CC BY
13
5.9. [10.00.00] ФИЛОЛОГИЯ 5.9. [10.00.00] ФИЛОЛОГИЯ 5.9. [10.00.00]PHIL0L0GIY
5.9.2. [10.01.03] АДАБИЁТИ ХАЛКДОИ ^А^ОН
(АДАБИЁТИ ФОРС-ТО^ИК) 5.9.2. [10.01.03] ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ МИРА
(ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА) 5.9.2. [10.01.03] LITERATURE OF THE PEOPLES OF THE WORLD (PERSIAN- TAJIK LITERATURY)
ТДУ 83.3(0) 4
DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-64-72
БАДЕЪИЯТИ Гаффорова Замира Абдуллоевна, доктори илмцои АШЪОРИГАНИИ филология, мудири шуъбаи пажуциши тамаддуни КАШМИРЙ Шарци Институти улуми цомеашиносии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
ПОЭТИКА ГАНИ Гафарова Замира Абдуллоевна, доктор КАШМИРИ филологических наук, заведующая отделом цивилизации стран Востока Институа гуманитарных наук ГОУ "ХГУ имени акад. Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд) POETICS OF GHANI Gaforova Zamira Abdulloevna, Dr. of Philology, head of KASHMIRI the department of Civilization of Oriental Countries attached to the Institute of humanitarian sciences under the SEI "KSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand),E-mail: zamira_g6767@mail.ru Вожа^ои калиди: Муцаммадтоцир Гании Кашмира, адабиёти форсизабони Хиндустон, цавзаи адабии Кашмир, асри XVII, сабки уиндй, тамсил, щом, талмец, ташбец, истиора, ташхис
Мацола ба баррасии хусусиятцои бадеии ашъори суханвари мумтози форсисарои царни XVII Хцндустон - Муцаммадтоцир Гании Кашмира ихтисос ёфтааст. Тазаккур меравад, ки ин шоири нодирагуфтор бо осори гаронмоя, мууассаноти диццату риццати маъонии худ, фикри варзида ва тарзу оуанг дар равнаци сабки уиндй хидматуои шоиста ба сомон расонидааст. Гании Кашмира дар истифодаи цунармандонаи саноеи бадеа эцтимоми зиёд варзида, барои табйини маъноа ва лафза пайдо намудани сухани худ аз навъцои гуногуни он, хоса ицому тамсил, ташбеуу истиора, талмец ва амсоли ин моцирона корбаст намудааст, ки цама нуфузи арзишцои цунарии каломи шоирро ифода мекунанд. Мацорати Гана дар истифода аз воситацои бадеа ва инъикоси воцеъияти атроф арзиши осори шоирро цамчун сарчашмаи муцимми омузиши поэтикаи адабиёти асримиёнагии форса-тоцика тасдиц мекунад. Тащици амици мероси адабии Гании Кашмира бештару пештар имкон фаро^ам меорад, ки нацши барцастаи ин суханвари мумтоз дар ташаккули адабиёти форсизабони Хиндустон ва равнаци сабки цинда муцаррар карда шавад.
Ключевые слова: Мухаммадтагир Гани Кашмири, персоязычная литература Индии, кашмирский литературный круг, XVII век, индийский стиль, тамсил, ихом, талмех, ташбих, истиора, ташхис
Мухаммадтагир Гани Кашмири как яркий представитель индийского стиля внёс свой достойный вклад в его развитие и распространение, заняв, тем самым, высокое место в персоязычной литературе Индии XVII века. Его творчество сыграло важную роль в общем развитии персидско-таджикской литературы в целом, и в персоязычной литературе Индии в частности. Проявив высокое поэтическое мастерство во всех жанрах и формах поэтического творчества, в особенности газели, поэт искусно и мастерски использовал возможности индийского стиля, художественно-изобразительных средств и поэтических фигур, тем самым достигнув значительных успехов в обновлении темы, создании необычных смыслов и обогащении содержания. В статье проиллюстрированы стихотворные отрывки из творческого наследия Гани Кашмири, которые демонстрируют большое мастерство поэта в использовании наиболее важнейших и популярных художественно-изобразительных средств, поэтических фигур, таких как тамсилнигари (приведение примера), ихам (двойственность или амфибология), истиора (метафора), талмех (аллюзия), ташбих (сравнение), ташхис и т.д. Гани Кашмири придал этим фигурам большее значение, обеспечив таким образом предпосылки для их обновлений и совершенствования. Подчеркивается его
мастерство в использовании художественных средств, образно видеть и отражать окружающую действительность подтверждает ценность творчества поэта как важного источника для изучения поэтики средневековой персидско-таджикской литературы.
Key words: Muhammadtahir Gani Kashmiri, Persian literature of India, Kashmir literary circle, 17th century, Indian style, tamsil (allegory), ihom (amphibology), talmeh (allusion), tashbih (comparison), istiora (metaphor), tashkhis
Muhammadtahir Gani Kashmiri, as a prominent representative of the Indian style, made a worthy contribution to its development and dissemination, who took a high place in the Persian-language literature of India in the 17th century. His work played an important role in the whole development of Persian-Tajik literature in general, and in the Persian-language literature of India in particular.Having shown high poetic skill in all genres and forms ofpoetic creativity, especially the gazal, the poet skillfully and skillfully used the possibilities of the Indian style, artistic and visual means and poetic figures, thereby achieving significant success in updating the theme, creating unusual meanings and enriching the content.The article illustrates poetic excerpts from the litrary heritage of Ghani Kashmiri, which demonstrate the great skill of the poet in using the most important and popular artistic and visual means, and poetic figures, such as tamsilnigory (allegory) (giving an example), iham (duality or amphibology), istiora (metaphor), talmeh (allusion), tashbih (comparison), tashhis (definition), etc.Gani Kashmiri gave these figures more importance, thus providing the prerequisites for their renewal and improvement. His skill in using artistic means, figuratively seeing and reflecting the surrounding reality, confirms the value of the poet's work as an important source for studying the poetics of medieval Persian-Tajik literature.
Суханвари мумтози форсисарои Шибхи ;ораи Х,инд - Мухаммадтохир Fании Кашмирй (асри XVII) бо офаридани осори гаронмоя ва сурудани ашъори пурмаънй дар равнаки сабки хиндй хидматхои шоиста ба сомон расонидааст. Дар ашъори шоир мо ба чилваи мачмуи санъатхои бадей, аз чумла, тамсил, ташбеху истиора, ихому талмех ва амсоли ин дучор меоем, ки хамагй нуфузи арзишхои хунарии каломи шоирро ифода мекунанд.
