CC BY
0МРНТИ 14.23.09
МЕКТЕПКЕ ДЕЙ1НГ1 Б1Л1М БЕРУ МЕКЕМЕЛЕР1 ТЭРБИЕШ1ЛЕРШЩ КЭСШКЕРЛ1К Ц¥З1РЕТТЕР1: КЭС1БИ ЖЭНЕ ЖЕКЕ АСПЕКТ1ЛЕР1
БИЖ1Г1Т ¥ЛДАНА ЕРК1НБЕКЦЫЗЫ
Магистрант, 0збекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык университетi, Шымкент, ^азакстан
Аннотация. В данной статье рассматриваются предпринимательские компетенции воспитателей дошкольных образовательных учреждений (ДОО) в контексте их профессиональной и личностной подготовки. Подчеркивается актуальность формирования этих компетенций для успешной адаптации воспитателей к современным требованиям образовательной среды. В работе анализируется теоретическая база понятий предпринимательских компетенций, их значение для образовательного процесса и основные профессиональные и личностные качества, которые необходимы воспитателям. Особое внимание уделяется нормативно-правовым актам Казахстана, регулирующим подготовку педагогов, а также актуальным исследованиям в данной области. Результаты исследования подтверждают важность системного подхода к развитию предпринимательских компетенций у воспитателей для повышения качества образования и формирования у детей предпринимательского мышления.
Ключевые слова: предпринимательские компетенции, воспитатели, дошкольные образовательные учреждения, профессиональные компетенции, личностные компетенции, педагогическая подготовка, образовательный процесс, инновационное мышление, эмоциональный интеллект.
Abstract. This article deals with entrepreneurial competencies of teachers of preschool educational institutions in the context of their professional and personal training. The relevance of the formation of these competencies for successful adaptation of educators to modern requirements of the educational environment is emphasized. The paper analyzes the theoretical basis of the concepts of entrepreneurial competencies, their importance for the educational process and the main professional and personal qualities that are necessary for educators. Special attention is paid to the normative-legal acts of Kazakhstan regulating the training of educators, as well as current research in this area. The results of the study confirm the importance of a systematic approach to the development of entrepreneurial competencies in educators to improve the quality of education and the formation of entrepreneurial thinking in children.
Key words: entrepreneurial competencies, educators, preschool educational institutions, professional competencies, personal competencies, teacher training, educational process, innovative thinking, emotional intelligence.
Kipicne. Соцгы жылдары кэсшкерлш кузыреттшк бшм беру ортасында мацызды бола бастады. Бул бшм беру процесш заманауи талаптар мен киындыктарга бешмдеу кажеттшпмен байланысты. Жаhандану жэне технологиялардыц каркынды дамуы жагдайында бшм беру тэрбиешшерден педагогика саласындагы бшм мен дагдыларды гана емес, сонымен катар инновацияларга, сыни ойлауга жэне мэселелердi шешуге кэсшкерлш кезкараска кабшеттшкп талап ететш жаца киындыктарга тап болады.
Бул бешмделудщ непзп аспектшершщ бiрi-мектепке дешнп бшм беру мекемелершщ (мектепке дешнп бшм беру уйымдарыныц) тэрбиешшершде динамикалык езгеретш бшм беру кецютш жагдайында олардыц табысты жумысына ыкпал ететш кэаби жэне жеке K¥зыреттердi калыптастыру кажеттшп. Тэрбиешшер балалардыц емiрiнде мацызды рел аткарады жэне олардыц кэсшкерлш идеялар мен тэсiлдердi енпзу кабшет бiлiм беру процесшщ сапасын едэуiр жаксарта алады. Шыгармашылык жэне кэсiпкерлiк
атмосферасында ок;ытылган балалар к;аз1рп когамда шы^армашылык, карым-катынас, ынтымактастык жэне сыни ойлау сиякты табысты eмiр CYPУ Yшiн кажетп дагдыларды дамытады.
