Научная статья на тему 'Бўлажак божхона хизмати ходимларида касбий масъулиятни ривожлантириш масалалари'

Бўлажак божхона хизмати ходимларида касбий масъулиятни ривожлантириш масалалари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
184
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мафкуравий иммунитет / касбий масъулият / шахснинг касбий сифатлари / божхона хизмати / когнитивлик / эмоционаллик / конантивлик / педагогик жараён модели / идеологический иммунитет / профессиональная ответственность / профессиональные качества личности / таможенная служба / когнитивность / эмоциональность / конантивность / модель педагогического процесса

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Акрамова Ш. А.

Мақолада бўлажак божхона хизмати ходимларининг касбий масъулияти, унинг таркибий компонентлари хусусида фикр юритилган. Шунингдек, бўлажак божхона хизмати ходимлари касбий масъулиятини шакллантириш орқали мафкуравий иммунитетни ривожлантиришга йўналтирилган педагогик жараён модели ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ РАЗВИТИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ У БУДУЩИХ СОТРУДНИКОВ ТАМОЖЕННОЙ СЛУЖБЫ

В статье исследованы признаки профессиональной ответственности будущих сотрудников таможенных органов. В частности, отдельно показаны их составляющие компоненты, характеристики когнитивных факторов слушателей, разработана модель педагогического процесса, ориентирующая профессиональную ответственность будущих сотрудников таможенной службы на развитие идеологического иммунитета.

Текст научной работы на тему «Бўлажак божхона хизмати ходимларида касбий масъулиятни ривожлантириш масалалари»

26 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч___/

Акрамова Ш.А.,

Олий х,арбий божхона институти «Ижтимоий-гуманитар фанлар» кафедраси укитувчиси, педагогика фанлари номзоди, божхона хизмати катта лейтенанти

БУЛАЖАК БОЖХОНА ХИЗМАТИ ХОДИМЛАРИДА КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

АКРАМОВА Ш.А. БУЛАЖАК БОЖХОНА ХИЗМАТИ ХОДИМЛАРИДА КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Маколада булажак божхона хизмати ходимларининг касбий масъулияти, унинг таркибий компонентлари хусусида фикр юритилган. Шунингдек, булажак божхона хизмати ходимла-ри касбий масъулиятини шакллантириш оркали мафкуравий иммунитетни ривожлантиришга йуналтирилган педагогик жараён модели ёритиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мафкуравий иммунитет, касбий масъулият, шахснинг касбий си-фатлари, божхона хизмати, когнитивлик, эмоционаллик, конантивлик, педагогик жараён модели.

АКРАМОВА Ш.А. ВОПРОСЫ РАЗВИТИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ У БУДУЩИХ СОТРУДНИКОВ ТАМОЖЕННОЙ СЛУЖБЫ

В статье исследованы признаки профессиональной ответственности будущих сотрудников таможенных органов. В частности, отдельно показаны их составляющие компоненты, характеристики когнитивных факторов слушателей, разработана модель педагогического процесса, ориентирующая профессиональную ответственность будущих сотрудников таможенной службы на развитие идеологического иммунитета.

Ключевые слова и понятия: идеологический иммунитет, профессиональная ответственность, профессиональные качества личности, таможенная служба, когнитивность, эмоциональность, конантивность, модель педагогического процесса.

AKRAMOVA SH.А. ISSUES OF PROFESSIONAL RESPONSIBILITY AT THE FUTURE DEVELOPMENT OF THE CUSTOMS OFFICERS

There is discribed in the article signs of the professional responsibility of the future of customs officials. In particular, apart exposed their component parts, the characteristics of the cognitive factors of students, developed a model of pedagogical process orienting the professional responsibility of the future customs officers on the development of ideological immunity.

Keywords: ideological immunity, professional liability, professional qualities of the person, the customs service, cognitive, emotional, conantivity model of pedagogical process.

Ч.

Мамлакатдаги иктисодий хавфсизликни таъминлаш куп жицатдан божхона органлари кадрлар салоциятига боглик, булади, чунки уларнинг касбий фаолияти асосан цукукий, иктисодий ва ижтимоий характердаги муносабатлар билан чамбарчас бомицдир.

Божхона ходимлари касбий фаолияти уларнинг чукур иктисодий билимларга, божхона конунчилигини аник шархлай олиши-га, фавкулодда вазиятларда кечиктирмай иш куриш махоратига эгалик, божхона меъёрла-рини бузувчи одамлар хатти-харакатларини фош кила олиш кобилиятига асосланади.

