Научная статья на тему '“БЎЛАЖАК ИҚТИСОДЧИЛАРДА КАСБИЙ ЙЎНАЛТИРИЛГАН МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМИ (ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎРГАНИШ ЖАРАЁНИДА)”'

“БЎЛАЖАК ИҚТИСОДЧИЛАРДА КАСБИЙ ЙЎНАЛТИРИЛГАН МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМИ (ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎРГАНИШ ЖАРАЁНИДА)” Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
35
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўлажак итисодчилар / касб таълими / компетенция / компетентлик / касбий компетентлик / фанлараро интеграция. / future economists / professional education / competence / competence / professional competence / interdisciplinary integration.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Турсунова, Умидахон Агзамовна

Мазкур мақолада бўлажак иктисодчиларда касбий компетентликни шакллантириш ва унинг мазмун-моҳияти, таянч компетенциялар уларнинг касбий фаолиятга тайёрлашдаги ўрни ва аҳамияти, фанлараро алоқалар орқали талабаларнинг умумкасбий ва ихтисослик фанлардан билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш, педагогик ва техник билимлар асосида талабаларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш механизми ҳамда унга интегратив-дифференциал ёндашув каби масалалар ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

"MECHANISM OF DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL-ORIENTED COMMUNICATION COMPETENCE IN FUTURE ECONOMISTS (IN THE PROCESS OF LEARNING ENGLISH)"

This article discusses the formation and content of professional competencies in future economists, the role and importance of basic competencies in their preparation for professional activities, the mechanism for the formation of knowledge, skills and abilities of students in general education and special disciplines through interdisciplinary communications, the mechanism of pedagogical and technical knowledge, highlights issues such as the integrative-differential approach.

Текст научной работы на тему «“БЎЛАЖАК ИҚТИСОДЧИЛАРДА КАСБИЙ ЙЎНАЛТИРИЛГАН МУЛОҚОТ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМИ (ИНГЛИЗ ТИЛИНИ ЎРГАНИШ ЖАРАЁНИДА)”»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

"БУЛАЖАК ЩТИСОДЧИЛАРДА КАСБИЙ ЙУНАЛТИРИЛГАН МУЛОКОТ КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМИ (ИНГЛИЗ ТИЛИНИ УРГАНИШ ЖАРАЁНИДА)"

Турсунова Умидахон Агзамовна

Инглиз тили кафедраси катта укитувчиси, Тошкнт давлат иктисодиёт университети

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада булажак иктисодчиларда касбий компетентликни шакллантириш ва унинг мазмун-моуияти, таянч компетенциялар уларнинг касбий фаолиятга тайёрлашдаги урни ва ауамияти, фанлараро алоцалар орцали талабаларнинг умумкасбий ва ихтисослик фанлардан билим, куникма ва малакаларини шакллантириш, педагогик ва техник билимлар асосида талабаларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш механизми уамда унга интегратив-дифференциал ёндашув каби масалалар ёритиб берилган.

Таянч суз ва иборалар: булажак итисодчилар, касб таълими, компетенция, компетентлик, касбий компетентлик, фанлараро интеграция.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматриваются вопросы формирования и содержания профессиональных компетенций у будущих экономистов, роль и значение базовых компетенций в их подготовке к профессиональной деятельности, механизм формирования знаний, умений и навыков студентов по общеобразовательным и специальным дисциплинам через междисциплинарные связи, механизм педагогического и технического знания, освещаются такие вопросы, как интегративно-дифференциальный подход.

Ключевые слова и фразы: будущие экономисты, профессиональное образование, компетентность, компетенция, профессиональная компетентность, междисциплинарная интеграция.

КИРИШ

Булажак иктисодчиларда касб таълими мазмунини янгилашнинг

концептуал коидаларидан бири компетентлик нуктаи назаридан ёндашув

хдсобланади. Уни амалда жорий этиш эса таълим мазмуни, метод ва

технологиясига янгича ёндашишга олиб келади. Таълим мазмунини

янгилашнинг асосий бирликларидан бири компетентлик тушунчасидир. У

шахснинг интегратив хусусиятини, бошкача айтганда, булажак мутахассисинг

шахсий сифатлари - билими, куникмалари, амалий тажрибаси, кобилиятлари,

468

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кадрият йуналишларини ифода этади. Компетентлик шахснинг касбий фаолиятга тайёргарлигини таъминлайди ва кучайтиради .

