Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ИЖОДИЙ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ'

БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ИЖОДИЙ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
165
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
бошланғич синф ўқитувчилари / креатив компетентлик / респондeнт / креатив фикрлаш / креатив фаолият / креатив маҳсулот / анкета сўрови / педагогик кузатув / суҳбат. / primary school teachers / creative competence / respondent / creative thinking / creative activity / creative product / questionnaire / pedagogical observation / interview.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мисирова Нодира Товбаевна, Ўришова Хайринсо

Ушбу мақолада бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларнинг креатив компетентлиги даражасини аниқлаш мақсадида ўтказилган тажриба-синов ишлари ва уларнинг натижаси, педагогларнинг креативлик сифатларини муваффақиятли ривожлантириш йўллари ҳамда педагогларда креативлик сифатлари, малакаларини ривожлантиришга тўсқинлик қиладиган омиллар ҳақида ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL BASES OF DEVELOPMENT OF CREATIVE PROFESSIONAL ACTIVITY OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS

This article describes the experiments conducted to determine the level of creative competence of future primary school teachers and their results, ways to successfully develop the creative qualities of teachers and the factors that hinder the development of creative qualities and skills of teachers.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ИЖОДИЙ КАСБИЙ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ»

БУЛАЖАК БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦИТУВЧИЛАРНИ ИЖОДИИ КАСБИИ ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Мисирова Нодира Товбаевна

ГулДУ катта укитувчи

Уришова Хайринсо

ГулДУ талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.6653489 Аннотация. Ушбу мацолада булажак бошлангич синф уцитувчиларнинг креатив компетентлиги даражасини аницлаш мацсадида утказилган тажриба-синов ишлари ва уларнинг натижаси, педагогларнинг креативлик сифатларини муваффациятли ривожлантириш йуллари уамда педагогларда креативлик сифатлари, малакаларини ривожлантиришга тусцинлик циладиган омиллар уацида ёритилган.

Калит сузлар: бошлангич синф уцитувчилари, креатив компетентлик, респондент, креатив фикрлаш, креатив фаолият, креатив ма^сулот, анкета сурови, педагогик кузатув, суфат.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОЙ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ деятельности будущих учителей

НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ Аннотация. В данной статье описаны проведенные эксперименты по определению уровня творческой компетентности будущих учителей начальных классов и их результаты, способы успешного развития творческих качеств учителей и факторы, препятствующие развитию творческих качеств и умений учителей.

Ключевые слова: учителя начальных классов, творческая компетентность, респондент, творческое мышление, творческая деятельность, творческий продукт, анкета, педагогическое наблюдение, интервью.

PEDAGOGICAL BASES OF DEVELOPMENT OF CREATIVE PROFESSIONAL

ACTIVITY OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS Abstract. This article describes the experiments conducted to determine the level of creative competence of future primary school teachers and their results, ways to successfully develop the creative qualities of teachers and the factors that hinder the development of creative qualities and skills of teachers.

Keywords: primary school teachers, creative competence, respondent, creative thinking, creative activity, creative product, questionnaire, pedagogical observation, interview.

КИРИШ

Ривожланишнинг инновацион йулини танлаш, юкори технологияларни яратиш ва амалга ошириш, мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишида билим ва маълумотларнинг усиб бораётган урни юкори малакали мутахассисларга катта талаб куймокда. Бу таълим, фан ва ишлаб чикариш интеграциясининг янги шаклларини талаб килади ва ракобатбардош мутахассислар тайёрлашга кодир булган янги авлод педагогларини шакллантиришни устувор йуналишлардан бири сифатида белгилайди.

Олий таълим муассасалари ва улардаги укув-тарбия жараёнини модернизациялаш, педагог мутахассислар тайёрлаш тизими сифатини ошириш, булажак бошлангич синф укитувчиларни замонавий касбий компетенсиялар билан куроллантириш, уларда касбий фаолиятга нисбатан акмеологик мотивацияни шакллантириш педагогларнинг креатив компетентлигини ривожлантириш жараёнидаги мух,им вазифалардан саналади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Гулистон давлат университетида олиб борилган тажриба-синов ишлари жараёнида булажак бошлангич синф укитувчиларнинг креатив компетентлиги даражаси ва бу хдкидаги мавжуд тушунчаларини аниклашга имкон берувчи анкета сурови, педагогик кузатув хдмда сух,батлар ташкил этилди. Тажриба-синов ишларига Гулистон давлат университети Педагогика факултетининг Бошлангич таьлим йуналиши 309 нафар 1-3-курс талабалари жалб этилди.

