Научная статья на тему 'БҮКІЛӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЛҚАЛЫ ЖИЫНЫНЫҢ РЕЙТИНГІСІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ'

БҮКІЛӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЛҚАЛЫ ЖИЫНЫНЫҢ РЕЙТИНГІСІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
35
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БәСЕКЕГЕ қАБіЛЕТТіЛіК / БүКіЛәЛЕМДіК ЭКОНОМИКАЛЫқ АЛқАЛЫ ЖИЫН / ХАЛЫқАРАЛЫқ МЕНЕДЖМЕНТТі ДАМЫТУ ИНСТИТУТЫ / ДүНИЕЖүЗіЛіК БАНК

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Байтасов А.А.

Бәсекеге қабілеттілік - бұл халықтың өмір сүру сапасы мен әл-ауқаты деңгейінің бірден-бір объективті өлшемі болып табылады. Бәсекеге қабілеттілік рейтингінде белгілі бір дәрежені қағаз жүзінде иеленумен емес, қазақстандық қоғам өмірінің кең ауқымды бағыты бойынша әлемдік стандарттар деңгейіне қол жеткізу. Сондықтан да Қазақстанның алдына әлемнің бәсекеге қабілетті 30 елінің қатарына ену және орнығу өршіл міндеті қойылды. Осыны ескере отырып, халықаралық ұйымдар мен рейтингтік агенттіктердің мәліметтеріне негізделген елдің бәсекеге қабілеттілігін кешенді мониторингтеу мәселесі ерекше өзектілікке ие болды. Бәсекеге қабілеттіліктің жүргізілген мониторингінің нәтижелері, жаңа амал-тәсілдері ұсынылған, сондай-ақ бәсекеге қабілеттіліктің негізгі көрсеткіштерін шет елдермен салыстыру арқылы талдап шығуға әрекет жасалған.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Байтасов А.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECONOMIC AND GEOGRAPHICAL POTENTIAL OF KAZAKHSTAN IN THE RANKING OF THE WORLD ECONOMIC FORUM

Competitiveness is the only objective criterion of the quality and well-being of the population. Competitiveness is not determined by the achievement of a degree in the ranking, but by the achievement of world- class standards in a wide spectrum of life in Kazakhstan’s society. That is why Kazakhstan has set an ambitious goal - to join the 30 most competitive countries in the world. Considering this, the issue of comprehensive monitoring of the country's competitiveness, based on data from international organizations and rating agencies, has become topical. The results of competitiveness monitoring were presented, new approaches were proposed, as well as an attempt to analyze the main indicators of competitiveness with foreign countries.

Текст научной работы на тему «БҮКІЛӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЛҚАЛЫ ЖИЫНЫНЫҢ РЕЙТИНГІСІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ»

ГТАХР 39.21.15, 06.51.25

БYКЫЭЛЕМДIК ЭКОНОМИКАЛЬЩ АЛЦАЛЫ ЖИЫНЫНЬЩ РЕЙТИНГ1С1НДЕГ1 ЦАЗАЦСТАННЫЦ ЭКОНОМИКАЛЫЩ-ГЕОГРАФИЯЛЫЩ ЭЛЕУЕТ1

А.А. Байтасов География мамандыгынын PhD докторанты Абай атындагы Казак ^лтты^ педагогикалыц университетi, Казакстан, Алматы к;., email: azamat_baitas@mail.ru

Бэсекеге кабшеттшк - б^л халыктын ем1р CYPy сапасы мен эл-аукаты денгей1н1н б1рден-б1р объективп елшем1 болып табылады. Бэсекеге кабшеттшк рейтинг1нде белг1л1 б1р дэрежен1 кагаз жуз1нде иеленумен емес, казакстандык когам ем1р1н1н кен аукымды багыты бойынша элемд1к стандарттар денгей1не кол жетшзу. Сондыктан да Казакстаннын алдына элемнщ бэсекеге кабшетп 30 ел1н1н катарына ену жэне орныгу ерш1л м1ндет1 койылды. Осыны ескере отырып, халыкаралык ^йымдар мен рейтингт1к агентт1ктерд1н мэл1меттерше нег1зделген елд1н бэсекеге кабшеттшгш кешенд1 мониторингтеу мэселес1 ерекше езект1л1кке ие болды. Бэсекеге кабшеттшктщ жург1з1лген мониторинпнщ нэтижелер1, жана амал-тэс1лдер1 ^сынылган, сондай-ак бэсекеге кабшеттшктщ нег1зг1 керсетк1штер1н шет елдермен салыстыру аркылы талдап шыгуга эрекет жасалган.

