Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИ ШАХСИНИНГ КАСБИЙ ТАКОМИЛЛАШУВ МУАММОЛАРИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИ ШАХСИНИНГ КАСБИЙ ТАКОМИЛЛАШУВ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
47
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
шахс / такомиллашашув / касбий роль / истиқболлар / ижтимоийлашув / уста-педагог / инновацион / мотивлаштириш / ташхислаш / такомиллаштириш малакалари.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — С. Х. Шарипова

Мақолада ўқитувчининг касбий такомиллашув муаммолари ва уни ҳал этиш йўллари, босқичлари тадқиқ этилган. Педагогнинг касбий такомиллашуви моделида ўз устида ишлаш босқичлари ва ҳар бир босқичда амалга ошириладиган вазифалар қайд этилиши кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИ ШАХСИНИНГ КАСБИЙ ТАКОМИЛЛАШУВ МУАММОЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

БУЛАЖАК УЦИТУВЧИ ШАХСИНИНГ КАСБИЙ ТАКОМИЛЛАШУВ

МУАММОЛАРИ

С. Х. Шарипова

БухДу Педагогика кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада укитувчининг касбий такомиллашув муаммолари ва уни хал этиш йуллари, боскичлари тадкик этилган. Педагогнинг касбий такомиллашуви моделида уз устида ишлаш боскичлари ва хар бир боскичда амалга ошириладиган вазифалар кайд этилиши курсатилган.

Калит сузлар: шахс, такомиллашашув, касбий роль, истикболлар, ижтимоийлашув, уста-педагог, инновацион, мотивлаштириш, ташхислаш, такомиллаштириш малакалари.

"Интеллектуал салохият асри" деб ном олган XXI асрда яшаб фаолият курсатаётган педагог-укитувчилар, улар кайси фан вакили булишларидан катъий назар, жуда юксак масъулият ва огир юкни зиммаларига олганларки, бу масъулиятли вазифани бажариш учун факат олий таълимда олган билимлари ёки кундалик фаолият тажрибасининг узи кифоя килмайди. Уз касбининг мохир билимдони, устаси булиш учун, илгор, инновацион тажрибаларнинг асосчиси, таргиботчиси булиши учун мунтазам равишда уз-узини касбий такомиллаштириб бориш талаб этилади.

Укитувчининг касбий уз-узини такомиллаштириш жараёни касбий-педагогик фаолият меъёри ва асосий функцияларидан бири сифатида каралганда унинг мохияти ва лойихаланишига алохида эътибор бериш лозим булади.

Уцитувчи шахсининг касбий такомиллашуви - бу педагогик фаолиятнинг таркибий тузилмаси ва узига хос жихатларини яхлит ифода этадиган касбий ахамиятга молик сифатлар мажмуини шакллантириш жараёнидир.

Бунда уз-узини такомиллаштириш жараёни ижтимоий мухит таъсирининг укитувчи шахси ривожланиши ички шарт-шароитлари оркали сингиб утиши билан кечади. Касбий ролни англаш, кабул килиниши мумкин булган педагогик карорларни ва уларнинг окибатини англаш, уз касбий фаолиятини умумлаштириш ва унинг истикболларини башорат килиш, уз-узини назорат килиш ва такомиллаштириш малакалари - буларнинг барчаси уста-педагог ривожланишининг манбаи булиб хисобланади.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Касбий ахамиятга эга булган сифатлар педагог шахсининг ижтимоийлашуви жараёнида шаклланади, узгаради, кучайиб боради, ёки аксинча, заифлашади (укитувчи шахсининг касбий ижтимоийлашуви - касбий тажриба ва маданиятни узлаштириш), индивидуаллашади (укитувчи шахсининг индивидуаллашуви -касбий муносабатларни узлаштиришнинг бетакрор узига хос усуллари ва шакллари). Бу жараёнда укитувчи бир вактнинг узида хам касбий ахдмиятга молик сифатларни ташувчи ва олиб борувчи сифатида, хам ижтимоий шарт-шароит таъсири объекти ва шу билан бирга педагогик фаолият ва уз-узини шакллантириш субъекти сифатида майдонга чикади ва фаолият курсатади.

