Научная статья на тему 'БАДИИЙ ГИМНАСТИКАДА СПОРТЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ПРЕДМЕТЛАР БИЛАН ЎЗАРО ҲАРАКАТИНИНГ ИНДИВИДУАЛ БИОМЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИ (СИФАТЛАРИ, ИМКОНИЯТЛАРИ)'

БАДИИЙ ГИМНАСТИКАДА СПОРТЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ПРЕДМЕТЛАР БИЛАН ЎЗАРО ҲАРАКАТИНИНГ ИНДИВИДУАЛ БИОМЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИ (СИФАТЛАРИ, ИМКОНИЯТЛАРИ) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

135
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бадиий гимнастика / предмет / тренировка / биомеханика / учиш / Rhythmic gymnastics / apparatus / training / biomechanics / flight

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ирина Владимировно Улезко

Спортчи қизнинг предмет билан ўзаро ҳаракатининг биомеханик моделини қуриш ҳамда ундан амалиѐтда фойдаланиш йўналишларини ишлаб чиқиш

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Ирина Владимировно Улезко

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INDIVIDUAL BIOMECHANICAL PROPERTIES (QUALITIES, OPPORTUNITIES) OF GIRLS 'RELATIONSHIPS WITH SUBJECTS IN RHYTHMIC GYMNASTICS

To design a biomechanical model of interaction of athlete with the subject, as well as the development of areas of its use in practice

Текст научной работы на тему «БАДИИЙ ГИМНАСТИКАДА СПОРТЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ПРЕДМЕТЛАР БИЛАН ЎЗАРО ҲАРАКАТИНИНГ ИНДИВИДУАЛ БИОМЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИ (СИФАТЛАРИ, ИМКОНИЯТЛАРИ)»

БАДИИЙ ГИМНАСТИКАДА СПОРТЧИ ЦИЗЛАРНИНГ ПРЕДМЕТЛАР БИЛАН УЗАРО ХДРАКАТИНИНГ ИНДИВИДУАЛ БИОМЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИ (СИФАТЛАРИ, ИМКОНИЯТЛАРИ)

Ирина Владимировно Улезко

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

АННОТАЦИЯ

Спортчи кизнинг предмет билан узаро харакатининг биомеханик моделини куриш хамда ундан амалиётда фойдаланиш йуналишларини ишлаб чикиш.

Калит сузлар: Бадиий гимнастика, предмет, тренировка, биомеханика,

учиш.

INDIVIDUAL BIOMECHANICAL PROPERTIES (QUALITIES, OPPORTUNITIES) OF GIRLS 'RELATIONSHIPS WITH SUBJECTS IN

RHYTHMIC GYMNASTICS

Irina Vladimirovno Ulezko

Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

ABSTRACT

To design a biomechanical model of interaction of athlete with the subject, as well as the development of areas of its use in practice.

Keywords: Rhythmic gymnastics, apparatus, training, biomechanics, flight.

КИРИШ

Спортчилар харакатини алохида элементларининг узаро алокаси тахлилини хисобга олмай ва уларни айрим модел хусусиятлари билан таккосламасдан спорт машгулотларининг амалий муаммоларини хал этишнинг иложи йук. Бу холатда модел сифатида одатда муайян спорт туридаги энг яхши спортчиларнинг харакатларига эътибор каратилади. Бундай ёндашув спортчиларнинг индивидуал тренировка дастурларини яратиш имконини беради.

Спортчиларни бундай тайёрлашдаги мухим жихатлардан бири спортчи ва унинг мураббийининг харакатларни куриш ва тузатишнинг умумий тузилишидаги алохида элементларнинг узаро богликдиги механизмлари

хакидаги тушунчаларини кенгайтирувчи биомеханик моделларга берилади. Спортчининг индивидул хусусиятларини хисобга олиш - унинг харакатдаги энг оптимал хусусиятларини аниклаш ва улардан амалда фойдаланиш ечимларини топишга имкон беради. Бундай ёндашув - тобора ракобатбардош булиб бораётган спортда спортчиларни тайёрлаш ва такомиллаштиришнинг долзарб ва зарур элементи хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Н.А. Берштейн [5]; Д.Д. Донский [7]; С.В. Дмитриев [6]; С.С. Ермаков [8, 9]; В.М.Адашевский, М.Дулевски, С.С. Ермаков [1]; В.М.Адашевский, С.С.Ермаков, В.А. Шабашов [2] ва бошкаларнинг ишларида спортчилар харакатининг индивидуал хусусиятларини биомеханика жихатидан хдсобга олишнинг зарурлиги таъкидланади.

