Научная статья на тему 'Бўлажак ўқитувчилар конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятлари'

Бўлажак ўқитувчилар конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
298
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўлажак ўқитувчилар / конфликт / конфликтологик компетентлик / мазмунли-структуравий хусусият / мотивацион-қадриятли / ҳиссий-эмоционал / когнитив / рефлекцив ва ташкилий-фаолиятли компонент / будущие учителя / конфликт / конфликтологическая компетентность / структурно-содержательная характеристика / развитие / мотивационно-ценностный / когнитивный / эмоционально-волевой / рефлексивный и организационно-деятельностный компонент

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шодиев Илёсжон Нарзиқул Ўғли

Ушбу мақолада бўлажак ўқитувчиларда конфликтологик компетентликни ривожлантиришнинг мазмунли-структуравий хусусиятини ифодаловчи мотивацион-қадриятли, ҳиссийэмоционал, когнитив, рефлексив ва ташкилий-фаолиятли компонентларининг мазмуни таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СТРУКТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ КОНФЛИКТОЛОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В данной статье анализируется структурно-содержательная характеристика развития конфликтологической компетентности будущего учителя, описываются её мотивационно-ценностный, когнитивный, эмоционально-волевой, рефлексивный и организационно-деятельностный компоненты.

Текст научной работы на тему «Бўлажак ўқитувчилар конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятлари»

Шодиев Илёсжон Нарзик,ул угли,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети таянч докторанти

БУЛАЖАК УДОТУВЧИЛАР КОНФЛИКТОЛОГИК КОМПЕТЕНТЛИГИНИНГ СТРУКТУРАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

УДК: 371.126

ШОДИЕВ.И.Н. БУЛАЖАК УЦИТУВЧИЛАР КОНФЛИКТОЛОГИК КОМПЕТЕНТЛИГИНИНГ СТРУКТУРАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Ушбу маколада булажак укитувчиларда конфликтологик компетентликни ривожланти-ришнинг мазмунли-структуравий хусусиятини ифодаловчи мотивацион-кадриятли, х,иссий-эмоционал, когнитив, рефлексив ва ташкилий-фаолиятли компонентларининг мазмуни тах,лил этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: булажак укитувчилар, конфликт, конфликтологик компетентлик, мазмунли-структуравий хусусият, мотивацион-кадриятли, х,иссий-эмоционал, когнитив, реф-лекцив ва ташкилий-фаолиятли компонент.

ШОДИЕВ.И.Н. СТРУКТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ КОНФЛИКТОЛОГИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

В данной статье анализируется структурно-содержательная характеристика развития конфликтологической компетентности будущего учителя, описываются её мотивационно-ценност-ный, когнитивный, эмоционально-волевой, рефлексивный и организационно-деятельностный компоненты.

Ключевые слова и понятия: будущие учителя, конфликт, конфликтологическая компетентность, структурно-содержательная характеристика, развитие, мотивационно-ценностный, когнитивный, эмоционально-волевой, рефлексивный и организационно-деятельностный компонент.

SHODIYEV I.N. STRUCTURAL FEATURES OF CONFLICTOLOGICAL COMPETЕNCE OF FUTURE TEACHERS

There is analyzed in the article the content of motivational, emotional, cognitive, reflexive, and organizational components that describe the meaningful and constructive nature of the conflictological competence development of future teachers.

Keywords: future teachers, conflict, conflictological competence, structural characteristics, motivational, emotional, cognitive, reflexive, and organizational component.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

Кириш. Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2017 йил 20 апрелдаги «Олий таъ-лим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тyFрисида»ги ПК.-2909-сон каро-рида олий таълим тизимини тубдан такомиллаш-тириш, мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривож-лантиришнинг устувор вазифаларидан келиб чиккан холда, кадрлар тайёрлаш мазмунини тубдан кайта куриш, халкаро стандартлар даража-сига мос олий маълумотли мутахассислар тайёрлаш учун зарур шароитлар яратилишини таъ-минлаш каби максадларнинг белгиланиши таълим субъектлари уртасида педагогик жараёнда юзага келадиган муносабатларни, хусусан, таълим жараёни субъектлари уртасида юзага келадиган зиддиятларни бартараф этишнинг долзарб-лигини ифодалайди.