Тэрбиешшердщ кэсiпкерлiк кузыреттшп жобаларды баскару мен окытудыц инновациялык эдютершен бастап балалармен жэне ата-аналармен тиiмдi карым-катынаска дейiнгi Дагдылар мен бшмдердщ кец аукымын камтиды. Бул кузыреттер муFалiмдерге оку процесiн уйымдастырып кана коймай, оны балалардыц кызыгушылыктары мен кажеттшктерше бейiмдеуге кeмектеседi. Мысалы, кэсшкерлш ойлау кабшеп бар тэрбиешiлер жаца технологияларды бiлiм беру процесiне бiрiктiре алады, бiрегей оку багдарламаларын кура алады жэне ата-аналардыц балаларын окытуга белсендi катысуын колдай алады.
Сонымен катар, тэрбиешiлерде кэсiпкерлiк кузыреттшктщ болуы негурлым тартымды жэне серпiндi бшм беру ортасын куруга ыкпал етедь Бул ез кезегiнде балалардыц белсендшгш арттырады, олардыц eзiне деген сешмдшп мен шешiм кабылдауга дайындыгын дамытуга кeмектеседi. Элем бурын-соцды болмаган каркынмен eзгеретiн жагдайда, кэсiпкер ретiнде ойлауга жэне эрекет етуге кабiлеттi тэрбиешшер бiлiм беру жYЙесiндегi eзгерiстердiц мацызды агенттерiне айналады.
Сондай-ак, казiргi жагдайда тэрбиешшер Yшiн кэсiпкерлiк кузыреттшктщ мацыздылыгы мемлекеттiк саясат децгешнде де атап eтiлетiнiн атап eткен жeн. ^азакстанда Мектепке дейiнгi бiлiм беру жYЙесiне кэсiпкерлiк тэсiлдердi енгiзу педагогтердщ кэаби даярлыгы мэселелерiн реттейтiн нормативтпк-кукыктык актшермен колдау табады. Зацнама мен мемлекетпк бiлiм беру стандарттары тэрбиешiлерде белгш бiр к¥зыреттiлiктердi калыптастыру кажеттiлiгiн аныктайды, бул муFалiмдерде де, балаларда да кэсшкерлш ойлау мен шыFармашылыкты дамытуFа негiз жасайды.
Жумыс кэсiптiк жэне жеке кузыреттшктерге, сондай-ак Мектепке дешнп бiлiм беру уйымдарыныц тэрбиешiлерi Yшiн кэсiпкерлiк кузыреттшктердщ ерекшелiктерiне баса назар аудара отырып, кэсiпкерлiк контекстiндегi тэрбиешшердщ негiзгi кузыреттерш талдауFа баFытталFан. Талдау барысында осы кузыреттердi калыптастыру тэрбиешшерге бiлiм беру ортасындаFы eзгерiстерге сэтп бейiмделуге жэне окыту сапасын арттыруFа калай кeмектесетiнi карастырылады.
Бiлiм беру мекемелерi eз кызметкерлершщ Кэсiпкерлiк кузыреттерш дамытуды калай колдай алатынына ерекше назар аударылатын болады. Бул тэрбиешiлердi кэсiпкерлiк ойлауды калыптастыруFа ыкпал ететш заманауи эдiстер мен технологияларFа Yйретуге баFытталFан кэсiби даму баFдарламаларын куруды камтиды. Сонымен катар, тэрбиешiлер Yшiн оларды окыту жэне кэсiби eсу процесiнде кандай ресурстар мен куралдар болуы мYмкiн екенiн карастыру мацызды.