Утказилган тажриба-синов ишларида С.Медникнинг анкета сурови ва Пол Торренснинг "Ижодкорлик кобилиятларини урганиш тести"дан фойдаланилди. Анкета суровлари ва тест натижалари тах,лил килинганда куйидаги х,олатлар аникланди:

Суралган респондентларнинг 20% юкори даражада креативликни намоён килдилар. Улар мунтазам равишда турли ташаббусларни илгари сурадилар, креатив жихдтдан ута фаол, изланувчандирлар.

Респондентларнинг 34% эса урта даражада креативликни намоён этишди. Уларнинг креативлик кобилияти доимий намоён булмайди. Креатив компетентлигини ривожлантириш зарур. Паст даражада креативликка эга респондентлар эса 46%ни ташкил этди. Улар ташаббусни илгари суришга интилади, лекин креативлик кобилияти етарлича намоён булмайди.

Натижаларни тах,лил этиш асосида булажак бошлангич синф укитувчиларни креативлигини ижобий деб бах,олай олмаймиз. Чунки, педагогик кузатиш ва анкета суровларимиздан маълум булдики, талабаларнинг 70-80% креатив компетентликка эга булиш имкониятига эга булгани х,олда, атиги 20-34% талабаларгина креатив компетентлик сифатларини намоён эта олдилар.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Юкоридагилар асосида таъкидлаш лозимки, булажак бошлангич синф укитувчиларда креатив компетентлик борасида етарли даражада билим, куникма ва малака шаклланмаган, уларнинг креатив компетентлигини ривожлантиришга йуналтирилган педагогик жараён узига хос хусусиятларга эга.

Шу боис педагоглар олдида турган асосий вазифа-бу ёшларда креативлик, унинг узига хос сифатлари тугрисида назарий билимларни бэриш, улар асосида талабаларнинг креатив компетентлигини ривожлантиришдан иборат. Мазкур вазифани ижобий х,ал этишда таълим жараёни, шу жумладан фанларни укитишда фаол таълим технологияларидан фойдаланиш, машгулотларни ноанъанавий шакл, метод ва воситалари ёрдамида кизикарли ва мазмунли ташкил этиш кутилган самарани беради.

Шахсга хос креативлик сифатлари муайян боскичларда изчил ривожлантирилиб борилади. Шахснинг креативлик сифатларига эга булиши унинг

индивидуал кобилиятлари, табиий ва ижтимоий кувватини уз касбий фаолиятини сифатли, самарали ташкил этишга йуналтиради.

Шунга кура, тадкикотларда шахс (жумладан, педагоглар)да креативлик сифатларини муваффакиятли ривожлантиришнинг туртта йули курсатилган:

- Креатив фикрлаш куникмасини шакллантириш;

- Амалий креатив харакат куникмаларини ривожлантириш;

- Креатив фаолият жараёнларни ташкил этиш;

- Креатив махсулот (ишланма)лардан фойдаланиш.

Булажак бошлангич синф укитувчилар узларининг креатив фикрлаш кобилиятларини кулай мухитда тула намоён килишлари мумкин. Агар булажак бошлангич синф укитувчиларда муваффакиясизликка учраш ва куркув хисси мавжуд булса ёки танкидга учрасалар бундай вазиятда уларда креатив фикрлаш куникмаларини самарали шакллантириш ёки ривожлантириш мумкин булмайди. Булажак педагогларда креативликни одатга айлантириш оркалигина креатив фикрлаш куникмасини муваффакиятли шакллантириш мумкин. Бу жараёнда улар томонидан мавзу мазмунининг пухта англаниши ва креатив фикрлаш куникмаларини бахолашда кулланиладиган метод ва воситалар мухим ахамият касб этади. МУ^ОКАМА

Булажак бошлангич синф укитувчиларда креатив фикрлаш куникмаларини шакллантиришда педагог алохида урин тутади. Бу жараёнда "педагогнинг роли" аудиторияда креативлик мухитини яратишдан иборат. Вахоланки, педагог гурухда булажак бошлангич синф укитувчилар узини эркин сеза оладиган ва уз фикрлари, гоялари билан булиша оладиган мухит яратиши лозим. Булажак бошлангич синф укитувчилар инсон онгида юз бэраётган жараёнларни янада фаоллаштириш учун урнатилган конун коидалар, стандартлардан чэтга чикиб, турли саволлар беришда эркин хдракат килишлари керак. Педагог булажак бошлангич синф укитувчилардаги креативликни ноодатий гояларни уртага ташлаш ва уларни вербал ва новербал тарзда рагбатлантириш оркали куллаб-кувватлайди.

Педагогнинг булажак бошлангич синф укитувчилар бераётган креатив гояларига нисбатан тугри муносабати уларнинг мумкин булган ва мумкин булмаган шартларни англашида мухим ахамиятга эга.