Укитувчи шахсининг касбий такомиллашуви куйидаги курсаткичларга эга: а) ички тузилиши - бу укитувчининг касбий фаолиятга киришуви изчиллиги билан белгиланади; б) йуналганлик - бу тизимли сифатлар булиб, касбга муносабат, касбий фаолият курсатишга эхтиёж ва унга тайёрлик билан белгиланади; в) зиддиятлар - бу касбий ривожланишнинг объектив ва субъектив омилларини ва асосини ташкил этади; педагог шахсини касбий такомиллашувидаги асосий зиддиятлар - бу шахснинг шаклланган сифатлари ва объектив мавжуд булган талаблар уртасида пайдо буладиган зиддиятлар хисобланади; г) касбий ахамиятга молик сифатларни шаклланишининг нотекислиги булиб, бу касбий такомиллашувнинг хар бир боскичида топширикдарнинг турличалиги - билув топшириклари, ахлокий-маънавий, коммуникатив, мехнат, кадриятли топширикдар куйилиши билан белгиланади; д) айни пайтдаги ривожланиш боскичи натижаларининг кейингисига акс таъсири; касбий шаклланиш ютукдарининг педагог шахсига таъсири уни янада такомиллаштиришнинг иккиламчи шарти сифатида майдонга чикади.

Касбий кимматга эга сифатлар умумкасбийдан индивидуалга "кучириш" оркали ривожлантирилади. Улар транзит хусусиятга эга булиб, касбий такомиллашувнинг бир боскичидан иккинчисига утиб боради. Унинг асосида педагог касбий фаолиятининг баркарор усул ва шакллари ва хулк-атвори, унинг хаёт тарзи ётади. Касбий кимматга эга сифатларнинг шаклланганлик даражаси педагог шахси касбий такомиллашуви мезони булиб, у педагог касбий фаолият даражасига нисбатан каралади ва бу фаолият меъёрларини канчалик эгаллаганлигини курсатади.

Укитувчининг мустацил тайёргарлиги жараёнини лойщалаш бир неча боскичларни уз ичига олади:

1-боскич: мотивлаштириш - касб-корга оид максаднинг шаклланиши, касб танлаш;

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

2-боскич: концептуал - танланган касбнинг мазмун ва мохиятини англаш, айни пайтдаги ривожланиш даражасини ташхис килиб, касбий уз-узини такомиллаштириш дастури лойихасини тайёрлаш;

-боскич: лоищани амалга ошириш - уз-узини такомиллаштириш буйича амалий фаолият;

4-боскич: рефлексив-ташхислаш - оралик ва якуний ташхис, натижаларни тахлил килиш, уз-узини такомиллаштириш дастурини коррекциялаш, профессионаллик ва педагогик махоратни эгаллаш даражасига кутарилиш.

Х,ар бир боскич шахснинг касбий такомиллашувида улкан сифат узгаришларини содир этиши кузда тутилади. Ушбу боскичлар махсус вазифа ва мазмунга эга булади. Топширикларни муваффакиятли бажариш психологик механизмлар ва касбий ахамиятга эга булган сифатларнинг баркарорлашувига олиб келади. Шу тарика педагог шахсининг касбий такомиллашуви касбий-педагогик топширикларни хал этишдаги сифат курсаткичларининг юкори булишини хам таъминлайди.

Укитувчи шахсининг касбий такомиллашуви жараёни (агар барча боскичлар тула амалга оширилса) ё тулаконли (гармоник) булади, ёки (агар укитувчи факат бир неча боскичларнигина утаган булса) чегараланган булади.

Мотивлаштириш боскичида - касбий максаднинг шаклланиши - укувчилар (касб-хунар таълими боскичидаги) танлаётган касбнинг ижтимоий ахамияти, касбий тайёргарлик шакл ва усуллари, ушбу касб эгасига куйиладиган касбий талаблар тугрисида тулик тасаввур хосил килишлари лозим булади.

Иккинчи боскичда касбий уз-узини англаш жараёни кеча бошлайди. Бу жуда мураккаб ва узок давом этадиган жараён булиб, бунда шахс касб дунёсида уз урнини кидира бошлайди, муаййян фаолият субъекти сифатида узига булган муносабати, жисмоний, аклий имкониятлари, кизикишлари, тугрисидаги фикрлари шакллана бошлайди, индивидуал касбий тараккиёт стратегияси ривожланади.

Касбий такомиллашувнинг илк боскичларида ижтимоий вазиятлар хал килувчи ахамиятга эга булиб, улар педагог шахсида ижодий фаолликни таъминлайди.