Туйт свздер: Бэсекеге цабыеттшк, Бук1лэлемд1к экономикалыц алцалы жиын, Халыцаралыц менеджментт1 дамыту институты, ДYниежYзiлiк банк.

¥лттык экономикалардын бэсекеге кабшеттшгшщ сырткы багалауы болып халыкаралык ^йымдар жэне рейтингтiк агенттiктер к^райтын эр тYрлi елдiк рейтингтер болып табылады. Элемде бэсекеге кабшеттшк рейтингтерi бар ен танымал жэне беделдi жарияланымдар болып мыналар табылады:

1. Жаhандык бэсекеге кабшеттшк туралы жыл сайынгы есеп (БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиын);

2. Элемдш бэсекеге кабшеттшк туралы жыл сайынгы баяндама (Халыкаралык менеджмента дамыту институты);

3. Бизнесп жYргiзyдiн к¥зырлыгы туралы жыл сайынгы "Doing Business" баяндамасы (ДYниежYзiлiк банк).

Кесте 1. Бэсекеге кабшеттшжт баFалаушы халыкаралык уйымдар (кесте автормен

жасалFан)

Рейтинг ¥йымдар ^азакстанныц 2018 жылFы рейтинг бойынша алатын орны

ЖаИандык бэсекеге кабшеттшк туралы жыл сайынгы есеп БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиыны WEF 137 мемлекеттiн iшiнде 57-орын

Элемдж бэсекеге кабшеттшк туралы жыл сайынгы баяндама Халыкаралык менеджменттi дамыту институты IMD 63 мемлекеттiн iшiнде 32-орын

«Бизнесп журпзудщ к¥зырлыгы» туралы жыл сайынгы "Doing Business" баяндамасы ДYниежYзiлiк Банк WB-DB 188 мемлекеттiн iшiнде 36-орын

БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиыннын 2018 жылгы кыркYЙекте шыккан Жаhандык бэсекеге кабiлеттiлiк туралы есебшщ нэтижелерi бойынша Казакстан 57-орын алды. Б^л ретте, дэрежеленетiн елдердiн саны 117-ден (2006-жылы) 137-дейiн (2018-жылы) артты [1].

Кесте 2. WEF 2010-2018 рейтингю бойынша ^азакстанныц жаИандык бэсекеге кабшеттьшп (кесте автормен жасалFан)

№ Жылдар Рейтинг Балл Мемлекеттер саны

1. 2010 72 4,12 139

2. 2011 72 4,18 142

3. 2012 51 4,38 144

4. 2013 51 4,48 144

5. 2014 50 4,41 148

6. 2015 50 4,42 144

7. 2016 42 4,49 140

8. 2017 53 4,41 138

9. 2018 57 4,35 137

Сонымен бiрге, Каза^станныц рейтингтегi орнында взгерютщ болмауына ^арамастан, оныц жалпы рейтингтегi орташа балансыньщ 2017 жылгы 53-орыннан 2018 жылгы 57-орынга твмен тYсуi бай^алгандыгын баса кврсетуiмiз керек. Рейтингтщ классификациясына сэйкес, Казахстан шиюзаттыщ экономикадан вндiргiш экономикага втпелi кезецде ^алды, дэл сол кезде елдщ дамуыныц ец бэсекелi децгей болып инновациялыщ экономика танылады [2].

БYкiлэлемдiк экономикалыщ ал^алы жиынныц рейтингi 114 кврсеткiштен тирады, олар бэсекеге ^абшеттшктщ 4 факторы жэне 12 субиндекстерi бойынша классификацияланады. Биылгы жылдыц нэтижесiне ^араса^, Казахстан 114 корсетюштщ 72 индикатыр бойынша твмен тYсу, ал 26 индикатор бойынша жогарылау бай^алып жатса, 15 индикаторы взгерюшз калган [3].

