CC BY
4Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PEDAGOGICAL SCIENCES
БАЛА ТЭРБИЕС1НДЕГ1 ШЕКТЕН ТЫС ЦАМЦОРЛЬЩ
ТАЦАТАРЦЫЗЫ ГУЛЖАН
Э.Жэшбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык университетшщ окытушысы, Шымкент каласы, ^азакстан
МАДЕНОВА ЖАНАР УТЕШОВНА
№46 мектеп-лицешнщ, бастауыш сынып муFалiмi Шымкент каласы, ^азакстан
Аннотация: Бул мацалада ата-ананыц балага бершген тэрбиес1ндег1 шектен тыс цамцорлыцтыц цателттерШц эсер1нен бала вмгргне келт1ретт цауттер туралы жазылган. Эр баланы жеке тулга етт цалыптастыру ата-ана мен цогамныц басты м1ндет1.
Трек свздер: Шектен тыс цамцорлыц, цогам, ата-ана, бала тэрбиеЫ, темперамент, м1нез-цулыц, ершндщ еркелщ тэртт.
Бастауыш сынып мугал1мдер1 эр жыл сайын тYрлi ата-аналармен, балалармен бiрге жумыс жасайтыны бэрiмiзге белгш. Баланьщ мшез-кулкы, темперамент^ жеке ерекшелiктерi, кабiлетi, отбасынан алган тэрбиесi эрбiр муFалiм Yшiн ете мацызды. Тэрбие беру барысында казiргi тацда ец кеп тарап жаткан - ата-ана тарапынан балага шектен тыс камкорлык жасау.
Шектен тыс камкорлыктагы бала ата-анасыныц «сенш эрдайым дурыс» деп санайтын кезкарасын жадында сактап, баскалардыц сездерiн елемейлi. Yйде жасаган еркелiктерiн баска жерде де жасагысы келедi. «Тек менiкi гана жен» деп карайтын нашар дагды калыптастырады. Баланы жаксы керiп, еркелету керек, бiрак белгiлi елшеммен гана болганы дурыс. Балацызды кателiк жасаган жершде урсып, женсiз iс-эрекеттерiн айтып, тYсiндiрiп отырган абзал. Егер балацыздыц дегенiне кене берсещз, кептеген арман, талаптарын канагаттандырумен эбiгер болып журетш болсацыз, балацыз менщ талаптарым орындала бередi екен деген сенiммен ешюммен достаса алмайтын, кешiрiм жасауды бшмейтш, кездескен киындыкка тезiмдiлiк таныта алмайтын еркеуде мшез калыптастырады.
Тым ерке ескен баланыц калауын ата-анасы тYгелдей орындап беретiндiктен, ешкандай iспен жумысы болмай, бара-бара колынан ешкандай ю келмейтiн адамга айналады. ^андай да бiр жумысты тапсырсацыз тиянакты ютей алмайды, эрi баскалардыц барлыгы меш гана тыцдаса дейтiн нашар мшез-кулык калыптастырады да, келешекте когамга кереказ адам болып шыгады.
Эсiресе, бала Yйде ер адамнан, ягни экесше аяк тартканы дурыс. Ата- ананыц басты мшдеттершщ бiрi баласына юшкентай кезiнен бастап Yлкендi сыйлау, эрдайым сэлемдесу, Yлкеннiц алдында езiн устау сиякты карапайым кагидаларды кулагына куйып есiрген дурыс. Ата - анасыныц шектен тыс еркелетушщ эсерiнен кейбiр балалардыц нашар эдеттерi артып, эдеп-ибаны, Yлкендi курмет — кiшiге iзет дегендi тYсiнбейтiн, «тэйт» дегенде токтауды бiлмейтiн тэртiпсiз болып есуi эбден мYмкiн.
Айтканыныц бэрiн жасап, ойлаганын iстетiп Yйренген, Yнемi ата-анасыныц коргаштауында болган бала киыншылык дегеннiц не екенш мYлде тYсiнбейдi, ейткенi барлык iстiц шешiмiн ата-анасы тауып беред^ аяк астынан киыншылыкка кезiксе, тетеп бере алмайды, iрi iстердi тындыруга дэрменi жетпейдi. Бул бейне жылыжайда есiрiлген гYл сиякты, жылыжайдан айрылса желмен бiрге ушып кететiндей болады. Шолжац ескен бала езiмшiл болып еседi жэне барлык жерде езштн жен санап, эдеп пен тэртшке назар аудармайтын, табиги тYPде юсшк мэдениеттi, жагымды карым-катынасты сактай алмайтын когамда ез ортасында сыйы жок азаматка айналатыны сезсiз.