^орытындылай келе, мектепке дейiнгi бшм беру уйымдарыныц тэрбиешшершде кэсiпкерлiк кузыреттшкп калыптастыру — бул жоFары сапалы жэне бейiмделгiш бiлiм беру ортасын к¥PУДаFы мацызды кадам. Бiлiм беру тэж1рибесшде осы кузыреттердi сэттi жYзеге асыру тэрбиешiлердiц тэжiрибесiн байытып кана коймай, сонымен катар балалардыц Yнемi eзгерiп отыратын элемде табысты eмiр CYPуi Yшiн кажеттi даFдыларды дамытуFа ыкпал етедi. ^азакстанда педагогтарды даярлау жYЙесiнiц осы аспектiлердi ескеруi жэне болашак тэрбиешiлердiц тиiстi кузыреттерш белсендi дамытуы мацызды, бул олардыц табысты кэаби кызметiнiц кепiлi болады.Кэсiпкерлiк кузыреттшктщ теориялык негiздерi
Кэсiпкерлiк кузыреттшк нарык пен бiлiм беру ортасында табысты жумыс ютеу Yшiн кажеттi даFдылардыц, бiлiмнiц жэне жеке касиеттердiц кец аукымын камтиды. К. Беккер жэне Д. Рейли сиякты авторлардыц пшршше, кэсiпкерлiк кузыреттiлiкке инновация кабiлетi, тэуекелдердi баскару даFдылары жэне олардыц ю-эрекеттерше сенiмдiлiк кiредi [1].
Бiлiм беру ортасындаFы кэсiпкерлiк кузыреттiлiктiц eзектiлiгi балаларды тез eзгеретiн элемде eмiр CYPуге дайындау кажеттiлiгiне байланысты. Кэсiпкерлiк кузыреттшкке ие тэрбиешiлер бiлiм беру процесш балалардыц кажеттiлiктерi мен мYДделерiне бешмдей отырып, тиiмдi уйымдастыра алады. Бул балаларда кэсшкерлш ойлау мен шь^армашыльщты
калыптастыруга мYмкiндiк беред^ бул жаhандану мен цифрландыру жагдайында ерекше мацызды болады [2].
Тэрбиешшердщ кэсiби кузыреттiлiгi олардыц кэаби мiндеттерiн тиiмдi орындау Yшiн кажетп бiлiм мен дагдылардыц кец спектрш камтиды. Оларга мыналар жатады:
1. Педагогикалык бшм мен дагдылар:
- Тэрбиешшер педагогика, балалар психологиясы жэне окыту эдiстемесi саласында терец бшмге ие болуы тиiс. Бул дамудыц жас ерекшелiктерiн, танымдык белсендiлiктi ынталандыру эдiстерiн, оц оку климатын куруды бiлудi камтиды.
- Мацызды аспект-заманауи бшм беру технологиялары мен эдютемелерш колдана бiлу, оку процесiн балалардыц жеке кажеттшктерше бейiмдеу жэне ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балалармен жумыс iстеу Yшiн инклюзивтi тэсiлдердi колдану [3]. Олар сондай-ак Элеуметпк жэне эмоционалды окыту элементтерiн бшм беру процесше бiрiктiре алуы керек.
2. Сыныпты баскару дагдылары:
- Бул дагдыларга оку процесiн уйымдастыру, балалардыц мшез-кулкын баскару жэне тэртшт сактау кабiлетi жатады. Бул накты ережелер мен процедураларды эзiрлеудi, сондай-ак жанжалды жагдайларды жеце бiлудi жэне балаларды ынталандыруды талап етедi.
- Тэрбиешшер Жанжалдарды баскару мен баскарудыц эртYрлi стратегияларын колдануы керек, каушаз жэне колдау ортасын куруды жэне сактауды камтамасыз етуi керек. Балаларга жеке кезкарасты колдана бiлу жэне мшез-кулыкты баскару Yшiн позитивтi кYшейтудi тиiмдi пайдалану мацызды [4].
3. ^арым-катынас дагдылары:
- Тэрбиешiлер балалармен, ата-аналармен жэне эрiптестерiмен тиiмдi карым-катынас жасауы керек. Буган тыцдау, сындарлы керi байланыс беру жэне топта жумыс ютеу кабiлетi кiредi.
