CC BY
0МРНТИ 14.23.17
ОЙЫН ЭРЕКЕТ1 АРЦЫЛЫ ЭЛЕУМЕТТ1К-ЭМОЦИОНАЛДЫ ДАГДЫЛАРДЫ ЦАЛЫПТАСТЫРУ: БАЦЫЛАУ ТЭС1ЛДЕР1
ЭБД1РЭС1Л ЖАНАТ ДЭУЛЕТЦЫЗЫ
Магистрант, Эзбекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык университетi, Шымкент, ^азакстан
Аннотация. В статье рассматривается важность формирования социально-эмоциональных навыков у детей дошкольного возраста через игровую деятельность. Эти навыки способствуют успешной социализации и эмоциональному благополучию ребенка. Игровая деятельность предоставляет детям уникальные возможности для практики общения, решения конфликтов и развития эмпатии в безопасной и поддерживающей среде. Основное внимание уделяется методам мониторинга, которые могут использовать воспитатели для оценки развития этих навыков, включая наблюдение, структурированные игровые ситуации, анкеты и игровую документацию. Статья подчеркивает необходимость вовлечения родителей в образовательный процесс и адаптации методов мониторинга с учетом культурных особенностей. Результаты исследований показывают, что комплексный подход к обучению и активное использование игровых методик значительно повышают эффективность формирования социально-эмоциональных навыков у детей.
Ключевые слова: социально-эмоциональные навыки, игровая деятельность, дошкольный возраст, мониторинг, эмпатия, воспитатели, родители, методы оценки, педагогика, детская психология.
Resume. The article examines the importance of developing social-emotional skills in preschool children through play activities. These skills contribute to successful socialization and emotional well-being of the child. Play activities provide children with unique opportunities to practice communication, conflict resolution, and empathy development in a safe and supportive environment. The focus is on monitoring methods that educators can use to assess the development of these skills, including observation, structured play situations, questionnaires, and play documentation. The article emphasizes the necessity of involving parents in the educational process and adapting monitoring methods considering cultural contexts. Research findings indicate that a comprehensive approach to teaching and the active use of play methods significantly enhance the effectiveness of developing social-emotional skills in children.
Keywords: social-emotional skills, play activities, preschool age, monitoring, empathy, educators, parents, assessment methods, pedagogy, child psychology.
Kipicne. Мектеп жасына дешнп балаларда элеуметпк-эмоционалды дагдыларды калыптастыру олардьщ дамуыньщ непзп аспектшершщ 6ipi болып табылады. Бул дагдылар баланьщ сэтп элеуметтенуше ыкпал етш кана коймайды, сонымен катар оныц эмоционалды эл-аукаты мен психикалык денсаулыгында мацызды рел аткарады. Элеуметпк-эмоционалдык дагдыларга эмоцияларыцызды тану жэне баскару, сондай-ак баска адамдардыц сезiмдерiн тYсiну жэне оларга жанашырлык таныту юредь Бул дагдылар балалык шакта да, ересек жаста да сау жэне енiмдi карым-катынас орнату Yшiн кажет.
Ойын эрекет балаларга каушаз жэне колдау керсететiн ортада элеуметпк-эмоционалды дагдыларды дамытуга жэне колдануга бiрегей мYмкiндiк бередi. Ойын, окытудыц бiр тYрi ретiнде, балалардыц айналасындагы элемдi зерттеудщ, карым-катынас орнатудыц жэне баскалармен карым-катынас жасауды Yйренудщ табиги тэсш. Бул эсiресе мектепке дейiнгi жаста, балалар белсендi элеуметтiк жэне эмоционалды даму сатысында болган кезде байкалады.
Ойын барысында балалар:
-^арым-катынас жасау: Ойындар балалардан 6ip-6ipiMeH езара эрекеттес^ талап етедi, бул оларга ауызша жэне вербалды емес карым-катынас дагдыларын дамытуга кемектеседi. Балалар ез ойларын тужырымдауды, баскаларды тыцдауды жэне эмоцияларын калай тиiмдi жеткiзу керектiгiн тYсiнудi Yйренедi.
-^актыгыстарды шешудi Yйренедi: ойындар кезшде кактыгыстарды шешудi кажет ететш жагдайлар жиi кездеседi, бул компага келу жэне ынтымактастык дагдыларын дамытуга ьщпал етедi. Балалар кайшылыктарга тап болган кезде, олар барлык катысушыларды канагаттандыратын шешiмдердi табуды Yйренедi, бул олардыц командада жумыс iстеу кабшетш калыптастырады жэне элеуметтiк дагдыларын жаксартады.