Мазкур элементларнинг барчаси педагог-талаба муносабатининг мухим кисми булиб, булажак бошлангич синф укитувчилар муваффакиятини таъминлайди. Креатив мухитда таълим олаётган булажак бошлангич синф укитувчиларда аста-секин креатив вазифаларни бажаришга нисбатан кизикиш ортади, шунингдэк, креатив тафаккурга эга педагогни кузатиш натижасида креатив фикрлашга мойил булади. Креативлик характеридаги укув-билиш мухити булажак бошлангич синф укитувчиларда таълим жараёнида катта ахамиятга эга булган танкидий ва креатив фикрлаш куникмасининг ривожланишига олиб келади.

Булажак бошлангич синф укитувчиларнинг креатив тафаккурга эга булишлари уларда ижодий мухитнинг канчалик таркиб топтирилганлигига боглик. Тулаконли креативлик характерига эга таълим мухитини яратиш пухта уйланган режага таянади.

Педагоглар агарда узларининг креатив укитиш метод ва стратегияларини куллаш (яъни кенг куламда уйлаш ва креатив фикрлаш жараёнини ташкил этиш)да катта самарадорликка эришишни истасалар, буни булажак бошлангич синф укитувчилар онгига сингдиришлари ва уз вазифаларини сидкидилдан бажаришлари лозим. ^олаверса, "креатив характерга эга мух,итдагина булажак бошлангич синф укитувчилари урганаётган мавзунинг мазмуни, укув ахборотлар уртасидаги узаро алокани тушуниш имкониятига эга булади ва бу хдкида фикрлашни бошлашади".

Муайян омиллар педагогларда креативлик сифатлари, малакаларини ривожлантиришга тускинлик килади. Шу сабабли педагогик жараёнда педагоглар ушбу омилларни бартараф этишга эътибор каратишлари лозим.

Креатив мух,итда педагог булажак бошлангич синф укитувчилар диккат-эътиборини жалб этиш максадида бирор бир янгиликдан фойдаланади. ^изикувчанлик ва шубхдни уйготувчи маълумот, булажак бошлангич синф укитувчиларни узига жалб этиб, уларда укишга булган интилишни кучайтиради.

Олий таълим муассасаларида х,ам педагоглар булажак бошлангич синф укитувчиларда креатив фикрлаш куникмаларини шакллантириш ва ривожлантиришда уларнинг жамоа булиб, кичик ёки катта гурух,ларда ишлашлари учун зарур шарт-шароитни яратиб бера олишлари зарур. Зеро, бошлангич синфларда ишлаш жараёнида билдирилган х,ар кандай фикрни креатив жихдтдан ривожлантириш имконияти юзага келади.

Педагог креативлик дарсларида жамоа туйгусининг ахдмиятини англаган х,олда, доимий равишда гурух,ларни узгартириб, булажак бошлангич синф укитувчиларда жамоа булиб ишлаш, бошкалар кобилияти ва мах,оратини хурмат килиш куникмасини шакллантиради. Вах,оланки, якка тартибда ишлаш маълум вазиятларда самара берса, креативлик дарсларида кичик гурух,ларда ишлаш максадга мувофикдир, чунки креативлик куникмаси ижтимоий феномендир; А.Ж.Роунинг фикрига кура, креатив карашлар жамоа булиб ишлаш жараёнида ва креатив хдмкорлик натижасида шаклланади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш керакки, олий таълим тизимига ижодий компетентли ёндашувнинг жорий этилиши таълим максади, мазмуни, укитиш шакли, укитиш усуллари, педагогик технологиялари, назорат усулларини хдмда дидактик муносабатларида жиддий узгаришларни амалга оширишни талаб этади. Шунга кура, олий таълим муассасаларида таълимни ташкил этишнинг мавжуд шакллари булган маъруза, амалий, семинар ва лаборатория машгулотларини мазмун жихдтидан узгартириш назарда тутилади. Маъруза дарсларини муаммоли таълим шаклида, семинар дарсларни креатив тафаккурни ва амалий машгулотларда тадкикотчилик куникмаларини шакллантиришга каратилган булишлиги максадга мувофик деб

х,исоблаймиз.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Элмуратова Д., Мисирова Н Педагогик компетентлик ва кретивлик асослари /

Укув кулланма. -Т.: Фан, 2021. - 135 б.

2. Мисирова Н Булажак бошлангич синф укитувчиларини ижодий касбий фаолиятга тайёрлашнинг илмий-назарий асослари / Монография Т: "Илм-зиё-заковат"нашриёти, 2020. -124 б

3. Мисирова Н Бошлангич синфда ижодий фаолиятга тайёрлаш оркали укувчиларнинг иктидорини орттириш/ журнал ТАЪЛИМ,ФАН ВА ИННОВАЦИЯ.Тошкент 2020.1-сон

4. Мисирова Н Талабаларнинг ижодий фикрлашини ташкил этиш /. - ТДПУ, 2016 -120 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.