Яке аз саноеи мустаъмал дар осори суханварони ахди мазкур, ки аз шеъри сабки хиндй нашъа мегирад, санъати тамсил аст. Ин санъати мухимми шеърй дар ашъори суханварони ;абл аз сабки хиндй низ мавчуд аст, аммо сарояндагони сабки хиндй таваччухи бештаре ба он дошта, дар худуди тавоноии андешаи худ дар ин рох ;адам ниходаанд ва онро такомулу инкишоф додаанд. Ба ин нисбат Шафеии Кадканй навишта, ки «агар тасвирсозии шуарои форсиро дар адвори мухталиф дар мачмуъ назар кунем, гуфтан мумкин аст, ки шуарои сабки хиндй ин санъатро бо воситаи тамсилот аз хама бештар фуруг додаанд» [4,с.313].
Шуаро дар истифодаи ин санъати шеърй ду нуктаи мухимро ба назар гирифтаанд: 1. Барои ифодаи зебои фикр; 2. Барои тасди;и фикр бо мисоли во;ей ё зарбулмасал.
Ахли сухан хангоми корбасти ин санъат дар мисраи аввал матлаби аслиро баён намуда, дар мисраи дувум барои исботи иддио далел меоваранд ва тавассути тамсил фикри хешро тасди; мекунанд. Ба хамин нисбат аст, ки Шиблии Нуъмонй ин санъатро "мисолия" номидааст [6,с.17].
Fании Кашмирй дар баробари шуарои дигари замонаш дар корбурди санъати тамсил и;тидори бузурги хунарй масраф намуда, онро такомул ва инкишоф дод, ки мучиби тахаввули маънисозии у гардид. Метавон гуфт, ки тамсил шеваи хоси Fанй буд. Ин аст, ки Шиблии Нуъмонй дар истифодаи хунармандонаи тамсил аз чониби шуарои сабки хиндй сухан карда, Fаниро дар ;атори Абутолиби Калим, Мухаммад;улии Салим ва Мирзо Соиб "бонии ин тарз" медонад [6,c. 17]. Ч,ои дигар Шиблии Нуъмонй таъкид бар он намудааст, ки «Мазомини мисолия ибтидо хам маъдуду ангуштшумор ёфт мешуд. ^асидаи машхури Амир Хусрав сар то сар дар хамин санъат, яъне, санъати мисолия аст. Лекин Калим, Мирзо Соиб ва Ганй онро гуй як фанни хос карор доданд ва чун ин се шоир муддатхо дар Кашмир хамдаму хамкалам мезистанд ва бо хам мушоира мекарданд, занни голиб ин аст, ки асари хамсухбатй ин тарзро чавлонгохи муштарак гардонидааст» [6,с.182]. Сохиби «Натоич-ул-афкор» низ каломи Ганиро дар тамсил "беназир" медонад [5,с.513].
Иштихори Fанй дар тамсилгуй то ба чое расида, ки шоири Хдйдарободи ^индустон -Fулом;одири Гиромй дар васфи шоири дигаре чунин гуфта:
Чунон тамсилро дода ривоце, Ки аз фикри FaHu гирад хироце [3, c.50]. Дар тасбити ин нукта, ки Fании Кашмирй махсусан дар тамсил беназир аст, ба чанд намуна аз ашъори ин сухансаро ручуъ менамоем:
Ба цуз озор аз %амсояи бад кас намебинад, Fани, истодаги дар лаб газидан нест дандонро [ 1, c. 73].
Матлаби аслии Fанй баёни он аст, ки аз хамсояи бад ба чуз мазаррат чизи дигаре намерасад. Аз ин лихоз, y барои исботи фикраш аз рузгори вок;ей мисол меорад. Ч,ои дигар низ Fанй масали маъруфро бо чобукдастии тамом истифода бурдааст:
Зи да^андози душман mcm гам хилватгузинонро, Ки бими о^ин набвад чароги зери домонро [J, c. 73].
Барои исботи он ки xилватгyзинонро аз душман харгиз боке набуда, шоир чароги зери домонро мисол меоварад, ки бими остин надорад. Дар ин байт мисраи дувум барои та^вияти мисраи аввал омадааст ва шоир ду чизро ба ду чизи дигар ташбех кардааст: душман ба остин ва xилватгyзин ба чароги зери домон. Чароги зери домон он аст, ки аз бими боди тунд зери доман баранд. Бими остин надоштани чароги зери домон бар он вачх буда, ки чарог бо андаке харакати остин xомyш мегардад, аммо, агар зери домон аст, эмин xохад буд. Дар ин байт ибораи «чароги зери домон» маънии чизи пушида ва пинхонро хам дорад. Аз ин ру, ибораи мазкур бо хамин шакл дар ашъори шуарои мобаъди Fанй низ дучор меояд. Масалан, Мирзо Бедил мегуяд:
Сухан бепарда кам гу, аз забони халц эмин зй, Чароги зери домон mcm харгиз захмати бодаш.
Дар байти зер Fанй барои исботи он ки рафтору гуфтори росткорон якранг буда, xилофи хам нест, ба ^алам масал мезанад, ки рафтору гуфтори ягона дорад:
Намебошад мухолиф цавлу феъли ро^он бо хам, Ки гуфтори цалам бошад зи рафтори цалам пайдо [J, c.70].
Мисоли дигар:
Дар ма^фили худ бор маде% %амчу манеро, Aфcурдaдил aфcурдa кунад анцуманеро.
Дар ин байт шоир аз холати xyд сyxан мегуяд ва ба мyxотаб таъкид мекунад, ки уро ба махфили xyд наxонад, зеро ки афсурда асту метарсад бо ин холати xyд чамъеро афсурда намояд. Ва ё:
Неот шухратталаб он каc, ки камоле дорад, Харгиз ангуштнамо бадр набошад чу хилол [J, c.J85].
Аз байти мазкур бармеояд, ки Fанй ба шухрат ниёз надошт, зеро камоли y вайро аз шухратталабй мустагнй намуда буд.
Дар ашъори Fанй мисолхои зиёде мавчуданд, ки шоир гохе тамсилро дар мисраи ^xyd меоварад, гохе дар мисраи дувум. Дар мисолхои зер тамсил дар мисраи аввал аст:
Цои биной caводи дида бошад, не баёз, Хрч каc дар руз файзи шаб намебинад ба хоб [J, c. 92].
Барф натвонад шудан дар кacрamи борон caфед, Шуд чй œн аз гиря моро дидаи гирён caфед? [J, c. J5J].
Дандони мор гарчи ба aфcун тавон кашид, Аз зулфи у цудо натавон кард шонаро [J, c. 63].
