Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК КАСБИЙ ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ'

БЎЛАЖАК КАСБИЙ ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
35
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / методика / компетенция / компетентлик моделлаштириш. / pedagogy / methodology / competence / competence modeling.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Z. Dadaboeva

Ушбу мақола Касбий талим ўқтувчиларини таёрлашнинг муҳим жиҳатларини ёритиб бериш, Компьютерда моделлаштиришга тайёрлаш, Касбий таълимга нисбатан “компетенция” ва “компетентлик” тушунчалари. Ушбу мақолада касб талим ўқтувчиларини таёргарлигини ривожлантириш босқичлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT ASPECTS OF THE PROCESS OF TRAINING FUTURE VOCATIONAL EDUCATION TEACHERS

This article highlights the important aspects of the training of Vocational Education Trainers, Computer Modeling Training, Concepts of "competence" and "competence" in relation to Vocational Education. This article describes the stages of development of training of vocational teachers.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК КАСБИЙ ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ЖИҲАТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БУЛАЖАК КАСБИЙ ТАЪЛИМ УЦИТУВЧИЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИНГ МУ^ИМ ЖЩАТЛАРИ Дадабоева З.М.

Андижон далват унверситети таянч доктранти https://doi org/10.5281/zenodo. 7479258 Аннотация. Ушбу мацола Касбий талим уцтувчиларини таёрлашнинг мущм жщатларини ёритиб бериш, Компьютерда моделлаштиришга тайёрлаш, Касбий таълимга нисбатан "компетенция" ва "компетентлик" тушунчалари. Ушбу мацолада касб талим уцтувчиларини таёргарлигини ривожлантириш босцичлари ёритилган.

Кириш сузлари: педагогика, методика, компетенция, компетентлик моделлаштириш.

ВАЖНЫЕ АСПЕКТЫ ПРОЦЕССА ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ ПЕДАГОГОВ

ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Аннотация. В данной статье освещаются важные аспекты подготовки тренеров профессионального образования, обучения компьютерному моделированию, понятия «компетентность» и «компетентность» применительно к профессиональному образованию. В данной статье описаны этапы развития подготовки педагогов профессионального образования.

Ключевые слова: педагогика, методология, компетентность, моделирование компетентности.

IMPORTANT ASPECTS OF THE PROCESS OF TRAINING FUTURE VOCATIONAL EDUCATION TEACHERS Abstract: This article highlights the important aspects of the training of Vocational Education Trainers, Computer Modeling Training, Concepts of "competence" and "competence" in relation to Vocational Education. This article describes the stages of development of training of vocational teachers.

Key words: pedagogy, methodology, competence, competence modeling.

Х,озирги вактда касбий таълим укитувчиларини касбий фаолияти ахборот ресурс хамда компьютер дастурлари ёрдамисиз амалга ошириб булмайди. Касбий таълим укитувчиларининг касбий киёфаси, унинг касбий-педагогик тайёргарлиги, олий таълим тизимида амалга оширилади. Булгуси педагогларнинг касбий-педагогик фаолиятини таълим муассасаларининг тизимли хамкорлигини амалга ошириш, масофавий таълим технологияларини жорий этиш шароитида самарали йулга куйиш укитиш жараёнида укитувчининг уз билим куникмаларини мунтазам ошириб боришга канчалик тайёр эканига, касбий фаолиятида ахборот технологияларидан фойдланиш кобилиятига, илм-фан, ишлаб чикариш сохалари хдмда касбий фаолият усуллари ва таркибини узгариб бориши билан ижтимоий онг ва муносабатларни кайта куришни такозо этувчи эхтиёжга богли;.

Компьютерда моделлаштиришга тайёрлаш буйича белгиланган максад ва вазифалар куйидагилардан иборат:

турли мураккабликдаги тизим ва обектларни компютерда моделлаштиришнинг асосий тушунчалари ва усуллари хакидаги назарий билимларни умумлаштириш ва чукурлаштириш;

2398

БС12МС2 ЛМТ> ШЖОУЯТЮЖ

ШТЕКМАТЮКАЬ 8С1ЕЭТ1Р1С ГОиККАЬ УОЬиМБ 1 К8иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК: 2181-3337

компьютер ёрдамида ахборотни такдим этиш, саклаш, кайта ишлаш ва узатиш асослари ва усулларини урганиш ва узлаштириш;

шахсий компьютерда ишлаш куникма ва малакаларини шакллантириш; ахборот ва телекоммуникация технологиялари билан ишлаш методларини узлаштириш;

касбий-укитувчиик фаолиятда янги ахборот технологияларидан фойдаланиш усуллари ва методларини урганиш ва ишлаб чикиш.