Сунгги вактларда олимлар томонидан булажак божхона хизмати ходимлари касбий тайёргарлиги ва шахснинг ахамиятга эга си-фатларини ривожлантиришни узида намоён килувчи тадк,ик,отлар олиб борилмокда. Ушбу таркибий тузилма хукук-тартибот сохасига тааллукли булгани учун уларни маънавий, жисмоний жихатдан тайёрлаш, кайта тайёр-лаш, тарбиялаш ва мафкуравий иммунитетини ривожлантириш масаласига алохида ахамият берилмокда. Бирок, Узбекистон Жахон божхона ташкилотига кириши билан тадкикотлар тизимида ходим касбий параметрлари - мафкуравий иммунитетини ривожлантиришда касбий масъулият масаласини куриб чикишда узгача ёндашувга зарурият борлигини очиб берди.

Илмий адабиётлар1 тахлили асосида божхона органлари замонавий ходими шахси куйидаги ахамиятга эга булган касбий хусуси-ятлар билан биргаликда белгиланади, яъни:

• жамият ва давлат хизматига нисбатан узининг дахлдорлигини хис килиши, бурч ва ор туЙFуларининг шаклланганлиги, приципи-аллик, узига нисбатан талабчанлик, виждо-нийлик, интеллектининг ривожланганлиги,

1 Кухаренко В. Современная культура таможни: проблемы развития. // «Безопасность Евразии», 2000. № 2. -С. 391; Vendi Fals, Djeordjinella Barboza, Gabriella Barrietos. - Customs Scientific Journal. Regional Office for Capacity Building & Regional Training Centers for the European Region - Vol. 4, Nc. 2 2014. P. 19-27; Королев С.В., Коровяковский Д.Г. Образовательные модели подготовки медиаторов в сфере внешнеэкономической деятельности в России и зарубежных странах. // «Таможенное дело», 2012, № 3. -С. 30-33.; Аслонов И.Н., Алимов Х.М., Х,амрок,улов F. Божхона ходимларининг касбий-психологик тайёргарлиги жараёнида самарали муомала куникмаларини ривожлантириш масалалари. Укув-услубий кулланма. - Т.: ОХ.БИ, 2008. -90-б.

зийраклик, кузатувчанлик, номаълум вазиятларда тезлик билан мулжални ола билишлиги;

• уз ишини максадга мувофик холда амалга ошириш ва рационал ташкил килиш кобилияти, вазиятни мустакил бахолаш, давлат манфаатларини химоя килиш, жасур, тиришкок булиш, конунга амал килиш, босик хулк-атворга эгалик, инсон психологиясини фарклай олиши, уларнинг индивидуал имко-ниятлари ва узига хосликларини илFай олиш, туFри бахолай олиш ва улардан фойдала-ниши;

• касбий фаолиятдаги эмоционал-психо-логик баркарорлик, вазминлик, хавф-хатар-ларга хозирлиги, адоват ва агрессиянинг мав-жуд эмаслиги, мулокотчанлик ва одамларга нисбатан хайрихохлиги, уз касбий малакала-рига ишонишининг мухим урин тутиши.

Касбий фаолият жараёнига шахснинг касбий мухим сифатлари гурухига тизимли ёндашувни татбик этиш божхона касбий компетенцияси-нинг интеграл курсаткичи - касбий масъулият фазилатини ойдинлаштиришга имкон берди. Ушбу фазилатни бир максадга каратилганлик, рефлексивлик2, хушфеъллик ва эътиборлилик, виждонийликни уЙFунлаштирувчи универсал тушунча деб аташ мумкин.

Божхона хизмати ходимлари касбий масъу-лияти технологиясини чукуррок тахлил килиш тадкик килинаётган феноменнинг когнитив, эмоционал, интеллектуал-иродага оид ва конантив каби таркибий компонентларини аниклашга имкон беради.

Касбий масъулиятнинг когнитив3 таркиби божхона ходимлари узларининг жамият ва

2 Рефлексия (кад. лотин тилида геАехю — утмишга мурожаат) - инсон онги холатининг турли хил куринишларидан бири булиб, айнан уз билимларига мурожаат килган онгнинг холати. (электрон ресурс: 1лНр:// voluntary.ru/termin/refleksivnost.html мурожаат килинган сана: 13.12.2016).

