Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА САНОГЕН ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ ВА УНИНГ ИНТЕГРАТИВ-ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА САНОГЕН ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ ВА УНИНГ ИНТЕГРАТИВ-ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
110
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
саноген тафаккур / патоген тафаккур / саноген рефлексия / соғлом фикр юритиш / саноген хулқ-атвор / бўлажак ўқитувчи. / саногенное мышление / патогенное мышление / саногенная реф лексия / здравое мышление / саногенное поведение / будущий учитель.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Исмаилов Муродулла Кахрамонович

Ушбу мақолада саноген тафаккур муаммосининг долзарблиги ҳамда назарий асослари таҳлил қилиниб, бўлажак ўқитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантириш жараёнининг когнитив, тайёрлов, якуний фазаларига устуворлик бериш асосида соғлом фикр юритиш ва саноген хулқ-атворга оид таркибий компонентлари мазмуни ёритилган. Шунингдек, мақолада бўлажак ўқитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг интегративтаркибий тузилмаси келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КОМПОНЕНТЫ И ИНТЕГРАТИВНАЯ СТРУКТУРА РАЗВИТИЯ САНОГЕННОГО МЫШЛЕНИЯ У БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В статье анализируется актуальность проблемы саногенного мышления и теоретические основы, а также описывается содержание компонентов здравого мышления и саногенного поведения, исходя из приоритетов когнитивного, готовности, завершающих этапов процесса развития саногенного мышления у будущих учителей. В статье также представлена интегративно-структурный, состав развития саногенного мышления у будущих учителей.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА САНОГЕН ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ ВА УНИНГ ИНТЕГРАТИВ-ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ»

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

17

Исмаилов Муродулла Кахрамонович,

Термиз давлат университети тадк,ик,отчиси

БУЛАЖАК УКИТУВЧИЛАРДА САНОГЕН ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ ВА УНИНГ ИНТЕГРАТИВ-ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ

УУК: 378.2 : 37.031

ИСМАИЛОВ М.К. БУЛАЖАК УКИТУВЧИЛАРДА САНОГЕН ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ ВА УНИНГ ИНТЕГРАТИВ-ТАРКИБИЙ ТУЗИЛМАСИ

Ушбу маколада саноген тафаккур муаммосининг долзарблиги х,амда назарий асослари тах,лил килиниб, булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантириш жараёни-нинг когнитив, тайёрлов, якуний фазаларига устуворлик бериш асосида соFлом фикр юри-тиш ва саноген хулк-атворга оид таркибий компонентлари мазмуни ёритилган. Шунинг-дек, маколада булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг интегратив-таркибий тузилмаси келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: саноген тафаккур, патоген тафаккур, саноген рефлексия, соFлом фикр юритиш, саноген хулк-атвор, булажак укитувчи.

ИСМАИЛОВ М.К. КОМПОНЕНТЫ И ИНТЕГРАТИВНАЯ СТРУКТУРА РАЗВИТИЯ САНОГЕННОГО МЫШЛЕНИЯ У БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В статье анализируется актуальность проблемы саногенного мышления и теоретические основы, а также описывается содержание компонентов здравого мышления и саногенного поведения, исходя из приоритетов когнитивного, готовности, завершающих этапов процесса развития саногенного мышления у будущих учителей. В статье также представлена интегративно-структурный, состав развития саногенного мышления у будущих учителей.

Ключевые слова и понятия: саногенное мышление, патогенное мышление, саногенная рефлексия, здравое мышление, саногенное поведение, будущий учитель.

ISMAILOV M.K. COMPONENTS AND INTEGRATIVE STRUCTURE FOR THE DEVELOPMENT OF SANOGEN THINKING AMONG FUTURE TEACHERS

In the article is analyzed the relevance and theoretical foundations of the problem of sanogen thinking, the content of the components of common sense and sanogen behavior based on the priorities of the cognitive, preparatory, final phases of the process of developing sanogen thinking among future teachers. The article also presents the integrative-structural consistence of the sanogen thinking development among future teachers.

Key words and concepts: sanogenic thinking, pathogenic thinking, sanogenic reflection, common sense approach, sanogenic behavior, future teacher.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

18

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

л

V_____________________________________________

Кириш. Жах,он ижтимоий-иктисодий муносабатлар ривожида инсон акл-заковати ва маънавияти асосий мувофиклаштирувчи, ривожлантирувчи омил ва восита эканлиги тобора намоён булмокда. Бу эса, уз навбатида юкори савияга эга мутахассисларни, мех,нат бозорида ракобатбардош ва инновацион таълим мух,итида х,амкорликдаги фаолиятга кодир педагогик кадрларни тарбиялаш муам-мосини янада долзарблаштирмокда.

Булажак педагог кадрларни тайёр-лаш халкаро дастурида талабалар фаолия-тини ривожлантиришнинг "фикрий акс этти-риш амалиёти"га (reflective practitioner)1 йуналтирилган тактикасини ривожлантириш, ижодий ва рационал ёндашув уЙFунлигини таъминлашнинг педагогик механизмла-рини такомиллаштириш мухим вазифа сифа-тида белгиланган. Шунингдек, дунё тажри-басига кура олий таълим муассасаларининг асосий вазифалари сифатида талабаларнинг маънавий (Spiritual), ахлокий (Moral), ижти-моий (Social) ва маданий (Cultural), яъни SMSC стратегияси1 2 буйича ривожланишига кумаклашиши белгилаб куйилган.

