CC BY
15УДК 375.5
Э.К. Сэлахова
Китапка бэялэмэ: XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында хатын-кыз мэгарифе мэсьэлэлэре (документлар жыентыгы) /
ТeзYче-авторлар: Мортазина Л.Р., Зиннэтуллина А.6. Казан: ТР ФА Ш.Мэржани исем. Тарих институты, 2020. 380 б.
Татарларда кыз балаларны укыту традициясе борынгы чордан ук килгэн, татар кызлары абыстайларда дини белем алганнар, уку-укыту традиция булуга ка-рамастан, кызлар ечен деньяви уку системасы булдыру жицел генэ бармаган. Бер яктан, татар жэмгыяте Yзе Yк хэлне кисэк YЗгэртYгэ эзер булмаса, икенче яктан, моны тормышка ашыру ечен матди нигез ныклы булмау. Эмма татар жэмгыятендэ туган жэдидчелек хэрэкэте бу хэлне тизлэтеп жибэрэ. Хатын-кызлар ечен деньяви белем бирYне булдыруга юнэлдерелгэн керэш барышы татар вакытлы матбугаты битлэрендэге мэгълуматлардан бик ачык кYренэ. Тэкъдим ителгэн язма шундый документларны туплаган жыентыкны анализлауга, аца бэя бирYгэ багышлана. «XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында хатын-кыз мэгарифе мэсьэлэлэре» дип аталган элеге жыентык бу катлаулы процессны кYрсэтэ алучы сонгы елларда чыккан иц уцышлы хезмэт. Автор элеге материал-лар нигезендэ бу проблемага Y3 карашларын да белдерэ, шулай ук белем бирY белэн татар жэмгыятенец Yсеш дэрэжэсе бэйлэнешен дэ кYрсэтэ. Автор шулай ук бу проблеманыц историографиясе хакында да мэгълумат бирэ.
Ачкыч сузлэр: хатын-кыз мэгарифе, мэдрэсэ, мэктэп, татар вакытлы матбу-гаты, хатын-кыз мэгарифе ечен керэш, жэдидчелек.
Халык тарихын билгели торган факторлар була, шуларныц иц меhиме - ул аныц белемлеге, белем биру системасыныц куелышы. Халык бары тик белеме белэн кечле, ул бары аныц галимнэре, зыялылары булган очракта гына денья цивилизациясендэ уз урынын ала.
Татар мэгарифе тарихыныц тамырлары тирэн, татарларда белем биру системасы формалашу озын hэм узенчэлекле юл утэ. Аныц нигезендэ ислам тора, татарда дини уку-укытудан жэдиди укытуга бару юлы, аныц этаплары аерым бер зур тарих. Татар жэмгыятендэге остаз-шэкерт белем биру системасы да, дини кадими мэдрэсэлэр эшчэнлеге дэ, Европача белем биру дэрэжэсенэ кутэрелэ алган жэдиди мэдрэсэлэр эшчэнлеге дэ татар тарихыныц hэрбер этабыныц зур казанышы. Татар жэмгыятенец уз тырышлыгы белэн оештырылган, бары уз мемкинлеге белэн яшэткэн уку-укыту системасы гаять уникаль куренеш булуын танырга кирэк.
Россиянец татарлар яшэгэн hэрбер тебэгендэ шул заманныц атаклы мэдрэсэлэре эшлэп килгэн. Казанда «Мехэммэдия», Оренбургта «Хесэе-ния», Уфада «Галия», Троицк шэhэрендэ «Рэсулия», Эстэрлебаш, Иж-Бубый, Акъегет авыллары мэдрэсэлэре татар жэмгыятенэ зыялылар тэр-биялэп чыгарган иц эре узэклэр. Кайбер мэдрэсэлэр ир-атларга гына белем биреп калмыйча, кызлар ечен дэ уз булеклэрен ачалар (Татар педагогик
фикере..., 2014). Терки-татар деньясында хатын-кыз белеме, аньщ ^эмгыятьтэге урыны татар тарихыньщ Yзенчэлекле бер сэхифэсе. Эмма татар мэгарифе тарихы озак вакытлар тиешле бэялэнмэде, бэлки бу тема-ны кYтэрY, аныц Yзенчэлеген, зурлыгын кYрсэтY кирэкле дип саналмаган вакытлар да булды. Совет чорында инкыйлабка кадэрге дини белемне, ан-нан ^эдиди белем бирYгэ кYтэрелY процессын кYрсэтY, гомумэн, зур ба-тырлык сорый иде. Шул чорда М.Мэ^диевнец Иж-Бубый мэдрэсэсе та-рихына багышланган мэкалэсе татар ^эдиди уку йортларыныц бееклеген кYрсэткэн хезмэтлэрдэн беренчесе булды (Мэhдиев, 1992, б. 38-70). 1972 елда А.МэхмYтованьщ «Борьба за женское образование у татар (90-е гг. XIX в. - 1917 г.)» дигэн темага багышланган диссертациясе татар чыгана-кларын кулланып татар хатын-кыз мэгарифе Yсешен бар булганы белэн яктырткан хезмэт булу сэбэпле, Y3 максатына ирешер ечен ^итди киртэлэрне ^имереп узарга тиеш була (Махмутова, 1971). 1982 елда шул ук авторныц «Становление светского образования у татар (Борьба вокруг школьного вопроса. 1861-1917)» дигэн хезмэте бу теманы системалашты-рып кечкенэ генэ китап кысаларында яктыртып бирYгэ ирешэ (Махмутова, 1982).