Биомеханик моделларни куришда нафакат индивидуал харакат параметрларини хисобга олиш, балки унинг алохида элементларини оптимал бирлаштириш хам мухим урин тутади. Шу билан бирга, биомеханик моделни куришда оптималлаштириш харакатнинг энг мухим элементларини аввалдан танлаш учун маълум талабларни куяди. С.С.Ермаков, В.М. Адашевский [10]; С.С. Ермаков, В.М.Адашевский, О.А. Сиволап [11]; В.М.Адашевский, М.Дулевски, С.С. Ермаков [1]; В.М.Адашевский, С.С.Ермаков, В.А.Шабашов [2] ларнинг ишларида спортчининг туп, спорт снарядлари билан узаро харакатининг биомеханик моделини яратиш муаммосини ечиш масаласи курилган.

Спортчи предмет билан узаро харакатланиб, кейин уни тутиб коладиган спорт турлари орасида бадиий гимнастика алохида урин тутади. Предметларни тутиб олиш ва улоктиришнинг (отиш) бир неча турлари мавжуд. Индивидуал дастурларда, предметни парвозидан кейин тутиб олиш спортчи кизнинг узи томонидан амалга оширилади. Гурухли машкларда битта жамоадаги спортчи кизлар томонидан турли комбинацияларда предметларни тутиб олиш билан боглик харакатлар хам мавжуд. Бу эса спортчи кизларга парвознинг биомеханик конуниятларини тушуниш ва предметнинг учиш фазаларини урганиш заруриятини белгилаб беради. Л.А. Карпенко [15]; Т.В. Нестеро-вларнинг ишларида спортчи кизлар томонидан предметлар билан машкларни бажаришнинг хусусиятлари урганилган; Н. Андреев [4] нинг ишларида эса предметлар билан машкларни бажаришнинг биомеханик хусусиятлари курсатилган. Улар орасида предметларни отиш ва тутиб олиш техникаси муаммоларини урганиш буйича Н. Андреев [3]; Н.О. Образцов [26];

А.Суменков, И.Наконечная, А. Руденко [32]; Н.А. Овчинников, Л. А. Карпенко [33] ларнинг ишларни ажратиб курсатиш зарур. Бирок, предметларни отиш ва тутиб олишнинг баъзи муаммолари хали хам уз ечимини топмаган ва етарлича урганилмаган. Бу жихатдан, спортчи кизнинг бадиий гимнастикада предмет билан узаро харакатининг биомеханик моделини куриш зарурати яккол кузга ташланади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бадиий гимнастикада хакамнинг бахоси гимнастикачи киз томонидан предметларни маълум траекторияларда учиш вактида муайян машкдарни самарали бажаришига боглик.

Хдкамнинг бахосини ошириш ва гимнастикачи кизнинг предметларни учиш вактида машкларни самарали бажариши учун предметларнинг турли учиш траекторияси хусусиятларини хисобга олиш тавсия этилади. Шуни хисобга олиш лозимки, парвоз охирида вакт, баландлик ва спортчи орасидаги масофа асосан спортчи киз амалга ошира оладиган биомеханик хусусиятлар, хусусан: учишнинг абсолют бошлангич тезлиги, учиш бурчаги, тегишли предметлар огирлик марказининг чикиш баландлиги билан белгиланади.

Муайян предметларнинг учиш параметрларидан учиш параметрлари узунлиги ва баландлигини аниклаш учун хисоблаш схемасини куриб чикамиз (1-расм).

Координаталарнинг декарт абсолют тизими укига проекцияларида:

1-расм. Предметларнинг учиш параметрларини анищлаш учун

хисоблаш схемаси.