Мацоланинг мацсади: булажак укитувчи-ларнинг конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятларини тахлил этиш ва аниклик киритиш.

Илмий янгилиги: булажак укитувчилар конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятлари тизимининг педагогик-психологик хусусиятлари тахлил этилган.

Тадцицот объекти: булажак укитувчилар (талабалик даври).

Тадцицотда цулланилган усуллар: анализ, синтез, киёсий тахлил, назарий тахлил килиш, тизимлаштириш, таккослаш каби усуллардан фойдаланилган.

Мацоланинг асосий цисми. Булажак укитув-чиларнинг конфликтологик компетентлигининг структуравий хусусиятларини аник тушунмасдан, унинг мохиятини етарлича билиш мумкин эмас. Ушбу максадда мотивацион-кадриятли, когни-тив, хиссий-эмоционал, рефлексив ва ташкилий-фаолиятли компонентларни бирлаштирувчи конфликтологик компетентликнинг тузилишини куриб чикамиз.

Фикримизча, конфликтологик компетентлик 1-жадвалдаги каби таркибий кисмлардан иборат булиши мумкин.

Конфликтологик компетентликда мотивацион-кадриятли компонент булажак укитувчининг максади ва вазифаларининг бирлиги замирида тизимли равишда профессионал укитувчи булишига асосланиши ва педагогик хамкорликда низоли вазиятларни конструктив равишда хал этишга интилиши билан изохланади. Моти-вацион-кадриятли компонент шахснинг бош-калар билан зиддиятга учрашига таъсир курса-тадиган ёки тускинлик киладиган сабаблар тизи-мида (эхтиёжлар, мотивлар, максадлар), индиви-

дуалликнинг асосий сохаларидаги мавжуд бел-гиларида (психик хусусиятлари), кадриятлар тизими, педагогик сохадаги шахсларнинг уз фао-лиятига муносабатларида намоён булади.

А.Маслоунинг карашларига кура, эхтиёжлар инсоннинг мотивацион сохасини шаклланти-ради, бунда эхтиёжлар уз-узини англаш зарура-тини юзага келтиради1.

Мотивацион-кадриятли компонент булажак укитувчи шахсининг педагогик фаоллигининг асосий куч, эхтиёж, кобилият, сабаб, кизи-кишларини амалга оширишнинг улчовини уз ичига олади. Ушбу компонент булажак укитувчи фаолиятининг максадига асосланган куникма-ларини ривожлантириш буйича вазифаларни, узининг мавжуд конфликтологик компетентлиги даражасини тан олиш, уларнинг низоларни хал этишга булган кизикишини ривожлантириш, кас-бий жихатдан узини англашдаги ролини тушу-ниш ва шахсиятининг янги имкониятларини кашф этиш максадларини аниклашни уз ичига олади. Индивидуалликнинг психик узига хослик-лари мажмуаси «конфликтогенлик» тушунчаси билан белгиланади. Конфликтогенликнинг шакл-лантирилиши низога нисбатан конструктив моти-вацияни белгилайди, шунинг учун шахслараро таъсирлашишда низоларнинг ташки (шахслараро тукнашувлар) ва ички (шахслараро ички низо-лар) карама-каршиликларини хал килади.