Татар мэгарифе Yсешенец зур тарихы галимнэр тарафыннан озак ва-кыттан бирле ейрэнелэ килэ, татар мэгарифенэ хезмэт иткэн атаклы мегаллимнэр, хатын-кыз укытучылар, мэгърифэтчелэр турында шактый хезмэтлэр язылды (Биктимерова, 2006). Шулай булуга да карамастан, бу теманыц зурлыгын, аныц тирэнлеген, без белеп бетермэгэн ^п моментлар барлыгын эледэн-эле табылып торган яца чыганаклар раслый тора (Мур-тазина, Зиннатуллина, 2019, с.178-184).
Татарстан Республикасы Фэннэр академиясенец Ш.Мэрж;ани исемен-дэге Тарих институтында тезYче-авторлар Л.Р. Мортазина, А.Э. Зиннэтул-лина тарафыннан эшлэнгэн «XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында хатын-кыз мэгарифе мэсьэлэлэре (документлар ^ыентыгы)» денья кYрде. Бу хезмэткэ «Вакыт», «Эл-Ислах», «Сибирия», «Тормыш», «Сеембикэ» «Шура» газета hэм журнал битлэрендэ хатын-кыз мэгарифе белэн бэйле булган мэкалэлэр тупланган. XX йез башы матбугаты татар тарихында булган вакыйгаларны яктыртучы иц кечле чыганак, ченки ул татарларныц Yзлэре тарафыннан булдырылган, вакыйга турында рэсми итеп кенэ тYгел, халыкка адреслап тэфсилле итеп бирелгэн материал. Кызганычка каршы, бу чыганак киц масса ечен ябык булып кала, ченки гарэп графикасындагы чыганаклар белэн эш итY, аларны табу аерым белгечлэр генэ кYтэреп чыга ала торган хезмэт. Бу язмаларныц зур ^лэмле материал арасыннан табып аерым чыганаклар ^ыентыгы итеп басмага чыгуы - зур вакыйга. Бу хезмэт татар мэгарифе тарихыныц элегэ кадэр тиешле дэрэ^эдэ кYрелмэгэн, ейрэнелмэгэн урыннарына да игътибар итэргэ этэрэ. Бу бигрэк тэ, авыл ^ирлегендэге мэктэп-мэдрэсэлэр эшчэнлегенэ, андагы укыту торышына икенче ^злектэн карарга мемкинлек бирэ. Бу документлар ^ыентыгындагы чыганаклар татар авылларыныц кайда гына
урнашкан булуына карамастан, уку-укыту, балаларга белем бирY тэртибе оештырылган булуы хакында сейли. Зур мэдрэсэлэрнец тарихы кYпмедер дэрэ^эдэ ейрэнелгэн булса да, авыл ^ирлегендэге мэктэп-мэдрэсэлэрнец тарихы элегэ кадэр язылмаган. ДэYлэт документларында авыл мэхэллэлэре турында мэгълYмат бирелгэндэ андагы мэктэп-мэдрэсэлэрнец булу-булмавы, имам, мегаллимнэренец исеме атала, кыз-ганычка каршы, мэгълYмат бары шуныц белэн генэ чиклэнэ. Мэдрэсэлэрнец Y3 архивлары да сакланып калмаган. Газета битлэрендэге язма-лар элеге чиктэн тыш кыска булган белемне кицэйтергэ мемкинлек бирэ. Татар мэгарифе тарихын ейрэнгэндэ газета мэкалэлэре теп чыганаклар комплексыныц бер зур елешен тэшкил итэ.
