CC BY
2BAKI §9H9R DAXiLi RAYONLARINDA T9HSÎL SAHÔSÎNÎN MÜASiR VaziYYÖTi УЭ G9L9C9K ÎNKÎÇAF iSTÎQAM9TL9RÎ
MiRzazADa MAFiza ôlîaga QIZI
Baki Dövlat Universitetinin Cografiya fakültasinin II kurs magistranti Baki, Azarbaycan Respublikasi
Xulas3. Bu maqalada sosial xidmdt sahdldrinddn biri olna tahsil sisteminin Baki çahari daxili rayonlarindaki müasir vaziyyati, bu sahada görülmü§ içlar, Dövlat Proqramlari daxilinda galacak istiqamdtldri, Dünya standartlarina cavab veran tahsil modelinin hazirlanmasi ara§dirilmi§dir. Ham ümumitahsil maktablari, ham pe§a tahsili, ham da ali tahsil sahalarindaki müasir vaziyyat ala alinmiçdir. Qloballaçma dövründa tahsil sisteminin önami vurgulanmi§dir.
Açar sözlar: Sosial xidmat, ümumitahsil, pe§a tahsili, ali tahsil, elm, tahsil, madaniyyat, sosial taminat, manzil-kommuna, tasarrüfati, tasnifat, sosial funksiyalar.
CURRENT SITUATION OF THE EDUCATION FIELD AND FUTURE DEVELOPMENT DIRECTIONS IN BAKU INNER-CITY REGIONS
MiRZAZADA MAFiZA ALÎAGHA GiZi
Baku, Azerbaijan Republic
Summary. In this article, the current state of the education system in the inner regions of Baku, the work done in this area, the future directions within the State Programs, and the development of the education model that meets world standards have been examined in this article. The modern situation in the fields of general education, vocational education, and higher education has been addressed. The importance of the education system in the era of globalization has been emphasized.
Key words: Social service, general education, professional education, higher education, science, education, culture, social security, housing-commune, economy, classification, social functions.
СОВРЕМЕННАЯ СИТУАЦИЯ В СФЕРЕ ОБРАЗОВАНИЯ И БУДУЩИЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ В ЦЕНТРАЛЬНЫХ РАЙОНАХ БАКУ
МИРЗАЗАДА МАФИЗА АЛИАГА ГЫЗЫ
Баку, Азербайджанская Республика
Аннотация. В данной статье рассмотрено современное состояние системы образования во внутренних районах Баку, проделанная работа в этой области, будущие направления в рамках Государственных программ, а также разработка модели образования, соответствующей мировым стандартам. Рассмотрена современная ситуация в сфере общего образования, профессионального образования и высшего образования. Подчеркнута важность системы образования в эпоху глобализации.
Ключевые слова: Социальное обслуживание, общее образование, профессиональное образование, высшее образование, наука, образование, культура, социальное обеспечение, жилищно-коммунальное хозяйство, экономика, классификация, социальные функции.
Muasir dovrda Azarbaycanin tahsil sisdemi dunya standartlarina cavab vera bilmasi u9un sosyal-iqtisadi islahatlarin aparilmasi vacib masalalardandir. Tahsil sistemi nainki sosial-iqtisadi, sosial-madani, elmi-texniki va texnoloji inki§afa nail olunmasinda, eyni zamanda olkanin iqtisadi tahlukasizliyinin va davamli inki§afinin tamin edilma-sinda, camiyyatin galacak nailiyyatlarinda muhum yer tutan faaliyyat sahasidir [3]