Конфликтологик компетентликка когнитив компонентни хам киритиш зарур, чунки булажак укитувчилар низоларни бартараф этиш буйича замонавий билимларни эгаллаган булишлари зарур. Зиддиятнинг хакикий сабабини хаки-киймасидан фарклай олиш, педагогик карама-каршиликда субъектларнинг низоли харакат-ларини конструктив бартараф этишнинг йулини излаш ва педагогик низоларнинг деструктив зарарли окибатларини тахлил кила олиш керак. Когнитив компонентда педагогик низолар наза-рияси ва амалиёти:

- табиати, мохияти, хусусиятлари, белгилари, тузилиши, динамикаси, функциялари, типологияси, педагогик низоларни юзага келтирувчи сабаблар ва куринишлари, конфликтли вазиятларнинг тузилиши ва турлари хакидаги билимларни;

- фаол ва пассив конфликт стратегияларини;

- низоли хулк-атворнинг усуллари ва уларнинг турли вазиятларда кулланилиши;

1 Маслоу А. Психология бытия. - М.: «Просвещение», 1997. -С. 304.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ 33

ч_У

1-жадвал. Булажак укитувчининг конфликтологик компетентлигининг структуравий-мазмунли хусусияти1.

Конфликтологик компетентлик

Компоненти Хусусияти

Мотивацион-кадриятли компонент Шахсни бошкалар билан низоли узаро таъсирлашишга олиб келиши ёки олдини олиши мумкин булган раFбатлантирувчи тизим (эхтиёжлар, мотивлар, максадлар).

Когнитив компонент Педагогик низоларнинг назарияси ва амалиёти, фаол ва пассив конфликтлар стратегиясини билиш; низоларнинг хулк-атвор усуллари ва уларнинг турли вазиятларда кулланилиши; низо ва низоли вазиятларни хал килиш йул ва усуллари; мулокот хакида билиш; олдини олиш, бошкариш, низоларни хал этиш технологиялари; конфликт ва унинг таркибий кисмларини диагностика килишнинг назарий ва эмпирик усуллари.

Хиссий-эмоционал компонент Педагогик тажриба жараёнида катъиятлилик, ирода, кушимча харакат сифатида намоён буладиган узини бошкариш, узини тартибга солиш, узини назорат килишнинг мавжудлиги, адаптацион мобиллик каби кобилиятларнинг акс этиши.

Рефлексив компонент Уз шахсияти, холати ва педагогик низолардаги харакатини тахлил килиш, шунингдек, педагогик низодаги бошка бир субъектнинг харакати ва холатини англаш, унинг шахси хусусиятлари, эмоционал реакциялари ва когнитив имкониятларини канчалик «акс эттириши»ни тушуниш.

Ташкилий-фаолиятли компонент Педагогик низоларни бартараф этишда педагогик позицияни шакллантиришга каратилган конфликтологик билим ва куникмаларни амалиётга куллашнинг назарияси, методологияси ва педагогик низоларда булажак укитувчи хулк-атворининг индивидуал-педагогик услубининг асослари, педагогик низоларни бартараф этиш жараёнида педагогик тафаккур маданиятини ривожлантиришга каратилган конфликтологик билим ва куникмаларнинг амалиётга татбик этилиши2.

- низо ва низоли вазиятларни бартараф этиш усуллари ва йуллари;

- коммуникатив билимлар;

- низоларни олдиндан билиш, бошкариш, хал этиш технологиялари;

- низо ва унинг таркибий кисмларини диагностика килишнинг назарий ва эмпирик усулла-рини уз ичига олади3.

Булажак укитувчида педагогик низога оид ижтимоий узаро таъсирлашиш шаклидаги илмий билимларнинг шаклланиши, касбий сохасида намоён булиши, низоларни бошкариш усуллари факатгина конфликтофобияларни енгибгина колмасдан, балки булажак укитувчининг конфликтологик Fоявий фаолиятини оптималлашти-ришга хам имкон беради4.