3 Когнитивлик (лот. содпШо, «англаш, урганиш, тушу-ниш») — ташки ахборотларни аклан кабул килиш ва тахлил кила олиш кобилиятини изохлайдиган тушунча (Электрон ресурс: http://www.psychologos.ru/articles/ view/kognitivnost мурожаат килинган сана 13.12.2016)

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

дaвлaтгa дaxлдopлигини тушуниб eтгaнидa Уз aкcини тoпишидa xapaктepaлaнaди. Бу э^ тэ-фaккуpдaги биp-биpигa зид ^лувчи билимлap тукнэшувигэ oлиб кeлaди, бундa мaвжуд биp элeмeнтнинг бoшкacи билaн инкop этилиши вa бу билaн бoFлик бyлгaн нoмувoфикликни xиc килиш эмoциoнaл нoкулaйликни туFди-paди1. Шунгэ мувoфик xoлдa бoжxoнa xизмa-ти xoдимлapини кутилмaгaн вaзиятлap coдиp бyлaдигaн xoллapдaги пcиxoлoгик 6apKa-popлигигa кэттэ эхэмият бepилaди.

Эмoциoнaл2 кoмпoнeнтининг acocий элe-мeнти эмoциoнaл туc бax1ocини oлиши билaн изoxлaнaди. Haтижaдa у ёки бу вoкea, инcoн, ^иниш, буюмлapгa ниcбaтaн тaфaккуpидa эмoциoнaл туc шaкллaнaди. Xиccиëтлap дoи-мo шaxcий, cубъeктив xapaктepгa эгa бyлaди. Айнaн тaшки тaъcиpлap эмoциoнaл кoмпo-нeнти Уpгaнилaëтгaн пaйтдa пoтeнциaл xo-димнинг кyпгинa индивидуaл фapкли xуcу-cиятлapи нaмoëн бyлaди. Мacaлaн, ишдa нэ-мунa кypcaтaëтгaн xoдимлap билaн узини идeнтификaция килиши нaтижacидa узи хэм у кaби бyлишгa хapaкaт килиши тушунилaди. Агapдa бoжxoнa xoдими иш жoйидa узи учун кизикapли, эмoциoнaл туc oлгaнлик хoлaти pyй бepмaca, ундa мoтивaция кучи cyниб 6o-paди. Xиccиëтлap бoшкa pухий жapaëнлap, xуcуcaн, xoтиpa билaн yзapo якин бoFлик. Xo-димнинг эмoциoнaл xo^pa^Ta ëpкин тaaccу-poтлap кучли тaъcиp кypcaтaди, биpoк бу epдa эмoциoнaл зypикишлapдaн эхтиёт булиш pa^.

Бoжxoнa xoдимининг кacбий мэг^ияти-нинг интeллeктуaл-иpoдaгa4 oид тapкиби уз xaтти-хapaкaтлapини aмaлгa oшиpиш вa нaзo-paт килиш, мeхнaтгa лaëкaтлилик вa мaкcaдгa

1 Элeктpoн pecуpc: Википeдия - cвoбoднaя энциклo-пeдия. URL: http:IIru.wikipedia.org 2016 йил 10 дeкaбpдa муpoжaaт этилди.

2 Эмoциoнaллик — иншн хиееиёти вa туЙFуcи мэзму-ни, cифaти вa yзгapишлapини xapaктepлoвчи xуcуcияти-диp (муaллиф тapжимacи). (Элeктpoн pecуpc: http:||www. psychology.net.ru|dictionaries|psy.html?word = 1142).

3 Элeктpoн pecуpc: http:||studopedia.org|8-206725.html.

4 Интeллeктуaл иpoдa - пcиxик функциялap кэбул

килиш, диккэт, фикpлaш, xoтиpaни юкopи дapaжa-дэ нaмoëн килишгэ имкoн бepaдигaн aдeквaтли иpo-дэ кoбилиятини вужудгэ кeлтиpишни ифoдaлaйдигaн тушунчэ (муэллиф тapжимacи). | Кoмapoвa О.Н. Coo^

нoшeниe интeллeктуaльныx xapaктepиcтик и вoлeвыx

cвoйcтв в cтpуктуpe личнocти : Дие. ... кэнд. пcиxoл. нэук : 19.00.01 : Moc^a, 2002 160 c. РГБ ОД, 61:03-19|27-0

кapaтилгaнлик, ишни эник тэшкил этэ oлиш вэ изчилликдэ oлиб бopиш, узининг хэклигигэ ишoнтиpиши вэ иcбoтлaб бepиш мaлaкacигa эгэ булишини уз ичигэ oлaди.