V0 = VC0 - предметларни огирлик маркази абсолют бошлангич тезлиги, Уох - предметлар огирлик маркази учиш тезлигининг Ox укига проекцияси,

VOy - предметларни огирлик маркази учиш тезлигининг Oy укига проекцияси, V- предметлар огирлик марказининг жорий тезлиги.

vox = Vo cos ao; voy = Vo sin ao Учишнинг абсолют бошлангич тезлиги ифодаси

Vo = Vox + Voy

hc(j = hj - учишнинг дастлабки вактида предметлар огирлик маркази учишининг баландлиги,

а0=аС0 - предметлар огирлик марказининг учиш бурчаги, G - предметларнинг огирлик кучи,

Rc - хаво мухитининг каршилик кучи. Белгиланган масалани ечиш учун зичлиги р булган хаво мухитида харакатланувчи жисмлар учун Rc аэродинамик каршилик кучи

Rc = 0.5 ' cpsV2

га тенг.

Бу кучларни хисоблашда рупара (лобовой) каршилиги улчовсиз коэффициенти cx жисмнинг шакли ва унинг мухитдаги йуналишига караб экспериментал аникланади.

S (мидель) киймати жисмнинг харакат укига перпендикуляр булган текисликдаги кундаланг кесим майдони проекциясининг киймати билан аникланади, V - жисмнинг жорий абсолют тезлиги. Х,аво зичлиги р =1.3кг/м .

S (мидель) ва рупара (лобовой) каршилиги улчовсиз коэффициенти cx нинг узгарувчи кийматларини аниклаш асосли кушимча тажриба ишларини талаб килади, шунинг учун бу масалани ечишда уларнинг уртача узгарувчи кийматларини кабул киламиз.

Вакт буйича узгарувчи коэффициентлар киймати k хисоблаш йули билан аникланади.

Учиш фазасидаги жисмлар асосан анатомик текисликлардан бирида харакатлангани сабабли, координата укларига проекциялардаги текис-параллел харакат динамикаси тенгламасини тузамиз.

mxc = PX; myc = Py Бу ерда m - жисм огирлиги,

Xc ,Yc - огирлик марказининг тезланиш проекциясига мувофик келади, PX, py - парвозда предметларга таъсир килувчилар кучига тенг таъсир килувчи проекциялар.

xAy текислигида харакатланишда тенгламалар системасини куйидагича ёзиш мумкин:

mx =- RcX; my =- G - Ra

mx =- Rc cos a; my = - mg - Rc sin a cos a = XV; sin a = y/ ;

v = s/ vX + v2 2 2

y = V x + 3°

a - Ky^nap BeKTopHHHHr KOopguHaTanap yKura npoe^uanapu öenrucuHu aHHKnaögHraH ^HCM orupnHK MapKa3HHHHr ^opufi npoe^uanapu Ba yHHHr Te3nuK BeKTopu opacugaru öypnaK.

By MacanaHH enum xapaKarauHr gн$$epeнцнaп TeHraaManapuHu HHTerpannamHH Tanaö Kunagu.

BomnaHFHH napaMeTpnapHu (orupnuK MapKa3uHuHr ynurn aöconwT Te3nuru, orupnuK MapKa3u ynurn öypnaru, OFupnuK MapKa3u Husum öanaHgnuru, MyxurauHr y3rapyBnaH KapmunuK Kynu ynyH) xucoöra onraH xpnga npegMeraapHuHr ynum Maco^acu, öanaHgnuK KufiMaraapuHuHr rpa^uK SoFnuKnuruHu KypaMu3 (2-6-pacMnap). ByHga ruMHacTuKanu ku3 TOMOHugaH MyafiaH Mam^napHu caMapanu öa^apum ynyH 3apyp öynraH npegMeraapHuHr ynum BaKTu xucoönaHagu.

yA(X1) ÖOF^HK^HK

yi (M)

1.25

8.75

6.25

3.75

1.25

2-расм. t=3c.; VC0=17m/c; aC0 =820; hCo =0.75м.; m= 0.1кг вацт учун сакрогични учиш параметрларининг график богликриги.

Учиш вакти t=3o. ва сакрогични учиш масофасининг олинган Xt= 5.6 м кийматида спортчи киз куйидаги элементларни бажаради: ён кадам ташлаган холда сакрогични отиш, олдинга икки марта умбалок ошиш ва фронтал у; атрофида оркага тулик айланиш билан сакрогични кул ёки оёкда тутиб олиш.

у2(х2) 6ofликлик

Ü 0.8 1.6 2.4 3.2 4 4.8 5.6

3-расм. t=3c.; VC0=16.5m/c; aC0 =830; hCo =0.75м.; m= 0.3кг вакт учун х,алцани учиш параметрларининг график богликлиги.