-Эмпатияны дамыту: балалар эртYрлi релдердi алатын Ойындар оларга эмпатияны дамытуга непз болатын баска адамдардыц эмоциялары мен сезiмдерiн тYсiнуге кемектеседi. ЭртYрлi релдерге ену аркылы балалар эртYрлi жагдайларда ездерiн сынап кере алады, бул оларга элемдi эртYрлi кезкарастардан керуге кемектеседi. Бул баскаларга курметпен жэне жанашырлыкпен карауды калыптастыру Yшiн мацызды.
Ойындагы элеуметтiк-эмоционалды даму балалардыц жеке эл-аукатына гана емес, сонымен катар олардыц оку iс-эрекетiнде жэне болашакта табыска жетуiне ыкпал етедь Зерттеулер керсеткендей, элеуметтiк-эмоционалды дагдылары дамыган балалардыц оку жетiстiктерi жогары, киындыктарды жаксы жецедi жэне достык карым-катынаста болады . Сонымен катар, мундай негiз оларга емiрдiц ажырамас белш болып табылатын киын жагдайларда эмоциялармен ^ресуге кемектеседi.
Алайда, элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды калыптастыру Yшiн ойын эрекетiнiц элеуетш барынша пайдалану Yшiн багалау мен бакылаудыц тиiстi эдiстерiн колдану кажет. Тиiмдi багалау осы дагдылардыц даму децгешн аныктап кана коймай, кай аспектiлердi жаксарту керектiгiн де тYсiнуге мYмкiндiк бередi. Бакылау эдiстерiне бакылау, курылымдык ойын жагдайлары жэне рефлексиялык пiкiрталастар кiруi мYмкiн, бул балалардыц дагдыларын гана емес, езше деген сешмдшпн де тэрбиелеуге мYмкiндiк береди
Бул макалада ойындар мен ойын жагдайлары аркылы дамитын элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды багалау жэне бакылау эдiстерi карастырылады. Бiз сондай-ак тэрбиешiлер мен ата-аналар ойындарды осы мацызды дагдыларды дамытуга кемектесетш курал ретiнде калай пайдалана алатынын талкылаймыз. Ойындардагы элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды калыптастыру процесш тYсiну жэне багалау балалар Yшiн тиiмдiрек жэне колдау керсететiн бiлiм беру ортасын куруга кемектеседi, бул ез кезегiнде олардыц сэтп элеуметтенуiне жэне болашакта эмоционалды эл-аукатына экеледi.
М.Кемелованыц (2022) зерттеуше сэйкес, ойын эрекетi элеуметтенуге гана емес, сонымен катар балалардагы эмоционалды интеллекттщ дамуына ыкпал етедi, бул ез кезепнде олардыц болашакта элеуметпк езара эрекеттесуiне оц эсер етедi [1].
Ойын эрекетi аркылы дамитын элеуметпк-эмоционалды дагдыларды бакылаудыц бiрнеше эдiстерi бар: 1. Бакылау
Бакылау-балалардагы элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды багалаудыц ец тиiмдi эдiстерiнiц бiрi. Тэрбиешшер курылымдык жэне курылымданбаган бакылау эдютерш колдана алады. ^урылымдык бакылау ынтымактастык децгеш, бастамашылык дэрежесi жэне эмоцияларды баскару сиякты багалау Yшiн алдын ала аныкталган критерийлер мен параметрлердщ болуын болжайды. ^урылымсыз бакылау тэрбиешшерге балалардыц мшез-кулкын табиги ойын жагдайында еркiн жазуга мYмкiндiк береди
Балалардыц мiнез-кулкы туралы субъективтi багалаулар мен алдын-ала калыптаскан идеяларды болдырмау Yшiн тэрбиешiлердi БА^ЫЛАУДА Yйрету мацызды. Сондай-ак, бакылау процесшде жазбаларды жYргiзу кажет, бул эрiптестермен немесе ата-аналармен эрi карай талдауга жэне талкылауга кемектеседi. Мшез-кулыктыц жагымды жэне жагымсыз мысалдарын тYсiру баланыц элеуметтiк-эмоционалды дамуы туралы толык тYсiнiк калыптастыруга мYмкiндiк бередi.