Тарих институты хезмэткэрлэре тарафыннан вакытлы матбугат бит-лэреннэн ^ыелган кYпсанлы мэкалэлэлэр 9 бYлеккэ бYленеп бирелгэн, hэрбер бYлек мэгариф Yсеше процессындагы аерым бер юнэлешне Y3 эченэ алган. Алар: 1) кыз балаларга белем алырга кирэклекне ацлаткан, шуца ендэгэн мэкалэлэр; 2) хатын-кыз мэктэплэренец, китапханэлэренец ачылуы hэм эшчэнлеге; 3) кызлар мэктэплэрендэ, ^эмгыятьлэрдэ кичэлэр, бэйрэмнэр YткэрY; 4) кызлар мэктэплэрендэ кул эшлэренэ ейрэтY; 5) мегаллимэлэр эзерлэY; 6) бала тэрбиясе мэсьэлэлэре; 7) татар хатын-кызлар мэгарифенэ зур елеш керткэн педагоглар турындагы язмалар; 8) хатын-кыз мэгарифе Yсешенэ ярдэм кYрсэтY, хэйриячелек, иганэ мэсьэлэлэре; 9) хатын-кызныц ^эмгыятьтэге, гаилэдэге урыннары, алар тормышындагы проблемалар. ^ыентыкта бYлек исемнэре тематика як-тырткан цитаталар рэвешендэ бирелгэн. Мисал ечен, кызлар мэктэп-лэрендэге бэйрэмнэргэ багышланган бYлек исеме «Шатлыклы вэ тантана-лы бэйрэм кичэлэрен беренче мэртэбэ кYPYемезгэ сэбэпче булуы ечен» дип атала. Шул чор мэкалэлэреннэн алынган гыйбарэлэр белэн исемлэY шактый отышлы, ченки укучыда темага кызыксынуны кечэйтэ, эмма, икенче яктан, беренче карашка, бYлектэ ни турында CYЗ барачагын тиз генэ ацлап бетереп булмый, ярдэм ечен керештэге ацлатмага мерэ^эгать итэргэ дэ туры килэ.
Татар деньясында белем алу традициясе тирэн булса да, хатын-кызны укыту, аца заманча белем бирY проблемасы озак вакытлар кала бирэ. Ха-тын-кызлар ечен дэ белемнец меhимлеген, аларныц миллэтне тэрби-ялэYчелэр булуын, балаларына дерес юнэлеш бирY ечен, Yзлэренец дэ укымышлы булулары кирэклеген ацлатырга туры килэ (MsxMYmoea, 2012). Татар вакытлы матбугатында чыккан мэкалэлэр арасында да бу нисбэттэге мэкалэлэр саны ^п. Бу хакта 1906 елны «Вакыт» газетасында берничэ саны дэвамында «Вэкилэ» hэм «Вэкил» псевдонимнары астындагы хатын-кыз hэм ир-атныц хатын-кызны укуыту проблемасын кYтэргэн кара-каршы хат язышу формасында бирелгэн материал кызыклы. Документлар ^ыен-тыгы нэкъ менэ шул язма белэн башланып китэ. «Соц Yтенечем будыр ки: эй, хермэтле ирлэр, безне игътибар итецез, безне тэрбия кылыцыз, безгэ дэ рэхэт йезе кYрсэтергэ тырышыцыз, юк исэ арамыз ачылып китэр. Эгэр
сезнец мэрхэмэтецездэн башка аяклансак вэ куз ачсак, арамызга суыклык тешэр» (XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында..., 2020, б.14). Моца каршы алдагы номерда «Вэкил» каршы хат-мэкалэ белэн чыга, мэкалэнец исеме дэ «Контрпротест» дип атала, монда автор гаепне укуга, белем алуга ирлэр генэ комаучауламый, э узегезнец дэ гаебегез аз тугел, узегез дэ моца талпынырга, белем алуны максат итэргэ тиешсез дигэн фикер житкерэ. «Вэкилэ ханым эфэнде! Сезгэ утенечемез шулдыр ки: бар hиммэтецезне балалар тэрбиясенэ багышлацыз, аларга туземлек, тырышлык, татлы сохбэт, татлы тел угрэтецез. Аныц тубэн ягында иркэклэрецезнец газиз акчаларына hэрничек булса да уку вэ укыту юлына тотарга ижтиhад итецез. Без hэм сез ки каршы булган косурлыкларымызны тегэллэргэ ты-рышырмыз» (Шунда ук, б.16). Бу ике язма мондый эчтэлектэге башка куп кенэ язмалар барлыкка килугэ сэбэп була, узенэ курэ бер бэхэс сериясе башланып китэ. М.Бедэйлинец «Псевдонимнар» кулъязма сузлегендэге мэгълумат буенча «Вэкилэ» псевдонимы «Вакыт» газетасыныц мехэррире Фатыйх Кэриминеке, «Вэкил» дигэне дэ аныкы булырга тиеш (Бвдзйли, 2501 т.). Мехэррир уз газетасы битлэрендэ махсус алым кулланып, мондый мэкалэлэр язып, халыкныц бу мэсьэлэгэ карашын ачыклый, ха-лыкныц «телен ачтыра».