Camiyyatin ta§akkülünda, galacak naaliyyatlarin alda olunmasinda, hayat saviyyasinin artmasinda mühüm yer tutan faaliyyat sahasidir. Son illarda qabul olunmu§ dövlat proqramlarinda Baki §ahar daxili rayonlarin tahsil sistemi asasli islahatlara maruz qalmi§dir. islahatlar naticasinda ümumitahsil müasssalari yeni tadris modelina tabe tutulmu§, aksar rayonlarda texniki pe§a tahslinin inki§afina yönalmi§ tadbirlar hayata ke9irilmi§dir: Damir Yolu va Metropoliten üzra Baki Dövlat Pe§a Tahsil Markazi, Baki Turizm Pe§a Maktabi, Aviasiya va avtomobil naqliyyati üzra Baki Dövlat pe§a maktabi va s. Prezidentinin muvafiq sarancamlari ila tasdiq edilmi§ «Yoxsullugun azaldilmasi va iqtisadi inki§af uzra Dövlat Proqrami (2003-2005-ci illar)», «Azarbaycan Respublikasinda kicik va orta sahibkarligin inki§afinin Dövlat Proqrami (2002- 2005-ci illar)», «Azarbaycan Respublikasi regionlarinin sosial - iqtisadi inki§afi Dövlat Proqrami 2004-2008-ci illar», «Azarbaycan Respublikasinin inki§afi namina informasiya va kommunikasiya texnologiyalari uzra Milli Strategiya (2003-2012-ci illar)», «Azarbaycan Respublikasinin Ma§gulluq Strategiyasi (2006-2015-ci illar)» va «Azarbaycan Respubli-kasinin Ma§gulluq Strategiyasinin hayata kecirilmasi üzra Dövlat Proqrami (2007-2010-cu illar)» kimi normativ huquqi aktlarda pe§a - ixtisas tahsilinin takmilla§dirilmasina, texniki pe§a tahsili muassisalari ila i§agoturanlar arasinda alaqalarin daha da yax§ili§dirilmasina va muasir talablara savab vermasina ciddi ehtiyac oldugu göstarilmi§ va müvafiq tadbirlarin gorulmasi nazarda tutulmu§dur.[1]
2007-2010-cu illarda qabul edilmi§ hüquqi aktlarda pe§a-ixtisas tahslinin takminla§dirilmasina texniki pe§a tahsili müassalari ila i§agötüranla biryerda qar§iliqli aks alaqalarin yax§ila§dirilmasi va müasir talablara cavab vermasi nazarda tutulmu§ asas masalalardandir. Baki §aharindaki pe§a tahsili sahalarin yeni modellarinin qurulmasinda Avropa ölkalarinin tacrübasindan,masalan Almanya, Fransa, italya, isve9ra va s. isdifada edilir.[2]
Bütün dövrlarda camiyyatin talablarini kamiyyat va keyfiyyat cahatdan ödanilmasi bir ba§a tahsil sisdemi ila bagli olmu§dur. Ona göra da tahslinin ahamiyyatinin düzgün qiymatlandirilmasi, maddi resurs bazasinin artirilmasi, talablarin müasir standartlara cavab vermasi, camiyyatin inki§afina bir ba§a tasir göstarir. öhalinin tahsil talabati inki§afi süratlandirmak, elmi-texnoloji naaliyyatlari alda etmak, ixtisasli kadrlari formala§dirmaq, informasiya asrinin yeniliklarini tatbiq etmak kimi masalalari qar§iya qoyur. Qloballa§ma dövründa informasiya camiyyatinda sosyal iqtisadi faaliyyat sahalarindaki raqabatin güclandiyi,ham9inin tabii ehtiyyatlarin tadrican tükandiyi, qlobal problemlarin geni§ vüsat aldigi bir vaxtda tahslin rolu artmaqdadir.[5] Hal hazirda tahsil siatemindaki asas problemlardan biri yeni modela ke9ilmasi, bununla bagli Tahsil Nazirliyi tarafindan ölka daxilinda yeni islahatlarin aprilmasidir. iqtisadi va siyasi arenada qeyri-sabitliyin hökm sürdüyü dönamda §arqi va Markazi Avropanin tahsil sisteminda aparilan islahatlar tahsil alanlarin va maliyyala§manin azalmasi mü§ahida edilmadi. Ke9id dönamini ya§ami§ bu ölkalarda aparilan islahatlar tahsil alanlarin elmi naaliyyatlarina müsbat tasir gösdarmi§dir. Azarbaycan
Respublikasinda tahsil ila bagli aparilmi§ ilk islahatlar 1996-ci ilda insan inki§afi haqqindaki hesabatda insanlarin tahsil almaq hüququna geni§ taminat verildiyi qeyd olunur. Lakin buna baxmayaraq ölka daxilinda tahsilin keyfiyyatinda müayyan 9ati§mamazliqlarin oldugu da qabul edilir.
Ötan asirin 90-ci illarindan bu güna qadar Azarbaycanda Tahsil sahasinda aparilan islahatlar naticasinda Baki §ahar daxili rayonlarinin ümumi tahsil müassalarinin, tahsil alanlarinin Beynalxalq Olimpiyada nailiyyatlarinda ciddi §akilda arti§ mü§ahida olunur. Eyni zamanda 2022-2024-cü illarda xarici ölkalarin nüfuzlu ali tahsil müassalarina qabul alan Azarbaycanli §agirdlarin sayi artmi§dir. [1]
Cadval 1.