Хдмчунин, дар каломи Fанй тамсилоти фаровон дар мисраи дувуми байтхо истифода шудаанд, ки бо дикдати фикру вусъати назар ва овардани маонии ачиб мумтозанд. Ба намунахо аз ашъори шоир ручуъ менамоем:
Бицу дурй зи хамцижон, нишоте гар тамаъ дорй, Чу мебинй цудо аз якдигар лабхои хандонро [J, c. 73].
Намебошад мухолиф цавлу феъли ду^он бо хам, Fанй, то чанд пурт да^гохи милки дунёро? [J, c. 70].
Хирмани умраш талаф шуд, хар кй аз кac зар гирифт, Дод caр бар бод, чун дар шамъ оташ дар гирифт [J,c. JJ2]. Чора^зон хам зи дарди худ, Fанй, бечораанд, Кай тавонад бахя зад cßзан ба захми хештан [J,c.208].
Даххо мисоли дигарро метавон дар ин маънй аз эчодиёти Fанй намуна овард, аммо мо бо зикри ин чанд намунаи боло иктифо менамоем.
Чй тавре ки мебинем, Fанй дар ашъораш тамсилхои xеле зебои шоиронаро ба кор бурдааст. Азбаски y шоири дарроку хассос буд, он хаводисеро, ки дар атрофи у рyx медод, бодиккат
мушохида менамyд ва хатто, агар дар назари умум беахдммият 6уд, аз он натичагирй мекард ва чихдти исботи иддиои xyд дар ашъор аз он хунармандона истифода мебурд.
Fании Кашмирй дар ихомбандй, ки барои тавлиди андешахои тоза ва падидахои хунарии шуаро мусоидат мекунад ва муха;;и;он онро чун мyxтассоти сабки хиндй муаррифй намудаанд, низ махорати баланд зохир намудааст. Муаллифони сарчашмахои адабй таъкид бар он намудаанд, ки Fанй санъати ихомро ба мархдлаи камол расонид. Масалан, муаллифи «Сафинаи Хушгу» Fаниро на танхо «сарxайли ихомбандон» номидааст [10,c.348], балки зимни зикри ахволи Х^очй Мухаммадаслами Солим таъкид ба он мекунад, ки <^анй ихомро ба курсй нишонда» [10,с.38].
Ба ;авли Мухаммадафзали Сарxyш низ, "аксари фикр"-и Fанй ба тарзи ихом будаааст [7,с.145].
Хдмчунин, Алй Ч,аводи Зайдй дар мавриди мухимтарин вижагихои ихомбандии Fанй сyxан ронда, таъкид бар он мекунад, ки шоир барои матлуб соxтани газалиёте, ки фо;иди зикри хусну иш; ва шаробу шохид бошанд, чорае чуз ин надорад, ки ба саноеъ ва бадеъи лафзй панох бибарад, то ин ки битавонад мазомини xyшкро бо чашми зудфахм, чун ихом ва тамсил бар шунавандаву xонанда гуворо созад [2,с.35].
Забехуллохи Сафо ба ин маънй чунин навиштааст: <^аниро аз чумлаи шоирон ва с^анвароне дар Х^инд бидонем, ки ба шеваи сyxангyёни ахд тавониста xyб аз ухдаи баёни xаёлхои да;и;и xyд дар забони истиора ва ихом барояд. Сyxанони xаёлангез ва нуктахои пурмаоние, ки ;олабхои лафзй аз ифодаи ма;суди онхо очиз бошанд, дар шеъри y кам нест» [8,с.1257].
Тавфи;и Субхонй низ хамин маъниро чунин баён кардааст: 'Танй аз чумлаи шоирон ва сyxанварони Х^инд аст, ки ба шеваи гуяндагони он ахд тавонистааст ба xyбй аз ухдаи баёни xаёлхои да;и;и xyд дар забони истиора ва ихом барояд" [11,с.503].
Барои тасбити ин гуфтахо, ки асолати хунари ин шоири маъничуро дар имхомбандй бозгу мекунанд, ба чанд намунаи ашъори Fанй мурочиат xохем кард:
Aшъоpи обдорам то шуд мухити олам, Aндохmaнд дар об ёрон сафинахоро [1, c.88J.
Дар байти мазкур «мухит» ва «сафина» бо оханги зебое ороста гардидаанд. Мухит дар назари аввал ифодагари атрофу акноф ва гушаву канор буда, хосили матлаби шоир он аст, ки ашъори ман тамоми оламро фаро гирифт ва дигар шуаро сафинахои дафтари ашъорашонро ба об андоxтанд. Маънии дигар он аст, ки ашъори обдори ман мисоли бахри бекарон гашт ва ёрон чихати фахми матолиби ман - сафинахо, яъне, киштихои тафаххум ва идроки xешро ба он ворид намуданд, яъне, ёрон ба мутолиаи ашъорам мутаваччех гардиданд.
Дар мисраи дувуми байти зер таъбири «дил пур аст» дар батни xyд ихом дорад:
Чун остин хамеша цабинам зи чин пур аст, Яъне, дилам зи дасти ту, эй нозанин, пур аст [1, c.70J.
Маънии аввал он аст, ки дили ман аз ту пур аст, яъне, ман ба ту эътимоди афзун дорам. Маънии дувум дар он тазохур мекунад, ки дарду андухи мухаббати ту лабрез гашта, яъне, ;алби ман аз гами иш;и ту пур аст.
Истифодаи санъати ихом аз чониби Fанй ба хадде мавриди писанди шуарои мyтааxxир ;арор гирифт, ки Гyрбаxш Х,узурй ном шоире х,ар байти Fаниро чавоб гуфт ва девоне фарохдм овард [9,c.348]. Дар байти зер дар баёни аввал "пайваста" ба маънии "хдмеша" аст, аммо маънии дураш "пайваст будан" аст, ки манзури шоир хдмин аст, яъне, зулфи ёри ман ба замин мерасад. Дар мисраи дувум ташбехро ба кор бурда, зулфро ба мор монанд кардааст, ки хдрфи наве нест:
Бар замин пайваста мебинем зулфи ёрро, Кай равад аз сар хавои хок берун морро! [ 1, c. 68J.
Дар хдр ду мисраъи байти зер низ их,ом ба кор рафтааст. Дар мисраи аввал "баргардид" хдм ба маънии "бар гашт" ва х,ам ба маънии "тоб xyрд" ба кор рафтааст, ки xосси зулф аст. Дар мисраи дувум "му ба миёнаш натавонист расид" х,ам ба ду маънист: маънии аввал ин аст, ки му, яъне зулф то ба миёнаш нарасид ва маънии дувум ин ки хдмин му, яъне зулф натавонист ба миёни y (аз нозуки)баробар шавад:
Зулф аз рох зи шарми камараш баргардид, Оцибат му ба миёнаш натавонист расид [ 1, c. 139J.