Мавзунинг долзарблиги ва тадцицот мацсади. Республикамизда мамлакатни модернизация килиш, ижтимоий-иктисодий жихатдан баркарор ривожлантириш учун юкори малакали кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш, инсон капиталини мехнат бозори талаблари асосида ривожлантириш, таълим жараёнига ракамли технологиялар ва замо-навий усулларни жорий этиш, халкаро стан-дартлар асосида юкори малакали, креатив ва тизимли фикрлайдиган, мустакил карор кабул кила оладиган кадрлар тайёрлаш, улар-нинг интеллектуал кобилиятларини намоён этиши ва маънавий баркамол шахс сифатида шаклланиши учун зарур шарт-шароитларни яратиш асосий стратегик вазифалар сифатида

1 Valerie Lesniak. An Integrative Model of Spiritual Formation: A Work Always in Process. // Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry ISSN 2325-2855

© Copyright 2013 Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry All rights reserved.

2 John Viner. Providing for Pupils' SMSC Development:

Identify opportunities and implement a whole school strategy. - UK, Optimus education. - 2013

белгиланган3 * 8. Бунда олий маълумотли мута-хассислар тайёрлаш сифатини оширишга хиз-мат килувчи механизмларни такомиллаштириш долзарб муаммо хисобланади. Ана шу нуктаи назардан, булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришда фанла-раро интеграцияни таъминлаш, мазкур жара-ёнга рефлексив ва интегратив ёндашувларни жорий этиш, саноген тафаккурни ривожлан-тиришнинг педагогик шарт-шароитларини аниклаштириш х,амда замонавий вокелик нуктаи-назаридан, унинг педагогик ходиса сифатида мохиятини очиб бериш, таркибий кисм-компонентлари ва уларнинг аник маз-мунини белгилаш мухим ахамият касб этади.

Тадцицот усуллари. Кузатиш, адаби-ётлар ва илмий-тадкикот иш натижала-рини педагогик-психологик тахлил килиш, таккослаш, тизимлаштириш, моделлаштириш, анкета, суровнома, тест.

Мавзу буйича илмий адабиётлар та^лили. Саноген тафаккур муаммоси Вата-нимиз ва катор хорижлик олимлар томонидан тадкик этилган.

Шахс ижтимоий муносабатлар жараёнида уз хатти-^аракатларини, xlис-туЙFуларини, кайфиятини назорат килиши керак. Бунинг учун у узини чукуррок англаши лозим. Хар бир инсон нафакат узининг xlис-туЙFуларини ва хатти-х,аракатларини назорат килиши, балки муайян коидаларга мувофик фик-рлаш тарзини х,ам назорат кила олиши керак. Мазкур х,олат билан боFликликда педагог-психолог олимлар фикрлашнинг иккита турини ажратиб курсатишади: саноген ва патоген фикрлаш.

Саноген тафаккур (лотинча:

"санус" - соFлом ва юнон тилида - “генезис" - ривожланиш) х,ис-^аяжон, ички кечинма-лар, фикрларни ва эмоцияларни бошкарувчи, соFломлаштирувчи тафаккур.

Патоген фикрлаш бу инсоннинг саломат-лигига зарар етказувчи салбий карашлар йиFиндиси булиб, у шахснинг узига ва шахсла-раро муносабатлар жараёнида вужудга кела-

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил

8 октябрдаги «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги ПФ-5847-сон Фармони // К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

19

диган эмоционал бекарорлик ва ички низо-лар билан изох,ланади.

Саноген тафаккурнинг назарий ва амалий асосларини ишлаб чиккан профессор Ю.М.Орлов инсоннинг рух,ий саломатлиги масаласига тухталиб, куйидаги фикрни бил-дириб утади: "Саноген тафаккур юритиш х,аёт фалсафасининг, онг ва тана саломат-лигининг энг ишончли йулларидан бири-дир. Ушбу методика янги х,иссий-аклий одат-ларни юкори даражада узлаштиришга имкон беради, утмишдаги патоген фикрлаш тажри-басини туплайди. Саноген тафаккур инсон онгини соFломлаштиришнинг самарали усули х,исобланади. Яъни, инсоннинг х,аётий фао-лияти давомида юзага келган инкирозли х,олатларини рух,ий куллаб-кувватлаш ёрда-мида, х,иссий-эмоционал уз-узига таъсир курсатиш оркали бартараф этиш усули"1.

Уз мулох,азаларини давом эттириб, олим куйидаги фикрларни катъий таъкидлаб утади: саноген тафаккурнинг асосий ах,амияти уз-узини камолга етказиш максадларига эришиш учун шароит яратиш, яъни феъл-атвор х,амох,англиги, уз-узини ва атрофдаги-лар билан келишиш, шунингдек ёмон одат-ларни бартараф этиш, уз xlис-туЙFуларини бошкариш, уз эх,тиёжларини назорат килиш деб х,исоблайди.

С.Атаханова соFлом тафаккур муаммосини урганиб куйидаги фикрни билдиради: "CоFлом тафаккур инсоннинг аклий ва миссий фаоли-ятлари билан боFлик булиб, у соFлом фикрга йуналтирилса соFлом тафаккур шаклланади. Аклий фаолият мавжуд билим ва малакаларни эгаллаш вазифаси булиб, миссий фаолият эса соFлом турмушга булган х,иссий муносабатни англатади2.

Муаллиф соFлом тафаккур тушунчаси-нинг психологик, педагогик ва фалсафий маз-мунини очиб берган булсада, лекин унинг таркибий компонентларини аник ажратиб курсатмаган.

Укувчиларда саноген тафаккурни ривож-лантиришнинг ижтимоий-психологик муаммо-ларини тадкик этган З.А.Абдирахмонованинг

1 Орлов Ю.М. Оздораваиваюшее мышление. Издание 2-е, исправленное Москва. «Спайдинг» 2006, - 19 с.

2 Атаханова С. Инновацион таълим жараёнида тафаккур // "СоFлом авлод учун" илмий-оммабоп журнал материаллари. 2014, №5. - 5 б.