Учиш вакти t=3c. ва халкани учиш масофасининг олинган X2= 5 м кийматида спортчи киз куйидаги элементларни бажаради: ён кадам ташлаб отиш, бу вактда фронтал у; атрофида икки марта умбалок ошиш, кундаланг шпагат оркали утиш ва оёкларда халкани тутиб олиш бажарилади.

у3(х3) 6ofликлик

Уз 0.4 0.8 1.2 1.6 2 2.4 2.8

11

9 7

3 1

1 i : _ _ _

"

_ _ 1

10 8 6 4

О

0.2 0.6 1 1.4 1.8 2.2 2.6 xj (М)

4-расм. t=2.75c.; VC0=15m/c; aC0 =850; hCo =0.75м.; m= 0.4кг вактучун тупни учиш параметрларининг график богликлиги.

Учиш вакти t=2.75a ва тупни учиш масофасининг олинган Х3=2.9м кийматида спортчи киз куйидаги элементларни бажаради: тупни отиш, буйлама ук атрофида айланиш, олдинга умбалок ошиш ва куллар билан тупни тутиб олиш.

у4(х4) (М) it - 7.5 10 6ofлицлик

13.75 11.25 8.75 6.25 3.75 1 .25

• L--- 9

II 1 Á

Г ш 1

т . J

1 2.i

Ю

7.5

1.25 3.75 <5.25 8.75

О

5-расм. t=4.5c.; VC0=17.3m/c; aC0 =74°; hCo =0.75м.; m= 0.1кг вацтучун тасмани учиш параметрларининг график богликриги.

Учиш вакти t=4.5c. ва тасмани учиш масофасининг олинган Х4=10.5 м кийматида спортчи ;из куйидаги элементларни бажаради: тасмани отиш, фронтал ук атрофида олдинга уч марта умбалок ошиш ва охирги умбалок ошишда тасмани кулларда тутиб олиш.

у4(х4) бOFЛИKЛИK у, (М) О 0.4 0.8 1.2 1.6 2 2.4 2.8

1 1.25 8.75 6.25 3.75 1.25

—V— Г- 1

1 х L 1 к

1

W 1 1

/ 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 _1_ _■

U.2 0.6 1 1.4 1.8 2.2 2.6

6-расм. t=3c.; УС0=21м/с; aC0 =850; hCo =0.75м.; 2m= 0.3кг вакт учун туцмокдарни учиш параметрларининг график богликлиги.

Учиш вакти t=3o. ва тасмани учиш масофасининг олинган Х5=2.9 м кийматида спортчи ;из куйидаги элементларни бажаради: тукмокни отиш, фронтал у; атрофида олдинга бир марта айланиш ва олдинга умбалок; ошиш вактида тукмокларни кулларда тутиб олиш.

Предметларни учиш траекторияларининг график хусусиятларини тахлил килиш - спортчиларнинг индивидуал аник жисмоний маълумотлари ва имкониятларига караб харакатларни тугрилаш имконини беради. Бундай ёндашув тегишли машкларни янада самаралирок бажариш, шунингдек, хакамлар бахосини ошириш учун шароит яратиш имконини беради.

ХУЛОСАЛАР

Шундай килиб, спортчи кизлар харакатининг биомеханик моделидан амалда фойдаланиш тренировка жараёнини оптималлаштириш имконини беради. Бундан ташкари, биомеханик моделда спортчи кизларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олиш, харакатнинг энг мухим кинематик ва динамик параметрларини ажратиб олишга имкон берди.

Индивидуал моделнинг тахлил килиш натижаларидан амалда фойдаланиш мураббий ва спортчи кизлардан харакатлар биомеханикаси асослари хакида билимга эга булишни талаб килади. Моделни куришда муайян спорт турида етакчи спортчиларнинг харакат параметрларини руйхатдан утказиш имконини берувчи замонавий ускуналар ва назорат асбобларидан фойдаланиш мухим ахамиятга эга.

Хдкамларнинг бахосини ошириш ва учиш вактида предметларнинг белгиланган траекторияларида гимнастикачи кизнинг муайян машкларни самарали бажариши учун предметлар парвозининг биомеханик тахлили натижаларини хисобга олиш тавсия этилади. Учиш охирида вакт, баландлик ва спортчи киз хамда предмет орасидаги масофа - спортчи киз амалга ошириши мумкин булган биомеханик хусусиятлари билан белгиланади: учишнинг абсолют бошлангич тезлиги, учиш бурчаги, тегишли предметлар огирлик маркази чикишининг баландлиги.