Кoнaнтив5 кoмпoнeнт шaxc oлдигa куйгэн мaкcaдигa мувoфик xoлдa вaзиятлapгa уз мунocaбaтини билдиpишгa тaйëpлигини эник-лэйди вэ у бoжxoнaчининг эник кacбий xa^-xapaкaтлapидa нaмoëн булиб, унинг иш ^мэ-paдopлигини aкc эттиpaди6 (1-жэдвэл).

Шундэй килиб, бoжxoнa xoдими мacъу-лиятидэ нaмoëн булувчи шaxcнинг кacбгa йyнaлтиpилгaн cифaтлapи yзapo бoFлик вэ биp-биpини тaкoзo этэди. Этикэ вэ муoмa-лэ мэдэниятидэн киши xиccий xoлaти

идpoк килишигэчэ булгэн туpли-тумaнликдaги бapчa фaoлиятни хигабгэ oлaди.

Илмий мaнбaлapни7 ypгaниш вэ бoжxo-нэ opгaнлapи тaжpибacи шуни кypcaтaдики, кacбий мacъулиятнинг caмapaли нaтижacигa фэкэтгинэ узининг бeвocитa вaзифaлapини эмэлгэ oшиpиш жapaëнидa эpишиш мумкин. Бу э^ кacбгa йyнaлтиpилгaн мacъулиятни тэ-кoмиллaштиpишгa ëpдaм бepувчи oмиллapни aжpaтиб oлиш имкoнини бepaди, яъни бoжxo-нэ xoдимининг уз вaзифaлapини бaжapишгa вэ иш нaтижacини oшиpишгa булгэн coдиклиги, умумий нэтижэгэ эpишишдa шaxcий мaкcaди вэ мaлaкacини йyнaлтиpa oлиши, муcтaкил ишлэй oлиш вэ уз xaтти-xapaкaтлapини нэ-зopaт килэ oлиш кyникмacигa эгэлиги шулap жумлacидaндиp. Xуcуcaн, пeдaгoгикa фaнлapи нoмзoди Ю.Кpacильникoвнинг тэъкидлэши-

5 Кoнaнтивлик (лoт. conatus — уpиниш, тиpишмoк, интилиш) - xaтти-xapaкaтлapни бoшкapишнинг интpa-пcиxик вэ интepпcиxик жapaëнлapигa тээллукли тушун-чэ (муэллиф тapжимacи). Meщepякoв Б., Зинчeнкo В. Бoльшoй пcиxoлoгичecкий cлoвapь, 3-e изд. - Сэнкт-Пeтepбуpг: «Пpaйм-Евpoзнaк», 2003. -С. 207.

6 Meщepякoв Б., Зинчeнкo В. Бoльшoй пcиxoлoгичecкий cлoвapь, 3-e изд. - Caнкт-Пeтepбуpг: «Пpaйм-Евpoзнaк», 2003. -С. 207.

7 Кpacильникoв А.Ю. Вocпитaниe пpoфeccиoнaльнoй oтвeтcтвeннocти личнocти (нэ пpимepe coтpудникoв тэ-мoжeнныx opгaнoв): Дио. ... кэнд. пeд. нэук. - ^^^p«: ПГЛУ, 2009. - 175 c.; Кpупчeнкo А.К. Пocтpoeниe o6p8-зoвaтeльныx пpoгpaмм в cиcтeмe нeпpepывнoгo пpo-фeccиoнaльнoгo oбpaзoвaния coтpудникoв тaмoжeнныx opгaнoв (нэ пpимepe инoязычнoгo oбучeния): Автopeф. диа. ... кэнд. пeд. нэук. - Mocквa: ИРПО, 1999. -С. 25; Maкcимoв А.А. Индивидуэлизэция пpoцecca paзвития кoммуникaтивныx cпocoбнocтeй у coтpудникoв тэмю-жeннoй cлужбы: Автopeф. дис ... кэнд. пeд. нэук. - Чeля-бинcк: УГАФК, 2001. -С. 24.

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAHИЕ 2017, 2

Ч.

ча, хар кайси инсоннинг касбий масъулияти нафакат моддий ва маънавий эхтиёжларни кондиришда намоён буладиган фазилат си-фатида, балки ходимнинг ривожланиши ва уз билимини такомиллаштиришда жамиятни хам яхлитликда фаол равишда жалб килишни кузда тутади1.

