Научная статья на тему 'Багъбостан Мөэминова һәм аның Оренбургтагы кызлар мәктәбе (икенчел анализ материаллары нигезендә)'

Багъбостан Мөэминова һәм аның Оренбургтагы кызлар мәктәбе (икенчел анализ материаллары нигезендә) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
5
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Багъбостан ханым / хатын-кыз мәгарифе / мөгаллимәләр курсы / Акмәчет / Оренбург / Кырым / Оренбург мөслимә ханымнар җәмгыяте. / Bagbustan khanum / women’s education / pedagogical courses / Ak-Mechet / Orenburg / Crimea / Orenburg Muslim Women’s Society

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Зиннатуллина Алсу Анваровна

Мәкалә күренекле мәгърифәтче, татар хатын-кызлары арасында аң-белем таратуда зур өлеш керткән мөгаллимә Мөэминова Багъбостан Вилдан кызының тууына 140 ел тулу уңаеннын тәкъдим ителә. Б.В.Мөэминова Беренче Россия революциясеннән соң Оренбург шәһәрендә беренче җәдиди кызлар мәктәбе ача. Мәктәп 1908–1918 еллар дәвамында эшләп, соңыннан шәһәр карамагына күчерелә. Әлеге мәктәпне тәмамлаган 149 кыз укытучы һөнәрен сайлый. Багъбостан ханым татар хатын-кызлары арасында беренчеләрдән буларак, 1913 елда Мөселман Диния назәрәтендә имтихан тотып, мөгаллимәлеккә шәһадәтнамә ала. Уку-укыту эшләре белән танышу өчен, 1914 елда Төркиягә бара, анда Милләт мәҗлесе утырышында чыгыш ясый. XIX–XX гасырлар кичешендә Оренбург губернасының Кабан авылында Гани Хөсәенов башлап җибәргән мөгаллимәләрнең белемен арттыру өчен җәйге курсларны торгызып, 1916–1917 елларда аның мөдирәсе була. Оренбург мөслимә ханымнары җәмгыяте, Багъбостан ханым мәктәбенең ун еллык юбилее мөнәсәбәте белән, «Ун еллык гыйльми хезмәт» исемле китап бастырып чыгара. Мәкаләдә әлеге китаптан өзекләр бирелә. Аларда мөгаллимә ханымның эшчәнлеге, мөселман хатын-кызлары арасында мәгърифәт тарату һ.б. мәсьәләләр карала, Кырымдагы кызлар мәктәбе мөгаллимәсе Һөрмез Мөхәммәдованың мөгаллимәләр курсы турындагы истәлекләре, Багбостан ханым турында төрек газетасы «Тасфире әфкяр»дә басылып чыккан мәкалә тәкъдим ителә.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Зиннатуллина Алсу Анваровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Bagbustan Mukminova and her school for girls (based on secondary analysis)

The study is dated to 140th anniversary of the birth of the outstanding representative of the Tatar people, Bagbustan Vildanovna Mukminova (1884–1963). She is a well-known educator, teacher and author of numerous articles on women’s issues. Thanks to her, in 1908 the first new-method school, the Bagbustan School, was opened in Orenburg, which operated until 1918. Baghbustan Khanum resumes summer pedagogical courses created at the turn of the 19th – 20th centuries on the initiative of Gabdulgani Khusainov in the village of Kabanovo, Burzyan-Kipchak Volost, Orenburg Province. She is one of the first Tatar women to receive an official certificate from the Orenburg Muslim Spiritual Assembly, which allowed teaching activities. B. Mukminova went to Turkey in 1914 to study teaching experience and improve education. There she seeked permission to enter the parliament and spoke before local deputies. That was an unheard of event for Turkey and was covered by the Turkish press. The presented article presents the biographical facts and principal directions of B.V. Mukminova’s pedagogical activities. The study is based on a secondary analysis of information from the book “Un ellyk gyilmi hezmat”, dedicated to the 10th anniversary of Baghbustan School and its leader's pedagogical work. The book, prepared by members of the Orenburg Muslim Women’s Society, describes the history of the Bagbustan School from the first days of its existence, mentions people who provided material and moral support to the school, lists the subjects taught, discloses the income and expenses of the educational institution, and highlights the work of pedagogical courses. The publication describes in detail Baghbustan Khanum's trip to Turkey and contains the memoirs of the teacher of the Ak-Mechet girls’ school, Hermez Muhammedova, who was a participant in the summer pedagogical courses. Particular attention is given to the note about Baghbustan Khanum from the Turkish newspaper “Tasfire Afkar”.

