Научная статья на тему 'Бүгінгі медицинада клинико – экономикалық талдаудың пайда болу тарихына əдеби шолу'

Бүгінгі медицинада клинико – экономикалық талдаудың пайда болу тарихына əдеби шолу Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
158
93
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
клиника. экономика. анализ / медициналық / clinic / economic / analis / medicine
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бүгінгі медицинада клинико – экономикалық талдаудың пайда болу тарихына əдеби шолу»

10

Вестник АГИУВ №1, 2012

bYriHn медицинада клинико - экономикальщ талдаудыц паида

болу тарихына эдеби шолу

Бiрiмжанова М.Д. Когамдык денсаулык сактау жогаргы мектеб Денсаулык сактауды баскару жене экономика кафедрасы

¥лттык денсаулыкка жауапты кылып денсаулыкты сактау мен медицинаны тагайындаган мемлекеттер, казiрri внегелi когамдык даму децгешне байланысты, денсаулык сактау саласындагы жетiстiктермен коса экономикалык тиiмдiлiкке кол жеткiзу Yшiн, медициналык квмектщ сапасын чурбан ете алмайтындыктан, осы бага мен сапа арасында ымырашылдык (компромисс) жасауга ыкпал етуде.

Бiздiц елдеп экономикалык жагдайды ескере отырып, мемлекетЫздщ жан жакты каркынды врлеу Yстiндегi екпiнiмен, отандык денсаулык сактау саласы да алга жылжуда. Жылдан жылга жетiлiп, дамып келе жаткан бадщ салага, артызда калган кезецдер де взшше iз калдыратыны айдан анык. Мысалы, буган дейiн денсаулык сактау саласында арнайы уйымдастырушы мамандар-ды даярлау кем де кем болатынын бiлемiз. Нарыктык заманга сай бешмделт келе жаткан сырткы орта, бЬдщ де салага септiгiн тигiзбей коймайтыны бiзге мэлiм. Осындай экономикалык ортага бейiмделген медициналык квмектi тиiмдi, эрi сапалы етiп уйымдастыру Yшiн денсаулык сактаудыц баскару мен уйымдастырушы мамандары медицина саласында колданылатын экономикалык талдау тYрлерiн мецгерген жвн.

Кандай да болсын медициналык квмек тYрлерiне жаса-латын экономикалык талдау тэсiлдерi тек кана медициналык тиiмдiлiгi мен каутаздИ дэлелденген медициналык кызмет тYрлерiне гана жасалады (квмек пен кызмет айырмашылыгын жогарыда келтiрген болатынбыз).

Сонымен, клиноко-экономикалык талдау кайдан пайда болды? Бiздiц елге калай жеттi?

Денсаулык сактау экономикасы саласындагы алгашкы каражаттык зерттеу 17 жYзжылдыкка жатады, ол уакытта W.Petty адам вмiрiнiц кунын 60-90 агылшын фунтымен багалаган болатын. Ал, 19-гасырда W.Farr вз жумысында, сыркаттану кезецЫде внiм вндiрiлмеуi мен ецбек акысыныц твленбеуiне байланысты «шыгын анализi» негiзiнде, эпидемия уакытысында жумыскерлерге кврсетiлетiн медициналык квмектен экономикалык пайда квру квзш есептеген. Дегенмен, бул жYЙелi экономикалык анализ сындары 20-гасырдыц ортасына дейiн колданылмаган.

Тек 1950 жылдары американдык экономист K.Arrow мен М. Fridmann, медицина мен денсаулык сактауда жалпы экономикалык теорияларды колдану мYмкiншiлiгiн игерудi бастады. Олар экономикалык бiлiмдi медицинада екi жолмен тэжiрбиелi тYPде ягни, медициналык ресурстарды Yлестiру бойынша шешiм кабылдауда акпараттык колдау ретiнде жэне элеуметтiк реформалар катализаторы релнде колдануга болатынын кврсеттi.

Барлык окулыктарды карап шыгатын болсак, олар бiр бiрiне уксас жэне максаттарыда бiр бiрiне таяу. Дорыта келгенде бэрi косылып клиноко - экономикалык анализдщ жалпыга колданылатын негiзгi эдiстерi усынылган: тиiмдiлiк/ шыгын анализi; шыгынды Yнемдеу анализi; шыгын/ пайдалылык анализ^ шыгын/пайда (олжа) анализi.