Келажакда спортчининг харакатларини видео-тахлил килиш учун замонавий ускуналардан фойдаланиш зарурдир.

REFERENCES

1. Бадалова, Б. Т. (2019). Литература как метод преподавания иностранного языка. Молодой ученый, (6), 197-198.

2. Зиядуллаевна, Н. Г., & Тахировна, М. Т. (2020). Обучение студентов к иновационной педагогической деятельности на основе кластера. Суз санъати,(3).

3. Рустамова, С. Э. (2020). Применение технологии полного усвоения знаний в высшем образовательном учреждении. Academic research in educational sciences,

(3).

4. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

5. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

6. Tajibayev, S. S. (2016). Use of innovative technologies in registration and processing of indicators of special efficiency of athletes. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 4(2).

7. Ражабов, Г. К., Каландаров, Д. Ш., & Каримов, Ш. К. (2016). Влияние изменений правил соревнований и судейства в боксе на тренировочный и соревновательный процесс. Молодой ученый, (21), 974-976.

8. ПУЛАТОВ, С. (2020). 14-16 ёшли футболчилар хужумларини ташкил килишларида хажм ва сифат курсаткичларини тахлили. Фан-Спортга, (3), 2628.

9. Masharipova, R., Togaynazarov, S., Pakhrudinova, N., Khasanova, G., & Abdurahimo, B. (2020). The main factors of formation and physical culture in society. Systematic Reviews in Pharmacy, 77(12), 615-621.

10. Люлина, Е. С., & Мирзакулов, Ш. А. (2019). Эффективность применения таксономии Блума в педагогическом процессе вуза (на примере направления" спортивная деятельность"). Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация, 4(2).

11. Кдырова, М. А., & Абатова, Г. Н. (2021). Профессионально-педагогическая подготовленность тренеров и возможности её совершенствования с использованием обучающих тестов (в примере волейбола). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

12. Juraev, A. M. (2020). Process of the transformation of peacefulness into moral need of spiritual ascension. International Journal of Psychosocial Rehabbilitation, 4396-4401.

13. Ольховская, И. В., Шукурова, С. С., & Очилов, К. Т. (2020). Криптовалюта-новый шаг в мировой экономике. Проблемы современной науки и образования, (2 (147)).

14. Шукурова, С. С., Маматова, З. А., & Юсупова, У. Р. (2020). Исследование количественного содержания аминокислотного спектра мембран эритроцитов и

роль генетических и средовых факторов в ее формировании. Интернаука, (191), 21-22.

15. Адилбеков, Т. Т., Маматова, З. А., Файзулаева, З. Р., Шукурова, С. С., & Тухтаева, Ф. Ш. (2020). Влияние физической нагрузки на систему" двигательное окончание-мышечное волокно". Молодой ученый, (9), 75-77.

16. Шукурова, С. С., & Алимова, Д. А. (2020). Развитие тренировочных нагрузок высококвалифицированных боксеров в горных регионах. Молодой ученый, (4), 454-456.

17. Владимировно, У. И. (2021). Бадиий гимнастикада спортчи кизларнинг предметлар билан узаро хдракатининг индивидуал биомеханик хусусиятлари (сифатлари, имкониятлари). Academic Research in Educational Sciences, 2(1).

18. Abdukhalilova, D. (2019). The formation of double words and their place in linguistics. Proceedings of the scientific-practical conference "Young philology of Uzbekistan - 2019", 1(30), 172-173.

19. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German and Uzbek languages. "Current issues of foreign philology and linguodidactics", 1(30), 111-113.

20. Abdukhalilova, D. (2020). Morphological features of double words in German. Scientific discussion: problem solving and achievement. proceedings of the republican scientific-practical conference, 117-118.

21. Хайитов, О. Э., & Эшбоев, А. О. (2019). Спортивный маркетинг в Узбекистане: проблемы и перспективы. Economics, (5 (43)).

22. Eshboevich, H. O. (2020). Modeling The Psychological Competence Of Higher Education Leaders (In The Example Of Mid-Level Management Staff). The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(08), 55-61.

23. Hayitov, O. E. (2020). Levels of leader psychological competence. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(10).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.