Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНТЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНТЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
35
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ўқитувчи / касбий компетентлик / ривожланиш / педагогик маҳорат. / teacher / professional competence / development / pedagogical skill.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — A. Xalikov

Бўлажак ўқитувчиларнинг касбий тайёргарлик даражасига ва педагогик маҳоратларини ривожлантиришга нисбатан талаблар йилдан йилга ортиб бормоқда. Ҳозирги пайтда аввал ўзлаштирилган педагогик маҳорат намуналари ва услубларини шунчаки ишга солиш эмас, балки янги ва ижодий ёндашувлар асосида ишлаб чиқиб, сўнгра ўзининг касбий ва шахсий фазилатларини мунтазам ривожлантириш талаб қилинмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF REFLEXIVE COMPETENCE IN FUTURE TEACHERS

Requirements for the level of professional training and development of pedagogical skills of future teachers are increasing every year. At present, it is required not only to use previously acquired pedagogical skills and methods, but also to develop new and creative approaches, and then regularly develop their professional and personal qualities.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНТЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БУЛАЖАК УЦИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНТЛИКНИ

ШАКЛЛАНТИРИШ Халиков Аъзам Абдусаломович

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети профессори, педагогика

фанлари доктори https://doi.org/10.5281/zenodo.7454785

Аннотация. Булажак уцитувчиларнинг касбий тайёргарлик даражасига ва педагогик ма^оратларини ривожлантиришга нисбатан талаблар йилдан йилга ортиб бормоцда. Хозирги пайтда аввал узлаштирилган педагогик майорат намуналари ва услубларини шунчаки ишга солиш эмас, балки янги ва ижодий ёндашувлар асосида ишлаб чициб, сунгра узининг касбий ва шахсий фазилатларини мунтазам ривожлантириш талаб цилинмоцда.

Калит сузлар: уцитувчи, касбий компетентлик, ривожланиш, педагогик майорат.

ФОРМИРОВАНИЕ РЕФЛЕКСИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ У БУДУЩИХ

УЧИТЕЛЕЙ

Аннотация. Требования к уровню профессиональной подготовки и развитию педагогического мастерства будущих учителей с каждым годом возрастают. В настоящее время требуется не только использовать ранее приобретенные педагогические навыки и методы, но и разрабатывать новые и творческие подходы, а затем регулярно развивать свои профессиональные и личностные качества.

Ключевые слова: педагог, профессиональная компетентность, развитие, педагогическое мастерство.

FORMATION OF REFLEXIVE COMPETENCE IN FUTURE TEACHERS

Abstract. Requirements for the level of professional training and development of pedagogical skills offuture teachers are increasing every year. At present, it is required not only to use previously acquired pedagogical skills and methods, but also to develop new and creative approaches, and then regularly develop their professional and personal qualities.

Keywords: teacher, professional competence, development, pedagogical skill.

Булажак уцитувчиларнинг касбий тайёргарлик даражасига ва педагогик мах,оратларини ривожлантиришга нисбатан талаблар йилдан йилга ортиб бормоцда. Булажак уцитувчиларнинг педагогик мах,орати унинг компетентлигида (competens лот. -мутаносиб, цобил) намоён булиб, бу унга уз индивидуал фаолиятини самарали амалга ошириш имкониятини беради. Х,озирги пайтда аввал узлаштирилган педагогик майорат намуналари ва услубларини шунчаки ишга солиш эмас, балки янги ва ижодий ёндашувлар асосида ишлаб чициб, сунгра узининг касбий ва шахсий фазилатларини мунтазам ривожлантириш талаб цилинмоцда. Рефлексив компетентлик шакллантириш - булажак уцитувчиларнинг педагогик мах,орати ва педагогик тажрибасини оширишда зарурий шартлардан биридир. Рефлексив компетентлик педагогика доирасида нисбатан янги тушунча булиб, мураккаб тузилмани узида акс эттиради, чунки субъект рефлексиянинг юцорида санаб утилган турларига мутаносиб турли асослар буйича рефлексияни цуллаши мумкин. Рефлексив компетентлик - булажак уцитувчиларнинг рефлексив жараёнларни янада самарали ва мувофиц тарзда амалга оширишига имконият берувчи касбий фазилатлари булиб, педагогик мах,оратни ривожлантириш ва мустацил ривожланиш

2350

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТБКМЛТЮМАЬ 8С1БОТ1Р1С ГОиКМАЬ УОШЫБ 1 К8иБ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

жараёнларини таъминлайди, касбий фаолиятига ижодий ёндашиш, унда юкори самарадорлик ва натижага эришиш имкониятини беради.