фикрича, саноген тафаккурни ривожланти-риш фикрлашдаги рефлексивлик ва уз-узини ривожлантиришга нисбатан эх,тиёжнинг юкорилиги билан белгиланиб, усмир ёшдаги укувчиларда саноген тафаккурни ривожлан-тириш, шахс хусусиятлари ва хулк-атворига таъсир этувчи курсаткичлар таълим жараёни, шахслараро муносабатлар, касбий камолот каби ижтимоий омиллар билан боFлик3.

С.Н.Морозюк олий таълим муассасалари талабаларининг шахсий ва характер хусуси-ятларини психодиагностик жих,атдан тах,лил килиб, "саноген рефлексия"ни соFлом тафаккурнинг таркибий кисми сифатида белги-лайди. Саноген рефлексия - бу турли хил вазиятларда туFри хулк-атвор усулларини тан-лашга имкон берувчи, инсон узининг х,иссий кечинмаларини, фикрлари ва муаммоларини объектив куриш ва ба^олаш кобилияти4.

Т.Н.Васильева5 укитувчининг саноген фик-рлашига болани саноген тарбиялаш воси-таси сифатида жиддий эътибор беради х,амда укувчиларда саноген фикрлашни шак-ллантиришга хизмат килувчи коррекцион-ривожлантирувчи уйинлар ва машклар тупламини ишлаб чикади.

А.Б.Россохин6 саноген фикрлаш усу-лининг куйидаги ижобий хусусиятла-рини ажратиб курсатади: соFлом фикрлаш куникмаларини узлаштириш шахсда куплаб ижобий узгаришларни таъминлайди; саноген фикрлаш аклий фаолиятнинг хилма-хиллиги ва мустакиллигини таъминлаш воситаси сифатида хизмат килади.

Ю.Н.Крайнова эмоционал компетентлик ва саноген рефлексия муаммосини тадкик этар экан, саноген рефлексияни саноген фикр юритишнинг мух,им таркибий компоненти сифатида белгилаб, талабаларда эмоционал

3 Абдирахмонова З.А. Усмир ёшдаги укувчиларда

саноген тафаккурни ривожлантиришнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари. Дисс. автореф. 2020. 8 б.

4 Морозюк С.Н. Саногенная рефлексия как фактор оптимизации акцентуаций характера и повышения эффективности учебной деятельности. Док. психол. наук ... дисс. М. 2001. - 21 с.

5 Васильева Т. Н. Формирование саногенного мышления младшего школьника : Учеб. пособие / - Калининград : Калинингр. гос. ун-т, 1997. - 46 с.

6 Россохин А.В. Личностная саногенная рефлексия

в измененных состояниях сознания. Автореф. докт. дисс. М., 2009. - 10-13 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

20

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

л

V_______________________________________________

компетентликни ривожлантиришнинг ички омили сифатида бах,олаш мумкин"1, деган хулосага келади.

Саноген рефлексия муаммосини таджик, этган олима Л.А.Кананчук куйидагича хулосага келади: узаро ижтимоий муносабатлар жара-ёнида инсонларнинг маълум бир тарзда туFри х,аракат кила олмасликлари, субъектлар-нинг кутилган ва х,акикий хатти-х,аракатлари уртасида х,амда бир-бирини тушунишдаги номувофикликлар жиддий кийинчиликларни келтириб чикаради. Бизнинг фикримизча, бу каби кийинчиликларни саноген рефлексия оркали бартараф этиш мумкин1 2.

Саноген тафаккур муаммосини шахс рефлексив кобилияти билан боFликликда урганган тадкикотчилардан бири бу Н.В.Павлюченкова х,исобланади. Саноген рефлексия шахсий ривожланиш, мослашувчанлик ва салбий х,иссий х,олатларни назорат килишга таъсир этувчи омил булиб, у шахснинг х,аётий кийин вазиятларга нисбатан карши курашиш кобилиятидир3.

Н.В.Пил позитив (ижобий) тафак-курни омадсизликни енгиш, ишончга, муваффакиятга ва бахтга эришиш усули сифатида фойдаланишни таклиф этади. У узининг машх,ур оптимизм (некбинлик) формула-сини таклиф этади-ки, уни уз х,аётининг оддий ва самарали фалсафаси килиб олган куплаб одамлар куллашган4.

Anna Hilman5 саноген фикрлаш муаммосини урганиб, мазкур фикр юритиш тарзини талабаларнинг уз рух,ий х,олатини, узини узи тартибга солиш ва келажакдаги касбий педа-гогик фаолияти учун туFри курсатмаларни ишлаб чикишга хизмат килувчи восита

1 Крайнова Ю.Н. Саногенная рефлексия в структуре эмоциональной компетентности будущих педагогов. Автореф. канд. дисс. М., 2010. - 8 с.

2 Кананчук Л.А. Саногенная рефлексия как фактор адаптации студентов в полиэтнической среде вуза. Автореф. канд. дисс. М., 2010. - 4 с.

3 Павлюченкова Н.В. Саногенная рефлексия как фактор развития эмоциональной компетентности. Автореф. канд. дисс. М., 2008. - 22 с.

4 Пил Н.В. Сила позитивного мышления / Пер. с англ.

Л. А. Бабук. 2-е изд. Мн. : ООО «Попурри», 2003. 89 с.

5 Hilman, A. Yu. (2017) Psychological conditions for the formation of the sano- genic thinking of student youth:

author's abstract. dis. ... Candidate psychologial Sciences:

19.00.07, National University of Ostroh Academy, Ostroh,

20 p.

сифатида бах,олайди. О.Ю.Осадько6 ва 1.Ф.Аршава7лар шахснинг жисмоний, психологик саломатлиги х,амда самарали ижтимоий мослашуви унинг саноген фикр юритиш потенциалига боFликлигини эътироф этишса, S.Maddi8нинг фикрича, саноген тафаккур аклий ва рух,ий соFломликка эришишни таъ-минлайди.

