Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК МУТАХАССИСЛАРДА КАСБИЙ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ'

БЎЛАЖАК МУТАХАССИСЛАРДА КАСБИЙ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
24
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
касбий-билиш компетенцияси / мустақил билиш / билиш фаоллиги / ўз-ўзини ривожлантириш / мустақил таълим / метод / таълим / дарс / билим олиш / шахсий хусусият

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тўйчиева Гулҳаё Мухаммадаминовна

ушбу мақолада замонавий таълим жараёнида бўлажак мутахассисларда касбий-билиш компетенциясини ОТМда талабаларнинг касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш, уларнинг билим олиш фаолиятини мустақил амалга ошириш, билиш фаоллигининг ўсишига, ўзўзини ривожлантиришга, мустақил таълимга ёрдам берувчи фаолиятни шакллантиришнинг педагогик шарт-шароитлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК МУТАХАССИСЛАРДА КАСБИЙ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ»

БУЛАЖАК МУТАХАССИСЛАРДА КАСБИЙ-БИЛИШ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК

ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

Туйчиева Гулх^аё Мухаммадаминовна

Чирчиц давлат педагогика университети, мустацил-тадцицотчиси

Аннотация: ушбу мацолада замонавий таълим жараёнида булажак мутахассисларда касбий-билиш компетенциясини ОТМда талабаларнинг касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш, уларнинг билим олиш фаолиятини мустацил амалга ошириш, билиш фаоллигининг усишига, уз-узини ривожлантиришга, мустацил таълимга ёрдам берувчи фаолиятни шакллантиришнинг педагогик шарт-шароитлари ёритилган.

Таянч иборалар: касбий-билиш компетенцияси, мустацил билиш, билиш фаоллиги, уз-узини ривожлантириш, мустацил таълим, метод, таълим, дарс, билим олиш, шахсий хусусият.

Аннотация: в данной статье рассматриваются педагогические условия формирования профессионально-когнитивных компетенций у будущих специалистов в процессе современного образования, формирование профессионально-когнитивных компетенций студентов в вузе, самостоятельная реализация их познавательной деятельности, рост познавательной активности, формирование видов деятельности, способствующих саморазвитие, Независимое образование.

Основные фразы: профессионально-когнитивная компетентность, независимое познание, познавательная активность, саморазвитие, независимое образование, метод, образование, урок, приобретение знаний, личностная черта.

Abüract: this article discusses the pedagogical conditions for the formation of professional and cognitive competencies of future specialiüs in the process of modern education, the formation of professional and cognitive competencies of üudents at the university, the independent implementation of their cognitive activity, the growth of cognitive activity, the formation of activities that promote self-development, Independent education.

Key phrases: professional and cognitive competence, independent cognition, cognitive activity, self-development, independent education, method, education, lesson, knowledge acquisition, personality trait.

Замонавий таълим тизимининг энг асосий вазифаларидан булажак мутахассисларнинг касбий мах,оратини, уз-узини ривожлантириш, уз-узини такомиллаштиришни таъминловчи касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш х,исобланади.

Касбий-билиш компетенцияси - бу, билиш фаолиятининг куникма ва малакалар мажмуаси: шахсий фаолияти муваффакияти учун режалаштириш, тах,лил килиш,

- 366 -

рефлексия, уз-узини бахолаш механизмларини эгаллаш; ностандарт вазиятларда, муаммоларни эвристик методлар билан ечишда фаолият методларини эгаллаш; улчаш малакаларини эгаллаш, билишнинг статистик ва бошка методларидан фойдаланишдир [105].

Касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш функциялари куйидагилардан иборат:

Талабаларнинг билим олиш фаолиятини мустакил амалга ошириш, укув максадларини куйиш, уларга эришиш учун зарурий восита ва методларни топиш, улардан фойдаланиш, жараённи ва фаолият натижаларини назорат килиш хамда бахолаш имкониятларини таъминлаш;

узлуксиз таълимга тайёргарлиги асосида шахснинг гармоник ривожланиши учун ва уларни узи амалга ошириш учун шароит яратиш;

хар кандай предмет сохасида билимларни муваффакиятли узлаштириш, куникма, малака ва компетентлигиги шакллантиришни таъминлаш.