Касбий таълим укитувчиси фаолиятида компьютерда моделлаштириш касбий сохада амалга ошириладиган куйидаги ахборот билан ишлаш вазифаларини юклайди: 1. Укув жараёнини компьютерда моделлаштириш:

ахборот технологияларидан фойдаланган холда талабаларнинг индивидуал, мустакил ва укув-тадкикот ишларини ташкил этиш;

укув жараёнини йулга куйишда интерфаол технологиялар, кейс методи, мултимедиали укитиш каби компьютер технологияларидан фойдаланиш;

укув жараёни ва илмий-тадкикот ишларини бажаришда маълумотларни оператив тартибда туплаш, саклаш ва тизимлаштириш;

масофавий таълимни йулга куйишда ахборот-коммуникация технологиялари, интернет, ижтимоий ва ахборот тармокларидан фойдаланиш.

Жараён ва технологик тизимларни компьютерда моделлаштириш: технологик объект ва жараёнларни лойихалаш шунингдек оптималлаштиришда илмий-техник маълумотларни хамда бошка зарурий материалларни кидириш ва туплаш;

касбга оид муаммоларни хал килиш, тахлилий ва микдорий ечимларини топишда замонавий ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш;

технологик жараёнларни оптималлаштириш мобайнида 2 ёки 3 улчамли моделлаштириш тизимларидан фойдаланиш.

Ахборот билан ишлаш маданиятини ошириш билан таккослаганда, касбий таълим укитувчисини компютерда моделлаштиришга тайёрлаш тизими куйидаги боскичларни уз ичига олади:

1) ахборот (компьютер) саводхонлигини ошириш;

2) маълумотнинг ахамияти ва мазмуний таркибини узлаштириш;

3) маълумотларни такдим этиш куникмасини ривожлантириш;

4) ахборот билан ишлаш компетенцияларини шакллантириш [6, 4]. Компьютер саводхонлиги тушунчаси мазмуни сезиларли даражада фаркланади.

Бирок, барча назарий мунозараларга карамай, компьютер саводхонлиги тушунчаси мазмунини алгоритмлар ва хакикий дастурлаш тилини (курсини) урганишни уз ичига олади. Бундай курснинг узига хос хусусияти "фойдаланувчи" характерида эди. Бизнинг тушунишимизча, "Компьютер саводхонлигидан" кузланган асосий максад талабаларда матн тахрирлаш, электрон жадвал, дастурий воситалар, электрон такдимотлар, кидирув тизимларидан фойдаланишни назарда тутувчи компьютер технологияларидан малакали ва окилона фойдаланиш куникмаларини шакллантиришдан иборат. Маълумот ахамияти ва унинг мазмуний таркиби ахборот оламида кабул килинган тасдиклар, карашлар ва муносабатлар нуктаи назаридан шахсий ахамиятга эга уринишлар, ахборот билан ишлаш фаолияти ва ахборот билан узаро муносабатда булиш тушунилади. Укитувчиларнинг олдига куйган максади инсон табиатини, холатини (хусусияти, фазилати, хулк-атворини)

2399

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

узгартиришдан иборат. Масаланинг мухим жихати талабанинг информатика ва ахборот технология сохасида эгаллаган куникма даражаси эмас, балки шу сохаларда шу орттирилган куникма ахамияти, шахсий ва мазмунан йуналтирилганлиги саналади [2]. Бу талабаларнинг булажак касбий фаолиятида жараён ва объектларга оид маълумотларни топишга тайёрлиги хамда ахборот технологияларидан фойдаланиш асосида аник вазиятларни моделлаштириш усулларини таклиф килишнинг дидактик вазифаси сифатида каралади.

Рефлексия (уз рухий холати хакида фикр юритиш, хаёл килиш, уни тахлил килишга мойиллик) (лотинча рефлексио оркага кайтиш сузидан) куп асрлик тарихга эга булган фанлараро тушунча булиб, субъектнинг эътиборини узига ва онгига, хусусан, уз фаолияти натижаларига, шунингдек уларни кайта тахлил чикишга каратилган [5].

Касбий таълимга нисбатан "компетенция" ва "компетентлик" тушунчалари Е.Ф.Зеер томонидан куйидагича таърифланган: шахс компетенцияси унинг билими, малакаси, тажрибасини муайян ижтимоий-касбий вазиятларда куллай олиш кобилиятини белгилайди; компетенциялар касбий фаолиятнинг самарали бажарилишини таъминлайдиган умумлаштирилган харакат усулидир [6]. Э.Ф.Зеернинг таъкидлашича, компетенциялар орасида тушунча, тамойиллар, мазмун шакллантирувчи холатлар шаклидаги билимлар булиб, улар куп вазифаларни бажарувчи ва фанлараро компетенциялар мавжуд. Бундай компетенциялар таянч компетенциялар деб аталади. Асосий компетенцияларга илмий; ижтимоий-иктисодий; хукукий, ахборот-коммуникатив, политехник ва умумий касбий компетенцияларга ажралади [3]. И.А.Зимняя компетенцияга нисбатан актуал, шахсий сифатларни шакллантирувчи, инсоннинг билимга асосланган, интеллектуал ва шахснинг шартли ижтимоий-касбий хусусияти, унинг шахсий сифатлари сифатида ёндашади [6]. Компетенция ички, потенсиал, яширин психологик янгидан юзага келган билим, тасаввур, фаолият дастурлари (алгортимлари), киймат ва муносабат тизими сифатида инсон лаёкатида намоён булади [5].