Конфликтологик компетентликнинг навбат-даги таркибий кисми хиссий-эмоционал компонент булиб, ушбу компонент булажак укитувчининг аник эмоционал низоли холатларни бошкара олиши билан изохланади. Хиссий-эмоционал компонент уз-узини бошкариш, уз-узини тартибга солиш, уз-узини назорат килиш, адаптив мобилликни акс эттирувчи педагогик тажриба жараёнида катъийлик, ирода,

1 Муаллиф томонидан ишланган.

2 Сгонникова Е.М. Развитие конфликтологической компетентности будущих учителей. Дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08. - Шадринск, 2010. -С. 43.

3 Уша жойда, 38-б.

4 Шварцман К.А. Философия воспитания: критический анализ немарксистских концепций. - М.: «Политиздат», 1989. -С. 208.

кушимча харакатларнинг намоён булишидир. Хиссий соха - мулокотда узини узи бошкариш, конфликт максадига эришишда катъийлик, уз-узини ривожлантириш максади, уз-узини англаш; низоли муаммоларни бартараф этишга хиссий интилишлар: ташаббускорлик, жасорат, уз фикрларини химоя килишдир. Бунда мухим булган ходиса, максадларни белгилаш эмас, балки уларни кандай килиб амалга ошириш, максадларга эришиш учун нима килиш керакли-гидир. Карор кабул килиш нафакат окилона асосда алтернатив вариантларни танлаш, балки карама-каршиликларни хиссий хал этиш, фаол-ликнинг оптимал даражасида фаолиятни амалга ошириш кобилияти ва кийинчиликларда психик баркарорликни англатади. Хиссий сохада безов-талик вазиятни тартибга соладиган, узи-узига адекват бахо бера олиш, узига ишонч, аник конфликтли вазиятлардаги эмоционал холатларни бошкариш кобилияти, эмпатия, кувонч, очиклик, баFрикенглик хис-туйfулари, муносаба-батлардаги хиссий атмосферани низоли шаро-итда бошкара олиш кобилиятидир.

Вазиятли хавотирланиш шахсий хавотирдан фаркли уларок, булажак укитувчининг туFри фаолиятига ёрдам беради, объектив низоли вазиятнинг мотивациявий тенденция билан бир-галикда бу зиддиятни конструктив асосга йуналтиради. Шундай килиб, педагогик конф-ликтнинг максадларига эришишда тажовузкор харакатлар учун шароитлар яратилади. Адекват узига бахо бериш булажак укитувчиларга узла-рининг психофизик ресурсларини бахолашига

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

ёрдам беради, бу уз навбатида фаол ёки пассив низо стратегиясини танлашни янада оптимал-лаштиради. Уз-узига ишониш - фаол стратегия-ларни амалга ошира олишни куллаб-кувватловчи омил ва уларни туFри хиссий мухит билан таъ-минлайди. Конфликтларда юзага келган муноса-батларда саногеник (эмоцияларни бошкариш оркали рефлекцив соFлом фикрларни йунал-тириш) фикрлаш куникма ва малакаларини бошкаришни амалга ошириш, салбий хис-туЙFулар - Fазаб, тахдид, психологик химоя усул-ларидан фойдаланиш, шахслар орасидаги зури-кишликни бартараф этиш турли вазиятларга боFликдир1.

Рефлексив компонентни конфликтологик компетентликнинг таркибига киритиш зарурати булажак укитувчининг уз-узини тадкик килиш, сабаб-окибат муносабатларини тахлил кила олиш кобилиятига эга булиш, педагогик низо-ларни конструктив хал этиш максадида педагогик низолар, тадкикот усуллари, уз-узини бахолаш ва тегишли куникмаларга оид шахс хакидаги илмий билимларни эгаллашига боFлик. Рефлекцив компонент - педагогик низода уз шахси, холати ва хатти-харакатларини тахлил килиш, шунингдек, педагогик низодаги бошка субъект харакати, холати, унинг шахсий узига хосликлари канчалик «акс этиши»ни англашга оид хиссий реакциялар ва когнитив тасаввурлар-дир2.

