Научная статья на тему 'МУҲАНДИСЛИК ФАОЛИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

МУҲАНДИСЛИК ФАОЛИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
97
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
моделлаштириш / фаолият / тизим / ташкил этувчи / касбий / мутахассис / компетенция / modeling / activity / system / organizer / professional / specialist / competence.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Kузиев, Отабек Чулиевич

Моделлаштириш назарияси ва амалиёти соҳасидаги тадқиқотларнинг таҳлили моделлаштириш фаолиятини тизимли ташкил этувчи сифатида кўриб чиқишга имкон беради. Бу орқали эса таълим, ишлаб чиқариш ва ижтимоий соҳадаги ўзгаришлар учун моделлаштиришдан органик равишда самарали фойдаланиш таъминланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE CURRENT STATE OF ENGINEERING ACTIVITY MODELING

Analysis of research in the field of modeling theory and practice allows us to consider modeling activities as a systemic organizer. This will ensure the organically effective use of modeling for change in education, industry and the social sphere.

Текст научной работы на тему «МУҲАНДИСЛИК ФАОЛИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШНИНГ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences Q ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

МУХАНДИСЛИК ФАОЛИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШНИНГ ХОЗИРГИ ХОЛАТИНИ ТАХЛИЛИЙ ЖИХАТЛАРИ

Кузиев Отабек Чулиевич Карши му^андислик ицтисодиёт институти АННОТАЦИЯ.

Моделлаштириш назарияси ва амалиёти соуасидаги тадцицотларнинг таулили моделлаштириш фаолиятини тизимли ташкил этувчи сифатида куриб чицишга имкон беради. Бу орцали эса таълим, ишлаб чицариш ва ижтимоий соуадаги узгаришлар учун моделлаштиришдан органик равишда самарали фойдаланиш таъминланади.

Таянч сузлар: моделлаштириш, фаолият, тизим, ташкил этувчи, касбий, мутахассис, компетенция.

АННОТАЦИЯ.

Анализ исследований в области теории и практики моделирования позволяет рассматривать модельную деятельность как системный организатор. Это обеспечит органически эффективное использование моделирования для изменений в образовании, промышленности и социальной сфере.

Ключевые слова: моделирование, деятельность, система, организатор, профессионал, специалист, компетенция.

ABSTRACT.

Analysis of research in the field of modeling theory and practice allows us to consider modeling activities as a systemic organizer. This will ensure the organically effective use of modeling for change in education, industry and the social sphere.

Keywords: modeling, activity, system, organizer, professional, specialist, competence.

КИРИШ

Мамлакатимизнинг жахон хамжамияти билан интеграцияси, ахборотлашган жамиятга утиш ва инновацион иктисодиётни барпо этиш шароитида олий касбий таълим тизимининг олдида махорат ва малакага эга булган замонавий мехнат бозори талабларига жавоб берадиган, сифатли мутахассисларни тайёрлаш вазифаси турибди.

Замонавий олий таълим битирувчисида касбий моделлаштириш куникмаларини шакллантириш - касбий ахамиятга эга булган компетенцияларни шакллантиришни уз ичига олади. Ушбу моделда дастлаб касбий-ижтимоий муаммоларни хал килиш учун зарур булган анъанавий интеллектуал, хулк-атвор

Scientific Journal Impact Factor

SJIF 2021: 5.423

стандартларининг даражаси ва мутахассиснинг шахсий кадриятлари хамда унинг профессионал дунёкараши аникланади.

Замонавий олий таълим муассасасини битирувчиси нафакат маълум билим, куникма ва малакалар тупламига эга булиши, балки бутун хаёти давомида уз-узини тарбиялаб, ривожлантириб ва такомиллаштириб бориш кобилиятига эга булиши керак, шундай холдагина, у иш берувчи талабига жавоб бера олади [1].

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Булажак мутахассиснинг индивидуал таълим траекторияси шахсий ва касбий ривожланиш стратегиясига мувофик курилиши керак, бу мутахассисга интеллектуал тизимлар билан ишлаш, лойихалаштира олиш фазилатлари ва шахс кобилиятларини шакллантириш имкониятини берадиган асосий тайёргарликни уз ичига олади. Маълум бир сохадаги мутахассис - жамият, ишлаб чикариш, ижтимоий ва маданий фаолият сохаси каби объектларни моделлаштира олиши, дастурлаш учун ахборот технологияларини узлаштириши, касбий компетентлигини белгилайдиган махсус технологияларни узлаштириши керак.