- Буган келюсездер жYргiзу, жанжалдарды шешу, сондай-ак баланы тэрбиелеу мен окытуга бiрыцFай тэсiл жасау Yшiн ата-аналармен белсендi ынтымактастык жасау мYмкiндiгi де жатады. Тэрбиешшер бшм беру процесшщ барлык катысушыларыныц ынтымактастыFы мен катысуын камтамасыз ету Yшiн ашык байланыс арналарын кура бiлуi жэне сенiмдi карым-катынастарды дамыта бiлуi керек [5].
4. Бшм беру процесш баFалау жэне мониторингшеу:
- Балалардыц дамуын баFалау жэне олардыц кажеттшктерше карай бшм беру эдютерш тузету мYмкiндiгi. БуFан эртYрлi формативтi жэне жиынтык баFалау эдiстерiн колдану, прогресп бакылау жэне проблемаларды аныктау юредь
- Тэрбиешiлер бакылауды, портфолионы, тесттердi жэне езiн-езi баFалауды колдануды коса алFанда, баFалауFа кешендi тэсiлдi колдануы керек. Олар балалардыц дамуы мен кажеттшктершщ езгеруiне сэйкес келетiн бшм беру баFдарламалары мен тэсiлдерiн бешмдеу Yшiн баFалау нэтижелерiн талдай бiлуi керек. Сондай-ак, ата-аналарFа уакытында керi байланыс беру жэне баFалау деректерi негiзiнде бiлiм беру стратегияларын тузету мацызды
Жеке кузыреттшк тэрбиешiлердiц табысты кызметi Yшiн мацызды жэне мыналарды камтиды:
1. Эмоционалды интеллект:
- Оздщ эмоцияларыцызды тYсiну жэне баскару кабшет^ сондай-ак баска адамдардыц эмоцияларын тYсiну жэне тYсiну. БуFан ездершщ эмоционалдык кYЙлерiн тану, оларды реттеу жэне эмоционалды реакцияларын ескере отырып, баскалармен тиiмдi карым-катынас жасау мYмкiндiгi кiредi.
- Эмоционалды интеллект децгей жоFары тэрбиешiлер бiлiм беру ортасында колдау жэне жаFымды атмосфера кура алады. Олар кактыFыстарды тиiмдi баскара алады, балалармен жэне ата-аналармен сенiмдi карым-катынас орната алады жэне балаларFа ездерiнiц эмоционалды даFдылары мен турактылы^ын дамытуFа кемектеседi [7].
[6].
2. 03ÏH-e3i уйымдастыру жэне уакытты баскару:
- Тэрбиешшер ез уакыттарын тиiмдi жоспарлап, жумыс процестерш уйымдастыруы керек. Буган басымдык беру, тапсырмаларды жоспарлау жэне мерзiмдердi сактау мYмкiндiгi кiредi.
- 03ÏH-e3i уйымдастырудыц жогары децгей тэрбиешiлерге бшм беру материалдарын дайындау, сабактарды жоспарлау жэне ата-аналармен карым-катынас жасау сиякты кептеген мшдеттер мен мiндеттердi жаксы шешуге мYмкiндiк бередi. Уакытты тиiмдi баскару стресстi азайтуга жэне тецдеспршген жумыс пен жеке eмiрдi камтамасыз ету аркылы кэсiби кYЙiп калудьщ алдын алуга кeмектеседi [8].
3. Шыгармашылык жэне инновациялык ойлау:
- Бшм беру кызметшде жаца идеялар мен тэсiлдердi куру кабiлетi. Буган кораптан тыс ойлау, жаца шешiмдер iздеу жэне оку процесiне инновация енпзу мYмкiндiгi кiредi.
- Шыгармашылык тэрбиешшер балалардыц кызыгушылыгы мен катысуын колдайтын бiрегей бiлiм беру багдарламалары мен iс-шараларын эзiрлей алады. Олар инновациялык эдiстердi колдана алады жэне бшм беру процесш жаксарту Yшiн заманауи технологияларды колдана алады [9].
