Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК'

БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
48
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Вестник науки
Область наук
Ключевые слова
қОБИЛИЯТ / ИЖОДКОРЛИК / ТАШқИ МУҲИТ / ГЕНЕТИК БОғЛАНИШЛАР

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Разоқов Б.Х., Рахимов Б.Х.

Ушбу мақолада қандай кўникмалар, ижодий қобилиятларни шакллантириш, уларнинг бўлажак технологик таълим ўқитувчиларининг касбий фазилатларини шакллантиришдаги аҳамияти муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CREATIVITY IN FORMING PROFESSIONAL SKILLS IN FUTURE TEACHERS OF TECHNOLOGICAL EDUCATION

This article discusses what skills are, the formation of creative abilities, their importance in the formation of professional qualities of future teachers of technological education.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК»

УДК 37

Разоков Б.Х.

Фаргона давлат университети, укитувчи (Узбекистан, г. Фергана)

Рахимов Б.Х.

Гулистон давлат университети, профессор (Узбекистан, г. Гулистан)

БУЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ УЦИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК

Хулоса: ушбу мацолада цандай куникмалар, ижодий цобилиятларни шакллантириш, уларнинг булажак технологик таълим уцитувчиларининг касбий фазилатларини шакллантиришдаги ауамияти мууокама цилинади.

Калит сузлар: цобилият, ижодкорлик, ташци мууит, генетик богланишлар, "уцитувчи аввало". "Уцитувчилар сони"Халц хунармандчилиги.

Инсонда муайян креативлик кобилиятининг шаклланишида ташки мухит ва ирсий муносабатлар маълум даражада роль уйнашига одамлар кадимдаёк эътибор беришган. Кадимги Спарта кулдорлик давлатида шу давлат учун макбул шакллар яратишга харакат килганлар, бирок тарихдан маълумки, бу тадбир ачинарли ахволга олиб келди.

Креативлик кобилиятининг шаклланишида ирсий конуниятларнинг мазмун-мохияти хакида гапирар эканмиз, генетик (генетика-хайвон ва усимликлар ирсиёти, унинг узгарувчанлиги хакидаги фан) ижтимоий шароитга ахамияти катта. "Киши,-ижтимоий организм, демак, у ижтимоий мухитсиз яшай олмайди".

Бизнингча, миллий хунармандчилик ишлари буйича креативлик -укувчиларнинг ижодкорлик кобилиятларини очиб беришда хар бир укувчининг диккатини янада оширувчи хар бир ишнинг узига хослиги, яратувчанлигини, мустакил фикрлашини, табиат гузалликларига янгилик киритиб, янада жозибадор накшлар, ижод намуналарини ишлаб чикишга амалда тадбик этиш хисобланади.

Шу уринда уз замонасининг етук олими, жуда куп тилларни билган, файласуф, математик ва шифокор Шаркда "Муаллими аввал" ("Биринчи муаллим") унвонини олган Аристотелдан кейин "Муаллими сони" ("Иккинчи муаллим") деган ном олган Абу Наср Форобийнинг ёзган асарларидаги фикрлари бутун жахон халклари, жумладан Шарк ва Урта Осиё халкларининг инсон камолоти хакидаги педагогик назариясининг юзага келиши ва ривожланишидаги роли бенихоя катталигини алохида таъкидлашга эхтиёж сезилади. У кобилиятнинг мохиятини "...инсонга унинг уз олдига куйган максадларини амалга оширишига халакит берувчи кобилиятлари ва урганган ихтиёрий харакатлари инсон ёмонлиги ва аксинча, инсонга унинг уз олдига куйган максадларини амалга оширишига ёрдам берувчи кобилиятлари ва урганган ихтиёрий харакатлари инсон яхшилигидир", деб изохлайди. Шунингдек, у инсон кобилиятнинг ахамиятини "Инсон хаётининг олий максади хам бахт-саодатга эришувдан иборат. Инсоннинг бахтли булиши эса унинг кобилияти ва иродасига боглик. Инсон юксак камолотга эришув йулида харакат килгандек, аклий билишга хам харакат килса, хеч шубхасиз, узи интилаётган сунгги даражадаги бахт-саодатга эришади" дея эътироф этади.

Форобий тугма мутлак гоялар ва дахолик кобилиятларни тан олмайди. Аммо тугма фазилатлар фикрий фазилатга буйсуниши керак. Инсоннинг касб-хунар ва санъатдаги фазилати тугма эмас. "Агар касб-хунар фазилати тугма булганда, подшохлар хам узлари истаб ва харакат килиб эмас, балки подшохлик уларга факат табиий равишда муяссар булган, табиат талаб килган табиий бир мажбурият булиб колар эди".

Касб-хунар фазилати тугма булмас экан, "халкдар ва шахар ахлларидахлок, одоб, расм-русум, касб-хунар, одат ва иродани хосил килиш учун инсондан зур куч ва кудрат талаб килинади. Бу икки йул билан яъни таълим ва тарбия билан килинади. Таълим деган суз халкдар ва шахарликлар уртасида амалий фазилатни бирлаштириш, тарбия эса шу халклар уртасидаги тугма фазилат ва амалий касб-хунар фазилатларини бирлаштириш деган суз". "Таълим,- дея у сузини давом эттириб, - факат суз ва ургатиш билангина булади. Тарбия эса амалий иш, тажриба билан, ... касб-хунарга берилган. булиши, урганиши" . Бу ишни устозлар ва мураббийлар бажарадилар, дейди .