щеэ П < Avstraliyada Avstriyada Almaniyada Belarusiyada Bel^ikada Böyük Britaniyada Cexiyada CXR
№ i 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Baki $эИэп üzra chilli 366 3 - 1 8 1 - 11 - 26
Binaqadi 87 - - - 2 1 - - - 4
Xatai 62 - - - 1 - - 1 - 6
Xazar 9 - - - - - - - - -
Qaradag 16 - - - - - - 2 - 1
Narimanov 27 - - - 1 - - - - 2
Nasimi 36 1 - - - - - 4 - 2
Nizami 35 - - 1 - - - 2 - 2
Sabun9u 17 - - - - - - - - 3
Sabail 17 1 - - 2 - - - - 1
Suraxani 24 - - - - - - - - 1
Yasamal 35 1 - - 2 - - 2 - 4
Pirallahi 1 - - 0 - - - - - -
Buna görada 2019-ci ilda Ttahsil Nazirliyi tarafindan xaricda tahsil proqrami yenidan aktifla§mi§ dövlat hesabina xarici ölkalarin nüfuzlu ali tahsil müassisalarinda tahsil alin talabalarin, Azarbaycanin ixqtisadi nailiyyatlarinda avassiz rol oynayacaqlari danilmaz faktdir. 2023-2024-cü tadris ili üzra "2022-2026 Dövlat Proqrami" 9ar9ivasinda ümumilikda dünyanin 17 ölkasinin nüfuzlu xarici ali tahsil müassisalari üzra 381 nafar Azarbaycan Respublikasi vatanda§i tahsil almaq hüququ qazanib. Siyahi üzra 67 nafar bakalavriatura, 314 nafar isa magistratura üzra tahsil almaq imkani qazanib. Proqram i§tirak9ilarindan 45 nafari cari il üzra dünyanin 10 an yax§i universitetindan qabul alib. Onlardan 9 nafari "Harvard University", 2 nafari "Massachusetts Institute of Technology", 2 nafari "University of Oxford", 8 nafari "Imperial College London", 2 nafari "ETH Zurich" va digar universitetlarda tahsil almaq hüququ qazanib.
Müasir talablara cavab veran darin tafakküra pedaqoji va metodik ustaliga malik olan müallim heyatinin hazirlanmasi da ölkanin tahsil islahatlarinda yer alan masalalardandir.
Tahsilveranlarin sertifikatla§dirilmasi ümumi tahsil müassisalarinda pedaqoji faaliyyatla ma§gul olan, ali va orta ixtisas tahsilina malik müallimlarin:
• pe§akarliq saviyyalari;
• pe§a yararliliqlarinin yoxlanilmasi maqsadila ke?irilir.
Tahsilveranlarin sertifikatla§dirilmasi ilk dafa 2022-ci ilda ta§kil edilib va prosesa ilk olaraq ibtidai sinif müallimlari calb olunublar. Sertifikatla§dirma prosesinda 11 211 ibtidai sinif müallimi i§tirak edib. Prosesi ugurla tamamlayaraq 51-60 bal toplami§ 3 163 müallimin vazifa maa§ina 35 faiz, 30-50 bal toplami§ 5 624 müallimin vazifa maa§ina isa 10 faiz alava edilib.
2023-cü ilda ibtidai sinif müallimliyi üzra sertifikatla§dirmanin test marhalasinda 1 334-ü takrar sertifikatla§dirma va 21 943-ü ilk dafa i§tirak olmaqla ümumilikda 23 277 nafar ugur qazanib.
2023-cü ilda Azarbaycan dili va adabiyyat fanni üzra sertifikatla§dirmanin test marhalasinda ölka üzra 8 498 nafar ugur qazanib.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
8 sentyabr - 14 oktyabr 2023-cü il tarixlarinda ke9irilan tahsilveranlarin sertifikatla§dirilmasi prosesinin müsahiba marhalasinda 23 259 tahsilveran i§tirak edib va onlardan 23 160 nafari ugur qazanib.
2023-cü il üzra sertifikatla§dirmadan ke9mi§ 5 246 tahsilveranin vazifa maa§ina 35 faiz, 17 914 tahsilverana isa 10 faiz artim tatbiq olunub.