2. ^урылымдьщ ойын жагдайлары
^урылымдьщ ойын жагдайларын куру накты элеуметтiк дагдыларды дамытуга багытталуы mymkïh. Мысалы, рeлдiк ойындарда балалардыц келюшздерге катысуын, дауларды шешуiн немесе 6ip-6ipiHe кeмектесуiн талап ететiн элементтердi енгiзуге болады. Тэрбиешiлер балалардан шешiм кабылдауды жэне бiрлесiп шешiм табуды талап ететiн киындыктарды камтитын сценарийлердi коя алады.
Ойын аякталганнан кешн талкылау балалардыц кандай эмоцияларды бастан кешiргенi, эртYрлi релдерде калай сезшгеш жэне кактыгыстарды калай шешкенi туралы сурактарды камтуы мYмкiн. Мундай талдау балаларга олардыц эрекеттерi баскаларга калай эсер ететшш тYсiнуге кeмектеседi жэне рефлексия дагдыларын дамытады.
3. Сауалнамалар мен сауалнамалар
Сауалнамалар мен сауалнамалар балалардыц элеуметпк-эмоционалды дагдыларын калай кабылдайтыны туралы акпарат алу Yшiн пайдалы болуы мYмкiн. Балаларга ез ойлары мен сезiмдерiн адал жэне ашык тYPде бeлiсу Yшiн кол жетiмдi жэне тYсiнiктi болатын сурактарды эзiрлеу мацызды. Сурактар балалардыц баскаларга каншалыкты жиi кeмектесетiнiне, элеуметтiк жагдайларда ездерш калай сезiнетiнiне жэне кактыгыстарды калай шешепнше катысты болуы мYмкiн.
К.Абдразакованыц (2023) зерттеуi сауалнамаларды колдану эртYрлi топтардагы балалардыц элеуметтiк-эмоционалдык дагдыларыныц децгешн аныктауга калай кeмектесетiнiн кeрсетедi. Сауалнамаларды пайдалану ата-аналардыц керi байланысын да камтуы мYмкiн, бул эртYрлi контексттердеп балалардыц элеуметтiк мшез-кулкы туралы толык тYсiнiк бередi.
4. Ойын кужаттамасы
Ойын кужаттамасын жYргiзу фото жэне бейне жазбалар, бакылау жазбалары жэне ойында не болганы туралы кыскаша есептер сиякты эртYрлi форматтарды камтуы мYмкiн. Бул материалдарды эртYрлi ойындар мен сценарийлердегi балалардыц элеуметтiк-эмоционалды дагдыларыныц динамикасын талдау Yшiн пайдалануга болады.
^ужаттама сонымен катар ойын сабактарына сэттi эдiстер мен тэсiлдердiц мысалдарын усына отырып, тэрбиешiлердi окытуга жэне бшктшпн арттыруга кeмектеседi. Сондай-ак, балалар кужаттаманы жасауга катыса алады, бул олардыц Yлгерiмi мен нэтижелерiн ^руге мYмкiндiк бередi.
5. Портфолио эдiсi
Портфолио куру тек багалау Yшiн гана емес, сонымен катар балалардыц eзiн-eзi багалауын дамытудыц мацызды куралы бола алады. Портфолиога суреттер, ойындар, балалар мен ата-аналардыц пшрлер^ сондай-ак олардыц элеуметпк eзара эрекеттесуiн багалау сиякты эртYрлi жумыс тYрлерiн косуга болады.
Портфолио балалармен олардыц жетiстiктерi мен назар аударуды кажет етепн салаларын талкылау куралы ретiнде пайдаланылуы мYмкiн. Балалар портфолиосын ата-аналарга усына алады, бул Yй мен балабакша арасындагы байланысты ныгайтуга кeмектеседi. Портфолионы элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды дамытудагы жетiстiктер мен жетiстiктердi кeрсету Yшiн ата-аналар жиналыстарыныц бeлiгi ретiнде пайдалануга болады.
Осылайша, бакылаудыц эртYрлi эдiстерiн колдану балалардыц элеуметпк-эмоционалды дагдыларын терещрек тYсiнуге жэне багалауга мYмкiндiк бередi. Бул тэсiлдердi балалардыц белгiлi бiр тобыныц кажеттшктерше карай бейiмдеуге болады, бул даму мен окудыц жекелендiрiлген тэсiлiн камтамасыз етедi.