Позитив узини кузатиш ва узини тахлил килишнинг бошланиши, шахснинг коммуникатив рефлекцив кобилиятидан иборат (уз-узини билиш, уз-узини тахлил килиш ва турли томон-дан бошкалар нуктаи назари билан узини кура олиш). Рефлекция укувчининг позициясини хамда укитувчининг сузлари ва хатти-хара-катларига кандай жавоб бераётганини тушу-нишга ёрдам беради3. В.Г.Богинанинг тадкикот ишида тахлил этилганидек, рефлекцив холатнинг мохиятида «шахс фаолиятни тухтатади, бу фао-лият доирасидан ташкарига чикади, уни урганиш

1 Ивченко, Д.В. Формирование конфликтологической компетентности специалиста таможенной службы: дисс. ... канд. пед. наук. - Калининград, 2000. -С. 24-25.

2 Боботкова Н.В. Моделирование процесса развития педагогической рефлексии учителя. Современное образование: теория и практика. Сборник научных статей. - Шадринск: Издательство Шадринского пединститута, 2007. -С. 255-259.

3 Бондаренко Т.А. Педагогические условия формирова-

ния рефлексивной культуры студентов: автореф. дис. ...

канд. пед. наук. - Магнитогорск, 1999. -С. 23.

ва тахлил килиш объекти сифатида ташкаридан куриб чика бошлайди»4.

Конфликтологик компетентликнинг таркибий кисмида ташкилий-фаолиятли компонентнинг ахамияти, мотивацион-кадриятли установкалар, назарий конфликтологик билимлар, эмоционал-хиссий холатлар ва рефлексив кобилиятларни муваффакиятли ва конструктив амалиётда куллаш билан боFлик.

Ташкилий-фаолиятли компонент булажак укитувчининг мавзуга оид конфликтологик куникмаларга эга булиш, конфликтологик билимлар ва педагогик низоларни хал этишнинг наза-рияси, методологияси, амалиёти сохасидаги куникмалар, амалиётга татбик этиш кобилиятини акс эттирувчи махсус кузатиш мумкин булган харакатлар, педагогик низоларда педагогик позицияда булишда ифодаланади ва педагогик низоларни хал этиш сохасида педагогик фикрлаш маданиятини ривожлантириш педагогик низоларда булажак укитувчининг индивидуал хулк-атвор усули, педагогик хатти-харакатининг асосий базасидир. Конфликтологик компетентликнинг ушбу компоненти уз шахсиятини намоён этишдаги кобилият, педагогик низони назарий, методик билим ва куникмалар асосида адекват хал этишда узининг махсус фаолиятини ривож-лантиришни назарда тутади.

В.А.Сластенин тадкикотларига кура, аклий ва амалий фаолиятни амалга ошириш олдиндан эгалланган билим, куникма ва малакалар, аник фаолиятни бажариш ёки янги шарт-шароит-лардаги фаолият асосида шаклланган назарий тайёргарлигининг таркибий кисмидир. В.А.Сластенин ишларида куникманинг турт гурухи мавжудлиги таъкидланади: аналитик, прогностик, проектив ва рефлекцив ва у хар бир гурухни булажак укитувчининг конфликтологик компетентлиги позициясидан тавсифлайди5.

Аналитик куникма оркали умумий педагогик фикрлаш куникмаси намоён булади. В.А.Сластенин ва бошкалар бу турдаги куникма-ларни педагогик ходисаларни кисм элементла-рига (шартлар, сабаблар, мотивлар, стимуллар, воситалар, намоён булиш шакллари ва бошкалар); хар бир кисмдаги куникмаларни максад ва етакчи томонлари билан узаро таъсирлари,

4 Богин В.Г. Обучение рефлексии как способ формирования творческой личност. // Современная дидактика: теория - практике / Под ред. И.Я. Лернера, И.К.Журавлева. - М., 1993. -С. 153-176.