Ümumilikda, 2023-cü ilda tahsilveranlarin sertifikatla§dirilmasi prosesinin test marhalasinda 31 207 tahsilveran i§tirak edib va onlardan 23 160 nafari test va müsahiba marhalalarinda ugur qazanaraq sertifikatla§dirmadan ke9mi§ hesab olunub.
2026-ci ila qadar 135 min tahsilveranin sertifikatla§dirmaya calb olunmasi planla§dirilir.
Avropa ölkalarinin tahsil sistemina inteqrasiya va,ümumi Avropa Ali tahsil makaninin tatbiq etdiyi tahsil modellarinin Azarbaycan tahsil sistemina uygunla§dirilmasi tahsil sisteminda ümumi fann saylarinin yenidan bölü§dürülmasi tahsil müddatinin uzadilmasi görülacak i§lar siyahisindadir. Müstaqillik illarinnan bu güna qadar Ali tahsil Müassalarinda isa tatbiq edilmi§ Bolonya modeli-kredit sistemina ke9id,talabalarin ali tahsil almasi prosesina obyektivlik va §affafliq gatirmi§dir.
§akil 1. Baki §ahari üzra ümumi tahsil müassisalarinin sayi
Qloballa§ma marhalasinda tabii ehtiyyatlarin tükandiyi qlobal problemlarin geni§landiyi,kosmik makanin tatqiq edilmaya ba§landigi zamanda tahsil sahasinda davam olaraq islahatlarin aparilmasi tahsila ayrilan maliyya resuslarinin artirilmasi,beynalxalq tacrübanin manimsanilmasi ölka tahsilinin, ba§lica istiqamati olmalidir.
Natica. Baki §aharinda tahsil sistemini yax§ila§dirmaq ü9ün bir sira addimlar atila bilir:
1. infrastrukturun inki§afi: Fiziki tahsil binasinin va laboratoriya tachizatinin yenilanmasi va inki§af etdirilmasi, tahsilin keyfiyyatini artira bilar.
2. Müallimlarin talimi: Müallimlara davamli talimat verilmasi va onlarin pe§akar inki§afini dastaklamak talim keyfiyyatini artira bilar.
3. Tahsilin ta§kilati va idaraetmanin inki§afi: Tahsil idaraetmasini yax§ila§dirmaq, daha effektiv qaydalarin va salahiyyatlarin tamin edilmasina yardim eda bilar.
4. Pe§akar talim: Bakida i§ tacrübasi proqramlari va pe§akar talim imkanlarinin artirilmasi, talabalarin i§ bazarina hazirligini dastaklayacakdir.
5. informasiya texnologiyalarinin istifadasi: informasiya texnologiyalarinin tahsil prosesinda istifadasi, talabalarin daha interaktiv talim almagini tamin eda bilar.
6. Sosial proqramlar: 9n zaif vaziyyatda olan talabalara sosial dastak proqramlari tatbiq edilmali va onlarin tahsila 9atmagini asanla§dirmaq ü9ün tadbirlar götürülmalidir.
aDaBtYYAT:
1. R.S.Abdullayeva. Sosial sferanin iqtisadiyyati. Baki 2009, 230 sah [1]
2. Baki §ahari üzra tahsil idarasinin statistik malumatlari [2]
3. F.P.Rahmanaov. Sosial Sfera va Sosial Siyasat, Baki 2021, 438 sah [4]
4. Baki §ahar Statistika idarasi [5]6
5. internet resusrlari
6. A.N.Muradov «Elmi-texniki potensial: asas inki§af meyllari va problemlari», Baki, 2005-ci il;
7. «Himayadar» jurnali, iyun 2004, №2 83. Ангресано Д. Педагогика переходного периода: экономическое образование в Центральной и Восточной Европе //Высшее образование в Европе. - Т.ХХ1. - Н2. -С.131-138;
8. insan inki§afi haqqinda hesabat, 1996
9. «Tahsilin statistikasi - 2009» Baki- 2009
10. Strumilin S.Q. Problemi ekonomiki truda. M.; Nauka, 1982
11. 11.Psacharopoulos G. Returns to Investment in Education:
12. A Global Update // World Development. 1994/ Vol. 22. N 9. P. 1325-1343
13. Piter Draker «Post kapitalist camiyyati, Baki, «Nurlan» 2003, 400 sah.