Замонавий олий таълим муассасаси, уз гояларини амалга ошириш учун, агар керак булса, янги технологияларни кидиришни амалга оширадиган, ахборот жамиятидаги инновацион узгаришлар шароитларига мослаша оладиган мутахассисни тайёрлаши керак.

Мазкур муаммо буйича илмий адабиётларни тахлил килиш: юкори малакали мутахассисни тайёрлаш вазифаси укув жараёнининг барча боскичларида даражани сифат жихатидан узгаришини таъминлайдиган янги педагогик технологиялар ва усулларни куллаш оркали хал килиниши керак.

Булажак мутахассисларнинг касбий ахамиятли фазилатлари ва хусусиятларини шакллантиришнинг турли методлари, хусусан, моделлаштириш методи каби олий укув юртлари амалиётига инновацион технологияни жорий этиш курсатилган булиб, бу эса талабаларга профессионал даражадаги юкори компетенцияларни шакллантиришни таъминлашга имкон беради. Шунга мувофик тарзда тахсил, педагогик ва мухандислик фаолияти сохасида пайдо буладиган "моделлаштириш методи", "таълимни моделлаштириш" каби тушунчаларнинг мазмуни ва куринишларини очиб берамиз.

Бугунги кунда умуман моделлаштириш ва хусусан моделлаштириш методини урганиш турли позициялардан олиб борилмокда. Моделлаштириш -мутахассис фаолиятининг таркибий кисми сифатида куриб чикилган.

Шуни таъкидлаш керакки, педагогик, методик ва техник адабиётларни тахлил килиш, моделлаштириш муаммоларини урганиш факат умумий

Scientific Journal Impact Factor

SJIF 2021: 5.423

педагогика нуктаи назаридан (бугунги кунда техник моделлаштиришнинг бой имкониятларини хисобга олмасдан) амалга оширилади, деган хулосага келишимиз мумкин.

Таъкидлаш жоизки, таълимни моделлаштириш уз хос хусусиятларга эга. Бу бошка ижтимоий амалиёт турлари билан етарлича якин узаро богланишлар асосида амалга оширилаётган таълим ташаббуслар окибатлари учун жавобгарликни уз зиммасига олишни назарда тутади.

Замонавий олий таълим амалиётида муаммоларини хал килиш зарурати моделлаштириш методини аниклаштиришни талаб килади. Ижтимоий-педагогик моделлаштирилиш таълим тизимининг исталган даражасида амалга оширилиши мумкин.

Ислохотлар даврида мутахассиснинг ижтимоий амалиётнинг турли шаклларини моделлаштира олиш кобилияти биринчи уринга чикади. Айнан шу кобилият инсонни ижтимоий амалиёт ва фаолият субъекти сифатида тавсифлайди. Бундан ташкари, моделлаштира олиш фаолияти инсонга ижтимоий вокеликга таъсир утказишга имкон беради ва профессионал амалиётни ташкил килиш жараёнида мутахассиснинг уз-узини шакллантириш омилига айланади.

Замонавий тадкикотчилар таълим тизимини узгартириш, таълим олувчиларнинг шахсий фазилатларини ривожлантириш ва таълим натижалари сифатида компетенцияларни шакллантириш учун моделлаштиришнинг потенциалини тушунадилар ва ундан унумли фойдаланишга харакат килишади. Моделлаштириш фаолияти таълим тизимини ривожлантириш учун шароит яратади.

Ижтимоий-иктисодий инновациялар шароитида моделлаштириш маълум бир фаолият тизимининг сифатини оширишга мулжалланган янги махсулотларни яратиш жараёни, инновация хаётининг маданий шакли сифатида каралади.

Булжак мухандислар учун моделлаштириш методини узлаштириш мухимлигини алохида таъкидлашимиз лозим.

Замонавий жамиятда мухандислик-конструкторлик фаолиятининг роли тобора усиб бормокда, бу эса сунгги илмий ютуклардан амалиётда фойдаланишга имкон беради ва уларни илмий-амалий тадкикотларда тадбик этиш самарадорлигини оширади.