Хар кандай фаолиятда булгани каби, божхона органлари ходимлари касбга йуналтирилган масъулиятини турли хил методлар ёрдамида тахлил килиш мумкин. Негаки, божхона хиз-мати ходими касбий масъулияти асосан ког-нитив таркибга йуналтирилган булади, шунинг учун шахснинг ушбу сифати амалий психо-логлар билан хаморликда амалга оширила-ди. Тадкикот объекти сифатида Олий харбий божхона институтининг «Кайта тайёрлаш ва малака ошириш» факультетига малака оши-ришга келган ташки иктисодиёт фаолиятига йуналтирилган 293 нафар божхона пост ходими танлаб олинди. Тадкикотда куйидаги методлар мажмуаси кулланилди: божхона ходимлари функционал вазифаларини бажа-ришлари устидан кузатиш, анкеталаш ва суровлар олиб бориш, ходимлар билан индивидуал ва жамоавий шаклларда сухбатлар олиб бориш, ижро интизомининг бузилиши буйича хужжатларни урганиш, рейтинг ти-зимини ишлаб чикиш, ходимлар уз-узини кандай бахолаши юзасидан тестлар утказиш, шахснинг психологик портретини тузиш. Кайд этиб утилган хар бир боскични тахлил килиш натижасида касбий масъулиятнинг ривожла-ниш даражасини бахолаш методикаси так-лиф этилди. Унинг асосига «шакллантирилган масъулият даражаси» (1-гурух), «ривожланти-рилмаган масъулият даражаси» (2-гурух)дан иборат булган божхона ходимлар жамоаси киритилди.

КизиFи шундаки, ходимларда масъулият-га касбий йуналганликнинг етарли даражаси аникланмади. Шундай булса хам бу даражага етишишга асосан рахбарлар интилдилар. Куп жихатларда бу ривожлантирилмаган ахлокий ва психологик сифатлар билан аникланди, чунки шахснинг касбий сифатларини рейтинг бахолашдаги тизимда керакли даражада

1 Красильников А.Ю. Воспитание профессиональной ответственности личности (на примере сотрудников таможенных органов): Дис. ... канд. пед. наук. - Пятигорск: ПГЛУ, 2009. - 175 с.

масъулиятлилик ва бурч, ахлокийлик ва эмо-ционал баркарорликка эътибор каратилмаган. Бошка гурухнинг позициясида касбий хушёр-лик ва кузатувчанликка нисбатан техник омил-лар буйича натижаларни кулдан бой бериб куйдилар. Бу натижалар 1-жадвалда батафсил курсатилган.

Шундай килиб, гурух профиллари тадки-котларида олинган натижалар шахс масъулияти ривожланишининг ахлокий-эмоционал жихатлари доирасида ташки иктисодиёт фаолиятига йуналтирилган божхона пост ходимлари орасида ички зиддиятлар борлигига, бу эса божхона органларининг келишувда ва узаро хамкорликда ишлашига салбий таъсир курсатади, деб тахмин килишга имкон берди.

Ушбу муаммо асосан Узбекистон Респуб-ликаси божхона хизмати меъёрий иерархия-си туфайли юзага келган. Божхона органлари шаклланишининг конуний асоси мавжуд. Унда ишдан ажралмаган холда ходимларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш, кадрларни узлуксиз таълим ва аттестациясини назарда тутувчи кадрлар сиёсатининг асосий коидалари кайд этилган.

Узбекистон божхона хизмати меъёрий-конуний базасига мувофик, ходимларни касбий-йуналтирилган масъулиятини ривож-лантириш тарбиявий ишларга асосланади.

Булажак божхона хизмати ходимларини касбий масъулияти жараёнини лойихалаш олий таълим касбий тайёргарлигининг асо-сий механизмлари ва касбий тарбияланган-лигининг асосий таркибий кисмига кирувчи: мотивацион-кадриятли, маънавий-ахлокий, касбий фаолият туркумларини хисобга олган холда амалга оширилади.

Божхона органлари ходимлари ва бош-ликларининг хизмат фаолиятидаги касбий масъулияти хакида анкета буйича суров нати-жалари 1-расмда курсатилган.

Ушбу фаолиятнинг фундаментал йуналган-лигига карамай, бу иш булинмаларнинг бош-ликлари томонидан амалга оширилиши ло-зим, чунки уларга хар бир ходим хакидаги барча тафсилотлар маълумдир. Бундан таш-кари, яхлит божхона органининг салохияти бошлик компетенцияси ва касбий махоратига боFликдир. Айнан бошлик ходимларнинг мех-натга лаёкатлилиги ва уларнинг интизомини кузатиб боради. Хар бир бошликнинг лавозим

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

1-жадвал. Касбий маъсулият компонентлари буйича бах,оланганлик натижаси

Касбий масъулият компонентлари 1-гурухнинг бахолари (балларда) 2-гурухнинг бахолари (балларда) Тафовут

