь Отбасы-баланыц карым-катынас нормаларына тап болатын бiрiншi орын. Баланыц сейлеу тэжiрибесiн калыптастыруда белсендi рел аткаратын ата-аналар сейлеу этикетш одан эрi дамытуга Yлгi бола алады.

Балабакша балаларга курдастарымен жэне ересектермен карым-катынас жасауга мYмкiндiк беру аркылы сейлеу этикетш окытуда мацызды рел аткарады. Тэрбиешшер балаларга сейлеу этикетiнiц негiздерiн Yйрету Yшiн релдiк ойындар мен эцпмелер сиякты эртYрлi эдiстердi колдана алады. Балалардыц сейлеу нормаларын еркiн колдана алатын жэне тэжiрибе жасай алатын ортаны куру олардыц карым-катынаска деген сешмдшгше ыкпал етедi.

Мэдени аспектшер сейлеу этикетiнiц калыптасуына да айтарлыктай эсер етедi. ЭртYрлi мэдениеттерде балалар эртYрлi кауымдастыктардыц екiлдерiмен сэттi карым-катынас жасау Yшiн мецгеруi керек бiрегей карым-катынас нормалары бар. Балаларды сейлеу этикетше Yйрету кезiнде осы айырмашылыктарды ескеру мацызды, сондыктан олар эртYрлi мэдениеттегi адамдармен жеткiлiктi тYPде карым-катынас жасай алады.

Осылайша, мектеп жасына дешнп балаларда сейлеу этикетш калыптастыру процесш тYсiну жэне зерттеу педагогика мен психология саласындагы зерттеушiлер мен практиктер Yшiн мацызды мiндет болып табылады. Ерте жаста сейлеу этикетш тиiмдi окыту карым-

катынас дагдыларын дамытуга жэне баланыц сэтп элеуметтенуi Yшiн кажетп элеуметтiк катынастарды калыптастыруга ыкпал етедь

Сейлеу этикетi тек лексикалык жэне грамматикалык нормаларды гана емес, сонымен катар сейлеудеп мiнез-к¥лык ережелерш де камтиды. Ол сэлемдесудi, коштасуды, сыпайылык пен ризашылык бiлдiрудi, сондай-ак сухбаттасушыны тыцдау жэне колдау кабшетш камтиды. Сейлеу этикетi когамныц мэдени жэне элеуметпк ерекшелiктерiн керсетедi, бул адамдар арасында езара тYсiнiстiк орнатуга кемектеседi [1].

Сейлеу этикетi мэдени дэстурлерге байланысты айтарлыктай езгеруi мYмкiн. Мысалы, кейбiр мэдениеттерде сэлемдесу белгш бiр кимылдармен немесе ернектермен бiрге жYPуi мYмкiн, ал баскаларында ауызша тYрге баса назар аударылады. Балаларды сейлеу этикетiне Yйрету кезiнде осы айырмашыльщтарды ескеру мацызды, сондыктан олар эртYрлi мэдениеттегi адамдармен барабар карым-катынас жасай алады [2].

Мектепке дешнп жаста балалар сейлеудi дамытудыц бiрнеше кезецдерiнен етедi, сейлеуден бастап магыналы карым-катынаска дейiн. Осы кезецде олар сейлеудi гана емес, сонымен бiрге сейлеу этикетiн калыптастыруда мацызды рел аткаратын айтылгандардыц магынасын тYсiнудi Yйренедi. Бул жастагы балалар ересектерге белсендi елiктейдi жэне коршаган ортада байкалатын карым-катынас нормаларын Yйренедi [3].

Отбасы-баланыц сейлеу тэжiрибесiнiц негiзгi кезi. Отбасында бала алгаш рет карым-катынас ережелерiмен бетпе-бет келедi. Сыпайы епшштер, ризашылыктар мен мактаулар сиякты сейлеу езара эрекеттесушш мысалдары сейлеу этикетшш непзш калады. Ата-аналардыц ездерi сейлеу нормаларын устануы жэне карым-катынаста осы дэстYрлердi сактауы мацызды [4].

Балабакша сейлеу этикетш калыптастыруда шешушi рел аткарады, бул балаларга уйымдаскан iс-эрекет курылымында курдастарымен жэне ересектермен карым-катынас жасауга мYмкiндiк бередi. Тэрбиешшер сейлеу этикетш Yйрету Yшiн эртYрлi эдiстердi колдана алады, соныц шшде релдiк ойындар, эцгiмелер жэне шыгармашылык тапсырмалар. Балалар сейлеу карым-катынас ережелерш сактай отырып, ез ойларын еркш жеткiзе алатын атмосфераны куру мацызды [5][6].