Дар байти поин калимаи "мех,р" ба ду маънист: мухдббату дустдорй ва дигар офтоб: Дар рузгор ме^р намондаст бо касе, Тарсам, ки офтоб хам аз осмон равад [ 1, c.166J.
Мисоли дигар:
Зи мазмундуздии ёрон намебошад гаме моро,
Чунон бастем мазмунро, ки натвонад касе бурдан [1,c.210J.
Дар ин байт истифода шудани санъати щомро дар калимаи «бастем» мушохида мекунем ва онро шоир ба ду маънй - "соxтан" ва дигар "бастан"-и вокей ба кор бурдааст. Ин чо калимаи «бурдан» низ ба ду маънй ба кор рафтааст: яке "бурдани чизе" ва дигар "дуздидан". Дар байти мазкур б а гайр аз истифодаи санъати ихом танз низ ба кор рафтааст ва «ёрон» xаргиз ба маънии «дУстон» нест, балки шоир ин чо xарифони нотавони xyдро дар назар дорад.
Дар байти зер низ шоир аз санъати ихом xеле мохирона истифода кардааст. Ин чо таркиби «ёд доштан» ба ду маънист: хам "дар xотир доштан" ва хам "харгиз дучор наёмадан" ва "бори аввал дидан" аст. Гуё шоир мегуяд, ки шеъри шоирони дигарро хама дар ёд доранд, вале шеъри маро касе намедонад. Амммо максуди у маънии дувуми ин таркиб аст, яъне, касе то хол шоиреро, ки дар пояи ман шеър гуфта бошад, надидааст ва ёд хам надорад. Хдмин истифода аз думаъноии баён ин байтро xеле дилнишин кардааст:
Шеъри дигаронро хама доранд ба хотир, Шеъре, ки Fанй гуфт, каее ëд надорад [J, c. J45].
Дар байти поин «бастан» ба ду маънист: яке "амали вокей" ва дигаре "офаридан". Шоир ин чо шикоят аз бекадрии сyxан дар замони xyд мекунад ва лаб бастанро аз мазмун офаридан (бастан) бехтар мешуморад, зеро ки имруз сyxан xорy беарзиш шудааст:
Азба£ки шеър гуфтан шуд мубтазал дар ин ахд, Лаб ба^ан а^ акнун мазмуни тоза ба^ан [J, c. 2J5].
Яке аз тарафхои дигари асари вижагихои сабки хиндй ба шеъри Fанй дар корбасти санъати ташxис зухур менамояд, зеро дар адабиёти сабки хиндй бештар воситахои номахсус ё гайришайъй шакл ё сурат пазируфта, махсус гардидаанд. Яъне, шуаро ба василаи ин санъатхо чизхои бечонро тахрик мебаxшанд ва ин нукта аз муктассоти мухимми шеърй гардида, истифодаи он дар ашъор мукаррар гашт. Fyломхyсайни Юсуфй дар таквияти ин гуфта менависад, ки дар сабки хиндй тамоми чилвахои зиндагй равшан эхсос мешавад ва, xyсyсан, мутахаррик соxтани чизхои бечон ахаммияти калон дорад [11,c. 245].
Fании Kашмирй низ чун дигар шуарои сабки хиндй аз санъати ташxис зиёд истифода намуда, дар ин чода хунармандии xyби шоирона зохир кардааст. Аз тарафи дигар, ба кор гирифтани ин санъат низ яке аз мухимтарин воситахои ифодаи фикр мебошад.
Масалан, шоир бо таъбири «дyxтани лаби гур ба тори кафан» ташxиси зебо ва ибораи балег офаридааст:
Умреат, ки цуз шикваи мо кор надорад, Дузед лаби гур ба тори кафани мо [J, c. 6J].
Дар ин байт шоир бо истифода аз санъати ташxис гурро дорои лаб фарз мекунад ва меxохад, ки ин лаб бо риштаи кафанаш дyxта шавад.
Шоир дар байти зер манзараи табиатро дар таркиби «ба бод додани булбул сабади ошёнаро» бо истифодаи хунармандонаи санъати ташxис чунин ба калам оварда:
Рузе, ки гул зи бог ба горат барад caбо, Булбул, ба бод дех caбaди ошëнaро [J, c. б3].
Таркибхои «горат кардани гул зи бог саборо» ва «ба бод додани сабади ошёна», ки хамчун амали инсон хастанд, ба боду булбул мансуб гардида, ташxис шудаанд. Аз тарафи дигар, дар мисраи дувум ибораи «ба бод додан» ихоме дорад, ки ду маъниро гунчоиш додааст. Маънии аввал ба бод, яъне, ба дасти боди сабо додан аст ва маънии дувум аз даст додан, махрум шудан мебошад.
Дар байти поин фигон кардан, ки xосси дахон (гулу) аст, ба чашм нисбат дода шудааст, ки xеле чолиб мебошад:
Мутриб, гар орзуи ту фaрëди мо бувад, Монанди най ба дида фигон мекунем мо [J,c.67].
Мисоли дигар:
То дидаем cубхи буногуши ëрро,
Аз чашми мо чу чашми гухар хобрафтаает [J, c.JOJ].
Шоир дар ин байт чашми xyдро ба "чашм"-и гавxар мукоиса мекунад ва чашми гавxарро кобили xобидан фарз мекунад ва мегуяд, ки аз вакте ки чашми ман ба буногуши ёр афтод, мисли гавxари гуши у xоб аз чашмам рафтааст. Дигар, таносуби миёни "сyбx"-y '^об" аст, яъне, сyбx дигар вакти xоб нест.
Дар абёти зер низ хунари Fанй дар истифодаи санъати ташxис ба назар мерасад: Забони най ба овози баланд ин харф мегуяд, Ки ме^зад ба як дам чубро cохибнaфac гyë [ J, c. б3].
Ин чо чуб хамон най аст ва сохибнафас - найнавоз. Шоир найро сохиби забон фарз мекунад, ки сyxан мегуяд.
Шоир дар байти зер бо истифода аз санъати ташxис сузану риштаро сохиби амал медонад ва мегуяд, ки харчанд ришта "забон" дар "дахон"-и сузан шуд, дувумй харгиз натавонист, ки аз чоки дилам, яъне, заxми дилам сyxане бигуяд:
Х,ец гах дам назад аз д$хтани чоки дилам,
Ришта харчанд забон дар дахани с$зан кард [ 1, c. 126J.
Байти зер низ намунаи истифодаи санъати ташxис аст:
Цалам бошад ба цои шамъ базми ахли маъниро, Бувад ин маънй аз торикии пои цалам пайдо [ 1, c. 70J.