Саноген тафаккур тушунчаси педагогик жих,атдан тах,лил килинганда, таълим-тарбия жараёни билан боFлик х,олда юзага келади-ган педагогик муаммолар ва х,иссий кечин-маларга нисбатан когнитив бах,олаш устувор-лиги тезисига асосланади, бу талаба уз фик-рларини xlис-туЙFуларга таъсир килиш учун ишлатиши ва когнитив бах,оларни узгартириш оркали педагогик фаолият билан боFлик муаммоларни х,ал килишнинг конструктив усулларига оид куникмаларни эгаллаш жараёни х,исобланади.

Муаллифлик ёндашуви асосида айтиши-миз мумкинки, "саноген тафаккур» бу талаба-нинг содир булаётган вокеа-х,одисалар маз-мунини англаши ва х,иссий-эмоционал тажри-баларни акс эттириш жараёни булиб, уларни юкори даражада кузатиш ва индивидуал шак-лда мониторинг килиб боришдир. Шунинг-дек, саноген тафаккур талабаларнинг ижобий (позитив) фикр юритиши билан боFлик аклий фаолият куникмалари мажмуини узида акс эттиради.

Инсоннинг атроф-мух,итни идрок этиш жараёнини кузатиш асосида унинг саноген ёки патоген (носоFлом) фикр юритиш куникмаларини тадкик этиш мумкин. Фик-рлашнинг патогенлиги куйидаги хусусиятлар билан изох,ланади: 1) Тулик тасаввур эркин-лиги, яъни фикрларни бошкариш ва чеклаш одатининг йуклиги; 2) Фикрлашдаги стерео-типлик, узини ва уз х,олатини ташки томон-дан куриб чикиш, вазиятга туFри бах,о бериш

6 Осадько О.Ю. Саногенний потен^ал особистостi як психологiчна основа бю-психо-сощального здоров'я людини / О.Ю.Осадько // «Особислсть у сучасному свт» - К. ДП «lнформацiйно-аналiтичне агентство», 2014 - с.66

7 Аршава 1.Ф. Саногенегична парадигма у дослiдженнi особистостi / Аршава 1.Ф., Репша О.Г. // Медична психологiя, 2010 №2. - с. 16-21

8 Maddi, S. Hardiness and Mental Health / S. Maddi, D. Khoshaba // Journal of Personality Assessment. 1994. -Oct. - №2. - Vol. 63. - P. 268

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

21

куникмасининг мавжуд эмаслиги; 3) Сал-бий эмоцияларга йуналганлик х,амда уз-узига нисбатан ишончнинг пастлиги; 4) Хиссий эмоционал кобилият даражасининг пастлиги ва аксинча, х,имоя рефлексиясининг юкорилиги; 5) Шахсий акс эттиришнинг к,уйи даражада эканлиги, муаммоли вазиятларни туFри тах,лил кила олмаслик1.

Мацоланинг илмий мо^ияти. Булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривож-лантириш жараёни мураккаб, куп киррали куринишга эга булиб, бунда авваламбор, саноген тафаккурнинг таркибий компонент-лари, устувор жих,атлари ва уни ривожлан-тиришнинг интегратив-тузилмасини куриб чикиш максадга мувофикдир.

Саноген тафаккурнинг таркибий тузи-лишини тадкик этган Г.Г.Башанаева1 2 унинг куйидаги компонентларини ажратиб курсатади: мотивацион, рефлексив, эмоционал, операцион. Муаллиф мазкур компо-нентларни ажратишда саноген тафаккурга оид билим ва куникмаларнинг шахс томони-дан узлаштирилиши ва унинг фикрлаш тар-зида намоён булишига эътибор каратади. Бу, факатгина соFлом фикрлашга оид куникмаларни шахсда шакллантириш билан-гина боFлик булиб, саноген тафаккур компонентларини аниклаштириш буйича биртомон-лама ёндашувни келтириб чикаради.

Таълим жараёнига онтологик ёндашув-дан келиб чикиб саноген тафаккур муаммо-сини тадкик этган И.М.Спивак3 айнан соFлом фикр юритишни янгича хулк-атвор шакли сифатида бах,олайди. Шундан келиб чикиб, тадкикотчи саноген хулк-атворнинг куйидаги компонентларини ажратиб курсатади: реф-лексивлик, йуналтирувчи, бошкарувчи х,амда мазмунли. Онтологик ёндашув ёш омили

1 Исмаилов М.К. Булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг психологик аспектлари. // "Замонавий таълим" (*"Современ-ное образование") илмий-амалий оммабоп жур-нали (Узбекистон), 2021 йил 4 (101) - сон, 27 бет.

2 Башанаева Г.Г. Структурные компоненты саногенного мышления // Вестник Университета: Педагогика, психология, социология, филология. Раздел V. - №23, 2013. -224 с.

3 Спивак И.М. Сущность и структура саногенного поведения с позиции онтологического подхода к обучению // International Journal of Developmental and Educational Psychology INFAD Revista de Psicologнa, Ne1-Vol.2, 2013. ISSN: 0214-9877. pp:478

ва ёшга доир хусусиятларни инобатга олишни талаб этади. Талабаларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг таркибий компонентларини аниклаштиришда онтологик ёндашув хусусиятларига асосланган х,олда фаолият боскичларини белгилаб олиш лозим.

Саноген тафаккур мазмунини урганишга доир олиб борилган тадкикот иши натижала-рини эътироф этган х,олда, саноген тафаккурнинг таркибий компонентларини куйидагича белгилаш лозим деган хулосага келинди (1-расмга каранг).

Куйида саноген тафаккурнинг таркибий компонентлари мазмунига тухталамиз. Булажак укитувчиларда саноген тафаккурнинг ривожланиш жараёни уч боскичда, яъни ког-нитив, тайёрлов ва якуний фазаларда кечади. Мазкур боскичлар асосида талаба-ёшларда соFлом тафаккур юритиш билан боFлик билим ва муайян хулк-атвор куникмаларини шакллантириш якуний кутиладиган натижа сифа-тида белгиланади.