Текст научной работы на тему «Багъбостан Мөэминова һәм аның Оренбургтагы кызлар мәктәбе (икенчел анализ материаллары нигезендә)»

УДК 929

БАГЪБОСТАН МЭЭМИНОВА ЬЭМ АНЬЩ ОРЕНБУРГТАГЫ КЫЗЛАР МЭКТЭБЕ (ИКЕНЧЕЛ АНАЛИЗ МАТЕРИАЛЛАРЫ НИГЕЗЕНДЭ)

А. д. Зиннэтуллина

Татарстан Республикасы Фэннэр академиясенец

Ш. Мэрщани исемендэге Тарих институты

Казан, Россия Федерациясе

jamash.00@mail.ru

Мэкалэ ^ренекле мэгърифэтче, татар хатын-кызлары арасында ац-белем таратуда зур елеш керткэн мегаллимэ Меэминова Багъбостан Вилдан кызыныц тууына 140 ел тулу уцаеннын тэкъдим ителэ. Б.В.Меэминова Беренче Россия революциясеннэн соц Оренбург шэhэрендэ беренче ж;эдиди кызлар мэктэбе ача. Мэктэп 1908-1918 еллар дэвамында эшлэп, соцыннан шэhэр карамагына кYчерелэ. Элеге мэктэпне тэмамлаган 149 кыз укытучы hенэрен сайлый. Багъбостан ханым татар хатын-кызлары арасында беренчелэрдэн буларак, 1913 елда Меселман Диния назэрэтендэ имтихан тотып, мегаллимэлеккэ шэhадэтнамэ ала. Уку-укыту эшлэре белэн танышу ечен, 1914 елда Теркиягэ бара, анда Миллэт мэж;лесе утырышында чыгыш ясый. Х1Х-ХХ гасырлар кичешендэ Оренбург губернасыныц Кабан авылында Гани Хесэенов башлап ж;ибэргэн мегаллимэлэрнец белемен арттыру ечен ж;эйге курсларны торгы-зып, 1916-1917 елларда аныц медирэсе була. Оренбург меслимэ ханымнары ж;эмгыяте, Багъбостан ханым мэктэбенец ун еллык юбилее менэсэбэте белэн, «Ун еллык гыйльми хезмэт» исемле китап бастырып чыгара. Мэкалэдэ элеге китаптан езеклэр бирелэ. Аларда мегаллимэ ханымныц эшчэнлеге, меселман хатын-кызлары арасында мэгърифэт тарату кб. мэсьэлэлэр карала, Кырымдагы кызлар мэктэбе мегаллимэсе Ьермез Мехэммэдованыц мегаллимэлэр курсы турындагы истэлеклэре, Багбостан ханым турында терек газетасы «Тасфире эфкяр»дэ басылып чыккан мэкалэ тэкъдим ителэ.

Ачкыч сузлэр: Багъбостан ханым, хатын-кыз мэгарифе, мегаллимэлэр курсы, Акмэчет, Оренбург, Кырым, Оренбург меслимэ ханымнар ж;эмгыяте.