Норвегиялык окулыктарда клинико-экономикалык анализ тек ею тYрлi анализбен влшенедi: «тиiмдiлiк/шыFын» ягни, кеткен шыгын мен кол жетгазген медико-элеуметтiк тиiмдiлiк катнасы жэне «шыгын/пайда» ягни, шыгын да тшмдтк те акшамен влшенетiн анализдер. Мысалы,

«шыгын/пайда» анализы оппортунистикалыщ шыгындарды есептеумен де жYргiзедi. Ол Yшiн 6i3 оппортунистикалыщ шыгын деген не екенiн TYciHyiMi3 кажет.

Оппортунистикалыщ шыгын дегенiмiз - 6ip^i орын-да бюджеттiк сипатты канагаттандыратын ягни, бвлiнген шыгындарды тшмдткпен, мацыздылыщпен кайта бвлу. Мысалы, егер тумауды алдын алу -100 тенге, гепатит В-ны алдын алу Yшiн -90 тенге туратын болса, бюджет гепатитт алдын алу мэселесiн элеуметт мацызды деп есептеп, тумауды алдын алуга бвлген а^шаны твлемей, тек гепатитт алдын алу Yшiн гана каражат бвледi. Бул жагдайда тумауга болжаган а^ша оппортунистикалыщ болып есептеледг Мундагы клиникоэкономикалыщ анализдщ ма^саты -^аржылы^-экономикалы^ нэтижелер мен медико-элеyметiк салдарды ескере отырып, каражатты жYЙелi колданудан пайдалы колдануга карай кайта бвлт карастыру. Сол Yшiн «шыгын/пайда» анализ эдiсi колданылады.

Оппортунистикалык шыгындар концепциясы - госпита-лизациялау кYнiн кыскарту максатында да колданылады. Мысалы, Канадада мастоэктомиядан кешн стационарлык емдi 2 ^нге дейiн кыскарту, квптеген операциядан кежнп аскыныстарга экелген. Соцында Yнемделген каражат осы аскыныстарды емдеуге кайта аударылган (жумсалган). Дегенмен, осы аскыныстарды емдеуге кеткен каражат (оппортунистикалык), мастоэктомиядан кейЫп наукастарды узак стационарлы емдеуге кеткен каражаттан аз болса, онда бул шыгын экономикалык негiзделген пайдалы шыгындарга жатады. Дегенмен, бундай жагдайларда, наукастардыц психологиялык статусын ескеру мацызды.

Шат елдердегi 60-70 жылдардагы медициналык кызмет пен медикаменттердщ багасыныц токтаусыз всyi, «багаларды бакылау механизiмiн» вндiрy кажетттИ жвнiнде экiмшiлiктi ойландырды. Медицинлык квмектi ар-зандату мэселесi талкылана бастап, алгашында «бастапкы шыгын» мен «соцгы корытындыныц» катынасын бiлдiретiн карапайым тYсiнiктен «экономикалык тшмдтк» деген термин пайда болды ( мысалы, 1 операцияга неше твсек-кYнi мен канша ^аражат кетед^. Апгаш рет экономикалык анализ мысалдары «ауру багасыныц анализi» деген атпен, американдыщ галымдар Clarmann, Fane жэне Rice-нщ ^огамга, оныц iшiнде жол-транспорттыщ жара^ат, психикалы^ жэне инфекциялы^ аурулардыц «сыр^ат ауыртпалылыгы» багасын есептеуге арналган болатын.

Казiргi замангы тYсiнiк бойынша « ауру багасы» дегенiмiз - белго бiр аурудыц, белгiлi бiр агымында кврсетiлетiн барлы^ медициналы^ квмек кврсету кезЫде жэне осыган орай ецбекке жарамсыздыгы мен мезгiлсiз влiмге экелyiне байланысты болган барлы^ шыгындарды мецгеру эдiсi.