Когнитив фаза мотивацион

ва йуналтирувчи компонентларни уз ичига олиб, ушбу фаза талабаларнинг олий таълимда укишдан максади, узининг кизикишларини, имкониятларини туFри бах,олай олиши билан изох,ланади ва улар йуналтирувчи хусусият касб этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Саноген фикрлашнинг мотивацион компо-ненти - кизикишлар, кадриятлар ва мотив-ларни янгилаш, х,аётий йуналиш ва когни-тив фаолиятнинг устувор йуналишларини белгиловчи индивидуал бах,олаш тизи-мини уЙFунлаштириш, шунингдек шахс ресурсларини янгилаш ва х,иссий х,олатни баркарорлаштириш оркали белгиланган максадларга эришиш стратегиясини танлаш х,амда шахс йуналганлигини белгилаш вазифа-ларини бажаради.

Саноген фикрлашнинг рефлексив компо-ненти - содир булаётган вокеалар х,акида хабардорлик, уни тах,лил килиш, уз кела-жаги х,акидаги карашларни аниклаштириш, "Мен" образи тасвирини яратиш, уз фаоли-яти ва фикрларини кайта акс эттириш оркали реал х,аётий талабларга мувофиклигини аниклаш каби хусусиятлар билан изох,ланади. Ушбу компонент талабаларга уз фикрларини, рух,ий х,олатини, хатти-х,аракатларини туFри ифодалаш ва кузатиб бориш имко-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

22

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

л

1-расм. Булажак ук,итувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг таркибий компонентлари1.

БОСКИЧЛАР

п г

2- фаза: тайёрлов боскичи

3- фаза:

якуний боскич

с— Саноген фикр л

^ юритиш J

=i L=

Мотивацион \

V )

X

> Рефлексивлик \

V J

1

Операцион \ •

ч J

Саноген хулц-атвор компонентлари

Йуналтирувчи

Эмоционал

баркарорлик

Мазмунли

Саноген тафаккур юритиш билан боглик билим ва муайян хулк-атвор куникмаларини узлаштирган булажак уцитувчи

нини беради. Чунки, рефлексив куникмалар булажак укитувчиларнинг саноген тафакку-рини ривожлантиришда асосий омиллардан бири булиб х,исобланади1 2.

Саноген фикр юритишнинг операцион компоненты узида мотивацион ва рефлексив компонент хусусиятларини акс эттиради. Мазкур компонент уз навбатида талабанинг содир булаётган вок,еа-х,одисаларни тутри акс эттириши ва мазмунини англаши, унда узи ва олам х,акидаги ижобий фикр ва тасав-вурларнинг намоён булиши, педагогик фао-лият билан бо-Блик самарали иш усулларини узлаштиришга нисбатан шахсий эх,тиёжнинг мавжудлиги х,амда максадларнинг англанган-лиги билан изох,ланади.

Саноген хулк-атворнинг йуналтирувчи компоненты талабаларнинг шахсий дунёкарашини узида акс эттириб, шу жум-ладан унинг фикрий йуналганлиги, узи ва дунё х,акидаги тасаввурлари, шунинг-дек узлаштирган тажрибаси, яъни билим, куникма ва малакалари билан изох,ланади.

1 Ушбу расм муаллиф томонидан олиб борилган тадкикот иши натижалари асосида ишлаб чикилган.

2 Ismailov, M. K. (2021). Empirical analysis of the development of sanogen thinking in student's on the basis of a reflective approach. // Academicia: an international multidisciplinary research journal, 11(2), 596.

Саноген хулк-атворнинг мазкур компо-нентига мувофик талаба уз-узини, фикрла-рини назорат килиш ва бошкариш, фаолият йуналишларини лойих,алаш ва амалга оши-риш, янги тажрибаларни узлаштиришга доир куникмаларга эга булади.

Саноген хулк-атворнинг эмоционал баркарорлик компоненти мазмунини куйидагича изох,лаш мумкин: салбий х,иссий-кечинмалардан хабардорлик, уларнинг таъ-сирини камайтириш ёки йукотиш, х,иссиётлар табиатидаги табиийлик, х,иссий назорат-нинг олиб борилиши. Со-Блом фикрлаш жара-ёнининг асосий шарти х,иссий-эмоционал баркарорлик булиб, у содир булаётган вокеа-х,одисаларга нисбатан объектив ёндашиш х,амда ижобий шахслараро муносабатларни йулга куйишни таъминлайди.

Саноген хулк-атворнинг мазмунли компоненти юкорида изох,и келтирилган барча компонентларнинг узига хос хусусиятларини умумлаштирган х,олатда узида ифо-далайди. Мазмунли компонентни шах-сда куйидаги жих,атларнинг намоён булиши билан бо-Бликликда тушунтириш мумкин: со-Блом фикр юритишга оид билимлар ва фаолият куникмаларининг узлаштирилганлиги; рефлексив куникмаларнинг намоён булиши ва эмоционал баркарорликнинг ривожлан-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

23

ганлиги; уз-узини назорат килиш оркали эмоционал ва аклий хатти-х,аракатларнинг уЙFунлигига эришиш, фикрларнинг ташки (экстериоризация) ва ички (интериоризация) ифодаланишининг ёркинлиги х,амда шахснинг уз-узидан коникиши. Мазмунли компонент якуний натижаларни узида акс эттириб, бунга талабанинг индивидуал ривожланиши, ижти-моийлашуви, таълимий ва тарбиявий фаолият олиб бориш шартлари, шахслараро муноса-батлардаги иштироки ва соFлом фикр юри-тиш жараёни билан боFлик барча куникмалар киради.