Таълим мазмунига куйилаётган замонавий талаблар хамда янгиланган таълим мазмунининг хаётда тулаконли урнини топиб, кутилган натижаларни бериши учун тажриба-синовдан утказилиши, унинг натижалари асосида такомиллаштирилиши, ундан кейингина амалиётга жорий этилиши максадга мувофик.

Касбий-билиш компетенцияларини шакллантиришда талабаларга индивидуал ёндашиш катта ахамиятга эга. Уни амалга оширишнинг воситаларидан бири бу, хар бир талабанинг шахсий хусусият ва имкониятларига караб таълим беришдир.

У билим ва куникмаларнинг хар бир талаба томонидан мустахкам узлаштирилишини таъминлашга, унинг билиш компетенциясини хамда билимни мустакил топа билишини шакллантиришга, бу билимни турли амалий масалаларни ечишда ижодий ишлата билишни ургатишга каратилган жараёни укув фаолиятида хал килувчи рол уйнайди.

Касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш куйидаги боскичларни уз ичига олади:

- талабаларни топшириклар мазмуни билан таништириш, уни бажариш буйича тушунча бериш, кичик гурухни шакллантириш;

- тасаввур килиш: талабанинг билиш хакидаги дастлабки тасаввурларини шакллантириш;

- эгаллаш: билимларни эгаллаш хамда мустахкамлаш жараёнини амалга ошириш;

- такомиллаштириш: талабаларнинг билиш компетенцияларини шакллантиришни амалга ошириш, билимларини чукурлаштириш, камчиликларни бартараф этиш;

- якуний: талабаларни мустакил иш бажаришга тайёрлаш ва билимларини шакллантиришни амалга ошириш.

Дарс жараёнида талабалар билиш фаолиятини бошкариш бир неча омилларга боFлик. Уларнинг энг асосийларидан бири укитувчи талабаларни уз фанига кизиктира олишидир. Бу ерда факат кизикишгина психик жараёнлар ва уларнинг идрок, диккат, хотира, тафаккур ва ирода каби функцияларига ижобий таъсир курсатади.

Укитувчи томонидан дарсда ва дарсдан ташкари вактларда талабанинг мустакил изланишга ва янги билимларни уз хохиши ва кизикишлари асосида урганишга, муаммоли жараёнларни узи хал этишга интиладиган ностандарт вазиятларни яратилиши керак.

Укув фаолиятида бир хил методда ахборотларга асосланган билим бериш яна бошка бир методда эса факат харакатлардан иборат билим бериш жараёни хам зерикишни, бефаркликни вужудга келтириши мукин.

Талабаларда фанни урганишга, узлаштиришга булган кизикишни шакллантиришда фанларни урганишнинг зарурлиги, инсон хаётида катта ахамиятга эгалига ва уз олдига куйган максадларга эришиш учун билим олиш кераклигини талабаларга тушунтириш мухим жараён хисобланади.

Урганилаётган мавзу олдинги урганилган билимлар билан хамда талабанинг кундалик фаолияти, яшаш тарзи билан алокадорликда боFлаб тушунтирилса, бу жараён шунчалик талабаларга кизикарлирок булади.

Укув материалини талабаларни кизиктирадиган нарсалар билан боFлаб тушунтириш хам, уларни дарсга кизиктиришда мухим рол уйнайди.

Талабаларни бажарган ишларини тез-тез назорат килиш билан бирга нафакат качиликларини балки талабанинг ютуFларини айтиб раFбатлантириш хам талабаларнинг укув-билиш компетецияларини оширади ва фанга булган кизикишини янада уЙFOтади.