Когнитив

Бурч туЙFуси 4,48 3,48 1,0

Касбга нисбатан муносабат 4,6 3,9 0,7

Fоявий эътикод 4.53 3,73 0,08

Касбнинг ижтимоий ахамиятига нисбатан муносабат 4,46 3,6 0,86

Фаоллик 4,5 3,8 0,7

Ахлокий онг 4,3 3,8 0,5

Жамоат ишларида иштироки 4,4 3,5 0,9

Эмоционал

Рухий холат ва кайфиятнинг яхшилиги, ижобий эмоционал кайфият, эмоционал баркарорлик 4,62 3,45 1,17

Хавотирлик, хиссиётлилик 4,43 3,4 1,03

Интеллектуал-иродага оид

Собиткадамлилик 4,4 3,98 0,4

Касбий вазифаларни ечишда кучини сафарбар килиш 4,45 3,8 0,65

Касбий фаолиятида кийинчиликларга каршилик килиши 4,4 3,98 0,42

Касбий мажбуриятларини бажаришда жонбозлик курсатиш 4,6 3,5 1,1

Малакасини оширишига нисбатан муносабати 4,41 3,35 1,06

Конантив

Интизомлилик 4,7 3,6 1,1

Касбий кузатувчанлик 4,71 3,2 1,51

Касбий тафаккур 4,6 3,4 1,2

Хизмат вазифаларини бажаришда талабчанлик 4,5 3,7 0,8

Мураккаб, зиддиятли вазиятларда муомала кила олиш 4,73 3,1 1,63

Ижрочилик, виждонийлик, мустакиллилик, фикрни бир жойга жамлай олиш 4,7 3,4 1,3

Дустларга нисбатан муносабат 4,2 3,4 0,8

1-расм. Божхона органлари ходимлари хизмат вазифаларни ечишдаги касбий масъулият куриниши

-О—О— Ходимлар фикри ~ Бошликпар фикри

1 - бурч туЙFуси; 2 - интизомлилик; 3 - узига ишонч; 4 - эмоционал баркарорлик; 5 - дадиллик; 6 - касбий фаолиятда кийинчиликларга каршилик килиш; 7 - бехосдан юзага келган, янги, кутилмаган вазиятларга нисбатан баркарорлик; 8 - таваккалчиликка нисбатан баркарорлик; 9 - муваффакиятсизликларга нисбатан баркарорлик.

йурикномасида ходимлар билан тарбиявий ишлар олиб бориш буйича кайд этилган бул-сада, божхона органларининг айрим бошлик-лари учун табиявий ишларнинг ахамияти ун-чалик мухим эмас.

Божхона ходимлари касбий масъулия-тининг ривожланиш элементларини куриб чикиш уларнинг максади ва вазифалари хизмат даражасида, мавкеи ривожланиш боскичи билан мувофикликда шаклланиб борган вакт-да катта ахамиятга эга булади. Амалиётнинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

Ч.

курсатишича, узаро х,амкорликдаги ишлар-га нисбатан кийинчилик адаптация жараёни х,исобланади. Айнан шу давр х,иссиёт ва жиз-закиликка бой, зиддиятли ва таъсирчанликка мойиллиги билан характерланади. Шундай булса-да, ушбу амалиёт божхона тузилмасига мувофик эмас, чунки у шахснинг касбий масъ-улиятини тарбиялаш жараёни педагогик ме-тодларига асосланади1 (2-расм).

Шунга боFлик х,олда замонавий психологик тренинглардан фойдаланиш, педагогик се-минарларда бошликларнинг иштирок этиши, бошкарувнинг барча даражаларидаги ходим-ларнинг узаро муносабатларини моделлаш-тириш, касбий рефлексни ишлаб чикариш ва такомиллаштириш буйича муаммоли маъру-заларни олиб боришни таклиф этиш мумкин.

Кулланиладиган чора-тадбирлар мажмуаси рах,барлар уртасида раFбатлантириш, адап-тив, ургатувчи ва моделлаштириш вазифала-рини бажарувчи педагогик жараён моделида акс эттирилган. Унинг асосига рах,барларнинг педагогик ривожланишини бошкариш жараё-нини тадкик килиш киритилган. Айнан улар-нинг илк педагогик тайёргарлик даражасини бах,олаш, эмоционал хусусиятлари ва индивидуал мойилликни педагогик фаолиятга нисбатан унификацияси кайд этилган (3-расм).