Меэминова Багъбостан Вилдан кызы (1884-1963) - ХХ гасыр башы татар милли мэгарифе Yсешенэ зур елеш керткэн ^ренекле мэгърифэтче, 1905 елгы Россия революциясеннэн сон, Оренбургта беренче щэдиди кызлар мэктэбе ач-кан Иэм Кабан авылында1 мегаллимэлэр хэзерлэY курслары оештырган мегаллимэ, татар вакытлы матбугаты битлэрендэ хатын-кызларныц ищтимагый тормышта Иэм гаилэдэ тоткан урынын, тэгълим-тэрбия темаларын яктырткан мэкалэлэр авторы.

1 Хэзер Оренбург елкэсенец Сарыкташ районына керэ. © Зиннатуллина А.А., 2024

Бaгъбoстaн хгным 1884 елдa Taтapстaннын хэзеpге Азшгай panorama кеpгэн Мэндэй aвылындa дeньягa килэ. Tepле сэбэплэp apкaсындa, тиздэн гаилэ Opенбypгкa кYченеп кш^гэ ms^6yp бyлa. Moндa кыз янa ысул белэн yкытyгa нигезлэнгэн Фaтыймa Эдhэмoвa мэктэбендэ белем элып, Yзлегеннэн ^п кенэ дeньяви фэннэpне Yзлэштеpеп, т^эн белемле, элдынгы кapaшлы, кин фикеpле шэхес 6улып фopмaлaшa (Kyдaш, 1984: 164-165).

Ан-белемгэ тapтылгaн кыз Yзе дэ бaлaлap yкытыpгa хыяллaнa. 1908 елдa Opенбypг шэhэpендэ ул ^е Гoбэйдyллa РэдYДи hэм oстaзы Ф.Эдhэмoвa бу-лышлыгы белэн кызлap мэктэбе aчa hэм aндa кYп еллap дэвaмындa мeдиpлек итэ. Уку ^pra «Бaгъбoстaн мэктэбе» исеме белэн тaнылa. Meгaллимэ хaным тepле кapшылыклapгa кapaмыйчa, мэктэпнен укыту пpoгpaммaсын елдaн-ел кинэйтэ бapa, aндa тeп фэннэp белэн беppэттэн, кул эшлэpенэ дэ зyp эhэмият биpелэ, э инде укыту эшенэ кызыксынyлapы бyлгaн сснгы сыйныф кызлapынa укытучы heнэpе YЗлэштеpY мeмкинлеге дэ тyдыpылa. Нэтищэдэ мэктэпнен дa-ны бик тиз еpaклapгa тapaлып, биpегэ белем aлыpгa илнен тepле тeбэклэpеннэн мeселмaн (тaтap, бaшкopт, кaзaкъ, Yзбэк, кыpгыз) кызлapы килэ бaшлый.

Бaгъбoстaн хaным белемен бaетy, бaшкa щиpлэpдэ эшлэп килгэн кызлap мэктэплэpенен эшчэнлеге, мeселмaн хaлыклapынын тopмыш-кeнкYpеше белэн тaнышy мaксaтыннaн беpничэ ел pэттэн тepле тeбэклэpгэ сэяхэт итэ. Anap apa-сындa ин кызыклысы hэм ин эhэмиятлесе - 1914 елнын щэендэ Tepкиягэ бapyы-дыp, мeгaен. Ул Tepкиянен кYп кенэ шэhэpлэpендэ булып, уку-укыту эчтэлеген eйpэнэ, тepек хaтын-кызлapы oешмaлapындa, мaхсyс хaнымнap eчен чыгa тopгaн жypнaл нэшpиятендэ бyлa, мeселмaн хaтын-кызлapыннaн беpенче кеше бyлapaк, фэкaть иpлэp кaтнaшындa гынa yзa тopгaн Mилли Mэщлес yтыpышынa кеpеpгэ peхсэт элып, хaтын-кызлapны бopчыгaн пpoблемaлapны кYтэpэ.