Хорижий тилларни укитишда интеграция ва дифференциациянинг узаро таъсири исботланган булиб, у касб-хунар таълимини тартибга солиш, иерархик модель куриш учун зарур шарт-шароитлар яратиш имкониятини беради. Замонавий жамиятда у мамлакатларнинг ривожланиш даражасини нафакат унинг техник холати, балки олий таълим муассасаларида тайёрланаётган мутахассислар касбий компетентлигини хам белгилайди. Таълим тизимини модернизациялаш, касб таълими тизимида юзага келадиган узгаришлар таълим муассасаси ходимларининг касбий компетентлигини ривожлантириш учун зарурият тугдиради. Хрзирги вактда олий касбий таълимнинг давлат таълим стандартлари жорий этилиб, булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлаш сифатини оширишга каратилган таълим мазмуни ва технологиясида инновациялар кенг жорий этилмокда.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Инглизча "competence" тушунчаси лугавий жихатдан бевосита "кобилият" маъносини ифодалайди. Мазмунан эса "фаолиятда назарий билимлардан самарали фойдаланиш, юкори даражадаги касбий малака, махорат ва иктидорни намоён эта олиш" маъносини англатади. "Компетентлик" тушунчаси таълим сохасига психологик изланишлар натижасида кириб келган. Шу сабабли компетентлик "ноанъанавий вазиятлар, кутилмаган холларда мутахассиснинг узини кандай тутиши, мулокотга киришиши, ракиблар билан узаро муносабатларда янги йул тутиши, ноаник вазифаларни бажаришда, зиддиятларга тула маълумотлардан фойдаланишда, изчил ривожланиб борувчи ва мураккаб жараёнларда харакатланиш режасига эгалик"ни англатади .

Давлат таълим стандартида касбий ва умумий компетенциялар, яъни, битирувчилар эгаллаши лозим булган билим, куникма ва малакалар белгилаб куйилган. Уларга асосий касбий таълим дастурларини ишлаб чикишда интегратив ёндашув оркали эришиш мумкин. Дастурнинг вариатив кисми таълим муассасасининг, минтаканинг узига хослигини, худуддаги иш берувчиларнинг аник касбий компетенцияларни эгаллаган мутахассисларга булган эхтиёжини акс эттириш имконини беради. Бизнинг назаримизда, айнан интегратив таълим (таълим интеграцияси) булажак мутахассисларнинг касбий компетентлиги шаклланиши жараёни ва келгусидаги касбий фаолияти учун мухим ахамият касб этади. Замонавий мехнат бозори, бугун таълим сифатига

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ошаётган талабларни такдим этиб, булажак касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлиги ва касбий тайёргарлиги, уз навбатида олий таълим муассасалари, шу жумладан техник олий таълим муассасаларининг "Касб таълими" йуналиши битирувчилари уртасида ракобат кучайишига олиб келади. Агар мутахассиснинг дастлабки малакаси факат иш уринларига мувофиклиги ва тор ахборотни эгаллашни назарда тутса, "компетентлик" нафакат умумий турдаги, балки, хусусан кенг сохада билимларни узлаштиришни талаб килади. Мутахассиснинг уз куникмаларини муваффакиятли амалга оширишда тайёргарлиги ва кобилиятлилиги, узининг фаолияти самарадорлиги ва сифатини яхшилашни назарда тутади.