Шахсни касбий масъулиятга йуналтириш доирасида тарбиявий чора-тадбирлар тамо-йилларини ишлаб чикишда таклиф этилган педагогик тизим база сифатида хизмат килади:

• рах,бар томонидан олиб бориладиган таълим ва тарбия жараёни шахсий ибрат асо-сида амалга оширилиши;

• истикболли йуналишлардаги тарбиявий ишларни замонавий педагогик интерактив шаклларни куллаган х,олда олиб бориш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• юкори натижаларга эришиш учун барча тадбирлар тизимли, максадга каратилган, из-чил ва мажмуавий характерга эга булиши;

1 Электрон ресурс: URL: http://rudocs.exdat.com. Муро-жаат санаси: 10.12.2016.

• шахс ривожланишидаги ютукларни персонал равишда кайд килиб борилиши натижаларга ижобий таъсир курсатади.

Касбий йуналтирилган масъулият ривожла-нишининг куриб чикилган максади ва вазифа-лари божхона органлари тузилмасида тарбиявий тадбирлар йуналишларини аниклаб бер-ди. Бундай ишлар касбий махоратни такомиллаштириш, божхона тизими ишлашининг узига хос хусусиятларини чукур тушуниб олиш, шу-нингдек, касбий масъулиятга йуналтирилган шахснинг унификациялашган сифатларини ривожлантиришга имкон беради.

Тарбиявий жараён ва шахс ривожланиши-нинг педагогик тизимини моделлаштириш на-тижасида куйидаги боскичлар аникланди: мониторинг, раFбатлантириш, ташкил этиш, координация ва амалга ошириш. Ундан фойдаланиш божхона хизмати ва ходимларини умумий манфаатларини хисобга олган холда шахснинг касбий йуналтирилган масъулияти-ни ривожлантиришнинг тизимли педагогик жараёнини ифодалайди.

Шундай килиб, хулоса урнида шуни кайд этиш мумкинки, Узбекистон Республикаси божхона тизими амалиётига юкорида кайд этилган тарбиявий-профилактик ишлар тизими узини оклайди. Мафкуравий имму-нитетни ривожлантирилганлиги ушбу тарбиявий ишларнинг самарали курсаткичи хисобланади. Унга маълум худудга нисбатан мувофиклашганлик, божхона органлари барча таркибий буFинларини камраш ва божхонада инсон салохиятини фаоллаштиришда виждо-нийлик, масъулият фазилатларининг намоён булиши жуда мухимдир2.

Шу билан бир каторда божхона хизмати ходимлари касбий масъулиятини ривожлантиришнинг катор тадкик этилмаган ахамиятга эга элементлари мавжуд. Шунга кура куйидаги тавсияларни бериш мумкин:

• кадрларни тайёрлаш масалалари, улар-нинг уз-узини ривожлантириш ва тарбиялаш-ни урганишини бир шаклга келтириш лозим,

2 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

32

ОЛИИ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

2-расм. Божхона органларида педагогик жараённинг микроструктураси

Педагогик жараённинг субъекти

Божхона органи булинмасининг рахбари

"Ж"

а

Педагогик жараённинг илмий ва технологик компонентлари

т

■ и к.

Мак;сад

Мазмун

1 аМииил ал Коидалар

Шакллар

Методлар

Усуллар

Воситалар

Назорат (натижаларни текшириш)

н

рц

<

н

<

со

§

И

ч

из

<

н

Педагогик жараённинг субъект-объекти

Стажёр, институт тингловчиси, кул остидаги ходимлар (божхона органи ходимлари)

/\

Педагогик махоратнинг сифатига таъсир кдпувчи омил ва шарт-шароитлар сифатидаги ташкилий-бопщарув компонентлари:

- божхона хизмати рахбарлари фаолияти;

- таълим жараёнида замонавий технологиялардан фойдаланиш;

- таълим ва тарбия жараёнида божхона хизмати органлари узаро муносабати.

Ч.

ОЛИИ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

33 _>

3-расм. Божхона органларида педагогик жараённинг модели

1^онуниятлар Зиддиятлар Ташкил этиш тамойиллари

Божхона хизматининг

ижтимоий кафолатлари

Жараённинг субъект-объекти Божхона органы булинмасининг ра^бари

Узаро муносабат

Жараённинг объект-субъекти Стажёр, институт тингловчиси, кул остидаги ходим

Божхона ходимининг

касбий сифатларига куйилган талаблар

- божхона ходами шахсини моделлаштириш;

- педагогик масалаларни ташкил этиш;

- таълим

материалларини ишлаб чищпн ва куллаш;

- педагогик жараённи назорат килиш ва бопщариш;

- натижаларни бахолаш;

- жараёнларни тугри йуналишга солиб туриш;

- таълим жараёнини такомиллаштириш ва узлуксизлиги.