Сэяхэтлэpнен нэтищэсе бyлapaк, мэктэпнен уку-укыту пpoгpaммaсы тaгын дa кaмиллэштеpелэ hэм yкyчылap сaны тaгы дa apтa. Ун ел эчендэ мэктэпне бapлыгы 1212 кыз бaлa тэмaмлый. Шyлaй итеп, Бaгъбoстaн хaнымнын тьфыш-лыгы hэм Yжэтлеге нэтищэсендэ бaшлaнгыч мэктэп бyлapaк aчылгaн уку ^pra 1918 елгa гимнaзия югapылыгынa кYтэpелэ.

Mэктэп тоту белэн беpгэ, Бaгъбoстaн хaным Kaбaн aвылындa кaйчaндыp ^ни бaй4 бaшлaп щибэpгэн мeгaллимэлэpнен белемен кYтэpY кypслapын TOp-гызу эшенэ дэ мыт hэм ике ел pэттэн aнын мeдиpэсе бyлa. Бу кypслapгa, Opенбypг aвыллapыннaн кaлa, Себеp hэм Tepкестaн, Kыpым hэм Kaвкaздaн кYп

2 Aдaмoвa (Эдhэмoвa) Фaтыймa Mиpкaмaли кызы - Opенбypгтa ящ ысуллы тaтap кызлap мэктэбе мeдиpэсе, I Бeтенpoссия мeселмaн хaтын-кызлapы кopылтaе делегaты.

3 Гoбэйдyллa Гaбдyллa улы Meэминoв (1885-1912) - шaгыйpь, педaгoг. Хэзеpге Opенбypг eлкэсенец РэдYт (Никитин) aвылындa тyгaн. «Kыйссaлы вэ хиссaлы шигыpьлэp» (1907), «Гeлзapе сыйбиян» («Бaлaлapгa чэчэк тYтэле», 1907), «Mэктэп eчен шигыpьлэp» (1909) исемле шигыpь ж;ыентыклapы, «Taбигaтькэ сэяхэт яки тapихи тaбигыйэ» (1908), «Tэсhиле ж;эгъpaфия» («Гaдилэштеpелгэн геoгpaфия», 1911) исемле дэpеслеклэp aвтopы.

4 Хeсэенев Гaбделгaни Meхэммэтгaли улы (1839-1902) - сэYДЭгэp, ж;эмэгать эшлек-лесе, иганэче.

кенэ укучы щыела. Укучылар, белем дэрэщэлэренэ карап, еч теркемгэ бYленэлэр. Курсларда мэктэптэ укыла торган фэннэр генэ ейрэтелеп калмый, мэктэптэн тыш уку, милли театр, музыка, хатын-кызларныц ищтимагый вэ хо-кукый хэле, хищаб Иэм башка мэсьэлэлэр буенча мэгълYмат та бирелэ. Курслар ахырында имтихан уздырылып, Оренбург шэИэренец татар деньясы ечен эИэмиятеле оешмаларына экскурсия дэ оештырыла (Зиннэтуллина, 2019: 17). Шулай итеп, ун ел эчендэ «Багъбостан мэктэбе» Иэм щэйге курслар кысаларын-да барлыгы 347 мегаллимэ хэзерлэнеп чыга.

Заманында «Багъбостан мэктэбе» Иэм аныц медирэсенец эшчэнлеге месел-ман щэмэгатьчелегендэ югары бэялэнгэн. Мэсэлэн, Габделхэмит Меслими5 Yзенец Оренбургтагы татар кызлары ечен ачылган уку йортларын сурэтлэгэн мэкалэсендэ бу мэктэптэ белем бирY процессыныц югары дэрэщэдэ куелышына басым ясый, э аныц щитэкчесен иц сэлэтле Иэм булдыклы меселман хатын-кызлары рэтенэ кертэ (Меслими, 1915).