И.А.Зимняя компетентлик куйидаги таркибий кисмларга ажратади:

а) компетентлик билим ва куникмалардан кенгрок булган тушунча булиб, у хар иккаласини хам камраб олади;

б) компетентлик ахлокий нормаларнинг хиссий-иродавий тузилмасидан иборат;

с) компетентликнинг алохида жихатлари уни намоён этишга хизмат килади;

д) шахснинг фаолияти ва хулк-атворида узини тула намоён этишга ёрдам берувчи компетентлик хар кандай вазиятда уни намоён этиш имконияти сифатида инсондаги ишга солинган тайёрлик билан тавсифланади [4].

Компетенция (лотинчадан, еотре1епйа) тушунчасини инсон узи яхши биладиган, унга доир билим ва тажрибага эга булган катор масалаларни англатади. Муайян сохада компетентли булган шахс тегишли билим ва кобилиятларга эга булиб, асосли хулосалар чикариш имконини беради. Компетенция тушунчаси таълим жараёнини модернизация килишда мухим ахамиятга молик, чунки у таълимдан кузланган натижага эришишга имкон берувчи билим ва куникмаларни узида мужассамлаштиради хамда маданият ва хизмат курсатишнинг кенг сохалари билан чамбарчас боглик куникма ва билимларни бирлаштиради. Инсон онгини ташкил этувчи билимлар йигиндисига компетенция дейилади. А.С.Белкин компетенция деганда жамият аъзолари, ижтимоий гурух,

2400

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

жамоанинг ижтимоий ахамиятга эга хукук ва мажбуриятларини амалга оширишда шахс бажарадиган ижтимоий вазифалар йигиндисини тушунади.

Турли компетенцияларни шакллантиришнинг асосий боскичларини урганиш натижалари ва касбга йуналтириш хамда касб-хунар таълими муаммоларини хал килишнинг асосий ёндашувлари касбий компетенциялар уларнинг кетма-кет янгидан хосил булиши жараёнида юзага келадиган серкирра билимлар деган хулосага шаклланади [45;48]. Ахборот билан ишлаш компетенцияси компьютерда моделлаштиришга тайёргарлик жараёнининг натижаси ва унга берилган баходир. Буларнинг барчаси касбий -педагогик фаолиятнинг турли сохаларида ахборот технологияларидан мунтазам фойдаланиш имконини берувчи компьютерда моделлаштиришга тайёргарлик натижасида шаклланган шахсий фазилатлардир. Компьютерда моделлаштиришга тайёрлашдан кузланган асосий максад талабаларни махсус амалий дастурлар пакетларидан фойдаланишга тайёрлаш ва булажак касбий таълим укитувчиларида касбий-педагогик фаолиятнинг муайян тури буйича ахборот билан ишлаш компетенсияларини янада оширишдан иборат.

Касбий таълим укитувчиининг касбий фаолиятини тахлил килиб, 1-расмдаги чизмада курсатиб утилган компьютер моделлаштириш билан боглик операцион компонентларни ажратамиз.

Касбий таълим укитувчиининг ахборот билан ишлаш компетенцияси куйидаги касбий-укитувчиик фаолият турлари билан ифодаланиши мумкин:

укув-касбий фаолият - укувчиларнинг булажак касбий фаолиятида ахборот технологияларидан фойдаланиш буйича билим, куникма ва тажрибаларни шаклланишига каратилган фаолият тури;

илмий-тадкикот фаолияти ахборот технологияларидан фойдаланган холда янги билимларни узлаштириш ва куллаш, назарий ва амалий муаммоларни хал этиш, уз -узини тарбиялаш ва ахборот технологияларидан фойдаланиб тадкикий кобилиятлари ва куникмаларини амалга оширишга каратилган;

укув ва лойихалаш фаолияти укув жараёнига ахборот технологияларини жорий этган холда укув жараёнининг траекториясини лойихалаштиришга каратилган;

укув жараёнини муваффакиятли ташкил етиш учун зарур булган замонавий ахборот технологиялари билан жихозлаш билан боглик ташкилий ва технологик фаолият;

мехнат ва касбий фаолиятни замонавий симулятор тизимлари ва компьютер ёрдамида лойихалаш тизимларидан фойдаланган холда ишчи касбига укитиш билан богликлиги.