Ташбехоти латифу бадеъ низ дар ашъори Fанй хамчун мухимтарин рукни хунари шоирии y зухур намуда ва мав;еи намоён дорад. Масалан, Fанй дар ин байт ба тазйини каломи xеш ташбехи зебое ба кор гирифта, шабохати xyберо миёни забон ва бол бар;арор кардааст:
Зи тахрики забон доим ба хар су меравад шеърам, Чй мург аст ин, ки аз як бол дар парвоз меояд [1, c. 126J.
Дар байти поин иш; ба аxгари пинхон ва муи сари сапед ба xокистар мушобех шудааст: М$и сар кардам сафед, аммо хаёлат дар сар аст, Aхгapи пинхон тахи ин т$даи хокистар аст [ 1, c. 95J.
Вачхи шабохати муи сари сапед ба xокистар аз он чихат аст, ки xокистар мунтахои оташ бошад. Чун муи сапед нишони пирй ва нихояти умр аст, хамин вижагй онхоро ба хам шабохат мебаxшад.
Дар байти зер низ санъати ташбех ба кор рафтааст ва шоир дар мисоли чашму сиёхии чашму мижгон гули наргисро ба чашми ёр монанд мекунад ва зимнан ишорае ба амали xатнависию xаттотй хам дорад:
Магар дар васфи чашмат нусхае хо^ад, ки бинвисад, Ки наргисро давоту хомаву когаз ба каф дидем [ 1, c. 198J.
Мисоли зер низ намунаи зебои ташбех ва лутф аст. Шоир афтодану барxостани майпарастонро, ки натичаи мастист, ба рукуъу сучуд дар намоз монанд кардааст, ки лутф дорад:
Aфmодaну бархостани бодапарастон Дар мазхаби риндони харобот намоз аст [ 1, c. 99J.
Дар байти поин, ки баёни як маънй ба ду шакл аст, услуби муодила ба кор рафтааст. Шоир дар мисраи аввал холатеро баён мекунад ва дар мисраи дувум онро дар заминаи тамсил та;вият медихад ва xyдро (хар касеро) ба девор ё xона ва душманро ба сел ташбех менамояд, ки аввал ба xyшомадy пойбус мепардозад ва дар оxир ин хастиро нобуд мекунад:
Бар тавозуъ^ои душман такя кардан абла^ист, Пойбуси сел аз по афканад деворро [1, c.71J.
Дар байти поин шоир холати xyдро дар сафар тасвир кардааст, ки хеч ва;т бе ёди ватан нест ва ин гам хамеша бо уст. Зимнан xyдро ба гуле шабохат медихад, ки аз xор чудо нест. Ин чо гуянда ба гул ва гами ватан ба xор монанд карда шудааст:
Дар сафар хамрахам гами ватан аст, Гули бо хор чидаро монам [ 1,c. 187J.
Байти поин аз нигохи ташбехи абру ба мисраъ тозагй надорад, аммо истифодаи вожаи «муй», ки воситаи му;оиса ;арор гирифтааст, ба абру хам таносуб дорад, зеро ки абру аз чамъи муйхо иборат аст:
Як м$й фарц нест миёни ду абруят,
Хуш мисрае ба мисраи дигар расидааст [ 1, c. 96J.
Дар байти зер "давлати бедор" ва "мох," киноя аз маъшук аст ва шоир бо истифода аз ин ташбехот байти зебое офаридааст:
Як сахар аз дарам, эй давлати бедор, биё, Р$зам, эй мох, шуда бе ту шаби тор, биё [1,c.67J.
Дар мисраи аввали байти поин хадаф аз "тангчашм" мардуми xасисy бехиммат аст ва шоир онро ба сузан монанд кардааст. Феъли "гирифтан" ин чо ба ду маънист: яке аз дасти касе чизе гирифтан ва дигар ба маънии хосил кардан:
Мушкил бувад гирифтани чизе зи тангчашм, Нагрифтааст бахя зи с$зан цабоимо [1,c.72J. Аз ин гуна мисолхо дар каломи Fанй фаровон ёфт мешавад. Мо ба чанд мисоли зер иктифо мекунем, ки намунаи истифодаи хунармандонаи шоир аз санъати ташбех аст: Ташбехи «хуруфи мактуба» ба «занчири калам»:
Ба да^ аз зулфи у то caрхamи девонагй дорам, Чу килкам шакли занцир а^ аз нацши цадам пайдо [J,c. 70]. «Обилаи по» ба «кибланамо»:
Ман аз кадами caъй ба ма^уд ратдам, %ар обилаи пой маро кибланамо шуд [J4, c. J32].
«Дандон» ба «жола»:
Рехт дандон зи да^ан, рафт цавонй бар бод,
аз ин жола, ки дар мазраи бахтам афтод [J, c. J28].
Мисолхои зикршуда далели бориз бар онанд, ки сифати мумтози ашъори Fанй дар истифодаи санъати ташбех низ тачассум ёфтааст. Шоир дар баёни мазмунхои гуногун аз ин санъат суд чуста, муваффак бар он шудааст, ки ашъорашро бо ин санъат тазйин намояд ва ташбехоти тозаи шоиронаеро ба зухур расонад.
Истиора низ дар ашъори Fании ^шмирй, чун шуарои дигари сабки хиндй чои намоён дорад. Бояд гуфт, ки истиора аз аркони мухимми хунарии шуарои ин ахд махсуб мешавад. Дар эчодиёти Fанй xоссатан изофоти ташбехй ва истиорй фаровон истифода шудааст. Чанд намунае, ки дар зер зикр xохем намуд, далел бар он аст, ки шоир дар корбурди муваффаконаи ин санъат махорати баланд зохир намудааст. Аз чумла, дар ин байти Fанй вожаи «сабзxатон» истиораи гyлрyxон, махбубонест, ки бар вачхи назокати чавонии эшон соxта шудааст:
Согар задани caбзхamон бе мазае не Сахбокашии ришcaфедон намакин а£т [J, c. 32].
Изофоти ташбехй ва истиорй, ба монанди "панчаи xyршед", "пои xам ва дасти сабу", "зонуи фикр", "заxми най", "даxани сузан", "остини инкилоб", "ангушти xайрат", "рyxсори шамъ", "гулуи шиша", "абри дида", "оташи саxбо", "оиинаи об", "барки оx", "пунбаи гафлат", "танури фалак", "тири мижгон", "теги гиребон", "xyми афлок", "xоби марг", "сyбxи абад", "Fyнчаи xотир", "гули оташ", "гули шамъ", "гилеми баxт" ва "мисраи абру" намунахои дигаре мебошанд, ки дар сурудаи Fанй чилвахои хунарй касб намудаанд. Барои намуна абётеро ин чо зикр мекунем, ки шоир аз ин рох дар бунёди хунарваронаи гунахои тозаи ин навъи санъат накши пуртаъсире гузоштааст: Зонуи фикр:
Цомам ба гайри коcaи зонуи фикр не Бошад хaëли тоза шароби кухан маро [J, c. 90].