^азакстанныц бэсекелестж артыкшыль^ы ецбек нарыгыныц тшмдшп 18-орын, денсаулыщ са^тау жэне бастауыш-орта бiлiм беру 94-орыннан 59-орынга квтершдь

^азакстанныц ец осал позицияларына келес факторлар жатады: ^аржы нарыгыныц дамуы 114-орын, бизнес жYргiзу шеберлiгi бойынша 79-орын жэне инновациялар 84-орын.

^азакстанныц орта децгейдегi позицияларына мына факторлар жатады: институттар (68-орын, ал 2017- жылы 66- орын), нарыщ влшемi (45-орын, 2017- жылы 55-орын), жогаргы бiлiм жэне кэсiптiк дайындыщ децгейi (57-орын, 2017- жылы 58- орын), инфрак¥рылым (68-орын, 2017- жылы

67- орын), тауар нарыгыныц тшмдшп (72-орын, 2017- жылы 71- орын), технологиялык даярлык (52-орын, 2017- жылы 55- орын) [4].

Кесте 3. 2017 жылдыц корытындысы бойынша 2018- жылы жариялаотан «БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиыныныц» рейтингiсiндегi ^азакстанныц факторлар мен топтар KимасындаFы позициялары (кесте автормен жасалFан)

ИНДЕКСТЕР1 РАНГ /137

БЭСЕКЕГЕ КАБШЕТТШ1КТЩ ЖАЬАНДЬЩ ИНДЕКС1 57

СУБИНДЕКС А: Непзп факторлар 46

1. Институттар 68

2. Инфрак^рылым 68

3. Макроэкономикалык орта 62

4. Денсаулык сактау мен бастауыш/орта бшм беру саласы 59

СУБИНДЕКС В: Тшмдшкп арттыру факторлары 45

5. Жогаргы бшм жэне кэсшпк дайындык 57

6. Тауар нарыгыныц тшмдшп 72

7. Ецбек нарыгыныц тшмдшп 18

8. Каржы нарыгыныц дамуы 114

9. Технологиялык даярлык 52

10. Нарык влшем1 45

СУБИНДЕКС С: Инновациялык факторлар 78

11. Бизнес журпзу шеберлш 79

12. Инновациялык элеует 84

Букшэлемдж экономикалык алкалы жиыныньщ «WEF» 2018 -жылгы рейтингю бойынша: МемлекеттердщЖАЬАНДЫК БЭСЕКЕГЕ КАБ1ЛЕТТ1Л1Г1

Сурет 1 (карта «Map Maker 3» баFдарламасы бойынша автормен жасалFан)

ТМД елдершщ позицияларын салыстырган кезде Казахстан алдына тек Эзiрбайжан мен Ресейдi гана втюзш жiберiп, Yшiншi орынды иеленiп т^р. Дэл сол кезде Казакстаннан твменiрек: Грузия, Армения жэне Тэжiкстан орналаскан. Посткецеспк елдердщ iшiнен рейтингте аутсайдерлер Украина, Молдова жэне Кыргызстан елдерi болып табылады.

Кесте 4. «БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиыннын» рейтингiсiндегi ^азакстанныц посткецестж елдермен салыстырFандаFы позициялары (кесте автормен

жасалFан)

Мемлекеттер 2018 жылдьщ корытындысы бойынша ЖБКИ

Эз1рбайжан 35

Ресей 38

Казакстан 57

Грузия 67

Армения 73

Тэжшстан 79

Украина 81

Молдова 89

Кыргызстан 102

Сондай-ак, рейтингте салыстырмалы бэсекелi болып Балтык жагалауы елдерi кврсетшген: Эстония (29-орын), Литва (41- орын) жэне Латвия (54- орын) дэл сол кезде ТYрiкменстан, Эзбекстан жэне Беларусь рейтингке катыспаган. М^най экспорттаушы елдер тобыныц контекстiнде Казакстанныц бэсекеге кабшеттшк багасы азырак тиiмдi болып табылады. Соцгы жылдары б^л елдердщ квпшiлiгi бэсекеге кабшеттшшт арттыру саласында орасан зор серпiлiс жасады, б^л БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиынныц рейтингюмен де расталып отыр [5].