Ахборот технологияларини такомиллаштириш, уларни янги функциялар билан бойитиши хисобга олган холда, ишчи-ходимларни тайёрлашда ахборот технологияларидан фойдаланиш имкониятлари ортиб бормокда, бу эса хар бир фаолият тури, 1 -расмда курсатилганидек, ахборот билан ишлаш компотенциясини талаб килгани холда, касбий таълим сохасида фаолият курсатаётган укитувчи-укитувчилаи фаолиятига таъсир курсатади.

Касб таълими укитувчисининг ахборот компетенсиялари

2401

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Таълим Ахборот технологиялари, фан Иш Тингловчиларнинг

стандартлари ва техниканинг ривожланиш берувчиларнинг мурожаатлари

тенденсиялари талаблари

Касбий тайёргарлик укитувчисининг ахборот компетенцияларининг таркибий кисмлари

Таълимий - касбий фаолият: компьютерда мустакил ишлай олиш; АКТ оркали ишчиларни тайёрлашнинг педагогик жараёнини самарали ташкил етиш ва бошкаришни таъминлаш учун касбий ва педагогик функцияларни бажариш кобилияти

Илмий - тадцицот фаолият: касбий-педагогик вазифаларни хал килиш учун замонавий ахборот технологияларидан фойдаланишда янгиликларни излаш, яратиш, таркатиш, куллашга тайёрлик; интернетда манбаларда ихтисослашган ахборот билим базаларида маълумотларни тахлил килиш ва кидириш кобилияти

Таълимий-лойи^авий фаолият: ходимларни назарий ва амалий машгулотлари учун ахборот-таълим мухитини лойихалаш ва яратиш кобилияти; ахборот-коммуникация тизимлари ва технологияларидан фойдаланган холда ходимларни тайёрлаш натижаларини бошкариш шакллари, усуллари ва воситаларини лойихалашга тайёрлик; ходимларни тайёрлашнинг педагогик жараёнини самарали ташкил этиш ва бошкаришни таъминлаш учун таълим технологияларини моделлаштириш кобилияти

Ташкилий ва технологик фаолият: ходимларни тайёрлашнинг интерфаол, самарали технологияларидан фойдаланган холда укув жараёнини ташкил этишга тайёрлик; таълим ва касбий ютукларнинг электрон портфолио туплаш учун талабалар фаолиятини ташкил этишга тайёрлик; тузилмаларни лойихалашда компьютер технологияларидан фойдаланишга тайёрлик; технологик жараёнларни тахлил килиш ва лойихалашда ахборот-компьютер технологияларидан фойдаланиш кобилияти.

Касбий фаолият: Касбий тайргарлик жараёнида илгор саноат технологияларидан фойдаланиш

2402

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кобилияти;

технологик жараёнларни ривожлантириш асосларига эгалик килиш; х,одимларни тайёрлаш учун ахборот ва компьютер спорт тизимларидан фойдаланишга тайёрлик.

РЕФЕРЕНСЕС

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 25. 01. 2020 - йил.

2. Sh.I. Razzoqov, Sh.S. Yo'ldoshev, U.M. Ibragimov. Kompyuter grafikasi. O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi, O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi. - T.: Noshir, 2013. - 141-143 b.

3. M.E.Mamarajabov, S.Q.Tursunov, L.M.Nabiulina, "Kompyuter grafikasi va web-dizayn"//Oliy o'quv yurti talabalari uchun darslik.-Toshkent, Cho'lpon nomidagi NMIU, 2013 yil.- 87-89-б

4. М.М.Арипов, Ж.У.Мухаммадиев. Информатика, информацион технологиялар. Олий укув юртлари талабалари учун дарслик. Т.: Тошкент давлат юридик институти, 2004 й. -112 б.

5. Аксянов, И.М. Методические подходы к совершенствованию информационной подготовки преподавателей учреждений системы среднего профессионального образования: На примере курса информатики для системы повышения квалификации: автореф. дис. ... канд. пед. наук: 13.00.02 / Аксянов Ильзар Мустафович. - М., 2004. - 25 с.

6. Андреев, В. И. Педагогика творческого саморазвития. Кн.1./ В. И. Андреев. -Казань: Изд-во Казанского университета, 1996.-218 с.

7. Архангельский, С. И. Учебный процесс в высшей школе, его закономерные основы и методы / С. И. Архангельский. - М., Высш. шк., 1980. - 368 с.

8. Garrison, D. R. Computing conferencing: the post-industrial age of distance education / D. R. Garrson // Open learning/ - V.12. - P.3-11.

2403

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.