1918 елда исэ Багъбостан ханымныц педагогик эшчэнлегенец зур эИэмияткэ ия булган елешенэ беркадэр нэтищэ ясау, аны олылау йезеннэн «Ун еллык гыйльми хезмэт» дип аталган китапчык басылып чыга. Бу хезмэт Оренбург меселман ханымнары щэмгыяте тарафыннан, мэктэпнец ачылуы Иэм Багъбостан ханымныц мэгариф юлында ун ел хезмэт куюы уцаеннан тезелэ. Китапта Багъбостан ханым эшчэнлегенец тулы тарихы сурэтлэнэ: мэктэп эшчэнлеген оештыру мизгеллэре, матди Иэм мэгънэви ярдэм ^рсэткэн шэхеслэр, укытылган фэннэр, Иэр елны тотылган чыгымнар, укучылар саны, мегаллимэ ханымныц ничек итеп укытучылык шэИадэтнамэсе алуы, Теркиягэ сэяхэте, щэйге курслар И. б. Моннан тыш, щэйге курсларда белемен арттырырга килгэн Акмэчет хэйрия щэмгыяте мэктэбе мегаллимэсе Ьермез Мехэммэ-дованыц истэлеклэре Иэм Багъбостан ханымныц Теркиягэ сэяхэте вакытында булган вакыйгаларны яктырткан мэгълYмат урын алган.

КУШЫМТАЛАР

Мвгаллимэлэр курсы тээсирияте (гайнэн)

«Без - Кырым, Акмэсщед мегаллимэлэре бу сэнэ хэмиятьле (яклаучан) за-тлар саясендэ у (ул) дэрэщэ зыяландык вэ истифадэ итдеккэ (файдалануга) ацлатмактан гащизем. Улщэ (табыш) хосусый уларак, бер кач (берничэ) айлар укымышдым. Бу хосусый укуешы бэндэ (миндэ) пэк чок (бик) хислэр уяндыр-мышды. Миллэтнец яртысыны кадынлар (хатыннар) тэшкил итдекене ацламышдым. Бу хислэреме дэИа зиядэ (тагы да) тэYCигъ (кицэйту) вэ инки-шаф итдерэ (ача) белмэк ечен миллэтнец анасы димэя шаян (тиешле дэрэщэле) мегаллимэ Багъбостан ханымныц тэртип итдеке мегаллимэлэр курсына щан атмышдым. Шу курса иштирак итмэк (катнашу) ечен Кырым - Акмэсщет щэмгыять хэйриясе онытылмаз дэрэщэдэ ярдэм итдекендэн, кэндесенэ (у.зенэ) миннэтдарым (рэхмэтлемен). НиИаять, мегаллимэлэр курсына килеп,

5 Меслимев Габделхэмит Гатаулла улы (1889-1937) - мэгърифэтче, мегаллим.

мегаллимэлэремезе вэ рэфикалэремезе ^рэнщэ йеземез дэЬа бер кат келде. Сыйралар (юллар) Yзэренэ кичеп назик (гузэл) CYЗлэр, меэссир (тээсирле) но-тыклар дынлаеп, бер кач кен сонра Оренбург шэhэре мэгарифпэрварлэрендэн "Вакыт" газетасы баш мехэррире Фатих эфэнде Кэримов, Сенгать эфэнде Бик-булатов, Габдулла Газиз эфэнде Сакмарый, башка мехтэрэм затларнын лекциялэрене дьщладыкемдэ кэндемдэ сон дэрэщэ бер мэсгудиять (рэхэтлек) хисе идиюрдем. Лэкин шимали кардэшлэремнен шивэлэренэ (диалект) ашна (таныш) улмадыгымдан, ибтидалары (башлангычлары) бераз динелэеп дэвермеш исэм дэ, нэзакятьле мегаллимэлэремездэн Багбостан ханым, Тер-кестанлы Маhирэ ханым, Троицк шэhэре дарелмегаллимат мегаллимэсе Сара ханымларнын сэгый (тырышлык) вэ гайрэтлэре саясендэ ^зэлчэ алышып, аз заман эчендэ чук файдаландым вэ шимдидэн (моннан) сонра кадын вэ кызларнын бэхтияр улачакларына, каралык зинданындан чыгып, сэрбэст (ирек-ле, азат) яшэячэклэренэ емидлэр багладым. Мегаллимэ ханымнарымызэ беек дэрэщэ гарыз миннэтдары эйлэдем.