Замонавий укитувчини тайёрлаш, педагогик фаолиятининг тизимли ва ижтимоий хусусиятларида рефлексив компетентликни шакллантириш зарурияти пайдо булмокда, унинг асосида мамлакатимизда таълим-тарбия самарадорлигини ошириш оркали юксак маънавиятли ва билимли, етук, баркамол, жисмонан соглом шахсни вояга етказиш вазифаси турибди. Рефлексив компетентлик касбга оид вазиятларга тулик киришиш ва "мослашиш", муаммоли масалаларни хал этиш, булажак укитувчиларни янгича фикрлаш фаолиятига жалб килиш учун шарт-шароитларни вужудга келтиради.

Х,озирги вактда педагогика ва психология фанларида рефлексия фаол урганилмокда. Уни ривожлантиришни касбий фазилатларни шакллантиришнинг дастлабки даврлариданок бошлаш зарур, чунки бошка барча фазилатларга нисбатан рефлексивлик мувофиклаштирувчи ва интеграцияловчи асос сифатида намоён булади. Унинг шаклланганлик даражаси булажак укитувчи педагогик фаолиятини самарали амалга ошириш учун узидаги бошка барча фазилатларни мувофиклаштириш ва интеграциялашга канчалик лаёкатли эканлигида уз ифодасини топади.

Булажак укитувчиларга педагогик рефлексия ва рефлексив куникмалар буйича билимларга эга булиш етарли эмас. Педагогик фаолият учун хос булмаган масалаларни самарали хал этишга имкон берувчи оралик сифатида айнан рефлексив компетентлик зарур.

Рефлексив компетентлик - булажак укитувчиларнинг интеллектуал, коммуникатив ва шахсий хусусиятларининг узаро муносабатлашуви, узаро уйгунлашуви сифатида намоён булувчи хамда мураккаб тизимли ташкилий тузилмага эга интегратив хусусият булиб, уларнинг шаклланганлик даражаси булажак укитувчининг педагогик фаолиятни самарали амалга оширишга тайёргарлигини узида акс эттиради.

Ушбу гоялар эътиборга молик булиб, унинг мохияти шундан иборатки, таълим олувчилар фаолиятининг турли куринишларини интеграциялаш хисобига булажак укитувчиларда рефлексив компетентликни ривожлантириш ташкилий-педагогик шартларга риоя этилган холда кечиши лозим:

1) таълим жараёнида ижтимоий-касбий жихатдан уз урнини белгилаб олиш учун имкониятлар яратиш, яъни, индивидуал таълим тизимини (алохида модулларни урганиш ва кетма-кетлик тартиби, асосий ва кушимча компетенциялар мажмуини аниклаш, тайёргарлик дастурларида назарда тутилган хилма-хил фаолият турларини узлаштириш) лойихалаштириш;

2) олий таълим муассасаларида мутахассис тайёрлаш жараёнида ижтимоий хамкорлик сифатида намоён булувчи ташкилот ва муассасалар (коллежлар, лицейлар, мактаблар) тармогида амалга ошириладиган ресурсли интеграцияни руёбга чикариш. Бу таълимни ташкил этиш ва талабалар амалиётларини утказиш учун моддий-техник, ахборот ва кадрлар ресурсларидан биргаликда фойдаланишни такозо этади;

3) таълим жараёнининг ривожлантирувчи таркибий кисмларини кучайтириш (талабалар уз урнини топиб олишида уларни педагогик-психологик жихдтдан куллаб-кувватлаш, индивидуал таълим тизимларини шакллантиришда консультатив кумак бериш.

2351

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Умуман рефлексив компетентликни шакллантириш учун рефлексиянинг психологик детерминантлари хамда ташки ва ички мухитда унинг намоён булишини стимулловчи хусусиятлари хасида интегратив билимлар мавжуд булиши зарур.

Педагогик фаолиятда рефлексив компетентликни шакллантириш ва ривожлантириш жараёнида муайян шарт-шароитларга риоя этиш талаб килинади. Аввало:

S рефлексия хакида билимларнинг мавжудлиги, уни долзарблаштириш элементларидан фойдаланиш, ташки омилларга муносабат;

S укув жараёнида (укув фанлари, тадкикотчилик фаолияти, педагогик амалиёт доирасида) шахсий рефлексив тажрибага эга булиш;

S булажак укитувчиларда узини мунтазам тахлил килиш, узлигини англаш ва камол топтириш, узини ва бошкаларни тушунишга эхтиёжни узлуксиз ривожлантириб бориш;

S таълим жараёнида таълим методлари интеграциясига амал килиш.

Рефлексив компетентликни шакллантиришда ички омиллар мухим урин тутади. Инсон тафаккури махсулдорлигининг энг мухим шарти унинг шахсга йуналтирилганлиги, интилишлари, мотивлари, максадлари, кадриятларга муносабати, индивидуал-психологик ва когнитив усулга хос хусусиятлари хисобланади.