Учинчи боскичда касбий-педагогик йуналганлик, касбий билим, куникма ва малакалар тизими шаклланади, укитувчи типик педагогик топширикларни ечиш усулларини белгилайди. Касбий адаптация (мослашув) боскичи фаолият меъёрларини узлаштиришга йуналганлиги, касбий билим, куникма ва фаолиятни бажаришдаги умумий усулларнинг эгалланганлиги билан характерланади.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Туртинчи боскич уз-узини ташхислашни ва касбий тайёргарликнинг бир кадам юкори даражасига кутарилишни назарда тутади. Касбий шаклланишнинг ушбу боскичида меъёрий фаолиятнинг муътадиллашуви, касбий позициянинг шаклланиши содир булади, шунингдек, шахсий сифатлар хамда билим, кунима ва малакаларнинг интегратив мажмуи шаклланади ва булар педагогик фаолиятни ижодий даражада бажара олишнинг самарали услуби пайдо булишига олиб келади.

Шахснинг интеграллашган касбий ахамиятга молик хусусиятларининг таркиб топиб бориши махорат боскичида давом этиб боради. Меъёридан ортик фаолликни намоён кила туриб укитувчи узида мавжуд булган фаолият усулларини узгартиради, уни такомиллаштиради, яъни уз фаолият усулларини янада самаралирок - ижодийлик даражасига кутаради ва шахс фаоллигининг юкори курсаткичини намоён килади. Педагогнинг мутахассис сифатида: - аник максад, интилиш асосида педагогик жараённи такомиллаштириш; - педагогик жараён самарадорлигини, узининг ишчанлик фаоллигини ошириш; - изчил равишда янгиланиб бораётган педагогик билимларни узлаштириш; - илгор технология, метод хамда воситалардан хабардор булиш; - фаолиятига фан-техниканинг сунгги янгиликларини самарали тадбик этиш; - касбий куникма ва малакаларини такомиллаштириш; - салбий педагогик низоларнинг олдини олиш, бартараф этиш чораларини излаш йулида олиб борадиган амалий харакати унинг уз устида ишлашини ифодалайди. Педагогларнинг уз устида изчил, самарали ишлашларида фаолиятга лойихали ёндаша олишлари максадга мувофик булади. Уларнинг лойихали ёндашув асосида куйидаги моделни шакллантира олишлари максадга мувофикдир. Моделда уз устида ишлаш боскичлари ва хар бир боскичда амалга ошириладиган вазифалар кайд этилади. Х,ар бир боскич учун белгиланган вазифаларнинг самарали хал этилиши навбатдаги боскичга утиш имконини беради. Маълум боскич вазифалари хал этилгач, педагог бу холатни алохида бандда кайд этади (1-жадвал):

1-жадвал. Педагогнинг касбий такомиллашуви модели:

Боскич Амалга оширилган ишлар ^айдлар

1 Узининг ютук ва камчиликларини аниклаш

2 Ютукларни бойитиш ва камчиликларни бартараф этиш буйича белгиланган ишлар олиб бориш

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

3 ffly SenrunaHraH umnapHu aManra omupum fiynnapuHu aHumnam Ba TagSuK этнm

4 KaMHunuKnap Ba MyaMMonapHu TaKpopnaMacnuKKa эpнmнm

5 ffly umnapuHr Sa^apunumuHu TynuK Ha3opaTra onum Ba TatMuHnam

fflyHH anoxuga TatKugnam ^oh3kh, KacSufi TapaKKueTHuHr MyafiaH SocKunura KyTapunraH maxc y3HHH nporpeccuB puBo^naHTupum ^apaeHHHu TyxTaraS Kyfiumu MyMKHH. EyHga стагнацинx xonaru SomnaHum xaB^u nafigo Synagu. Y^HTyBHu maxcu KacSufi TaKoMunnamyBugaru cтaгнaцнa xonaruHuHr acocufi oMunu, negaroruK Tu3uMHuHr TatnuM ^apaeHu SunaH HeKnaHuS KonraHnuruga HaMoeH Synagu. EyHgafi cтaгнaцнa xonaruHu SapTapa^ этнm ynyH yKuryBHu $aKar yKyBHu maxcu SunaH umnamga HeKnaHuS KonMacgaH y3 maxcu SunaH xaM MyHTa3aM umnamHu gaBoM эттнpнS Sopumu no3uM Synagu. ys^uhu KacSufi TaKoMunnamTupumHuHr WKopuga KypcarunraH SocKunnapuHu yTamgaH Ky3naHraH acocufi MaKcag $aKar y3uga MyafiaH KacSufi SunuM, KyHuKMa Ba ManaKanapHu, KacSufi cu^araapHu xocun KunumruHa SynuS KonMafi, Sarau, MyHTa3aM yз-yзннн TaKoMunnamTupuS Sopum KyHuKManapuHu maKnnaHTupum Ba yHu ^aonuaT gaBoMuga SomKapum SynuS xucoSnaHagu.

