Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

226
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Коммуникатив компетентлик / коммуникация / компетентлилик / мулоқот / Коммуникатив компетенция / коммуникатив қобилиятлар. / Communicative competence / communication / competence / communication / Communicative competence

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — А. Ю. Ахмедов

Ушбу мақолада бўлажак ўқитувчилар тайѐрлашда коммуникатив компетентликни шакллантириш масалалари алохида ѐритилган. Педагоглар тайѐрлаш таълим жараѐнининг асосий вазифаси бўлиб, бўлажак ўқитувчини касбий-педагогик тайѐргарлигининг ажралмас қисми бўлган коммуникатив компетентлиликни шакллантириш ва ривожлантиришга қаратилган долзарб масалалар ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF FORMATION OF COMMUNICATIVE COMPETENCE IN FUTURE TEACHERS

This article deals with the formation of communicative competence in the training of future teachers. The main task of the educational process of teacher training is to address current issues aimed at the formation and development of communicative competence, which is an integral part of the professional and pedagogical training of future teachers.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-5-9

БУЛАЖАК УЦИТУВЧИЛАРДА КОММУНИКАТИВ

КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

А. Ю Ахмедов

ФарFOна давлат университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада булажак укитувчилар тайёрлашда коммуникатив компетентликни шакллантириш масалалари алохида ёритилган. Педагоглар тайёрлаш таълим жараёнининг асосий вазифаси булиб, булажак укитувчини касбий-педагогик тайёргарлигининг ажралмас кисми булган коммуникатив компетентлиликни шакллантириш ва ривожлантиришга каратилган долзарб масалалар ёритилган.

Калит сузлар: Коммуникатив компетентлик, коммуникация, компетентлилик, мулокот, Коммуникатив компетенция, коммуникатив кобилиятлар.

ISSUES OF FORMATION OF COMMUNICATIVE COMPETENCE IN

FUTURE TEACHERS

ABSTRACT

This article deals with the formation of communicative competence in the training of future teachers. The main task of the educational process of teacher training is to address current issues aimed at the formation and development of communicative competence, which is an integral part of the professional and pedagogical training of future teachers.

Keywords: Communicative competence, communication, competence, communication, Communicative competence.

КИРИШ

Шарк УЙFOниш даври алломаларидан бири Ибн Синонинг "Тадбир -ул манозил" асарида хам таълим берувчининг хислатлари хдкида баён этилган. Ибн Сино укувчининг таълим-тарбия жараёнига мос булиши, яъни унинг шахсий ва таянч компетенсияларини юзага келтириш учун кулланилаётган таълим модели укувчининг кайси компетенсиясини шакллантириши ёки

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 5 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-5-9

ривожлантиришини хисобга олган холда олдиндан максад куйиб таълим -тарбия жараёнини ташкил этиш лозим деб хисоблайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ёш авлоднинг баркамол, комил инсон булиб етишишида педагог, тарбиячи ва укитувчиларнинг роли бенихоя каттадир. Таникли рус педагоги В.Сухомлинский, "Яхши мураббий булган такдирдагина яхши укитувчи булиш мумкин. Укитувчининг бутун педагогик маданияти, билими тарбиявий ишда кор килмаса, бефойда юкка айланиб колади." [1]- деб фикр билдирган.Укитувчининг етук мутахассис сифатидаги коммуникатив компетентлилигини ривожлантириш усиб келаётган ёшларни мехнат фаолиятларида уз урнини топишларига, сифатли таълим олишларига, шахслараро ижтимоий-маданий мулокотларини шакллантиришга ёрдам бериши керак, бирок бунда энг мухими - шахсни талабга тула жавоб берадиган даражада ривожлантириш ва унинг уз имкониятларини амалга ошириши учун зарурий шароитларни яратиш долзарб муаммодир. Булажак укитувчининг коммуникатив компетентлигини шакллантириш педагогларни тайёрлашдаги мураккаб муаммолар каторида узига хос урин тутади. Айникса таълимни модернизатциялаш билан боFлик ислохотларнинг жорий боскичида касбий педагогик фаолиятга мослашиш муаммоси янада яккол намоён булмокда. Булажак укитувчиларни амалий, психологик, методик, тадкикотчилик турлари билан бир каторда укитувчининг коммуникатив компетентлигини шакллантириш билан бойиб бормокда.

Айнан шунинг учун педагоглар тайёрлаш таълим жараёнининг асосий вазифаси булажак укитувчини касбий-педагогик тайёргарлигининг ажралмас кисми булган коммуникатив компетентлиликни шакллантириш ва ривожлантиришга каратилган булиши керак.

Шунингдек, коммуникацияни мулокотнинг таркибий кисмларидан бири сифатида белгилаш мумкин.

Е.Н.Зарецкаянинг фикрича, коммуникатив фаолият маълум тартибда амалга оширилувчи изчил харакатлар тизими булиб, уларнинг хар бири хусусий вазифаларни хал килишга каратилган ва муомала максади томон куйилган узига хос "кадам" сифатида куриб чикилиши мумкин". [2] Таникли тадкикотчи А.Н.Леонтьевнинг концепциясига таянган холда [3], унда

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-5-9

"коммуникатив фаолият"нинг, аник структуравий компонентлардан иборат эканини куриш мумкин.

Коммуникатив компетентлиликнинг мохияти ва тузилишини синчковлик билан урганиш бизга иккита, узаро боFлик ва узаро алокада булган даражаларни ажратиш имконини берди: биринчи даража бевосита мулокотнинг узида коммуникатив компетентлиликнинг намоён булишини белгилаб беради, яъни инсоннинг коммуникатив хулк-атворида; иккинчиси, укитувчи касбий мотивациясининг узига хос хусусиятлари ва йуналтирилиши, унинг мулокотга алохида эхтиёжи оркали педагогик-коммуникатив кадриятларни киритиши керак.