Бугунги кунда техника олий укув юртлари ишлаб чикаришнинг турли сохалари учун турли хил ихтисосликлар буйича мухандисларни тайёлаб чикармокда. Замонавий мухандисларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш - мухандислик фаолиятини, унинг тенденциялари, максад ва

Scientific Journal Impact Factor

SJIF 2021: 5.423

вазифаларини тушуниш нуктаи назаридан уларнинг мохияти, имкониятлари ва чегараларини кенгайтиришни уз ичига олади.

Иктисодиёт ривожланиб бораётган жахон хамжамиятида, ижтимоий-иктисодий омилларни хисобга олувчи, маркетингни яхши тушунадиган, махсулотларни сотувга йуналтира оладиган хамда истеъмолчилар психологиясини яхши биладиган мухандисга булган талаб юкоридир [2].

Шу сабабли, хозирги замонда мухандислик фаолиятига тайёрлик, табиий-техник муаммоларни ечимини - гуманитар, ижтимоий, табиий ва техника фанлари мажмуасидан фойдаланган холда хал килишга тизимли ёндошиш нуктаи назаридан куриб чикилмокда.

Мухандислик ихтисослигининг лойиха фаолиятини урганиш учун унинг олий таълим муассасаларида укитиш хусусиятлари, профессионал давлат таълим стандартларига мувофик унинг компетенцияларини шакллантириш технологиясини куриб чикиш мухимдир.

Касбий стандарт таълим олувчиларда умуммаданий ва профессионал компетенцияларни шакллантирувчи талабларни белгилайди.

Хусусан, булажак мухандис кенг интеллектуал-ривожланиш нуктаи назаридан узининг эгаллайдиган мутахассислиги буйича фаолиятни моделлаштириш асослари ва технологияларини, уни ахборот мухитида ташкил этишнинг узига хос хусусиятларини узлаштириши, умуммаданий компетенцияларни ривожлантиришда:

- ахборотлашган жамиятни ривожланишида ахборотнинг мохияти ва унинг ахамияти тугрисидаги тушунчаларни, маълумот олиш, саклаш, кайта ишлаш ва узатишни узлаштириши, фаолиятни моделлаштиришнинг асосий метод, усул ва воситаларидан фойдаланишни узлаштириши;

- замонавий таълим ва ахборот технологияларидан фойдаланган холда янги билимларни узлаштириш;

- фикрлаш маданияти, маълумотни умумлаштириш, тахлил килиш, ностандарт вазиятларда ташкилий ва бошкарув ечимларини топиш кобилиятига эга булиш;

касбий компетенцияларни ривожлантириш сохасида:

ишлаб чикариш ва технологик фаолиятда - ишлаб чикариш хавфсизлигини таъминлаш буйича талабларни ишлаб чикиш, уларни технологик жараёнларга тадбик этишда моделлаштириш ва техник хужжатларни ишлатишга тайёрлик;

- хисоб-китоб ва фаолиятни моделлаштиришда - режа, дастур, лойихалар тузиш учун дастлабки маълумотларни тайёрлаш, замонавий ахборот технологияларидан ишлаб чикариш мажмуасида бошкарув жараёнларини оптималлаштириш воситаси сифатида фойдаланиш, замонавий логистика

Scientific Journal Impact Factor

SJIF 2021: 5.423

тизимлари ва технологияларини жорий этишни моделлаштириш; интермодал ва мультимодал тизимларни лойихалаш ва шу кабилар;

- экспериментам тадкикот фаолиятида - фаолиятни моделлаштириш, ахборот хизматлари, ишлаб чикаришни ташкил этиш, мехнат ва ишлаб чикаришни бошкариш буйича илмий-техник фаолият сохасидаги ишларни бажариш, ахборот, техник маълумотлар, транспорт тизимлари курсаткичлари ва натижаларини урганиш ва тахлил килиш; касбий фаолиятда замонавий ахборот ва компьютер технологиялари имкониятларидан фойдаланиш ва шу кабилар [2].

Моделлаштириладиган сохани танлаш - уни амалга ошириш йуллари ва методини ишлаб чикиш ва амалга ошириш - хар доим туб узгартириш хамда жамиятнинг ижтимоий-иктисодий хаётидаги узгаришлар билан богликдир, унинг яратилиш тарихи шундай хулоса килишимизга имкон беради [5].