Узаро муносабатларнинг даражалари

Танишув Тадкиций

N

N

/

N

К

/ :______] \

' Асосий функциялари

Таълимий Тарбиявий ривожланишга ^ ургатиш ,

\ I-------1 /

- билим олишга кизицишни уйгониши;

махоратини

сифатларни сифатларни шайликни

- педагогик эгаллаш; -шахсий тарбиялаш;

- касбий

ривожлантириш;

- эмоционал шакллантириш;

- таълим методини танлаш;

- натижаларни узи бадолай олиши;

- жараёнларни узи тугри йуналишга сола олиши;

- таълим жараёнини такомиллаштириш ва узлуксизлиги.

бу эса ушбу муаммоларнинг илмий-тадк,ик,от ишланмаси Узбекистон Республикаси божхона хизмати кадрлар салох,иятини ривожланти-ришга имкон беради;

• божхона ходимининг мафкуравий им-мунитети масъулият, виждонийлик каби касб хусусиятларини акс эттирган х,олда давлат ва жамият манфаатлари х,имоясида маънавий калкон вазифасини бажариши тарбиявий-профилактик, маънавий-маърифий ишларнинг диккат марказида туриши лозим булади;

• божхона хизмати сох,асида касб фао-лиятининг узига хослигини инобатга олиб,

булажак мутахассисларни касбга тайёрлаш жараёнини тузишда уларнинг касбий компе-тентлиги сифатига куйиладиган талабчанлик-ни ошириш оркали устувор йуналиши касбий масъулиятни карор топтиришдан иборат булган тарбиявий ишлар тизимни такомил-лаштириш;

• олий таълим муассасасидаги тарбиявий иш нафакат тингловчилар шахсини, балки касбий ах,амиятга эга ва талаб килинаётган, шу-нингдек, божхона иши мутахассиси эгаллаши лозим булган шахсий-ишчанлик сифатларини х,ам ривожлантиришга йуналтирилиши лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

с 34 V ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ л У

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Она юртимиз бахту изболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш

- энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015.

2. Аслонов И.Н., Алимов Х.М., Хамрокулов F. Божхона ходимларининг касбий-психологик тайёргарлиги жараёнида самарали муомала куникмаларини ривожланти-риш масалалари. Укув-услубий кулланма. - Т.: ОХБИ, 2008. -90-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Кухаренко В. Современная культура таможни: проблемы развития. // «Безопасность Евразии», 2000, № 2. -С. 391.

4. Королев С.В., Коровяковский Д.Г. Образовательные модели подготовки медиаторов в сфере внешнеэкономической деятельности в России и зарубежных странах. // «Таможенное дело», 2012, № 3. -С. 30-33.

5. Красильников А.Ю. Воспитание профессиональной ответственности личности (на примере сотрудников таможенных органов): Дис. ... канд. пед. наук. - Пятигорск: ПГЛУ, 2009. -С. 175.

6. Крупченко А.К. Построение образовательных программ в системе непрерывного профессионального образования сотрудников таможенных органов (на примере иноязычного обучения): Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Москва: ИРПО, 1999. -С. 25.

7. Комарова О.Н. Соотношение интеллектуальных характеристик и волевых свойств в структуре личности: Дис. ... канд. психол. наук : 19.00.01 : Москва, 2002.

8. Максимов А.А. Индивидуализация процесса развития коммуникативных способностей у сотрудников таможенной службы: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Челябинск: УГАФК, 2001. -С. 24.

9. Мещеряков Б., Зинченко В. Большой психологический словарь, 3-е изд. - Санкт-Петербург: «Прайм-Еврознак», 2003.

10. Vendi Fals, Djeordjinella Barboza, Gabriella Barrietos. - Customs Scientific Journal. Regional Office for Capacity Building & Regional Training Centers for the European Region

- Vol. 4, Nо. 2. 2014. P. 19-27.

11. Электрон ресурс: Википедия - свободная энциклопедия. URL: http://ru.wikipedia.org. Мурожаат санаси: 10.12.2016.

12. Электрон ресурс: http://voluntary.ru/termin/refleksivnost.html

13. Электрон ресурс: http://www.psychologos.ru/articles/view/kognitivnost

14. Электрон ресурс: http://www.psychology.net.ru/dictionaries/psy.html?word = 1142

15. Электрон ресурс: http://studopedia.org/8-206725.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.