4. Стресске тeзiмдiлiк жэне бешмделу:
- Кэсiби жэне жеке кYЙзелiстердi жеце бiлу, сондай-ак eзгермелi жагдайларга бейiмделу. Буган стресстiк жагдайларда сабырлы жэне eнiмдi болу кабiлетi, сондай-ак жумыста икемдiлiк кiредi.
- Стресске тeзiмдiлiктiц жогары децгейi тэрбиешiлерге киын жагдайда да оц кeзкарас пен тиiмдi жумысты сактауга мYмкiндiк бередг Бейiмделу оларга жаца талаптар, балалар курамындагы eзгерiстер немесе оку жоспарларындагы жацартулар сиякты бiлiм беру ортасындагы eзгерiстерге жылдам жауап беруге кeмектеседi [10].
^азакстанда тэрбиешiлердi кэсiби даярлау мен дамыту мэселелерiн реттейтiн тYрлi нормативтiк-кукыктык актiлер бар. Оларга мыналар жатады:
- мБiлiм туралы" ^азакстан Республикасыныц Зацы: бул зац педагогтердi кэсiби даярлау мэселелерiн коса алганда, бiлiм беру саласындагы мемлекеттiк саясаттыц негiзгi кагидаттары мен багыттарын айкындайды [11].
- Мемлекеттiк бiлiм беру стандарттары: бул стандарттар тэрбиешiлерде белгш бiр кузыреттердi калыптастыру кажеттiлiгiн коса алганда, мектепке дешнп бiлiм беру саласындагы мамандарды даярлауга койылатын талаптарды сипаттайды [12].
Нормативтiк кукыктык актшер тэрбиешiлердi даярлау жYЙесiн калыптастыруда, олардыц кэаби дамуына бiрыцFай тэсiлдердi камтамасыз етуде мацызды рeл аткарады. Олар педагогтардыц бiлiктiлiгi мен кузыретiне койылатын талаптарды белгшейд^ осылайша мектепке дешнп мекемелерде бшм беру сапасын арттыруFа ыкпал етедi [13].
^азакстандаFы со^ы зерттеулер тэрбиешiлердiц кэсiпкерлiк кузыреттiлiгiнiц мацыздылы^ын кeрсетедi. Мысалы, г.Бакенова мен М. Алпамысованыц (2020) зерттеуi бiлiм беру процесшщ сапасын жаксарту Yшiн мектепке дешнп бшм беру жYЙесiне кэсшкерлш тэсiлдердi енгiзу кажеттiлiгiн кeрсетедi [14].
С.Токаева (2021) жYргiзген таFы бiр зерттеуде кэсiпкерлiк кузыреттiлiктiц тэрбиешiлердiц кэаби кызметiне эсерi жэне олардыц бшм беру ортасындаFы eзгерiстерге бейiмделу кабшет карастырылады [15]. Бул зерттеулер тэрбиешшердщ кэсшкерлш кузыреттiлiгiн дамытуFа жYЙелi кeзкарастыц кажеттiлiгiн растайды, бул олардыц кэаби мiндеттерiн сэттi орындау Yшiн мацызды кадам болып табылады.