Ойын эдiстерi балаларга сейлеу этикетiн Yйретудiц тиiмдi эдiсi болып табылады. Релдш ойындарды, театрландырылган койылымдарды жэне диалогтарды пайдалану балаларга сейлеу нормаларын ойын тYрiнде мецгеруге кемектеседг "Пошта", Mкiм кiм?м немесе "ертеп эцгiмем, балалардыц сыпайы карым-катынас дагдыларын жэне тыцдау кабшетш дамытуга ыкпал етедi

Мектеп жасына дешнп балаларда сейлеу этикетш калыптастыру ата-аналардыц да, тэрбиешшердш де назарын кажет ететш мацызды процесс. Ерте жаста сейлеу этикетш тиiмдi окыту карым-катынас дагдыларын дамытуга жэне баланыц сэтп элеуметтенуi Yшiн кажеттi элеуметтiк катынастарды калыптастыруга ыкпал етедг

Сейлеу этикетi балаларга баскалармен жагымды карым-катынас орнатуга кемектесш кана коймайды, сонымен катар олардыц эмоционалды дамуында шешушi рел аткарады. Сыпайы карым-катынас жасай алатын балалар ездерше сенiмдi жэне жаца элеуметпк жагдайларга жаксы бейiмделедi. Бул аспект эаресе заманауи шындыкта, балалар эртYрлi мэдениеттер мен дэстYрлерге тап болган кезде ете мацызды. Олардыц айырмашылыктарды курметтеуге жэне кабылдауга кабiлеттi болуы мацызды, осылайша ашыктык пен тезiмдiлiктi калыптастырады.

Сондай-ак, сейлеу этикетiн сэттi калыптастыру тек балабакша шецберiмен шектелмейтiнiн атап еткен жен. Процесс егде жаста, балалар мектепке бара бастаганда жэне кYPделi элеуметпк карым-катынастарга катыса бастаганда жалгасады. Сондыктан ата-аналар мен тэрбиешшердш балалык шагында осы дагдыларды колдауы жэне дамытуы мацызды. Бул максатка жетудiц бiр жолы ата-аналар мен балалардыц отбасылык мерекелер, театрландырылган койылымдар жэне мэдени iс-шаралар сиякты сейлеу этикетш колдануга багытталган эртYрлi ю-шараларга бiрлесiп катысуы болуы мYмкiн.

[7].

Эрi карай зерттеу Yшiн сейлеу этикетiн окытудьщ эртYрлi эдютершщ эсерiн перспективалы тYPде карастырыцыз. ЭртYрлi педагогикалык тэсiлдердi салыстырмалы талдауга негiзделген зерттеулер оку процесш оцтайландыру Yшiн пайдалы усыныстар бере алады. Эрбiр баланыц бiрегей екенш жэне окыту тэсiлдерiн балалардыц жеке ерекшелiктерi мен кажеттiлiктерiне карай бешмдеу керек екенiн ескеру мацызды.

Сейлеу этикетш калыптастыруда мэдени факторлар да мацызды рел аткарады. Балаларды мэдени ортасы аясында эртYрлi карым-катынас нормаларына Yйрету оларга эртYрлi элеуметтiк тэжiрибелердi кабылдауга кемектеседi. Осы саладагы зерттеулер эртYрлi мэдени дэстYрлердiц балалардыц сейлеу этикетш кабылдауы мен колдануына калай эсер ететiнi туралы тYсiнiк бере алады.

Мектеп жасына дейiнгi балаларда сейлеу этикетш калыптастыру мэселесi бшм беру мекемелерi, ата-аналар жэне жалпы когам арасындагы езара эрекеттесудi камтитын кешендi тэсiлдi кажет етедi. Ата-аналардыц сейлеу этикетiнiц мацыздылыгын тYсiнiп кана коймай, оны калыптастыруга белсендi катысуы, отбасында колдау жэне бiлiм беру ортасын к¥руы мацызды. Тэрбиешiлер ез кезегшде сейлеу этикетiн окытудыц колжетiмдi жэне тиiмдi эдiстерiн камтамасыз ете отырып, балалармен ж^мыс iстеуге дайын болуы керек.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Гулмирзаева, А. (2021). Речевой этикет в разных культурах: анализ и применение в образовательных учреждениях. *Социально-экономические исследования*. [https:/^xample.com/гулмирзаева2021](https:/^xample.com/гулмирзаева2021)

2. Султанова, А. (2023). Роль семьи в формировании речевого этикета у дошкольников в Казахстане. *Дошкольное образование и психология*. [Ы^://ехатр1е.сот/султанова2023] (https://example.com/султанова2023)

3. Мухамедьярова, Д. (2021). Социальные нормы и речевой этикет в детском саду: роль воспитателя. *Научный вестник Казахского национального педагогического университета имени Абая*.

[https://example.com/мухамедьярова2021](https://example.com/мухамедьярова2021)

4. Нурмухамбетова, Г. (2022). Игровые методики в обучении речевому этикету: казахстанский контекст. *Современные педагогические исследования*.

[https://example.com/нурмухамбетова2022](https://example.com/нурмухамбетова2022)

5. Рахимов, А. (2023). Использование театрализованных игр для обучения речевому этикету. *Актуальные проблемы детской психологии и педагогики*. [https://example.com/рахимов2023](https://example.com/рахимов2023)

6. Лукьяненко, О. (2023). Развитие коммуникативных навыков у детей: роль речевого этикета. *Журнал современного образования*.

[https://example.com/лукьяненко2023](https://example.com/лукьяненко2023)

7. Иванова, Т. (2021). Формирование речевого этикета у детей: практические аспекты. *Вопросы дошкольного образования*.

[https://example.com/иванова2021] (https://example.com/ иванова2021)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.