Икенче булектэ Россия империясенец терле тебэклэрендэге татарлар ачкан хатын-кыз мэктэплэре турында бик тэфсилле мэгълумат тупланган. «Тормыш» газетасы сэхифэлэрендэ «Татар углы» псевдонимы астында Сембер губернасыныц Зея Башы авылында эшкуар Акчуриннар фабрика-сында эшлэучелэрнец кыз балаларын укыту куелышы, бу тебэктэ хатын-кызны укыту торышы хакында анализлы мэкалэ ике сан дэвамында басы-лып чыга. 10 мецгэ якын меселман яшэгэн Зея Башы авылында бик куп байлары була торып мэктэп ачуга элегэ кадэр тырышлык курсэтмэулэренэ автор аптырый да, ризасызлыгын да белдерэ, элбэттэ, бу авылда кыз бала-лар ечен мэктэп барлыкка килугэ сеенэ дэ. «Мецнэрчэ кешелэр укый тор-ган зур, милли хезмэтне hиммэтле бер меселман хатыны утидер. Менэ бу мэктэпне салучы, тэрбия итуче мехтэрэмэ МаИруй ханым Акчуринадыр. Мэктэпнец бинасы бик мекэммэл. Ьэрнэрсэсе йитешкэн. Дин дэресе илэ кирэк кадэр фэннэр дэ укытыладыр. Бу хезмэт ечен Маhруй ханымга куп рэхмэт эйтергэ бурычлымыз. Татар хатыннарыныц кубесе чупрэк калыбы булып торганда, МаИруй ханымныц бу hиммэте, бу хезмэте бетен меселман хатын-кызларына урнэктер. Бу мэктэпнец бер кимчелеге бар, исэ ул да мегаллимэнэрнец азлыгыдыр. Табигый, бу кимчелек акрынлык илэ утэлер» (XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында..., 2020, б.128). Бу елештэ Бэлэбэй еязе Иске Турай, Бегелмэ еязе Сарман, Алабуга еязе Морт, Казан еязе Курса авыллары, Минзэлэ, Оренбург тебэге авыллары, Каргалы, Эстерхан мэктэплэре кб. турында документлар бирелэ.
Эченче булектэ татар мэктэплэрендэ укыган кызларныц татар-меселман бэйрэмнэрен уткэру, бу бэйрэмнэрдэ катнашуын курсэткэн кызыклы документлар теркеме тупланган. Бу материаллар аша аларныц
дини бэйрэмнэр белэн беррэттэн терле мэдэни чараларны уткэреп килулэре куренэ. «Ханымнар жэмэгать хэйриясе карамагында булган 3 нче мэхэллэдэге кызлар мэктэбендэ милли шагыйрь Габдулла эфэнде Тукаев вафатына 3 ел тулу менэсэбэте илэ Тукай кичэсе ясалды. Ша-гыйрьнец шигыйрьлэре укылып, рухына догалар кылынды» (Шунда ук, б.189). Элеге хэбэр татар кызлар мэктэбенец эчтэлек ягыннан нинди бул-ганлыгын курсэтуче бер матур мисал.