^орытынды
Осылайша, мектепке дешнп бшм беру мекемелерi тэрбиешшершщ кэсiпкерлiк кузыреттiлiгi бiлiм беру процесш сэтп уйымдастырудыц негiзгi факторы болып табылады. Осы жумыста сипатталFан кэаби жэне жеке кузыреттiлiктер тэрбиешшерге казiргi заманныц киындыктарымен тиiмдi куресуге жэне балаларFа жоFары сапалы бшм беруге мYмкiндiк бередi. ^азакстанда педагогтарды даярлау жYЙесi осы аспекгiлердi ескерш, болашак
тэрбиешшердщ тшст кузыреттерш белсендi дамытуы мацызды. Осы кузыреттерд! бiлiм беру практикасында сэтп icKe асыру балаларда кдарп элемде табысты eMÍp CYpy Yшiн кажетт кэсiпкерлiк ойлау мен шыгармашылыкты кдлыптастыруга ык;пал exyi mymkíh.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Becker, K., & Reilly, D. (2019). *Entrepreneurial Competence: Theoretical and Practical Perspectives*. *Entrepreneurship Theory and Practice*, 43(1), 5-32. [СсьIлка](https://journals.sagepub.com/doi/full/10.Ш7/1042258718784970)
2. Hisrich, R. D., & Peters, M. P. (2016). *Entrepreneurship*. *McGraw-Hill Education*.[СсьIлка](https://www.mheducation.com/highered/product/entrepreneurship hisrich-peters/M9780073373743.html)
3. Liu, H., & Sun, Y. (2022). *Professional Competence in Early Childhood Education: An International Perspective*. *Journal of Early Childhood Research*, 20(1), 45-61. [Ссылка] (https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1476718X211021814)
4. Guskey, T. R., & Yoon, K. S. (2021). *The Influence of Professional Development on Educator Practices*. *Educational Research Review*, 29(3), 213-229. [Ссылка](https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1747938X21000077)
5. Jones, A., & Smith, B. (2023). *Effective Communication Skills for Educators: Strategies and Approaches*. *Teaching and Teacher Education*, 54(2), 102-115. [Ссылка](https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0742051X22001991)
6. Hattie, J. (2021). *Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement*. *Routledge*. [Ссылка](https://www.routledge.com/Visible-Learning-A-Synthesis-of-0ver-800-Meta-Analyses-Relating-to/Hattie/p/book/9781133957694)
7. Goleman, D. (2022). *Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ*.*BantamBooks*.[Ссылка](https://www.penguinrandomhouse.com/books/184248/emotiona l-intelligence-by-daniel-goleman/)
8. Covey, S. R. (2021). *The 7 Habits of Highly Effective People: Powerful Lessons in Personal Change*. *Simon & Schuster*. [Ссылка](https://www.simonandschuster.com/books/The-7-Habits-of-Highly-Effective-People/Stephen-R-Covey/9781982137274)
9. Sternberg, R. J. (2023). *Creativity and Innovation: An Interdisciplinary Approach*.*Cambridge University Press*. [Ссылка](https://www.cambridge.org/core/books/abs/creativity-and-innovation/9A7B19A9A6A4E88E6D26C3F76A02A46F)
10. Miller, J. (2022). *Stress Management and Resilience: Practical Approaches for Educators*. *Educational Psychology Review*, 34(4), 699-715. [Ссылка](https://link.springer.com/article/10.1007/s10648-021 -09651-5)
11. Закон Республики Казахстан "Об образовании". [Электронный ресурс]. URL:[https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1600000410](https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1600000410)
12. Государственные образовательные стандарты РК. [Электронный ресурс].
1. URL:[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/304016?lang=ru](https://w ww.gov.kz/memleket/entities/edu/documents/details/304016?lang=ru)
13. Министерство образования и науки Республики Казахстан. (2020). *Национальная стратегия развития образования на 2020-2025 годы*. [Электронный ресyрс].URL:[https://www.edu.gov.kz/ru/press-
center/news/9088/](https://www.edu.gov.kz/ru/press-center/news/9088/)
14. Бакенова, Г., & Алпамысова, М. (2020). Внедрение предпринимательских подходов в систему дошкольного образования. *Научные исследования в области образования*, 4(2), 78-85. [Ссылка](https://researchgate.net/publication/341920054)
15. Токаева, С. (2021). Влияние предпринимательских компетенций на профессиональную деятельность воспитателей. *Журнал педагогических исследований*, 2(1), 45-53. [Ссылка](https://pedsociety.kz/)