Оренбург земствосынын меселманлэрэ билхасса (махсус рэвештэ) меселман мегаллимэлэре курсларына итдеке илтифат ечен дэ тэшэккер (рэхмэт) эйтмэмэк мемкин дэгелдер. Бэн бу заманэ кадэр земстволарын нэ ул-дыгыны вэ унларын хаиз (щыйган) улдыклары эhэмиятен пэк аз билиюрYм. Шимди (хэзер) исэ боны да анладым. Ьэля, безем мегаллимэлэр курсына бир-деке эhэмият шаян тэкъдирдер. Оренбург земствосы мегаллимэлэр курсына кYCтэрдеке хэсэн (гузэл) нэзар (игътибар) сэясендэ безлэр сэяхэт иттек. Оренбург шэhэрене кYPдек. Урадэ гыйльми, фэнни, сэнагый (сэнэгатькэ караган) меэссэсэлэре (оешмаларын) зиярэт эйлэдек. Земствонын бу лотыфы да (гузэллеге дэ) Ьич оныдыламаз. Башда Оренбург земствосы мэгариф медире Березняков, земствонын мэгариф шегъбэсе вэ меселман мээмYрлэрендэн ИбраЬим эфэнде Терегулов, Ибраhим эфэнде Бикчэнтэев вэ зикер (искэ алган) эфэнделэр Yзэре земство идарэсенэ вэ Оренбург меселманларына сон дэрэщэ метэшэрриф (рэхмэтле). Курсдан беек истифадэлэр иттек (файдалар алдык). ЭYлэн (беренчедэн), Русиянен мохтэлиф (тврле) йирлэрендэн кэлэн мегаллимэ рэфикалэремез лэ кYрешеп танышдык, сейлэшдек. Хиссиятемез лэ пайлашдык (бYлештек). Саниян (икенчедэн), шимали кардэшлэремезнен гыйлем вэ гыйрфанчэ кYCтэрдеклэре тэрэккыйлэрене кYреп, истикъбалемезен (килэчэ-гебезнец) емидле улдыгына кальблэремезэ (йврэклэребезгэ) иман тугъды. Салисэн (вченчедэн), шимали Ьэмширэлэремезен бер баскычда улса, безлэрдэн югары улдыкларыны кYреп мэмнYн улдык.

Акмэсщед щэмгыять хэйрия мэктэбе мегаллимэсе Ьермез Мехэммэдова. (Б. 14-15)

Мэщлестэ элек ислам ханымы

ДYн (тYбэн, аскы), мэбгусан (депутатлар) миллэт. Ьич емид вэ интизар итмэдеклэре, ихтимал ки хатер (хэтер) вэ хыялларындан бэйлэ кэчирмэдекнэре мэмнYният. Бэхеш (влеш, бYлэк) бер йинеллек каршысында калмышлар, сами-

гин миянымда (свйлэYлэренэ kypэ), элек дэфга (тапкыр) уларак бер терек вэ меселман ханымы ^рмешлэрдер.

Бу мехтэрэм Иэмширэмез Русиянен Оренбург шэИэрендэге терек инас (ха-тын-кыз) мэктэбенен медирэ вэ мегаллимэсе Багъбостан ханым эфэндедер ки, мэщлесэ бер мегаллимэсе илэ килмеш вэ матбугат эщнэбия (чит) ложасында эхез (кабул umY, кулга алу) мэYкыйгъ (урын) идэрэк, госманлы тереклэре кардэшлэренен кYндердеклэре мэбгусларын мезакэрээне Yзен меддэт (вакыт) истимагъ (тыцлау) эйлэмеш, мэщлесэ керэн элек терек ханымы улмак имтия-зын (башкалардан аерылып тору) ихраз (upemY) илэ мэщлес миллимезен тари-хына карышмышлардыр.