Инкыйлабка кадэрге татар кызлар мэктэбе укыту тэртибенец меhим бер юнэлешен аерым билгелэргэ кирэк. Ул - аныц кызларга кул эшлэре ейрэту. Мондый мэктэплэрдэ кыз балалар тормыш ечен бар яклы эзерлек-ле булып чыгалар. Алар традицияне дэвам иту генэ тугел, э узен, гаилэсен тэрбияли ала торган булып эзерлэнгэннэр. Бала тэрбиясенэ багышланган материаллар саны да шактый, алар аерым бер булек итеп тупланган. Кай-чандыр кызлар мэктэбендэ белем алган сабый кыз бала ана булып житешэ, бала тэрбиясе, жэмгыятькэ лаеклы кешелэр тэрбиялэу беренче чиратта аналар естендэ, бу жаваплы вазыйфаларда кечкенэ генэ хата да зур хэвефкэ китерергэ мемкин, шунлыктан, бу меhим вазыйфага кызлар кеч-кенэдэн эзерлэнеп, белем, тэжрибэ жыеп килергэ тиешлеген татар жэмэгатьчеле ацлаган, кыз балаларына да ацлаткан.
Кызлар укытуны бар тебэклэрдэ дэ булдыру, hэр авыл кызыныц белем алу мемкинлеге булсын ечен, укыту системасыныц тэртибен, про-граммасын, дэреслеклэрне булдыру ечен терле кицэшлэр, жыелышлар булып торган, матбугат битлэрендэ алар турында фикер алышулар барган. Мондый тер язмалар жыентыкныц бишенче булегендэ тупланып бирелгэн. Булекнец шактый кулэмле булуы мондый проблемаларныц матбугатта еш кутэрелуенэ, фикерлэшулэр шактый актив баруын курсэтэ.
Алдагы булеклэр мэгарифне гамэлгэ куючыларга - атаклы мегал-лимнэргэ hэм элбэттэ, мэктэплэрне матди яктан тотучы иганэчелэр, хэйриячелэргэ багышлана. Татар уку йортлары тулысынча хэйрия акчасы-на яшэгэнлеген исэпкэ алсак, бу булектэ тупланган материаллар жэмгыятьнец усеш дэрэжэсен курсэту билгесе булып тора.
Элеге документлар жыентыгында тупланган материаллар инкыйлабка кадэрге чорда хатын-кыз мэгарифен булдыруныц этапларыннан башлап, аныц усешен, бар ягын, бар юнэлешен дэ аныклап курсэтэ торган хезмэт буларак житешкэн. Бу докуметлар жыентыгы халык арасында хатын-кыз мемкинлегенэ шиклэнелеп эйтелгэн «Саче - озын, гакылы - кыска» дигэн гыйбарэнец нигезсез булуына тэфсилле дэлил. Бу жыентык бары тик хатын-кыз мэгарифе турында гына да тугел, ул татар жэмгыяте турында дисэк тэ ялгыш булмас. Бу эшенец дэвамы булып хатын-кыз мэгарифенэ генэ тугел, э гомумэн, вакытлы матбугат сэхифэлэрендэге татар мэгарифе тарихына багышланган язмалар туплаган аерым жыентык та деньяга чык-са, эйбэт булыр иде дигэн телэктэ булабыз.
Чыганаклар haM эдэбият
1. XX гасыр башы татар вакытлы матбугатында хатын-кыз мэгарифе мэсьэлэлэре (документлар ^ыентыгы) / Тез.-авт.: Мортазина Л.Р., Зиннэтуллина А.Э. Казан: ТР ФА Ш.Мэржани исем. Тарих институты, 2020. 380 б.
2. Биктимерова Т.д. Ил язмышын салып ицнэренэ. Казан: «Алма-Лит», 2006. 239 б.
3. Бвдэйли М. Псевдонимнар // КФУ, Н.И. Лобачевский исемендэге фэнни китапханэнец кулъязмалар hэм сирэк китаплар бYлеге. 2501 т.
4. Махмутова А.Х. Борьба за женское образование у татар (90-е гг. XIX в. -1917): дис. ... к.и.н. Казань, 1971. 289 с.
5. Махмутова А.Х. Становление светского образования у татар: борьба вокруг школьного вопроса (1861-1917). Казань: Изд-во Казан. ун-та, 1982. 96 с.
6. Мэхмутова А.Х. Вакыт инде, без дэ торыйк... (Жрдидчелек 11эм хатын-кызлар хэрэкэте формалашу): очерклар. Казан: Татар. кит. нэшр., 2012. 366 б.
7. Mahduee М. Бубый мэдрэсэсе // Мэдрэсэлэрдэ китап киштэсе: МэшhYP мэгърифэт Yзэклэре тарихыннан. Казан: Татар. кит. нэшр., 1992. Б. 38-70.
8. Муртазина Л.Р., Зиннатуллина А.А. Проведение экзаменов в татарских женских школах (по материалам татарской периодической печати начала XX века) // Научно-педагогическое обозрение. 2019. № 2019. № 6 928. С. 178-184.