Моделлаштириш ва лойихалаштириш методлари узок тарихга эга. Хусусан, мазкур методлар ун туккизинчи асрнинг иккинчи ярмида Америка Кушма Штатларда пайдо булган ва унга америкалик идеалист файласуф Жон Дьюи асос солган. Жон Дьюи билимларни узлаштиришда табиий ёндашувни хисобга олган холда, ишлаб чикиб, такдим этган гоясига кура, у болалар билимларни узлаштиришлари учун уларнинг табиатига мос келадиган билимларни такдим этиш усулларини излади. Бу атроф-мухит ва уни узгартиришга каратилган билимларни инсоннинг адаптив тажрибаси сифатида кабул килишдан бошланди. Жон Дьюининг гоясига кура, фаолиятни моделлаштириш ёки лойихалаштириш методи таълимни узгартириш воситаси булиб хизмат килади ва у саноат ва тижоратда содир булаётган вокеаларга ухшаб узгарган ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг махсулидир [3].

Дьюининг гояларини америкалик педагог У.Х. Килпатрик ривожлантирди [4]. Унинг баъзи гоялари бугунги кунда хам уз ахамиятини йукотган эмас, хусусан, илгаридан мустакил равишда режалаштирилган, кизиктирувчи фаолият оркали таълим самарадорлигини ошириш гояси.

Моделлаштириш методига мурожаат килиш унинг ижтимоий-иктисодий узгаришларга таъсир курсатиш кобилияти билан изохланади, бу давлатнинг ижтимоий ва ишлаб чикариш хаётида таълим тизимининг иштироки оркали амалга оширилади [6].

Фаолиятни моделлаштириш методини тадбик этишнинг асосий натижалари куйидагилардан: талабаларни мунтазам тарзда ишлашга одатлантириш; режалаштиришда барча шароитларни хисобга олиш, барча кийинчиликларни енгиб утиш; иш жараёнида узини синаб куриш ва фаолият ва натижаларни коррекциялаб боришдан иборат. Моделлаштириш методининг етакчи тамойили "иш фаолияти оркали таълим олиш, урганиш"дир.

Scientific Journal Impact Factor

SJIF 2021: 5.423

Замонавий таълимдаги ижтимоий-и;тисодий узгаришлар ишлаб чи;ариш амалиётида уз аксини топади. Ижтимоий-и;тисодий узгаришлар экспериментал, нодавлат таълим муассасаларини очилишига, таълимнинг янги шаклларини моделлаштиришга ёрдам берди. Моделлаштириш нафа;ат дидактик воситалар сифатида ;аралади, балки уни педагогик фаолиятнинг алохида йуналиши сифатида ажратиб курсатиш имконини хам беради, бу эса педагогик янгилик тушунчасида шаклланди.

Ижтимоий-и;тисодий трансформациялар даврида моделлаштиришдан инновацион фаолият сифатида фойдаланиш таълимининг турли шаклларини ташкил этиш зарурати билан боглик;. ХУЛОСА

Шундай ;илиб, моделлаштириш методи ва унга булган кизикиш фаолият сифатида пайдо булиши, ;оида тари;асида, хар доим жамият ва таълимдаги узгаришлар билан боглик;. Шу билан бирга, моделлаштириш таълим сифатидаги узгаришларнинг шартлари, механизмларидан бири сифатида тушунилади ва инновацион таълим сифатида ;аралади. REFERENCES

1. Анисимов О.С. Индивид, субъект, личность в контексте целостности психики человека// Мир психологии. 2007. № 1. С. 24-28.

2. Горовая В.И. Проектирование и реализация учебной информации в образовательном пространстве современного вуза /В.И. Горовая, О.Г. Зайцева, С.И. Тарасова. М., 2003. 135 с.

3. Дж. ван Гиг "Прикладная общая теория систем": Пер. с англ. М.: Мир, 1981.

4. Караваева Е.А. Из опыта ведения курса "Информационная культура Личности" // Школьная библиотека. 2005. № 8. С. 40-46.

5. Негодаев И.А. Информатизация культуры. М.: Академия, 2002. 212 с

6. Сластенин В.А. Введение в педагогическую аксиологию / В.А. Сластенин, Г.И. Чижакова. М.: Академия, 2003. 192 с.

733 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.