5 Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе профессиональной подготовки. - М.: «Русский язык», 1986. -С. 608.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

педагогик Fоялар, хулосалар, конуниятлар хамда куриб чикилаётган ходисага мос мантик билан боFликликда тушуниш; ходисаларни туFри таш-хис килиш кобилияти, яъни кандай категория-даги тушунчалар яхлит ходиса билан боFлик эканлигини аниклаш; асосий педагогик муаммо ва унинг оптимал ечими йулларини топиш1 куникмаларига ажратади.

Прогностик куникма педагогик фаолиятда укитувчининг якуний натижавий ориентацияси, кутилаётган максад, педагогик башоратни уз ичига олади. Прогностика объектига кура, прогностик куникмаларни учта гурухга ажратиш мум-кин2:

• жамоанинг ривожланишини прогнозлаш -унинг таркибий тузилмаси, динамикаси, муноса-батлар тизимининг ривожланиши, активлар холатидаги узгариш, муносабатлар тизимидаги алохида укувчилар ва бошкалар;

• шахснинг ривожланишини прогнозлаш -унинг шахсий фаолияти сифати, хиссиётлари, иродаси ва хулк-атвори, мумкин булган оFишлар, шахсий ривожланиш, тенгдошлар билан муносабатлар урнатишдаги кийинчиликлар ва х.к;

• педагогик жараённи прогнозлаш - укув материалларининг таълимий тарбиявий ва ривожлантирувчи имкониятлари, укувчиларнинг таълим ва бошка фаолиятдаги кийинчиликлари, таълим ва тарбияда кулланилган методлар, усул-лар, воситаларнинг натижалари ва бошка-лардир.

Проектив куникмалар учала «анализ-прогноз-проект» педагогик прогнозлаш натижаларини моддийлаштиришда намоён буладиган махсус куникмалар гурухини белгилашни талаб килади. Биринчидан, бу булажак укитувчиларнинг конф-ликтологик компетентлигининг боскичма-боскич юзага келиш йулларини максимал аниклаштириш ва асослашдир. Ушбу феноменнинг ривожланиши фаолиятни лойихалашни шакллантириш хакида ахборот беради ва проектив кобилият-ларнинг таркибини белгилаб беради3:

• конфликтологик компетентликни ривож-лантириш жараёнининг максадлари ва мазму-нини кучириш;

• доминант ва тобе вазифалар мажмуини белгилаш;

1 Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе профессиональной подготовки. - М.: «Русский язык», 1986. -С. 608.

2 Сгонникова Е.М. Развитие конфликтологической компетентности будущих учителей. Дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08. - Шадринск, 2010. -С. 41.

3 Уша жойда. 42-б.

• вазифаларни етарлича бажаришда фаолият куринишини танлаш;

• конфликтологик компетентликни структура-вий-мазмуний таркибий кисмларини ривожлан-тириш учун индивидуал ишни режалаштириш;

• фаолиятни ташкил этиш восита, эхтиёж-ларини аниклашда моддий базанинг имкониятлари ва мавжуд тажрибасини хисобга олади. Рефлектив куникмалар шахснинг узини-узи назо-рат килиш ва бахолашида кузатилади. Куплаб сабаблар туфайли рефлектив куникмалар фарк-ланади ва энг мухими, педагогик фаолият натижаларини тахлил килиш, натижаларни тахлил килишсиз кабул килиш меъёр хисобланмайди. Укитувчининг ижобий ва салбий натижалари унинг фаолияти натижасини аниклаш учун хар доим мухимдир. Шунинг учун махсус куникмаларни талаб киладиган уз фаолиятларини тахлил килиш зарурати мавжуд максаднинг тугри бел-гиланганлиги, уни амалга оширишнинг аник вазифалари ва бошланFич хамда устун комплекс вазифаларнинг бошланFич шартларга муво-фиклиги;

- укувчилар фаолияти мазмунининг куйилган вазифаларга мувофиклигини таъминлаш;