Касбий фаолият билан боглик турли хил вазифаларни талаба шахси фазилатлари ишлаб чикилган мажмуаси сифатида белгилаш мумкин. Н.А.Муслимов ва бошка тадкикотчилар компетентлик тушунчаларига риоя килган холда, ушбу сохада фаолият олиб бораётганлар, техника олий таълим муассасалари талабалари касбий компетентлигини шахс фазилатлари бирлашмасини ташкил этиш сифатида, кейинчалик уларга мухандислик фао лиятида уз билим, куникма ва малакаларини муваффакиятли амалга оширишда ёрдам беради, деб таъкидлашган. Уз навбатида, компетент ёндашув таълим технологиясида мухим узгаришларни талаб килади. Шунинг учун олий таълим муассасалари олдида бугун махсус технологиялар ва уларни таълим жараёнида амалга ошириш усулларини ишлаб чикиш вазифаси туради. Лекин биз хам куп тадкикотчилар каби техника олий таълим муассасалари булажак мутахассислари касбий компетентлигини шакллантириш хали мазмунли таълим ва фанлараро алокалардан фойдаланиш етарли даражада эмас, деб хисоблаймиз. Чунки мазмунли таълимда булажак мухандислик фаолиятининг касбий ва ижтимоий жихатларини моделлаштириш содир булади, ва фанлараро интеграция, уз навбатида илм-фаннинг турли сохаларида бирлаштирувчи элементи сифатида чикади. Замонавий битирувчи - булажак техник мутахассис (касб таълими укитувчиси) - уз касбий фаолиятида турли фанлар буйича билимлар мажмуасини куллашга эга булиши керак. Фанлараро интеграцияни билиш (билим) ва технологик муаммолар асосида укув фанларини бирлаштириш жараёни сифатида изохлаш мумкин . Биз учун фанлараро интеграция таълим дастурининг барча укув фанларини кенг куламли узаро алокасини яратишда таълим максади, тамойиллари ва маънолари мажмуани ифодалайди. Шунинг учун, талабалар таълимининг биринчи боскичидаёк касбий компетентлик ривожлана бошлайди, катта курс талабаларига хар кандай

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

MypaKKaö Kacöuö Ba3utfraapga Te3Kop onTuMa- Kapop-ap Kaöy- Ku-umra Kaparn-raH, y-apga MycTaKu- paBumga MyaöaH xapaKaraapHu aMa-ra omupum KyHHKManapuHH maKMaHTupumHu ^aH-apapo ano^anapHH ypHarnm epgaMuga aMa-ra omupum MyMKHH.

EyHgaH Tarn^apu TatKug-am KepaKKu, öyna^aK uKTucognunapga Ta-aSa-ap öhhhmhhh Tamxuc Ku-um, $aH-apapo a-oKa-ap Su-aH MarnrynoTnapga эгa—amпapн, 6y opa-uK öocKun-apga MyHTa3aM aMa-ra omupu-umu KepaK -Ha3opaT Ku-um HyKTa-apu Ba SunuMnapHu TeKmupum pe^anamTupunraH ^oö-apga - ^KyHufi HyKTara yTagu. fflyHgaö Ku-uS, Kacöuö ^ao-u^T, $aH-apapo ннтeгpaцнa TOMoHugaH aMa-ra omupunumu acoc-u, arap TexHuKa onufi Tat-uM Myaccaca-apu Ta-aSa-apu ннтeгpaцнa Basu^a-apuHu MyHTa3aM ^ofiga-aHum Su-aH aMa-ra omupuö, aManufi MamrynoT-apga öa^apca, ^a^ar aManufi MamrynoTnapruHa Ha3apuH MaTepuannapHu ypraHumga o-uHraH SunuMnapHu MycTaxKaM-am umkohuhu öepagu. y eKu 6y naöopaTopua um-apuHu öa^apumga, MypaKKaö yKyB Basu^acuHu x,a- этн6, Ta-aöa MyBa^aKuarau Kacöuö ^ao-u^T ynyH 3apyp aManufi KyHuKMa-apHu эгa—aнgн. EurapyBHu, KacSufi KyHuKMa-apHu MyKaMMan yзпamтнpн6, MexpaT So3opuga MyBa^aKuarau pa^oöaT uMKoHuaTura эгa, KacSufi KyHuKMa-apuHu u^ogufi ^ofiga-aHumra umkoh öepagu, энг w^opu MuKgop Ba cu^aT KypcaTKuHnapura эpнmнm umkohuhu öepagu. Onufi Tat-uM Myaccaca-apu Ta-aSa-apu y^umu $aH-apapo ннтeгpaцнacн Ta-aSa-apHu u-muh -Ha3apuH Ba aManufi Taöepnam cu^araHu axmu-amga MyxuM Ba3u^anapHu öa^apagu, nyHKu $aH-apapo eHgamyBHu Ky—amga aMa-ra omupum MyaMMo-apu xap öup öocKunga Ha^a^aT Tat-uM (yKyB) gacTypu, Sarau 3aMoHaBufi Ta-aSa-apHu Tapöuanam Ba puBo^naHTupum Maca-a-apu x,a- этнпagн.