Булажак укитувчиларда соFлом фикрлаш ва саноген хулк-атворни белгиловчи омил-лар сифатида бу каби таркибий компонент-ларни ажратиш булажак укитувчи уз шах-сининг ривожланишини таъминлайдиган зарур ижтимоий мух,итни, таълим жараёни билан узаро боFликликда укув-тарбиявий, илмий тадкикотчилик ва амалий фаолиятни самарали олиб бориши учун кулай шарт-шароитларни яратиши (ташкил килиши) х,амда уз-узини ривожлантиришга нисбатан онгли муносабатнинг карор топиши билан боFлик х,исобланади.

Тадцицот натижалари. Бугунки кунда саноген тафаккур назарияси ва амалиётида етарлича самарали психологик ва рефлек-сив технологиялар ишлаб чикилган булиб, уни узлаштириш уз-узини тартибга солиш ва х,ис-туЙFуларни бошкариш конунларига ва тала-бларига риоя килиш имконини беради. Саноген тафаккурни шакллантириш ва ривожлан-тириш дастурларини яратишда асосий тала-блар сифатида шахснинг ёши, маълумот дара-жаси ва ижтимоий фаолият тажрибасини ино-батга олиш лозим.

Булажак укитувчиларда саноген тафаккур-нинг ривожланганлик даражасини аниклаш максадида ФарFона давлат университети, Бухоро давлат университети ва Термиз давлат университетларида тах,сил олаётган талабалар иштирокида тажриба-синов ишлари (20192021) олиб борилди.

Шуни таъкидлаб утишимиз жоизки, тажриба-синов ишларига жалб этилган х,ар бир талабада саноген ва патоген фикрлаш куникмалари табиий равишда турли хил омиллар таъсирида кичик мактаб ёши даври-дан шакллана бошлаган. Тажриба-синов иши-

нинг биринчи асословчи боскичида бизнинг асосий вазифамиз, бу жараён х,ар бир талабада индивидуал шаклда кандай кечаётга-нини х,амда булажак укитувчиларда саноген ва патоген тафаккур ривожланганлигининг мавжуд х,олатини аниклашдан иборатдир.

Бизга маълумки, саноген тафаккур узига хос бир канча хусусиятларга эга. Ушбу хусу-сиятлар х,ар хил топшириклар ечимини излаш боскичларида намоён булади. Ушбу боFланишлар ва муносабатлар туфайли тала-баларда саноген ва патоген тафаккурга оид билимларнинг мавжудлигини аниклашга хиз-мат килувчи жами 15 та саволдан иборат анкета х,амда соFлом фикрлашнинг ривожланганлик даражасини аниклаш учун таккослаш коидаси буйича тузилган саволномадан фой-даланилди.

Саволнома талабаларда саноген ва патоген тафаккурнинг ривожланганлик даражасини аниклашга каратилган жами 48 та тасдик (16 бандда) ва респондентларни ёлFончилик даражасини (текширув амалиётига муносаба-тини) аниклашга хизмат киладиган 3 та саволдан иборат. Саволномада куйидаги каби таъ-кидлар уз аксини топди:

1. а) агар бирор вазифани бажара олмасам, узимдан хафа буламан ёки узимдан кунглим тулмайди;

б) агар бирор вазифани эплай олмасам уз узимни кучли танкид киламан;

с) одатда бундай вазиятлар учун куп KаЙFурмайман, узимга булган ишонч пасаяди.

2. а) шу кунгача узлаштирилган х,аётий фаолият тажрибани эришилган муваффакиятлар омили сифатида бах,олайман;

б) узлаштирилган фаолият тажрибани янги муваффакиятларга эришишни таъминла-

майди, деб уйлайман.

с) янги муваффакиятлар факат кулай шарт-шароит ва имкониятларга боFлик эмас, бунда фаолият тажрибаси х,ам талаб этилади.

3. а) курсдошларим томонидан билдирил-ган фикрлар мен учун ах,амиятли ва уларни доим тушунишга х,аракат киламан.

б) х,ар ким уз фикрига эга булиши керак, бунда бир-бирини тушуниш шарт эмас.

с) бошкалар фикрини эшитиш ва тушуниш билан боFлик х,олда менда доим кийинчиликлар пайдо булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

г

24

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

л

V________________________________________________________________________________________________________у

1-жадвал. Булажак ук,итувчиларда саноген ва патоген тафаккурнинг ривожланганлик даражаси1

Тажриба синов гурухлари Саноген фикрлаш устувор Патоген фикрлаш устувор Саноген ва патоген фикрлаш мавжуд

Назорат гурухи (226 нафар респондент) 11,9 % 27 нафар 42,1 % 95 нафар 46,0 % 104 нафар

Тажриба гурухи (229 нафар респондент) 11,4 % 26 нафар 44,1 % 101 нафар 44,5 % 102 нафар

Уртача курсаткич 11,6 % 53 нафар 43,0 % 196 нафар 45,2 % 206 нафар

4. а) мен учун энг асосийси жисмоний сало-матлик, уни асосий муваффакиятлар омили сифатида бахолайман.

б) менимча, жисмоний саломатликнинг узини шахсий муваффакиятлар омили сифатида бахолаб булмайди.

с) менинг уйлашимча, жисмоний саломат-лик_____________________________________.

5. а) курсдошларим мен томонимдан бил-дирилган ташаббусларни доим куллаб-кувватлашади.

б) курсдошларим менинг ташаббусларимни куллаб-кувватлаши шарт эмас.

с) менинг ташаббусларим куллаб-кувватланмаса, одатда мен улардан хафа буламан.

Талабалар уртасида утказилган анкета уларнинг саноген тафаккурни кандай тушу-ниши, унга оид мавжуд билимлар х,ажми хамда соFлом фикрлаш куникмаларини узлаштиришга нисбатан кизикиш даражасини белгилашга хизмат килган булса, саволнома эса айнан уларда саноген ёки патоген тафаккурнинг ривожланганлигини аниклашга хизмат килди. Шу билан биргаликда талабалар иштирокида сухбат ва кузатиш ишлари хам олиб борилди.