Кесте 5. «БYкiлэлемдiк экономикалык алкалы жиынныц» рейтингiсiндегi ^азакстанныц мунай экспорттаушы елдермен салыстырFандаFы позициялары (кесте

автормен жасалFан

Мемлекеттер 2018- жылдын корытындысы бойынша ЖБКИ

Катар 25

Сауд Арабиясы 30

Бахрейн 44

Кувейт 52

Казакстан 57

Оман 62

Иран 69

Алжир 86

Нигерия 125

Венесуэла 127

Каз1рп танда Казакстаннын ондаган жылдардан кейiнгi непзш к¥райтын ipreTac каланып отыр. Агымдагы институционалдык реформалар, адами жэне технологиялык дамуга инвестициялар ел1м1здщ болашагынын бейнесш жасауда. Кептеген болжамдарга сэйкес, жуырдагы жиырма жылда дамыган елдер дамуларындагы жаца кезенге жаца экономикалык жэне элеуметпкпк к¥рылыстарды калыптастыруга кешедi. Жаhандану жэне элемдiк экономикадагы жан алысып, жан берiскен бэсекелестiк елдщ бэсекеге кабшеттшгше Yнемi «жогарыдан» кысым жасап, онын дамуын тежеп отыратын болады. Б^л дамудын узак мерзiмдi жоспарларын тиiмсiз iске асыру катерлерш арттыра тYседi. Барлык нэрседегi инновациялык жэне езгерютерге жылдам бейiмделу [6]. Казакстаннын нарыктар, инвестициялар, бiлiмдер, адами капитал жаhандык бэсекеге кабшеттшгш аныктайтын болады. Сондыктан мыкты жактарымызды жэне элс1з т^старымызды, катерлер мен мYмкiндiктерiмiздi айкындауга, сондай-ак жауап берудщ тиiстi шараларын колдануга мYмкiндiк беретiн, элемдегi жэне елiмiздегi тенденцияларды бэсекеге кабшеттшк т^ргысынан Yнемi мониторингтеп, бакылап отырган мацызды болып отыр. Б^л ретте осындай мiндеттi шешу Казакстаннын бэсекеге кабшеттшктщ рейтингiнде белгiлi бiр дэреженi ресми алуынан емес, казакстандык когамнын ем1р-т1ршшпнщ багыттарыныц кен спектрi бойынша элемдш стандарттардыц денгешне жетуден тирады [7].

Тушндеме. ДYниежYзiлiк экономикалык алкалы жиын - Давостагы жыл сайынгы кездесулерд1 ^йымдастыруга арналган ен танымал швейцариялык Yкiметтiк емес ^йым. Кездесулерге жетекш бизнес кешбасшылары, саяси кешбасшылар, кернектi ойшылдар мен журналистер шакырылады. Талкылаудын такырыбы ретiнде денсаулык пен коршаган ортаны коргауды камтитын ен етшр галамдык мэселелер болып табылады. ДYниежYзiлiк экономикалык алкалы жиын тек кана талкылау аланы гана емес, сондай-ак, экономикалык жэне саяси зерттеулердщ бастаушысы. Мэселен, 1979 жылдан бастап ДЭАЖ сарапшылары элемнiн 100-ден астам елiн багалайтын «Жайандык бэсекеге кабшеттшк» туралы жылдык есептi ек1 непзп керсетк1ш - элеуеттi есу индекс жэне бэсекеге кабiлеттiлiк индексi бойынша к¥растырады.

Резюме. Всемирный Экономический Форум - швейцарская неправительственная организация, наиболее известная организацией ежегодных встреч в Давосе. На встречи приглашаются ведущие руководители бизнеса, политические лидеры, видные мыслители и журналисты. Предметом обсуждения являются наиболее острые мировые проблемы, включая здравоохранение и охрану окружающей среды. Всемирный экономический форум - это не только трибуна для дискуссий, он инициирует экономические и политические исследования. Так, с 1979 года специалисты ВЭФ составляют ежегодный доклад «Глобальная конкурентоспособность», в котором оценивают более чем 100 стран мира по двум главным показателям -индексу потенциального роста и индексу конкурентоспособности.