Нэ гYЗЭл бер хатирэ...

(«Тасфире эфкяр», 1145 несхэсе) (Б. 16) ЧЫГАНАКЛАР

Мвслими Г. Оренбургта кызлар мэктэбе // Вакыт. 1915. 3 апрель.

Ун еллык гыйльми хезмэт: Оренбург шэhэрендэ беренче кызлар мэктэбе вэ беренче мегаллимэлэр курсынын меэссисе вэ медирэсе Багъбостан ханымнын ун еллык бэйрэменэ багышлана. Оренбург, 1918. 23 б.

ЭДЭБИЯТ

Зиннэтуллина А.Э. "Мэктэп тотып Yскэн баллы Багъбостан ханым..." // Безнен мирас. 2019. №5. Б.16-22.

Кудаш С. Халкыбызнын каhарман бер кызы // Казан утлары. 1984. №10. Б.164-169.

Автор турында белешмэ: Зиннэтуллина Алсу Энвэр кызы, Милли мэгариф тарихы hэм теориясе Yзэге фэнни хезмэткэре, Татарстан Фэннэр академиясенен Ш.Мэрж;ани исемендэге Тарих институты (420111, Батурин ур., 7А., Казан, Россия Федерациясе); jamash.00@mail.ru

Редакциягэ керде 04.12.2023 Кабул ителде 31.01.2024

БАГБУСТАН МУКМИНОВА И ЕЕ ШКОЛА ДЛЯ ДЕВОЧЕК В ОРЕНБУРГЕ (ПО МАТЕРИАЛАМ ВТОРИЧНОГО АНАЛИЗА)

А.А. Зиннатуллина

Институт истории им. Ш. Марджани Академии наук Республики Татарстан Казань, Российская Федерация jamash.00@mail.ru

Исследование приурочено к 140-летнему юбилею со дня рождения выдающейся представительницы татарского народа Багбустан Вильдановны Мукминовой (1884-1963). Она известная просветительница, педагог и автор многочисленных статей, посвященных женскому вопросу. Благодаря ей, в 1908 г. в Оренбурге открывается первая новометодная школа

«Школа Багбустан», которая функционирует до 1918 г. Багбустан ханум возобновляет летние педагогические курсы, созданные на рубеже Х1Х-ХХ вв. по инициативе Габдулгани Ху-саинова в д. Кабаново Бурзян-Кипчакской волости Оренбургской губернии. Она одна из первых татарских женщин, получивших официальное свидетельство от Оренбургского Мусульманского Духовного Собрания, разрешающее педагогическую деятельность. Для изучения педагогического опыта и повышения образования Б.Мукминова в 1914 г. отправляется в Турцию. Здесь она добивается разрешения попасть в парламент и выступает перед местными депутатами. Это было неслыханное для Турции событие. Его осветила турецкая пресса.

В представленной статье озвучены факты биографии и главные направления педагогической деятельности Б.В. Мукминовой. Исследование основывается на вторичном анализе сведений из книги «Ун еллык гыйльми хезмэт», посвященной 10-летнему юбилею «Школы Багбустан» и педагогической работе ее руководителя. В книге, подготовленной членами Оренбургского мусульманского женского общества, описывается история «Школы Багбу-стан» с первых дней ее существования, упоминаются лица, оказавшие материальную и моральную поддержку школе, перечисляются преподаваемые предметы, раскрываются доходы и расходы учебного заведения, освещается работа педагогических курсов. В публикации подробно описывается поездка Багбустан ханум в Турцию, содержатся воспоминания учительницы Ак-Мечетской женской школы Хермез Мухаммедовой, которая являлась участницей летних педагогических курсов. Отдельное внимание уделяется заметке о Багбустан ха-нум из турецкой газеты «Тасфире афкяр».