Абри дида:
Ба гулшан бе ту абри дидаи мо рехт бороне, Ки гардид ошëни андалебон чашми гирëне [J, c.2J8].
Мисолхои зикршуда барои тасаввуроти комилтар хосил намудан рочеъ ба услуби адабй-бадеии Fании ^шмирй кумак менамоянд ва дигарбора собит месозанд, ки шоир махорати баланди хунарии xешро дар офаридани истиороти тозаи шоирона зохир намудааст.
Талмех низ аз зумраи саноеъи мустаъмал дар ашъори Fанй махсуб мешавад. Шоир барои ифодаи андешахои xеш ва ороиши каломаш ручуъ ба киссаву ривоёт ва устурахои кадимию вокеъоти таъриxй намуда, шеърро бо намаки талмех xyшмаза соxтааст. Зикри чанд намуна мохияти корбасти ин санъатро дар шеъри Fанй мyшаxxас xохад намуд.
Барои баёни мазмунхои ирфонй ва ичтимоию аxлокй Fанй гохе ба киссаи Сулаймон (а) ва мур ишора кардааст. Аз чумла, дар байти зер шоир гадоро ба Сулаймон (а) ва мур ва макоми у (санги осиё)-ро ба таxти Сулаймон монанд мекунад:
Гадо чун е'фт рузй, хешро донад Сулаймоне, Барои мур caнги ои тахти равон бошад [J, c.J29].
Дар мисраи дувум, хамчунин «барои мур санги осиё таxти равон бошад» бар вачхи тамсили мисраи аввал омадааст. косили сyxан он аст, ки барои мур санги осиё давлат аст, чунки аз санги осиё рузии вай ба даст xохад омад. Бар ин вачх, хангоми орд намудани гандум бокимондахояш бар замин мерезанд ва мурча аз он ризки xешро дарёфт мекунад. Ба ибораи дигар, таxти равон, яъне давлату дороии мур аз хамин санги осиёст.Саргузашти Исо (а) мулаккаб ба "Масех" ва дами пурэъчози y дар осори Fанй дар нигоштахои Fанй аз талмехоти мустаъмал махсуб мешавад ва бо тасвиру мазмунхои зиёд инъикос ёфтааст. Худованд ба Исо (а) кудрати зиёде дода буд, мисли зинда гардонидани чисми мурда, ба шароб мубаддал кардани об, шифо баxшидан ба курону беморон ва f. Шоир дар осори xyд андешахои борикеро перомуни сузани Исо (а), ки дар адаби форсй-точикй ба мафхуми як навъ тааллук ва вобастагй маъруф аст, таваллуди Исо (а), такаллум дар гахвора, моидаи осмонй, мyрFи Исо (а), рангрезии Исо (а), сузани Исо (а) ва олами тачарруд,
ки аз саргузашти Исо (а) падид омадаанд ва f. иброз намудааст. Шоир бештар ба дами Исо (а) таваччух дорад, ки эъчози он мучиби зинда гаштани мурдахо мебошад: Дами буридани сар шамъ мекунад равшан,
Ки хуштар аз дами Исо бувад дами шамшер [1,c.167J.
***
Дами цонбахши y то ранги хайрат рехт дар олам,
Зимехр оина дар пеши нафас дидам Масехоро [ 1,c.59J.
***
Чу истеъдод набвад, кор аз эъцоз накшояд,
Масехо кай тавонад кард равшан чашми сузанро! [1, c.64J.
Як xyсyсияти мухимми талмехоти ашъори Fанй дар он зухур менамояд, ки ба василаи ин санъат бештар во;еаву ходисахо ба тафаккури шоир рох ёфта, табодули маънй мекунанд, аз асли ;исса андак берун рафта, ба чузъи тафаккури шоир бадал мешаванд. Шоир ба ин васила назари xешро зимни талмехот иброз менамояд. Масалан:
Пеши лаби ёр, ки цонпарвар аст,
Х,ар кй занад дам зи Масехо, хар аст [1, c. 98J.
Маънй он аст, ки бахри ;иёси лаби маъшу;и ха;и;й аз Масехо дам задан камоли а;л нест. Вале аз Масехо дам задан - киноя аз чонбаxшию эъчози он манзур аст, ки дар мисраи аввал корбасти лаби ёр ин амрро тасди; менамояд.
Намунахои ин гуна ашъорро, ки бо истифодаи устодонаи санъати бадеии талмех суруда шудаанд, зиёд метавон зикр намуд. Fанй дар ашъори xyд аз талмех фаровон истифода намудааст. Аз чумла, дар осори шоир аз талмехи Бесутун, Ч,амшед, Ч,оми Ч,ам, Ширин, Зyлайxо, Лайлй, Сикандар, Мачнун, Фарходи Кухкан, ФаFфyр, Фалотун, Одам (а), Сулаймон (а), Масехо (а), Яъ;уб (а), Юсуф (а), Мусо (а), Мустафо, Хизр, Корун, Мансури Халлоч, Каъба, Канъон, Карбало, Тур, Эрон, Миср ва f. зиёд истифода бурдааст, ки ба ашъораш Fановати маънавй баxшидааст.
Аз чумла, дар байти зер ишора ба ;иссаи аз бихишт берун шудани хазрати Одам (а) шудааст ва шоир ба чуз корбурди санъати талмех бо истифода аз санъати ташxис гандумро ;обили xандидан тасвир мекунад, ки гуё ба холи Одам (а) меxандад:
Гандум аз бахри тамаъ ханда бар Одам дорад, Ё Раб, ин дар ба цахон бар рухи кас боз мабод! [1, c.134J.
Дар байти дигар шоир ишора ба ;иссаи Корун дорад, ки моли фаровон дошту харису баxил буд ва дасти xайре надошт. Ба амри Худованд замин уро бо тамоми сарвату дороияш ба коми xyд кашид. Хдмин ба зери замин фуру рафтани Корунро шоир сабабе пайдо кардааст ва он гуё ин будааст, ки Корун, азбаски бисёр хариси сарвату мол буд, хеч ;онеъ ашу два барои он зери замин рафт, ки дирамхо (пулакхо)-и пушти мохиро низ бардорад, яъне, моли xyд кунад. Мувофи;и бовари гузаштагон замин дар шоxи гов, гов дар пушти мохй ва мохй дар об ;арор дорад: Цорун тахи хок рафт аз т$ли амал, То бардорад дирам зи пушти мохй [ 1, c.242J.