- педагогик фаолиятда кулланиладиган метод, усул ва воситаларнинг самарадорлиги;

- амалий-ташкилий шаклларнинг укувчиларнинг ёш хусусиятлари, материалларнинг маз-муни ва бошкалар билан мослиги;

- таълим ва тарбиянинг вазифаларини амалга ошириш жараёнида муваффакият ва муваффа-киятсизлик, хато ва кийинчиликларнинг сабаб-лари;

- уз фаолияти тажрибасининг яхлитлиги ва фан томонидан ишлаб чикилган мезон ва тавсия-ларга мувофиклиги4.

Юкоридагилардан хулоса килишимиз мум-кинки, булажак укитувчиларда конфликтологик компетентликни ривожлантириш куйидаги таркибий кисмларни уз ичига олиши мумкин:

- мотивацион-кадриятли компонент - шахснинг бошкалар билан зиддиятга учрашига таъ-сир курсатадиган ёки тускинлик киладиган сабаблар тизимида, индивидуалликнинг асосий сохаларидаги мавжуд белгиларида, кадриятлар тизими, педагогик сохадаги шахсларнинг фаоли-ятга муносабатларида акс этади;

- когнитив компонент - зиддиятнинг хакикий сабабини хакикиймасидан фарклай олиш, педагогик карама-каршиликда субъектларнинг низоли харакатларини конструктив бартараф этишнинг йулини излаш ва педагогик низолар-

4 Уша жойда. 41-43-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

нинг деструктив зарарли окибатларини тахлил кила олиш кабилар билан характерланади;

- рефлексив компонент - педагогик низода уз шахси, холати ва хатти-харакатларини тахлил килиш, педагогик низодаги бошка субъект харакати, холати, унинг шахсий узига хосликлари канчалик «акс этиши»ни англашга оид хиссий реакциялар ва когнитив тасаввурларда англаши-лади;

- ташкилий-фаолиятли компонент - булажак укитувчининг мавзуга оид конфликтологик куникмаларга эга булиши, конфликтологик

билимлар ва педагогик низоларни хал этишнинг назарияси, методологияси, амалиёти сохасидаги куникмалар, амалиётга татбик этиш кобилиятини акс эттирувчи махсус кузатиш мумкин булган харакатлар, педагогик низоларда педагогик позицияда булишида ифодаланади ва педагогик низоларни хал этиш сохасида педагогик фикр-лаш маданиятини ривожлантириш педагогик низоларда булажак укитувчининг индивидуал хулк-атвор усули ва педагогик хатти-харакатларида намоён булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги «Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-2909-сон карори.

2. Маслоу А. Психология бытия. - М.: «Просвещение», 1997.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Шварцман К.А. Философия воспитания: критический анализ немарксистских концепций. - М.: «Политиздат», 1989.

4. Ивченко Д.В. Формирование конфликтологической компетентности специалиста таможенной службы: дисс. ... канд. пед. наук. - Калининград, 2000. -С. 166.

5. Боботкова Н.В. Моделирование процесса развития педагогической рефлексии учителя. // Современное образование: теория и практика. Сборник научных статей. - Шадринск: Издательство Шадринского пединститута, 2007. -С. 255-259.

6. Бондаренко Т.А. Педагогические условия формирования рефлексивной культуры студентов: автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Магнитогорск, 1999. -С. 23.

7. Богин В.Г. Обучение рефлексии как способ формирования творческой личности. // Современная дидактика: теория - практике. / Под ред. И.Я.Лернера, И.К.Журавлева. - М., 1993. -С. 153-176.

8. Сластенин В.А. Формирование личности учителя советской школы в процессе профессиональной подготовки. - М.: «Русский язык», 1986. -С. 608.

9. Сгонникова Е.М. Развитие конфликтологической компетентности будущих учителей. Дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08. - Шадринск, 2010. -С. 41-43.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.