Ключевые слова: Багбустан ханум, женское образование, педагогические курсы, Ак-Мечеть, Оренбург, Крым, Оренбургское мусульманское женское общество.

Для цитирования: Зиннэтуллина А.Э. Багъбостан Меэминова hэм аньщ Оренбургтагы кызлар мэктэбе (икенчел анализ материаллары нигезендэ) // Историческая этнология. 2024. Т. 9. № 1. С. 61-67. БОТ: 10.22378/Ье.2024-9-1.61-67

Сведения об авторе: Зиннатуллина Алсу Анваровна, научный сотрудник Центра истории и теории национального образования, Институт истории им. Ш. Марджани Академии наук Республики Татарстан (420111, ул. Батурина, 7А, Казань, Российская Федерация); jamash.00@mail.ru

Поступила 04.12.2023 Принята к публикации 31.01.2024

BAGBUSTAN MUKMINOVA AND HER SCHOOL FOR GIRLS IN ORENBURG (BASED ON SECONDARY ANALYSIS MATERIALS)

A.A. Zinnatullina

Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences

Kazan, Russian Federation

jamash.00@mail.ru

The study is dated to 140th anniversary of the birth of the outstanding representative of the Tatar people, Bagbustan Vildanovna Mukminova (1884-1963). She is a well-known educator, teacher and author of numerous articles on women's issues. Thanks to her, in 1908 the first new-method school, the Bagbustan School, was opened in Orenburg, which operated until 1918. Baghbustan Khanum resumes summer pedagogical courses created at the turn of the 19th - 20th centuries on the

initiative of Gabdulgani Khusainov in the village of Kabanovo, Burzyan-Kipchak Volost, Orenburg Province. She is one of the first Tatar women to receive an official certificate from the Orenburg Muslim Spiritual Assembly, which allowed teaching activities. B. Mukminova went to Turkey in 1914 to study teaching experience and improve education. There she seeked permission to enter the parliament and spoke before local deputies. That was an unheard of event for Turkey and was covered by the Turkish press.

The presented article presents the biographical facts and principal directions of B.V. Mukminova's pedagogical activities. The study is based on a secondary analysis of information from the book "Un ellyk gyilmi hezmat", dedicated to the 10th anniversary of Baghbustan School and its leader's pedagogical work. The book, prepared by members of the Orenburg Muslim Women's Society, describes the history of the Bagbustan School from the first days of its existence, mentions people who provided material and moral support to the school, lists the subjects taught, discloses the income and expenses of the educational institution, and highlights the work of pedagogical courses. The publication describes in detail Baghbustan Khanum's trip to Turkey and contains the memoirs of the teacher of the Ak-Mechet girls' school, Hermez Muhammedova, who was a participant in the summer pedagogical courses. Particular attention is given to the note about Baghbustan Khanum from the Turkish newspaper "Tasfire Afkar".

Keywords: Bagbustan khanum, women's education, pedagogical courses, Ak-Mechet, Orenburg, Crimea, Orenburg Muslim Women's Society.

For citation: Zinnatullina A.A. (2024) Bagbustan Mukminova and her school for girls (based on secondary analysis). Istoricheskaya etnologiya [Historical Ethnology]. Vol. 9. No. 1: 61-67. DOI: 10.22378/he.2024-9-1.61-67 (In Tat.)

REFERENCES

Qudash S. (1984) The heroic daughter of the people. Kazan utlary [The lights of Kazan]. No.10: 164-169. (In Tat.)

Zinnatullina A.A. (2019) The famous educator Bagbustan khanum. Beznen miras [Our legacy]. No.5: 16-22. (In Tat.)

About the author: Alsou A. Zinnatullina is a Research Fellow at the Center of History and Theory of National Education, Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences (7A Baturin St., Kazan 420111, Russian Federation); jamash.00@mail.ru

Received December 4, 2023 Accepted for publication January 31, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.