Дарсда мустакил ишларнинг амалга оширилиши талабанинг эркинлигини таъминлайди, ишчанлик кобилиятини оширади, диккатини жамлай олиш кобилиятини тарбиялайди, хулкини яхшилайди. Мустакил ишлар жараёнида талаба мустакил уйлашга урганади. Мустакил уйлашга урганган талабалар узлари билимларни мустакил тарзда эгаллаши хамда муаммоларни тахлил кила олиши мумкин.

Шунинг учун ОТМларда талабаларнинг мустакил фикрлаш операциялари (тахлил килиш, солиштириш, умумлаштириш, классификациялаш ва б.к)ни шакллантириш;

уларнинг билиш фаолиятига кизикишларини;

талабанинг максадга эришишда фаоллиги, мустакиллиги, тиришкоклигини стимуллаштириш;

фанлар буйича узлаштиришларини мунтазам назорат килиш; дарсларда талабалар мустакил ишлари элементларини кенг жорий этиш билан укитиш методларини хилма-хиллиги;

талабаларнинг билим, куникма ва малакаларини бахолаш шаклини такомиллаштириш;

уларга индивидуал ёндашувни амалга ошириш бугунги куннинг долзарб вазифаларидир.

Шу билан бирга, ОТМ талабаси касбий-билиш компетенцияларини шакллантиришга фундамент булувчи таркибий фикрлаш операциялари (таърифлаш, тахлил килиш, таккослаш, умумлаштириш, хулоса чикариш ва б.к) ни узлаштиради:

таърифлаш - тушунчанинг ахамиятини аниклайди, асосини топади, бу тушунчани бошка тушунчалардан фаркини курсатади, таърифлаш режасини айтади;

тахлил килиш - объектни, тахлил килишдан кузланган максадни аниклайди, мухим кисмларга фикран ажратади, булаклар орасидаги боFланишларни курсатади, мантикий боFланишни аниклайди, солиштиради;

таккослаш - уларнинг ушларини топади, асосий белгиларини ажратиб олади, фаркли белгиларини топади;

умумлаштириш - максадни аниклайди, объектнинг асосийларини ажратиб олади, уларни таккослайди, умумлаштириш натижасида хулоса чикаради;

хулоса чикариш - ходисанинг юз бериш сабабини хамда унинг узига хослиги нимада эканлигини аниклайди, ходисанинг юз беришини текширади: ходиса хар доим такрорланиб турадими ёки бир марта кузатиладими, ходисанинг юз бериш сабаби кайсилар, берилган ходисанинг юз беришига сабаб булган факторларни бир тизимга келтиради.

Юкоридагиларга таянган хода, ОТМда талабаларнинг касбий-билиш компетенцияларини шакллантириш уларнинг мустакил билишларига, билиш фаоллигининг усишига, уз-узини ривожлантиришга, мустакил таълимга ёрдам берувчи фаолият (укув-бошкарув, укув-ахборот, укув-мантикий) методларини узлаштиришга имкон беради.

Демак, ОТМ талабаларида фаолиятнинг барча турлари - билиш доираларининг такомиллашишига таъсир курсатади, уз ечимларига нисбатан мустакиллик ва ташаббускорлик юзага келади, уз фикрини эркин баён этиш куникмалари ривожланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

1. Гуломов. Х.Р., Раимов К. ва бошкалар. Таълим-тарбия сифати ва кирралари. -Т.: «Фан ва технологиялар». 2004. Б. 9.

2. Тайлаков Н.И. Узлуксиз таълим тизими учун информатикадан укув адабиётлари янги авлодини яратишнинг илмий педагогик асослари. Монография. -Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат нашриёти, 2005. - 160 б.

3. Толипов У., Усмонбоева М. Педагогик технология: назария ва амалиёт. - Т.: «Фан», 2005. 206 б. 20.

4. Ernazarova G.O. The oretical basis of preparation of future teachers for professional pedagogical activity Academic Research in Educational Sciences, 3(1), 1057-1065. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2022-1-1057-1065

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.