Кeптеген зерттеулер мектеп жасына дейiнгi балалардыц элеуметтiк-эмоционалды дагдыларын калыптастырудагы ойын эрекетiнiц мацыздылыгын кeрсетедi. Сонымен, г.Султанованыц (2021) жумысы ойын аркылы балалар eздерiнiц эмоцияларын баскаруды жэне карым-катынас дагдыларын дамытуды Yйренетiнiне назар аударады [3]. Ол ойын эдютерш бiлiм беру процесiне енгiзу балалардыц элеуметтенуше оц эсер етедi дейдь
Шетелдш зерттеулер сонымен катар элеуметпк-эмоционалды дагдыларды кдлыптастырудагы ойын эрекетшш мацыздылыгын растайды. Зерттеу Дж. Пиккета (2019) курылымдык ойын жагдайларына катысатын балалардыц мундай тэжiрибесi жоктармен салыстырганда эмпатия мен элеуметтiк бешмделудш жогары децгейлерiн кeрсететiнiн кeрсеттi [4]. Бул ойын тэсшдерш бiлiм беру багдарламаларына бiрiктiру кажеттiлiгiн кeрсетедi.
Е.Ащыбаеваныц (2020) жумысы балалардагы элеуметтiк-эмоционалдык дагдыларды калыптастыруга окытудыц эртYрлi эдiстерiнiц эсерш карастырады, атап айтканда, рeлдiк ойындар мен театрландырылган сабактар ец тиiмдi ретiнде ерекшеленедi [5]. Мундай зерттеулер ойын эрекет орталык болып табылатын окытуга кешендi кезкарастыц кажеттiлiгiн керсетедь
Ойын эрекетiндегi элеуметтiк-эмоционалды дагдыларды сэтп бакылау Yшiн тэрбиешiлер келесi усыныстарды ескеруi керек:
- ^аушаз жэне колдау ортасын куру: балалар ез эмоцияларын еркiн бiлдiру жэне баскалармен карым-катынас жасау Yшiн ойын кезшде ездерш жайлы жэне кауiпсiз сезiнуi керек.
- Туракты бакылау жэне керi байланыс: тэрбиешiлер балаларды Yнемi бакылап отыруы керек жэне балаларга эмоцияларын бшуге жэне карым-катынас дагдыларын жаксартуга кeмектесетiн сындарлы керi байланыс беруi керек.
-Ата-аналарды тарту: ата-аналар элеуметпк-эмоционалды дагдыларды бакылауда мацызды рeл аткара алады. Оларды процесс туралы хабардар ету жэне балалардыц дамуы туралы пшрталастарга тарту мацызды. Г.Нурмухамбетованыц (2021) зертщ^ ата-аналардыц бiлiм беру процесше белсендi катысуы балаларда элеуметтiк дагдыларды табысты калыптастыруга ыкпал ететiнiн растайды [6].
^орытынды
Ойын эрекетi аркылы элеуметпк-эмоционалды дагдыларды калыптастыру мектепке дешнп бiлiм берудегi мониторингтiц мацызды саласы болып табылады. Бакылау, курылымдык ойын жагдайлары жэне ойын кужаттамасы сиякты тиiмдi багалау жэне бакылау эдiстерi тэрбиешiлерге балалардагы осы дагдылардыц дамуын тYсiнуге жэне колдауга кeмектеседi. Дегенмен, бул эдiстердi колдану гана емес, сонымен катар эр баланыц дамуына бiртутас кeзкарасты камтамасыз ету Yшiн оларды бiртутас бiлiм беру стратегиясына бiрiктiру мацызды.
Ойын эрекеттерi эр бала eзiнiц кYштi жактарын ^рсете алатындай етiп уйымдастырылуы керек жэне сонымен бiрге жаца элеуметтiк жэне эмоционалды дагдыларды Yйренуi керек. Ойындар тек адцш кeтерiп кана коймай, сонымен катар кYштi оку куралы ретiнде кызмет ететiнiн есте устаган жeн. Олар балалардыц эмоционалды дамуына ыкпал ететш эртYрлi рeлдермен тэжiрибе жасай алатын жагдайларды жасайды. Ойындар барысында балалар eздерiнiц эмоцияларын баскаруды Yйренедi, баскаларды тыцдау жэне олардыц сезiмдерiн тYсiну кабiлеттерiн дамытады, компага келу жэне ынтымактастык дагдыларын калыптастырады.
Балалардагы элеуметпк-эмоционалды дагдыларды калыптастырудыц тшмдшшн арттыру Yшiн тэрбиешiлер эртYрлi элеуметпк рeлдердi аткара алатын рeлдiк ойындарды колдана алады. Бул ойындар досыцызга кeмектесу, ужымдык iс-шараларFа катысу немесе жанжалды шешу сиякты накты элеуметпк мэселелердi шешуге баFытталуы мYмкiн. Бул жаFдайда балалар eз ойлары мен сезiмдерiн Yкiм шыFарудан корыкпай еркш жеткiзе алатын жайлы атмосфераны куру мацызды. Бул тэсш балаларFа eзiне сенiмдi болуFа жэне эмоционалды интеллект даFдыларын дамытуFа мYмкiндiк бередi.