Егер балацыздыц бойында тулга ретiнде дамуында ешкандай кедерп жок болса, акырын камкорлыгыцызды азайтып, балацызга еркiндiк берiп Yйренiцiз. Еркiндiк дегенiмiз -баланыц ез тацдауы, мэселе туындаса оны езi шеше бiлуi. Мысалы, балацыз шалынып калса,
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PEDAGOGICAL SCIENCES
аздщ эрекетщз жYгiрiп барып, оны орнынан тургызып, аянышпен карайтын болган болсацыз, будан былай балацызга мэн бермещз. Балацыздыц акырын немесе катты кулаганын ci3 бшеаз. Балацыз 63i сiзден кемек сурамаганша, оныц тiрлiгiне араласпацыз, 63i орнынан турып, 63i эрекет жасауына мYмкiндiк берщз. Бала мектепте достарымен араздасуы мYмкiн. Кей жагдайда жылап та келш жатады. Ол кезде балалардьщ арасына тYCпеген дурыс. ^андай киындык болса да, балацызбен сейлесiп, e3i шешуге Yйреткенiцiз дурыс. ¥стазымен немесе сыныптас-достарымен болган кикшжщде бала арасына ty^, оны кызгыштай коргап жYрген болсацыз, бул аркылы сiз балацызга "меш ата-анам колдайды, менiкi дурыс" деген стереотип калыптастырасыз. Эсе келе, ез дегеш болмаса бэрiн кшэлап, тiптi eзiцiзге карсы шыгатын болады. ^алаганын жасату Yшiн тYрлi айла-тэсшдерге барады, eсiп жетшген сайын ата-ананы eзiнiц тYрлi эрекеттерiмен, тiптi езше кол жумсаймын деп коркыта бастайды. Эрине, ешкiм баласына жамандык тшемейдь Бiрак, казiр сiз балацызды «^анаттыга кактырмай, тумсыктыга шоктырмай» eсiремiн деп болашагына Yлкен балта шауып жатырсыз. Балацыз жогары сыныпка eткенде жаца ортамен араласа бастайды, студент атанады, одан кешн эскерге барады. Эмiрдiц эр сынагынан коргап отыра алмайсыз гой. Yнемi камкорлыкта жYрген бала eмiрдiц кейбiр киындыктарына тeтеп бере алмайды жэне eздiгiнен шешiм кабылдай алмайды. Ал сiз балацыздыц касында eмiр бойы жYре аласыз ба? Tirni, eз eмiрiцiзде да тYрлi жагдайлар болуы мYмкiн гой. Балага еркiндiк беру eте мацызды. Эйткеш, бала eмiрде eзiнiц жас ерекшелшне тэн киындыктарды, сынактарды кeрiп, тYрлi кедергiлермен кYресе бiлуi керек. Егер баланыц барлык мэселелерiн анасы шешетш болса, бала eмiр сYPуге бешм болмайды. Шамадан тыс корганыс адамныц eз кажеттiлiктерi мен калауларын жYзеге асыруына, eсiп дамуына кедергi келтсредь Сондыктан балага шектен тыс камкорлык емес, тек сенiм керек екенш тYсiнгенiмiз жeн.
А^Ш зерттеушiлерiнiц птрлершше, ата-аналардыц баласына деген шектен тыс махаббаты мен камкорлыгы оларды шектейдi немесе бала Yнемi коршаудыц шшде жYргендей сезiнедi. Оныц салдары eз-eзiне лайыкты бага бере алмау, eзiн-eзi кауiптен аулак устай алмау сиякты эрекеттерге алып келедi. Мысалы, бала жаман эдеттерге елiктеп, iшiмдiк пен нашакорлыкка Yйiрсек болып кетуi мYмкiн. Еалымдар тэжiрибе жасау барысында студенттердщ eзiн-eзi багалауы, бiлiм алуы, зиянды эрекеттерге жакын болуы сиякты касиеттерге талдау жасады. Зерттеулер нэтижесi бойынша шектен тыс камкорлыктыц эсерi балалардыц жетiле бастаган кезiнде, ягни ересек бола бастаган кезде керi эсерлер тигiзуi мYмкiндiгiн кeрсеттi.
Еалымдардыц пайымдауларынша, жастар негiзiнен еркiндiктi унатады. Олар кез-келген мэселе бойынша шешiм кабылдау Yшiн оларга тэуелсiздiк кажет. Алайда бул оларга колдау мен камкорлык мYлдем кажет емес дегендi бiлдiрмейдi.
«Не ексец, соны орасыц» деп дана халкымыз айткандай, бYгiнгi бала - бiздiц ертецiмiз, болашагымыз. Шектен тыс камкорлык - баланыц болашагы Yшiн де, ата-ана Yшiн де каушть ¥л-кызымыздыц тэрбиесiне кiшкене ^ншен ерекше мэн берейiк, ата-аналык борышымыздыц аясында камкорлык пен мейiрiмнiц де шеп болатынын естен шыгармайык.
1. Ахметжанова Н. Мшез-кулкы киын балалар / Н. Ахметжанова //¥лагат № 1, 2001.
2. https://ust.kz/
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР МЕН РЕСУРСТАР