Педагогик фаолиятда юзага келувчи муаммоли вазиятларда макбул йул тута олиш рефлексив компетентлик етарли даражада ривожланган булишини такозо килади. Бунда англаш, кайта англаш ва узгартириш каби рефлексив механизмлар мухим функцияни бажаради. Муаммоли вазиятларда конструктив, ижодий фикрлаш рефлексияни интеллектуал ва шахсий даражада узлаштириш хисобига шакллантирилади. Рефлексив компетентлик шахс ва вазиятнинг узаро таъсирлашуви унумли ва уйгун кечишини таъминлашга имкон берган холда таранг вазиятни ижодий англаш хамда енгиб утиш хисобига фаолият субъектининг эхтимолий хатти-харакатлар доирасини кенгайтиради.

^айд этиш жоизки, хозирги вактда олий таълим муассасаларнинг касбга тайёрлаш тизимида булажак укитувчиларда рефлексив компетентликни шакллантириш ва ривожлантириш тажрибаси етарлича кенг таркалмаган. Шунга карамасдан амалий тажрибани аналитик тушунишга асосланувчи махсус ташкил килинган таълим шароитлари рефлексив компетентликни шакллантиришнинг ажралмас омилига айланмокда.

Рефлексив компетентликни шакллантиришда бир нечта таълим шаклини ажратиб курсатиш мумкин:

- масалали ёндашувни куллаш;

- ухшаш муаммоли вазиятларни тахлил килиш;

- интерактив таълим методларидан фойдаланиш;

- педагогик вазиятларни моделлаштириш;

- таълим жараёнида кейслар тузиш.

Маълумки, компетентлик хамиша фаолиятда намоён булади. Намойиш килинмаган компетентликни "куриш" мумкин эмас. Бунда компетентлик намоён булган контекстни хар доим куриб чикиш мухим саналади. Компетентлик инсонга хос кадриятлар билан узаро чамбарчас уйгунликда, яъни, мазкур фаолият турига катта шахсий кизикиш шароитида намоён булиши мумкин.

Касбий тайёргарлик мазмунини лойихалаштиришда компетентликка йуналтирилган ёндашув мантигида мазмунни шакллантириш бирлиги касбий вазифа хисобланади. Касбий

2352

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

вазифалар мажмуи касбий тайёргарлик мазмуни "узаги"ни ташкил килади, рефлексив компетентликни шакллантириш вазифалари эса мазмунни "амалга ошириш" мантигини белгилаб беради (А.А.Бизяева [46]).

Рефлексив компетентликни ривожлантирувчи воситалар педагогик фаолиятга ижодий муносабатни рагбатлантиради. Х,ар бир восита муайян куникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришга йуналтирилган. Воситалар мажмуини куйидагича ажратиш мумкин:

1. Ундовчи (мотивацион) воситалар булажак укитувчиларда рефлексив компетентликка эришиш, педагогик фаолиятга баркарор кизикишни шакллантириш, масалалар ечиш жараёнида ундовчи (мотивацион) мухитни вужудга келтириш мотивларини шакллантиришга йуналтирилган.

2. Дискуссив-педагогик воситалар, мулокот маданияти ва диалогик мулокот куникмасини ривожлантириш, индивидуал фаолият услубини шакллантириш, билимларни эгаллаш хамда мустахкамлашга имконият яратади.

3. Ижодий воситалар, рефлексив компетентлик ва унинг таркибий кисмларига хос хусусиятларни тушуниш, муайян вазият контекстида уз хатти-харакатларини рефлексив компетентлик нуктаи назаридан тахлил килиш, уларга келгусида тузатишлар киритиш, назарий билимларни бойитиш ва мустахкамлашга йуналтирилган.

4. Гностик-эвристик воситалар, танкидий фикрлашни, мажмуавий рефлексив вазиятлардан мантик ва ички сезгига таянган холда чикиш куникмасини ривожлантиради.

Ушбу воситаларда келтирилган вазиятлар тахлили булажак укитувчиларда узини укитувчи урнига куйиш, рефлексив компетентлик нуктаи назаридан педагогик максадга мувофик ечимларни топиш буйича муайян тажриба орттиришга имконият беради, бу эса келгусида чинакам шундай вазиятларда тезкор ва асосли равишда йул тутишга кумаклашади. Вазиятли воситалар назария билан амалиётни богловчи бугин хисобланади.

REFERENCES

1. Шедровицкий Г.П. Коммуникация, деятельность, рефлексия //Исследование речемыслительной деятельности.-Алма-Ата, 1974.- С.12-28.

2. Метаева В.А. Рефлексия и её роль в преодолении профессиональных затруднений педагога: Дис. канд. пед. наук - Екатеринбург, 1996.- 207 с.

3. Бизяева А.А. Рефлексивные процессы в сознании и деятельности учителя: Дисс. канд. психол. наук.- Санкт-Пб., 1993.-190 с.

2353

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.