9. Татар педагогик фикере антологиясе / Редкол.: Ф.М. Солтанов (баш мехэррир), М.М. Гибатдинов, Л.Р. Мортазина. Ике томда. Т. 1 (борынгы терки чор - XX гасыр башы). Казан: Татар. кит. нэшр., 2014. 407 б.
10.Татар педагогик фикере антологиясе / Редкол.: Ф.М. Солтанов (баш мехэррир), М.М. Гибатдинов, Л.Р. Мортазина. Ике томда. Т. 2 (XX гасыр - XXI гасыр башы). Казан: Татар. кит. нэшр., 2016. 486 б.
Э.К. Салахова
Рецензия на книгу: Вопросы женского образования в татарской периодической печати начала ХХ века (сборник документов): на татарском языке / Сост., авторы введения, примеч., научно-справочного аппарата Л.Р. Муртазина, А.А. Зиннатуллина. Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2020. 380 с.
Становление и развитие женского образования у татар проходило сложный путь. Издревле у татар существовала традиция обучения девочек, они обучались у абыстая, тем не менее внедрение светского обучения встречало немало препятствий. С одной стороны, общество не было готово менять свои устоявшиеся правила, а с другой - материальные трудности препятствовали осуществлению новых идей. Джадидизм смог создать благоприятные условия для ускорения процессов в сфере образования. Борьба за женское светское образование у татар нашла отражение на страницах татарской периодической печати. Данная статья посвящена анализу и рецензированию сборника документов, где были собраны материалы по женскому образованию у татар в дореволюционный период. Сборник «Вопросы женского образования в татарской периодической печати начала ХХ века (сборник документов)» стал одним из ценных публикаций последних лет, который смог показать сложный путь становления светского женского образования. Рецен-
зент, на основе представленных материалов сборника, также представляет свое видение на проблему развития женского образования, показывает связь уровня развития татарского общества и образования. Автор также дает информацию об историографии данной проблематики.
Ключевые слова: женское образование, медресе, мектебе, татарская периодическая печать, борьба за женское образование, джадидизм.
E.K. Salakhova
Book review: "Voprosy zhenskogo obrazovaniya v tatarskoy periodicheskoy pechati nachala ХХ veka (sbornik dokumentov)" [Questions of women's education in the Tatar periodicals of the early XX century (collection of documents)] (Kazan,
2020. 380 p.) (in Tatar)
The formation and development of women's education among the Tatars went through a difficult path. Since ancient times, the Tatars had a tradition of teaching girls, they were trained by the wives of imams, however, the introduction of secular education met with many obstacles. On the one hand, society was not ready to change its established rules, and on the other hand, material difficulties slowed down the implementation of new ideas. Jadidism was able to create favorable conditions for accelerating the processes in the field of education. The wave aimed at the struggle for secular women's education, its course is clearly visible in the materials of the Tatar periodical press. This article is devoted to the analysis and review of the collection of documents, which collected materials on women's education among the Tatars in the pre-revolutionary period. The collection "Questions of women's education in the Tatar periodicals of the early twentieth century (collection of documents)" became one of the valuable publications of recent years, which could show the difficult path of the formation of secular women's education. The reviewer, on the basis of the presented materials of the collection, also presents his vision of the development of women's education, shows the connection with the level of education and the development of Tatar society. The author also gives information about the historiography of this problem.
Keywords: women's education, madrasahs, mektebe, Tatar periodical press, struggle for women's education, Jadidism.
Информация об авторе:
Салахова Эльмира Кадимовна - кандидат исторических наук, старший научный сотрудник, отдел историко-культурного наследия народов РТ, Институт истории им. Ш.Марджани Академии наук Республики Татарстан (г.Казань, Российская Федерация); e-mail: ilsalah@mail.ru
Сэлахова Эльмира Кадим кызы - тарих фэннэре кандидаты, Татарстан республикасы Фэннэр академиясенец Ш. Мэрж;ани исемендэге Тарих институты-ньщ Татарстан республикасы халыкларыньщ тарихи-мэдэни мирасы бYлегенец елкэн фэнни хезмэткэре (Казан шэhэре, Россия Федерациясе).
Salakhova Elmira K. - Candidate of Historical Sciences, Senior Scientific Researcher, Department of History and Cultural Heritage of the Peoples of Tatarstan, Mar-jani Institute of History of Tatarstan Academy of Sciences (Kazan, Russian Federation).