Xy^OCA

Byna^aK uKTucognunapga KacSufi TafieprapnuKHu Ty-a^H-u TatMuH-amra KaparanraH yзвннпнк тнзнмннн Tamm- Ku-umHuHr guaneKTuK ^apaeHu un-unuga знggнtfraн xaMga ннтeгpaцнa Ba geзннтeгpaцнa, aHanro Ba cuHTe3 Kaöu KapaMa-Kapmu тeнgeнцнaпap Kypamuga Kenagu.

y3nyKcu3 TatnuM TrouMuga yKuramga ннтeгpaцнaнн TatMuH-oBnu MyxuM oMunnapgaH öupu yзвннпнкgнp. ysBufi-uK Tat-uM TrouMuga TatnuM-TapSua Ba yHuHr HaTu^anapuHu axnuTnurura onuö KenaguraH uHTerpaTuB ^apaeHnapHu TatMuHnamHuHr xycycufinamraH ^yнкцнacнgнp. y3nyKcu3 TatnuM TrouMuHuHr öapna öocKK^napuga uHTerpan SunuMnapHuHr By^ygra Kenumu xaMga Ma3MyH Ba maKn yзвннпнгннн TatnuM-TapSua ^apaeHuga TatMuHnamga Ky-MaHunaeTraH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ташкилий воситалар мухим урин тутади. 3. Таълимга интегратив ёндашув хам шу уринда, интеграл тизимга нисбатан максадли ёндашувнинг таълим мазмунида ифодаланиши булажак мутахассисларнинг касбий тайёргарлигини юкори даражага кутаришда мухим ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Хамидов Ж.А. Булажак касб таълими укитувчиларини тайёрлашда укитишнинг замонавий дидактик воситаларини яратиш ва куллаш технологияси: Педагогика фанлари буйича докторлик (DSc) диссертацияси автореферати. -Тошкент, 2017 й.

2. Куйсинов О.А., Муслимов Н.А., Абдуллаева К., Гаипова Н., Каримова Н., Кодиров М. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси. Монография. - Т.: "Фан ва технология", 2013. -

3. Qizi, A. K. Н. (2021). IMPROVING LITERACY SKILLS THROUGH LEARNING READING. Наука и образование сегодня, (4 (63)), 85-86.

4. Ibragimova, S. (2020). Study of phrasal verbs in innovative activity of English teachers. Архив научных исследований, (18).

5. SevaraBaxodirovna, I., Sharipjanovna, R., BarnoAliyevna, T. (2021). Development Of Lexical Competence In Students Of Higher Educational Institutions. Int. J. of Aquatic Science, 12(3), 2938-2943.

6. Ibragimova Sevara Bakhodirovna (2020). 'Use of New Pedagogical Technologies in Foreign Language Lessons', IJAPR, ISSN: 2643-9123 Vol. 4 Issue 12, December - 2020, Pages: 38-39.

7. Akramxodjaeva, D., M. Nasretdinova, and M. Abdullayeva. "Translation of national events and concepts in fiction." International Journal of Scientific and Technology Research 9.2 (2020): 2984-2986.

8. 8. M.R.Abdullayeva. "INGLIZ VA O'ZBEK TILLATIRIDA SEMANTIK TARJIMA MA'NOSINI BERISH." XORAZM MA'MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI -2/2022. 314-316 .

9. Абдуллаева Мархабо Рахмонкуловна, (2020). 'ИНСОНИЯТНИНГ УЗАРО МУНОСАБАТИДАГИ МИЛЛИЙ КОЛОРИТНИ ИФОДАЛОВЧИ ФЕЪЛЛИ ФРАЗЕМАЛАР (Агата кристи асарлари талкинида )' "МАРКАЗИЙ ОСИЁДА ЛЕКСИКОЛОГИЯ ВА ЛЕКСИКОГРАФИЯ: АНЪАНАЛАР ВА ^ОЗИРГИ ЗАМОН ИЛМИЙ МАКТАБЛАРИ" республика илмий-амалий конференцияси илмий туплами, 153-158.

128 б.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

10. Abbasovna, Saidova M., and Mukhammadieva N. Ayubovna. "Some Deficiencies in the Development of Oral Speech Through Listening." JournalNX, vol. 6, no. 09, 2020, pp. 146-149.

11. Mukhammadieva, N. A. (2021). DEVELOPMENT OF SYNCHRONICAL TRANSLATION METHODS IN EUROPEAN COUNTRIES. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (Special Issue 2), 173-182.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.