Талабаларнинг саноген тафаккур хакида маълумотга эгалиги хамда унинг ривожланганлик даражасини аниклаш буйича утказилган анкета ва суровномада жами 455 нафар респондент иштирок этди. Шундан 226 нафари назорат гурух,ига, 229 нафари эса тажриба гурухига бириктирилди.

Утказилган анкета ва суровнома буйича олинган дастлабки назорат кесими нати-жалари микдор ва сифат жихатдан тахлил килинди. Тупланган маълумотлар куйидаги жадвалда акс эттирилди (1-жадвалга каранг).

Жадвалда келтирилган натижаларга кура куйидагилар аникланди: - назорат гурухида 1

1 Жадвал муаллиф томонидан утказилган тадкикотлар натижалари асосида тузилган.

226 нафар респондент суровномада иштирок этишган булса, шундан 11,9 % иштирок-чиларда (27 нафар) саноген фикрлаш тарзи устувор, 42,1% иштирокчиларда (95 нафар) патоген фикрлаш тарзи устувор булса, 46,0% иштирокчиларда эса (104 нафар) хам саноген, хам патоген фикрлаш куникмалари мавжуд.

- тажриба гурухида 229 нафар респондент суровномада иштирок этишган булса, шундан

11.4 % респондентда (26 нафар) саноген фикрлаш тарзи устувор, 44,1 % иштирокчиларда (1 01 нафар) патоген фикрлаш тарзи устувор,

44.5 % респондентларда эса (102 нафар) хам саноген, хам патоген фикрлаш хусусиётлари мавжуд эканлиги маълум булди.

- уртача курсаткич буйича 11,6 % синалув-чиларда саноген фикрлаш, 43,0 % синалув-чиларда эса патоген фикрлаш тарзи устун-лик касб этган булса, 45,2 % синалувчиларда бир вактда хам саноген, хам патоген фикрлаш куникмалари мавжудлиги аникланди.

Олиб борилган датлабки диагностик иш натижаларига асосланиб талабаларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг интегратив-таркибий тузилмаси куйидагича ифодаланди (2-расмга каранг).

Булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг интегратив тузилмаси - максад омили, мазмунли омил, фао-лият йуналишлари, шахс ва шароит омил-лари каби таркибий кисмларни узида бир-лаштиради. Мазкур таркибий кисмлар узаро уЙFун холатда булажак мутахассис шахсини шакллантиришга каратилган булиб, янгича соFлом дунёкарашга эга булажак укитувчини тайёрлаш якуний кутиладиган натижа сифатида белгиланган.

Маълумки, х,ар бир талабанинг олий таъ-лим муассасаларида укишдан асосий максади янги мазмун касб этувчи билим, куникма ва малакаларни узлаштиришдан иборат. Талабаларда саноген тафаккурни ривожлантириш билан боFликликда мазмунли омил педагогик ва психологик фанларнинг укитилиши хамда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

25

2-расм. Булажак ук,итувчиларда саноген тафаккурни ривожлантиришнинг интегратив-таркибий тузилмаси1

ЯНГИ билим, куникма ва м^лакаларни узлаштириш

Педагогик ва психологик фанларнинг ук,итилиши

Талаба шахси

Вариатив тугарак машгулотларининг ташкил этилиши

С. Фаолият омили

Укув-тарбиявий,

илмий-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

тадк;ик;отчилик,

амалий

Булажак мутахассис шахсини шакплантириш

Д. Шахе омили

Укитувчи ра^барлигидаги фаолият, мустакил таълим фаолияти, шахслараро муносабатлар

Е. Шароит омили

Аудитория ва аудиториядан ташкари машгулотлар

Янгича соглом дунёкарашга эга мутахассис ШАХСИ

вариатив тугарак машгулотларининг ташкил этилишига куйиладиган талаб ва коидаларни белгилайди. Яъни, талаба тах,сил олиш даво-мида педагогик-психологик билимларга эга булиш билан биргаликда "Саноген фикрлашни урганамиз" номли тугарак машгулотларида иштирок этиш оркали соглом фикрлаш билан боглик саноген хулк-атвор куникмаларини узлаштиради.

Мазкур жараёнда х,ар бир талаба укув-тарбиявий, илмий тадкикотчилик ва амалий фаолият олиб боради. Ушбу фаолият тур-лари бевосита укитувчи рах,барлигида ёки мустакил таълим шаклида намоён булади. Фаолият турларининг самарадорлиги тала-банинг шахслараро муносабатларга кириша 1

1 Ушбу расм муаллиф томонидан олиб борилган тадкикот иши натижалари асосида ишлаб чикилган.

олиши, унинг ижтимоий мослашувчанлиги х,амда аудитория ва аудиториядан ташкари машгулотларнинг уйгун х,олда олиб борили-шига бевосита боглик х,исобланади.

Хулоса ва амалий таклифлар. Булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривож-лантириш муаммосининг назарий жих,атдан англаниши бугунги кунда жадал амалга ошмокда. Анъанавий нуктаи-назардан саноген тафаккур мазмуни соглом фикр юри-тиш, инсон тафаккур тарзининг ижобий йуналтирилганлиги билан изох,ланади. Замо-навий шароитда амалга оширилаётган тадкикотларда саноген тафаккур инсондаги салбий миссий кечинмаларни назорат килиш, унинг саломатлигини таъминлаш, укув фаолияти самарадорлигини ошириш х,амда шахс рефлексив куникмалари билан богликликда куриб чикилмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

26 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

Булажак укитувчиларда саноген тафак-курни ривожлантириш жараёнининг когни-тив, тайёрлов, якуний фазаларига устувор-лик бериш асосида соFлом фикр юритиш-нинг мотивацион, рефлексивлик, операцион куникмалари х,амда йуналтирувчи, эмоци-онал баркарорлик, мазмунли каби саноген хулк-атворга оид таркибий компонентлари аниклаштирилди.