fflyHuHr ynyH xaM SyryHru KyHga PecnySnuKaMroga y3nyKcu3 paBumga negaror Kagpnap ManaKacuHu omupum Ba ynapHu KafiTa Tafiepnam t^umuhu TaKoMunnamTupumra KaTTa эtтнSop KaparunMoKga. ^o3upru Ba3u$a yKuTyBHu-negarornapHuHr ymSy TrouMra oHrnu MyHocaSaruHu TapKuS TonTupumgaH uSopargup. Eo3op MyHocaSarnapu mapouTuga MexHaT So3opuga w3ara KenaguraH Kynnu paKoSaTra Sapgomnu Synum эxтнe^н xap Sup MyTaxaccucHu y3uga KacSufi TaKoMunnamyBuHu Ba y3ura xoc cu^araapHu TapKuS Tomupumra yHgafigu. TaKoMunnamyB Ha3apufi SunuMnapgaH caMapanu ^ofiganaHum, WKopu gapa^agaru KacSufi ManaKa, MaxopaT Ba uKTugopHu HaMoeH этa onum MatHocuHu aHrnaryBHu TymyHna SynuS, Maxcyc (ncuxonoruK, MeToguK, нн$opмaцнoн, KpearuB, нннoвaцнoн xaMga KoMMyHuKaruB), maxcufi, TexHonoruK Ba эктpeмan KoMneTeHTnuK KaSu cu^araapHu maKnnaHTupagu.

1 Gram^na - (noT. stagno - xapaKaTcronamupaMaH, TyxTaraS KyaMaH, noT. stagnum - TypryH cyB) uHcoHHuHr n^TuMonfi ycumu Ba MagaHnaTgara TypryHnnK xonaru eKu coцнyм (xanK)HuHr WKopu naBo3nMgarn paxSapuaT (xoKMMnaT) ToMoHugaH cyHtufi fiynnap SunaH oMMaBufi KaMcuTunumu geraH MatHonapHu Sung^agu.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

REFERENCES

1. Боровиков Л.И. Как подготовить самоанализ профессиональной деятельности//Воспитание школьников. - 2004.- №5.

2. Маркова А.К. Психология профессионализма. - М.: Знание, 1996.

3. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укщувчиларини касбий шакллантириш / Монография. - Т.: Фан, 2004.

4. Рогов Е.И. Личность учителя: теория и практика. - Ростов-на-Дону: «Феникс», 1996. - С. 174.

5. Степанов П.В., Григорьев Д.В., Кулешова И.В. Диагностика и мониторинг процесса воспитания в школе / Под ред. Н.Л.Селивановой, В.М.Лизинского. М.: 2003, с.74.

6. 1.А.Н.Нусратов THE SPECIFIC EFFECT OF THE.SHAYBANID DYNASTY ON THE SOCIAL -SPIRITUAL LIFE AND DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL IDEAS OF THE BUKHARA KHANATE OF THE 16 TH CENTURY ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal (Affiliatted to Kurukshetra University, Kurukshetra,India) Nol.10,Issue14,November 2020 Impact Factor:SJIF 2020=7.13 Page 647-652.

7. 2.А.Н.Нусратов THE SOCLO-POLITICAL LIFE IN THE KHANATE OF BUKHARA AND THE POSSIBILITIES OF USAGE "MUZAKKIRI AKHBAB " TRACTATE IN CLARIF YING DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL THOUGHT Europen Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol.8.No 10,2020 Part II ISSN 2056-5852 Page 31-35. 2020.

8. Ходжаев Б. К., Шарипова С. Х. ГРАЖДАНСКАЯ КУЛЬТУРА КАК ВАЖНЫЙ КОМПОНЕНТ ВОСПИТАНИЯ ГАРМОНИЧНО-РАЗВИТОГО ПОКОЛЕНИЯ //ББК 74.48 Р 76. - 2019. - С. 248.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.