Достони Хизр (а) дар ашъори Fании Кашмирй ба муносибатхои гуногун истифода шудааст: ишора аз xатти сабз, ки далели чавонй ва ривочу тара;;иёти умр мебошад, зеро мутоби;и ривоёт Хизр хар кучо ;адам мегузорад, замин дар зери пой ё дар атрофи y сабзу xyррам мешавад; оби Хизр, обе, ки ба маънии оби зиндагй, чашмаи афсонавиест, ки гуё дар мамлакати зулумот во;еъ буда, нушидани он умри човид мебаxшидааст ва гуё танхо Хизр (а) ба он рох ёфта, ба нушидани он ноил гардид ва човидона шуд; рохнамои дарёхо ва хар касе ки дар дарё рох гум кунад, уро рох намояд:
Чун кцбланамо Хизри ра^и а^ли ца^он бош, Саргашта худу рохнамои дигарон бош. Дар ро^и фано %оцати х;амрох;и дигар нест, Чун шамъ паси цофилаи ашк равон бош [1,c.177J.
Fанй дар ашъори xyд аз ;иссаи Юсуф (а), ки дар «Куръон» асосан барои ифодаи таълимоти аxло;й ва тал;ини сабр, ;уввати имон, иш;и илохй, пархезгорй, та;во, авф, не^охй ва дигар xислатхои хамида xидмат намудааст, истифода бурда, муваффа; бар он шудааст, ки аз ;иссаи мазкур мохирона истифода барад ва xислатхои хамидаи инсониро хунармандона таблюу ташви; намояд. Дар осори xyд шоир дар чох будани Юсуф(а)-ро барои ифодаи сабру начот, озмоиши ирода, пушаймонй аз амали носавоб, накухиши ночавонмардй, рашку хасад, xиёнатy тухмат истифода бурдааст. Лавхаи аз фиро;и Юсуф (а) нобино шудани Яъ;уб (а), буи пирохан ёфтани Яъ;уб (а), ки дигарон онро наёфтанд ва нихоят ба Юсуф (а) расидани Яъ;уб(а)-ро Fанй барои
70
талкини сабру шикебой ва анчоми шодиовари он, таъкиди казову кадар, рамзи сапедаи умед ва муждаи некй истифода намудааст. Хдмчунин, шоир зебоии Юсуфу (а) чазабаи ишки Зyлайxо, лавхаи даридани пирохани Юсуф (а) ва гавхари максуд ба каф овардани Зyлайxоро шоир барои тачаллии ишки аб адй омили маънигузорй карор додааст:
Аз хицлатируи оташинат Юcуф, То об нашуд, бурун нaëмaд аз чох [J, c. 242]. Хизоби муи Зулайхо магар кунад Юcуф, Ки бурдаа^ më^fi зи дидаи Яъцуб [J, c. 93].
Аз намунахои дар боло зикршуда равшан аст, ки Fанй ба Куръони азимушшаън таваччухи зиёд дошт ва маншаъу маъxази андешахои xешро аз ин китоби мукаддаси осмонй ва аходиси набавй гирифтааст. Дар ашъори y FOяхои баланд ва маънихои бикри зиёд аз Куръон мазмунан иктибос шудаанд. Дар шеъри Fанй чилваи мазмунхои асотири кухани форсй низ ба назар мерасад. Аз ин xотир метавон гуфт, ки y бо он эхтироме, ки ба гузаштаи xеш ва мардуми форсизабон дорад, дар ашъораш киссаву устурахои форсиро ба кор гирифта, маънихои зебо ва нотакрор офаридааст. Ба ин маънй, чое киссаи Заххок ва морони уро ба кор гирифта, ба василаи он маънихои xосси xyдро офаридааст. Аз чумла:
Магзи caрхо мехурад чун мори Заххок аз цафо Жожхоро гар забон оранд берун аз цафо [J, c. 25J]. Саркаш аз caркaшии хеш бувад дар озор, Мори Заххок, ки гуяндраги гардан буд [J, c.2J4].
Дар байти зер манзури шоир он аст, ки бар вачхи тани Заххок чандин сар аз тан чудо шуд, вале киссаи морхои y, ки шухрати зиёд доранд, афсонае беш нест:
Тани Заххок кашид аз раги гардан озор, Цимаи мор, ки машхур шуд, aфcонa шумор [J,c. J68].
Ба Fайр аз ин, шоир чавхари бисёре аз афсонаву ривоятхо, достону вокеъоти таъртай ва шаxсиятхои таъртай гирифта, ба эчодиёти xyд тобишхои маънавии талмехй додааст.
Бувад равшандилонро ицтиноб аз неъмати шохон, Барад оина дар базми Сикандар обу нон аз худ [J,c.J40].
Fании ^шмирй дар кисмати Fазалиёти орифонаи xyд аз Мансури Халлоч ёд кардааст, ки бетараф набудани адибро нисбат ба акидахои ин суфии карнхои 1Х-Х нишон медихад:
Мажур бор ба^ зи дутву дор монд, Парвоз кард гул зи гулжтону хор монд [J, c. J39].
Ишорат ба подшохи асотирии Эрон - Ч,амшед, ки пайдоиши май ба замони y марбут мешавад, низ дар ашъори Fанй ба назар мерасад:
Fанй, ^гар ба каф Цамшед пеши майфуруш омад, Ки шояд дар бахои бода гирад мулки дужро [J,c.59].
Офаридани маънихои тоза дар сурудахои Fанй ба хунари с^анварии шоир таъкид меварзад ва ба субут мерасонад, ки барxyрдор будани y аз талмехот каломашро чаззоб ва шоирона гардонидааст. Дар байти поин чанд санъати шеърй ба кор рафтааст. Ин чо таносуби сyxан, ташxис ва тазод мyшаxxас аст. Шоир чонро сохиби шаxсият тасаввур менамояд, ки кобили харакат кардан аст, вале азбаски саxт заифу нотавон аст, наметавонад ба суи лаб харакат кунад. Ин чост, ки шоир лутфи зебоеро ба кор мебарад ва мегуяд, ки сабаби зинда мондани мо, яъне, намурдани мо ин аст, ки чони мо аз заъф наметавонад ба лаб бирасад:
Цон ба лаб аз заъф натвонад ра^д, Ман ба зури нотавонй зиндаам [J, c. J98].
Дар байти зер аз чанд чихат зебоиро мебинем: таносуби калом, ташxис, ихом ва оханги зебои доxилии шеър. ^рбурди калимахои мутаносиби «сyрxрyй», «ранг» ва «рангин» ва хамохангии «парад» ва «барад» байтро аз чанд чихат xyшоханг кардааст. Зебоии дигар ин аст, ки таркиби «парад рангам»-ро ба ду маънй метавон фахмид: 1. ^мрангу беранг шудан; 2. Хдйратзада шудан. Ва тавоноии шоир бештар дар хамин маврид зухур кардааст, ки як таъбирро тавонистааст ба ду маънй ба кор барад:
Ба базми нукmacaнцон cурхрyй аз cухaн дорам,
Парад рангам, агар дузде барад мазмуни рангинам [J, c. 2J0].