Summary. The World Economic Forum is a Swiss non-governmental organization best known for organizing annual meetings in Davos. Leading business leaders, political leaders, prominent thinkers and journalists are invited to meetings. The subject of discussion is the most acute global problems, including health and environmental protection. The World Economic Forum is not only a forum for discussion, it initiates economic and political research. Thus, since 1979, WEF experts have been compiling the Global Competitiveness annual report, which evaluates more than 100 countries of the world according to two main indicators - the potential growth index and the competitiveness index.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. The Global Competitiveness Report 2017-2018. World Economic Forum. https://www.weforum.org/reports/the-global-competitiveness-report 2017-2018

2. Competing Through Innovation and Learning: Industrial Development Report 2017// 2018 // UNIDO. Vienna, 2018.

3. Всемирный Экономический Форум опубликовал результаты глобального индекса конкурентоспособности 2017-2018. 27.09.2018. http://iac.kz/ru/vsemirnyy-ekonomicheskiy-forum-opublikoval-rezultaty-globalnogo-indeksa-konkurentosposobnosti-2017

4. Информация о результатах рейтинга ГИК ВЭФ за 2017-2018 гг. и предлагаемых мерах по его улучшению. МИД РК. 09.11.2017. http://mid.gov.kz/ru/pages/informaciya-o-rezultatah-reytinga-gik-vef-za-2017-2018-gg-i-predlagaemyh-merah-po-ego

5. Азербайджанской экономике удалось опередить экономики таких стран, как Польша, Португалия, Италия, Литва, Венгрия, Турция и Бразилия. Sputnik. 28.09.2017. https://az.sputniknews.ru/economy/20170928/412048769/rejting-konkurentosposobnosti-vjef-

azerbaj dzhan-lidiruet.html

6. Назарбаев Н. Стратегия вхождения Казахстана в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира. «Казахстанская правда». 1 марта 2006 г.

7. Сэбден О. Бэсекелеспк экономика. Алматы, «Экономика институты». 2007.

ЭКОНОМИКО-ГЕОГРАФИЧЕСКИЙ ПОТЕНЦИАЛ КАЗАХСТАНА В РЕЙТИНГЕ ВСЕМИРНОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО ФОРУМА

А.А. Байтасов PhD докторант спеицальности «География» Казахский национальный педагогический университет им. Абая г.Алматы, Казахстан, email: azamat_baitas@mail.ru

Конкурентоспособность - единственный объективный критерий качества и благосостояния населения. Конкурентоспособность определяется не достижением степени в рейтинге, а достижением стандартов мирового уровня в широком спектре жизни казахстанского общества. Именно поэтому Казахстан поставил перед собой амбициозную цель - присоединиться к 30 наиболее конкурентоспособным странам мира. Учитывая это, актуальным стал вопрос комплексного мониторинга конкурентоспособности страны, основанный на данных международных организаций и рейтинговых агентств. Представлены результаты мониторинга конкурентоспособности, предложены новые подходы, а также попытка проанализировать основные показатели конкурентоспособности с зарубежными странами.

Ключевые слова: конкурентоспособность, Всемирный экономический форум, Международный институт развития менеджмента, Всемирный банк

ECONOMIC AND GEOGRAPHICAL POTENTIAL OF KAZAKHSTAN IN THE RANKING OF THE WORLD ECONOMIC FORUM

A.A. Baitasov PhD student of the «Geography» specialty Kazakh National Pedagogical University named after Abai Almaty, Kazakhstan, email: azamat_baitas@mail.ru

Competitiveness is the only objective criterion of the quality and well-being of the population. Competitiveness is not determined by the achievement of a degree in the ranking, but by the achievement of world-class standards in a wide spectrum of life in Kazakhstan's society. That is why Kazakhstan has set an ambitious goal -to join the 30 most competitive countries in the world. Considering this, the issue of comprehensive monitoring of the country's competitiveness, based on data from international organizations and rating agencies, has become topical. The results of competitiveness monitoring were presented, new approaches were proposed, as well as an attempt to analyze the main indicators of competitiveness with foreign countries.

Keywords: competitiveness, World Economic Forum, International Institute for Management Development, World Bank

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.