Элеуметпк-эмоционалды даFдыларды калыптастыру процесiнiц таFы бiр мацызды бeлiгi-ата-аналарды бiлiм беру процесше тарту. Зерттеулер ^р^т^ндей, ата-аналардыц оку процесше катысуы тэж1рибе мен даFдыларды ныFайтуFа косымша мYмкiндiктер жасайды. Ата-аналарды балабакшада колданылатын эдiстер туралы хабардар етш кана коймай, оларды бiрлескен сабактарFа белсендi тYрде тарту мацызды. Мысалы, отбасылык ойындар немесе
мастер-класстар уйымдастыруга болады, онда ата-аналар балаларыныц ойынын бакылап, олардыц окуына Yлес коса алады.
Сонымен катар, ата-аналар балалардыц элеуметпк-эмоционалды дагдыларын колдау жэне дамыту Yшiн YЙде eткiзе алатын ойындар мен ю-шаралар туралы усыныстар беруi керек. Мундай eзара эрекеттесулер YЙ мен балабакша арасындагы байланысты ныгайтады, балалар тиiмдi дами алатын бiрыцFай бiлiм беру ортасын жасайды. Баланыц ата-анасымен элеуметтiк карым-катынас саласындаFы жетiстiктерi мен киындыктарын талкылау оныц эмоционалды эл-аукатын сактауда шешушi рeл аткарады.
Сондай-ак, балаларда элеуметтiк-эмоционалды даFдыларды калыптастыру мэдени контекст пен элеуметпк нормаларFа байланысты екенiн ескеру мацызды. Эр отбасы мен KOFамдастыктыц баланыц дамуына эсер ететш eзiндiк кундыльщтары мен дэстYрлерi бар. Тэрбиешiлер бул айырмашылыктарFа сезiмтал болуы керек жэне оларды оку процесiн жоспарлау кезшде ескеруi керек. Бул эр бала eзiн кунды жэне кабылданFан сезшетш инклюзивтi жэне эртYрлi бiлiм беру ортасын куруFа кeмектеседi.
Балалардыц элеуметпк-эмоционалдык даFдылардаFы Yлгерiмiн бакылау жэне баFалау Yшiн баFалау эдiстерiн Yнемi жацартып, бейiмдеу кажет. Мониторингтiц колданыстаFы эдiстерi балалар психологиясы мен педагогикасы саласындаFы соцFы зерттеулер мен усыныстарFа непзделген жаца тэсiлдермен толыктырылуы керек. Бул тэрбиешшерге эр баланыц Yлгерiмiн дэлiрек бакылауFа жэне оныц дамуына кажетп колдау кeрсетуге мYмкiндiк бередi.
^орытындылай келе, ойын эрекетi аркылы мектеп жасына дейiнгi балаларда элеуметлк-эмоционалды даFдыларды калыптастыру олардыц дамуыныц мацызды аспекпа болып табылады. Мониторингтiц тиiмдi эдiстерiн, ата-аналарды белсендi тартуды жэне мэдени ерекшелiктердi ескерудi камтитын кешендi тэсiл бул процестiц тиiмдiлiгiн едэуiр арттырады. Балалар оки алатын жэне дами алатын колдау ортасын камтамасыз ету табысты элеуметтенуге ыкпал епп кана коймайды, сонымен катар балалардыц болашак eмiрi мен коршаFан элеммен eзара эрекеттесуi Yшiн берiк непз калыптастырады.
1. Кемелова, М. (2022). Роль игровой деятельности в развитии эмоционального интеллекта у детей дошкольного возраста. Психология и образование.
2. Абдразакова, К. (2023). Опросники как инструмент мониторинга социально-эмоциональных навыков дошкольников. Журнал детской психологии.
3. Султанова, Г. (2021). Игровая деятельность как средство формирования социально-эмоциональных навыков у детей. Вопросы дошкольного образования.
4. Пиккет, Дж. (2019). The Role of Structured Play in Developing Empathy Among Preschool Children. International Journal of Child Development.
5. Ащибаева, Е. (2020). Влияние методов обучения на формирование социально-эмоциональных навыков у детей. Научные записки Казахского университета.
6. Нурмухамбетова, Г. (2021). Роль родителей в формировании социальных навыков у дошкольников. Социально-педагогические исследования.
ЭДЕБИЕТТЕР