Байти поин низ намунаи лутфи зебои шоирона аст. Ин чо калимаи «пур» дар xар ду маврид ба маънии "саршор" ва "мамлу" ба кор рафтааст ва xам дар мисраи дувум дар иртибот бо мисраи аввал метавонад ба маънии «пур аз гам» xам бошад:
Чун о^ин хамеша цабинам зи чин пур а£т,
71
Яъне, дилам зи дасти ту, эй нозанин, пур аст [ 1, с. 99].
Дар байти зер калимахои «шакар об» ва «шакароб» (ранчиши зудгузар) мутачонис шудаанд: Шуд шакар об зи шарми сухани ширинам, Гар миёни ману тути шакароб аст, бацост [ 1, с.100]. Дар байти поин шоир чойгохи ноларо ки лаб аст, ба чашм нисбат медихад ва дар ин маврид ба суроххои най ишора дорад, ки намунаи истифодаи хунармандонаи санъати хиссомезист:
Мутриб, гар орзуи ту фарёди мо бувад, Монанди най ба дида фигон мекунем мо [1,с.67]. Хдмин тарщ, дар ашъори Fанй мо ба чилваи мачмуи санъатхои маънавию лафзй дучор меоем. Аз намунахое, ки дар боло зикр шуд, равшан аст, ки Fании Кашмирй на танхо бо мухассаноти диктату рик;к;ати маонии худ, фикри варзида ва тарзу оханг шеъри форсиро равнак;и хосса бахшид, балки дар истифодаи хунармандонаи саноеъи бадей эхтимоми зиёд варзида, барои табйини маъной ва лафзй пайдо намудани сухани худ аз навъхои гуногуни он, хоссатан ихому тамсил мохирона корбаст намуд, ки хамагй нуфузи арзишхои хунарии каломи шоирро ифода мекунанд. Бояд таъкид намуд, ки тахкики мероси адабй ва макоми у дар таърихи адабиёти форсй-точикй бештару пештар имкон фарохам меоварад, ки накши барчастаи ин суханвари нодирагуфтор дар ташаккули адабиёти форсизабони Х,индустон мукаррар карда шавад. Бешак, азамати шоирии Fанй ба хар давру замон тобандаву поянда хохад буд. Чунонки худи шоир гуфтааст:
Машхур дар саводи ца^он аз сухан шудем, Х,амчун цалам сафар ба забон мекунем мо [1,с.67]. ПАЙНАВИШТ:
1. Fании, Кашмирй, Мухаммадтохир. Девони Fанй / Мукаддима, тасхех ва хавошй аз Алй Ч,аводи Зайдй/ F.Кашмирй. - Сринагар, 1964. - 259 с.
2. Зайдй, Алй Ч,авод. Мукаддима. - Девони Ганй/А.Зайдй.-Сринагар, 1964. - С. 5-52 (аз забони урду).
3. Ирфонй, Хоча Абдулхамид. Эрони сагир ё тазкираи шуарои порсизабони Кашмир/И.Хоча.-Техрон, 1335. - 190 с.
4. Кадканй, Мухаммадризо Шафей. Сувари хаёл/М.Шафей. - Техрон, 1366.
5. ^удратуллохи, Гупомуй, Мухаммад. Натоич-ул-афкор/^.Гупомуй. - Техрон, 1336.
6. Нуъмонй, Шиблй. Шеър-ул-Ачам ё таърихи шуаро ва адабиёти Эрон: Тарчумаи Сайид Мухаммадтакй Фахр Доии Гелонй. - Ч,илди 3. - Техрон, 1368. - 204 с.
7. Сархуш, Мухаммадафзал. Каламот-уш-шуаро / Тасхехи Алиризо Казва/С.Мухаммадафзал.-Техрон: Китобхона, музей ва Маркази асноди Мачлиси Шурои исломй, 1389. - 312 с.
8. Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон. - Ч,илди 5, бахши 2. - Техрон, 1373. - Чопи хафтум. - С. 635-1420.
9. Сикари Кокуравй, Муншй Ахмадхусайн. Тури маъно. - Дехлй, 2007. - 493 с.
10.Хушгу, Биндробин Дос. Сафинаи Хушгу (дафтари солис). - Патна, 1959. - 400 с.
11.Юсуфй, Гуломхусайн. Тасвири шоирони риё дар назари Соиб^.Юсуфй. - Соиб ва сабки хиндй дар густураи тахкикоти адабй. - Техрон, 1371. - С.311-335.
REFERENCES:
1.Gani Kashmiri, Mukhammadtohir. Devon of Gani / Introduction, corrected and footnoted by Alй Javodi Zayd^ - Srinagar, 1964. - 259 p.
2.Zaid, Ali Yeavod. Introduction. — Devon of Gani. - Srinagar, 1964. - P.5-52 (from Urdu).
3.Irfoni, Khova Abdulhamid. A Little Iron or Anthology of Persian Poets of Kashmir. - Tehran, 1335. -190 p.
4.Kadkan', Mu'ammadrizo Shafe'. Suvari Khayol (Pictures of Dream). - Tehran, 1366.
5.Qudratullo Gupomoi, Muhammad. Natoij-ul-afkor (The Results afkor). - Tehran, 1336.
6.Numon, Shibli. She'r-ul-Ajam yo ta'rikhi shuaro va adabiyoti Iron (under the translation of Sayyid Muhammadtaqi Fakhr iddini Gelonй. - Volume 3. - Tehran, 1368. - 204 p.
7.Sarkhush, Muhammadafzal. Kalamot-ush-shuaro / under the editorship of Alirizo Kazva. - Tehran:
Kitobkhona, Museum of Markazi asnodi Majlisi Shuroi islomi, 1389. - 312 p. 8.Safo,Zabehullo.History of Literature in Iran.-V.5,Part 2.-Tehran,1373.-the seventh edition.-P.635-1420.
9.Sikari Kokurawi, Munshi Ahmadhusayn. Turi ma'no. - Dehli, 2007. - 493 p.
10.Khushgu, Bindrobin Dos. Safinai Khushgu (Daftari Solis). - Patna, 1959. - 400 p.
11.Yusuf, Gulomhusayn. Tasviri shoroni riyo dar nazari Soib. - Soib va sabki Hindi dar gusturai tahqiqoti adabi (Soib and hundi style in litrary research0. - Tehron, 1371. - P.311-335.