Булажак укитувчиларда саноген тафак-курни ривожлантиришнинг интегратив-таркибий тузилмасини ишлаб чикишда куйидаги жих,атлар асос сифатида белгилаб олинди: максад омили, мазмунли омил, фао-лият омили, шароит омили, шахс омили.

Булажак укитувчиларда саноген тафак-курни ривожлантириш зарурияти соFлом фикр юритиш, фикрлашнинг патогенлигини камайтириш, уз-узини ривожлантиришга нис-батан эх,тиёжни х,осил килиш ва укув фаоли-ятини туFри ташкил этилишини таъминлаш * 1 2 3 4 5 6 7 8 9

билан изох,ланади. Мазкур х,олат эса куйидаги жих,атларга алох,ида эътибор каратишни зару-рият сифатида белгилайди:

- биринчидан, соFлом фикрлашни

ривожлантириш билан боFлик муаммоларни аниклаш х,амда талабаларни маънавий-эстетик жих,атдан тарбиялаш;

- иккинчидан, уларда жамият х,аётидаги муаммоларга нисбатан фаол нуктаи-назарини шакллантириш;

- учинчидан, булажак мутахас-

сис сифатида уларда уз билимини ошириб бориш ва уз-узини ривожлантиришга доир куникмаларни х,осил килиш;

- туртинчидан, саноген тафаккурни

ривожлантиришда рефлексив ва интегра-тив ёндашувга асосланиб, фаолиятни ташкил этишнинг энг оптимал шакл, метод ва воси-таларини аниклаб олиш лозим. Бунда реф-лексив технологиялардан фойдаланиш тавсия этилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида»ги ПФ-5847-сон Фармони // Конун х,ужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон

2. Valerie Lesniak. An Integrative Model of Spiritual Formation: A Work Always in Process. // Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry ISSN 2325-2855 © Copyright 2013 Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry All rights reserved.

3. John Viner. Providing for Pupils' SMSC Development: Identify opportunities and implement a whole school strategy. - UK, Optimus education, 2013. - p.240

4. Орлов Ю.М. Оздоравливающее (саногенное) мышление / составитель А. В. Ребёнок. Серия: Управление поведением, кн.1. — Издание 2-е изд., исправленное. - М.: Слайдинг, 2006. - 96 с.

5. Атаханова С. Инновацион таълим жараёнида тафаккур // Илмий макола. "СоFлом авлод учун" илмий-оммабоп журнал материаллари. 2014 ййил. 5/4- 5 б.

6. Абдирахмонова З.А. Усмир ёшдаги укувчиларда саноген тафаккурни ривожланти-ришнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари. Дисс. автореф 2020. - 48 б.

7. Морозюк С.Н. Саногенная рефлексия как фактор оптимизации акцентуаций характера и повышения эффективности учебной деятельности. Док.псих.наук ... дисс. М. 2001. - 382 с.

8. Васильева Т.Н. Саногенное мышление учащегося, учителя. Калининград : ГИПП «Янтарный сказ», 2000. - 1 52 с.

9. Россохин А.В. Личностная саногенная рефлексия в измененных состояниях сознания. Автореф.докт.дисс. М., 2009. - 41 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ

27

10. Крайнова Ю.Н. Саногенная рефлексия в структуре эмоциональной компетентности будущих педагогов. Автореф. канд. дисс. М., 2010. - 28 с.

11. Кананчук Л.А. Саногенная рефлексия как фактор адаптации студентов в полиэтнической среде ВУЗа. Автореф. канд. дисс. М., 2010. - 22 с.

12. Павлюченкова Н.В. Саногенная рефлексия как фактор развития эмоциональной компетентности. Автореф. канд. дисс. М., 2008. - 27 с.

13. Пил Н.В. Сила позитивного мышления / Пер. с англ. Л. А. Бабук. 2-е изд. Мн. : ООО «Попурри», 2003. - 336 с.

14. A. Yu. Hilman. (2017) Psychological conditions for the formation of the sanogenic thinking of student youth: author's abstract. dis. ... Candidate psychologial Sciences: 19.00.07, National University of Ostroh Academy, Ostroh, 20 p.

15. Осадько О.Ю. Саногенний потенщал особистосп як психолопчна основа бю-психо-сощального здоров'я людини / О.Ю.Осадько // «Особислсть у сучасному свт» - К. ДП «1нформацмно-аналДичне агентство», 2014 с.64-68

16. Аршава 1.Ф. Саногенегична парадигма у дослужены особистост / Аршава 1.Ф., Репша О.Г. // Медична психолопя, 2010 №2. - с. 16-21.

17. Maddi, S. Hardiness and Mental Health / S. Maddi, D. Khoshaba // Journal of Personality Assessment. 1994. - Oct. - №2. - Vol. 63. - P. 265-274.

18. Исмаилов М.К. Булажак укитувчиларда саноген тафаккурни ривожлантириш-нинг психологик аспектлари. // "Замонавий таълим" ("Современное образование") илмий-апмалий оммабоп журнлаи. (Узбекистан), 2021 йил 4 (101) - сон, 23-31 бетлар.

19. Башанаева Г.Г. Структурные компоненты саногенного мышления // Вестник Университета: Педагогика, психология, социология, филология. Раздел V. - №23, 2013. -223-228 с.

20. Спивак И.М. Сущность и структура саногенного поведения с позиции онтологического подхода к обучению // International Journal of Developmental and Educational Psychology INFAD Revista de Psicologнa, Ne1-Vol.2, 2013. ISSN: 0214-9877. pp:469-482

21. Ismailov, M. K. (2021). Empirical analysis of the development of sanogen thinking in student's on the basis of a reflective approach. ACADeMiCIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(2), 592-599.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021,9 (106)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.