Булажак укитувчининг коммуникатив компетентлилигининг шаклланиш жараёни таълим мазмуни оркали амалга оширилиши мумкин ва у куйидагиларни камраб олади:

- укув фанларининг алохида руйхати;

- талабаларнинг укув фанларини узлаштириш жараёнида шаклланувчи касбий (профессионал) компетенциялари;

- талабанинг ижтимоий-маданий хаётидаги фаол хаётий урни.

Буларнинг барчаси узига хос мажмуани ифодалаб, уларнинг воситасида

булажак укитувчи шахси юкори даражада шаклланади ва ривожланадики, бунда узининг кейинги ривожланиши ва камолотга етказиш усулларини эгаллашга имкони булади ва бу булажак укитувчини "инсон - жамият - олам" тизимида профессионал субъект сифатида янада самарали ишлашини таъминлайди.

Шахснинг коммуникатив кобилиятларини ривожлантиришни "касбий фаолиятни ривожлантиришга асос булувчи коммуникатив махорат оркали такомиллаштириш керак. Коммуникатив махоратни тартибсиз равишда ривожланиши купинча феъл-атворни авторитар услубига, тез-тез конфликтли вазиятларнинг пайдо булишига, педагог ва таълим олаётганлар муносабатларида кескинликлар келиб чикишига, узлаштириш ва укиш истагининг пасайишига, рухий шикастланишга ва ахлокий-маънавий тарбияда урнини коплаб булмайдиган йукотишларга, аксар холларда эса укувчиларнинг асоциал(ижтимоий локайдлик)хатти-харакатларигаолиб келади". [4]

Коммуникатив компетентлиликни шахсга оид мураккаб тавсифнома сифатида хам тушуниш мумкин, у коммуникатив компетенцияларни, рухий-педагогик компетенцияларни, шахснинг бошка инсонлар билан мулокотида

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-5-9

куринадиган рухий холатларини камраб олади - буларнинг барчаси инсоннинг коммуникатив хулк-атворида намоён булади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Айнан коммуникатив хулк-атвор мулокот учун зарур булган алохида рухий-педагогик компетенцияларни камраб олади. Лекин шунга карамай, бу ерда етакчи урин умуман олганда педагогда йуналишни аниклаш ва асослаш учун жавоб берувчиунинг мулокот килишга эхтиёжини англатувчи коммуникатив кадриятларга тегишли булади. Шунингдек, коммуникатив компетентлиликка маълум вазиятларда коммуникатив харакатларни сифатли ва фойдали ташкил килиш учун зарур булган, илмий-педагогик адабиётларда шахснинг ички имкониятларининг алохида тизими сифатида хам каралади.

Коммуникатив компетентлиликни мукаммал эгаллаш деганда "реал вужудга келган коммуникатив вазиятга мувофик мулокот жараёнига киришишга тайёрликни" тушуниш керак.[5] Таъкидлаш жоизки, компетентлилик шаклланганлигининг асосий курсаткичи фикр-мулохазаларни равон, яхлит ва мантикан изчил баён килиш махорати булиб, бунда мулокот тилининг ифодали хамда аник мулокот буйича шерикларнинг коммуникатив фаоллигининг хар кандай турини тушуниш ва мос равишда жавоб кайтариш лаёкатидан фойдаланилади.

ХУЛОСА

Булажак укитувчиларнинг коммуникатив компетентлик, иродавий сифатлар, интеллектуал салохият, хиссий сифатлар, амалий куникмалар, уз -узини бошкара олиш лаёкатларининг узаро боFликлиги ва шахснинг ижтимоий -маданий фаоллик даражасини акс эттирувчи индивидуал сифатлар асосида шакллантирилишини тахлил килдик.

Европа давлатларида шаклланган анъанага мувофик педагогнинг коммуникатив компетентлиги, уни шакллантиришга каратилган таълим тизими эса - билим, куникма ва малакалар даражаси билан улчанади.

Демак, педагогик компетентлик укитувчи фаолиятида купкиррали объект булиб, уни тадкик этиш нихоятда мураккаб. Бундай тайёргарлик булажак укитувчининг умумий ва махсус тайёргарлигининг маълум бир даражасига эришишни, зарур касбий билим, куникма ва малакаларни ривожлантиришни талаб этади. Бу эса педагогик компетентликни шакллантиришга кизикадиган,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-5-9

уни амалга оширишга интилувчан, ижодий ишлайдиган шахсни тарбиялашни такозо этади. Бунда касбни дилдан севиш ва унга оид кизикишларнинг мавжудлигидагина технологик ёндашув асосида ишлайдиган педагог шахси шаклланиши мумкин.

REFERENCES

1. В.Сухомлинский. "Тарбия хдкида".Тошкент .1977 йил. 18- бет.

2. Зарецкая Е.Н. Риторика: теория и практика речевой коммуникации. - М.: Дело, 2001. 287 б

3. Ван Дейк Т.А. Язык, познание, коммуникация. - М.: Прогресс, 1989. 112-113 б.

4. В.Н. Лавриненко Социальная психология и этика делового общения / под ред.. - М.: ЮНИТИ, 1995. - 69 с

5. Садчикова Я.В, Беккер И.Л. Формирование межкультурной компетентности студентов нелингвистических факультетов вуза в процессе обучения иностранному языку // Педагогическое образование и наука, 2008, №4. 127 б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.