Бирок мутлако креативлик кобилиятисиз, истеъдодсиз (рухий ва физиологик жихатдан нормал кишилар назарда тутиляпти, албатта) ва хаддан ташкари креативлик кобилиятли инсон хам йук. Х,ар бир шахс муайян кобилиятга маълум даражада мойил булади. Бундай кобилиятлар кулай ижтимоий шароитлар мавжудлигидагина имкониятдан креатив вокеликка айланиши мумкин.

Креативлик кобилияти муайян генетик имкониятнинг ижтимоий ва тарихий шароитлар билан узаро мукаррар ва мураккаб таъсири оркалигина вужудга келади.

Буларнинг хаммаси ижтимоий муносабатлар билан боглик мухит ва таълим-тарбия махсули булмиш инсон фаолияти мохиятидан ажралмас, унинг меъёрий-ижодкорлик мехнати самараси билан изохланади.

Муайян креативлик кобилиятининг "нишоналари" хар бир кишида бор, бирок уларнинг ривожланиши ижтимоий ишлаб чикаришнинг муайян шароитларида таркиб топган ижодкорлик мехнатига боглик.

^обилиятларнинг ижтимоий шаклланиши баркарорлик ва узгарувчанлик узаро таъсирининг жуда мураккаб жараёни. Ушбу муаммони хал этиш диалектикаси мазкур жараёнда ижтимоий ва генетик ходисаларнинг диалектик узаро таъсирини эътироф этишни талаб килади. Баркарорлик ва узгарувчанлик имконият ва вокелик жараёнларининг узаро таъсирини назарда тутади.

Ижтимоий омил муайян креативлик кобилияти наслий "нишоналари"нинг шаклланиши хамда намоён булиши учун зарур ва асосий шароит хисобланади. Имконият тарзидаги ирсий "нишоналар" факат ижтимоий омиллар оркалигина вокеликка айланиши мумкин .

Генларнинг муайян уйгунлашувидан хосил буладиган наслий "нишоналар" ижтимоий шароитлардан ташкарида, курук, мавхум ё юзаки имкониятдангина иборат булиб колади. Бирок муайян кобилятнинг маълум наслий "нишоналари" объектив булиши лозим, чунки хар кандай макбул ижтимоий шароитда хам йукдан хеч нима бор булмайди. Дархакикат, масалан, кобилиятсиз хунармандга ижтимоий жихатдан рисоладагидек шароит яратиб берган билан, у буюк ижодкор булиш у ёкда турсин, хатто унинг якинига хам йулай олмайди.

Укувчиларнинг миллий хунармандчилик буйича креативлик кобилиятларини ривожлантириш технологиясида узига хос мураккабликлар мавжуд. Чунки технология фани укитувчисининг педагогик фаолиятида халк хунармандчилиги технологияси ва таълим технологияси ягона тизимни ташкил этади. Бирок уларнинг орасидаги узаро рационал (мувофик) алокадорлик, яъни укувчиларни бутун укув фаолияти давомида тегишли синфларда креативлик (яратувчан ижодкорлик)ка тайёрлаш (шакллантириш, ривожлантириш ва такомиллаштириш) масалаларига мажмуавий ёндашув масаласига хозиргача деярли эътибор берилмаяпти. Натижада, укувчиларнинг креативлик кобилияти ва педагог (укитувчи) ларнинг касбий фаолияти мутаносиблиги мезони ва жараёни орасида узилишлар руй бермокда.

"Креативлик" тушунчаси барча холларда у ёки бу жихатдан теварак атрофни ураб турган холат, вокеа ёки ходисалар мохиятини окилона урганиб, унинг ижобий томонларини очиб бериб, жамиятнинг истикболли келажагига йуналтиришдан иборат.

Бу муаммонинг ижобий ечими укувчиларнинг миллий хунармандчилик буйича креативлик кобилиятини ривожлантириш технологияси предмети, таркиби, максади, вазифаларини тугри шакллантиришга боглик.

Юкоридаги фикрлар ижодкорлик жараёни тахлили унинг предмети, таркиби, максади ва вазифалари хам тарихий-ижтимоий тараккиёт махсули эканлигидан далолат беради. Бу маълумотлар умумий холдаги ижодкорлик (бадиий, илмий, техникавий, маънавий, фалсафий ва хокозо)нинг мохиятини аниклаб олишга ёрдам беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

Razzokov B.H., Mutalipov R.R. Professional orientation of students based on the national program. ISSN 2308-4804. Science and world. 2021. № 11 (99), 62-64. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. Инновацион таълим технологиялари /Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. - Т.: "Сано стандарт" нашриёти, 2015. - 81-б. Толипов У., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбикий асослари. -Т.: Фан, 2006.

Razokov B.Kh.

Ferghana State University, Lecturer (Uzbekistan, Fergana)

Raximov B.X.

Gulistan State University, Professor (Uzbekistan, Gulistan)

CREATIVITY IN FORMING PROFESSIONAL SKILLS IN FUTURE TEACHERS OF TECHNOLOGICAL EDUCATION

Abstract: this article discusses what skills are, the formation of creative abilities, their importance in the formation ofprofessional qualities of future teachers of technological education.

Keywords: ability, creativity, external environment, genetic connections, teacher first, Number of teachers, Folk craft.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.