70 жылдары экономистер, экономикада дэстYрлi тYPде колданылатын «шыгын-пайда» анализiн, денсаулык са^тау саласыныц талаптары мен ерекшелiктерi Yшiн де бешмдеп ^олдана бастады. Бул анализ шыгындарды да, ^орытынды-шешiмдердi де а^шалай кврсететiн клинико-экономикалы^ анализ тYрiн усынады. Бул эртYрлi бiрлiктермен ай^ындалган ю-шаралардыц экономикалык тиiмдiлiгi мен ^орытындыларын салыстыруга MYMкiндiк бередi.

70 жылдардыц соцында, куткен кпиникалы^тиiмдiлiгiмiзге

Журнал Алматинского государственного института усовершенствования врачей

11

|фл жетгазу барысында жумсалган шыгындарга негiзделген «шы^ын-тшмдтк» анализi эдютершщ дамуы бой квтердi. Одан кейш клиникалы^ тиiмдiлiкпен ^атар медико-элеуметпк кврсеткiш - «са^та^ан Fумыр жылдар саны» ^олданыла бастады.

БYгiнгi таида «шыFын-тиiмдiлiк» анализi деп - тжмдтИ эртYрлi, ^орытындысы бiрдей бiрлiкте влшенетЫ екi немесе одан да квп шараларды меигеретЫ клинико-экономикалыщ анализ тYрiн айтады.

80-жылдарда сан мен сапа аспекттерш бiрiктiретiн медициналыщ iс-шаралар ^орытындысын баFалайтын жаиа интегральдi критерий - ОА1_У (сапалы Fумырдыи са^лган жылдар саны) виделт шыFарылды, онда « шыFын-тиiмдiлiк» яFни, пайдаFа асыру эдiсiнен арнайы жекеленген «шы^ын-пайда» анализ тYрi бвлiнiп алынды. «ШыFын-тиiмдiлiк» анализЫщ бул тYрiнде жасалFан шаралар ^орытындысы «пайда» деген бiрлiкпен баFаланса, интегралцф кврсеткiш ОА1_У жиi ^олданылады.

Клинико-экономикалыщ анализдщ шектелген ^ызметЫен бас^а, ол медициналыщ квмектщ сапасын жоFарылатуFа вз эсерш тигiзуге мiндеттi. БаFа мен нэтиженщ бiр-бiрiне ^атынас анализi бiрiншi жоспарFа кiредi. Сонды^тан отандыщ денсаулыщ са^тау салалары «дэлелденген медицинаFа» негiзделуi тиiс.

K|азiргi таида фармакоэкономика - Fылым элемiнде вз позициясын Fылым ретiнде ныFайтты жэне тэжiрбиеде бiрде-бiр маиызды клиникалыщ зерттеулер фармакоэкономикалыщ анализдщ квмегiнсiз жYргiзiлмейдi.

Емдiк YPДiстi баFалау ^идалары - тиiмдiлiк пен ^аутаздк болып табылады. Сонымен ^оса емнщ экономикалыщ аспектiлерi де маиызды, себебi ^азiргi уа^ытта фармацевтикалыщ квмек баFасы кYннен- кYнге всу Yстiнде. Дэрiгер мен нау^ас Yшiн емнщ ^аншалы^ты тиiмдi екенi жэне оFан жумсалFан ^аражат взiн-взi а^тап шы^а алатындыFы да маиызды болып отыр.

Kазiр Ресейде клинико-экономикалы^ зерттеулер журпзуге жалпы ережелер мен тэстдер виделт шыFарылFан, олар арнайы нормативт ^ужаттар статусына иемденген (Салалыщ стандарт «Клинико-экономикалыщ зерттеу. Жалпы ережелер.» 91500.14.0001-2002). Бул ^ужатта фармако-экономикалы^ анализдердщ жалпы мiндеттерi мен ережелерi жазылFан. Бфа^ , авторлар коллективУи айтуынша, бул ^ужаттар эртYрлi аурулардыи клинико-экономикалы^ зерттеулершщ жаиа эдiстерi мен ережелерЫщ тYрленiп отыруына байланысты Yнемi взгерiстерге ушырап отырады.

Эрине, мына нары^ъщ заманда тYрлi дэрiлiк заттардыи, медицинадаFы технологиялардын жарыда шыFуы, врбуi мен Yздiксiз дамуы оны таидау эдiстерiн де кYPделендiрiп отыр. ЗаманымызFа сай медицина саласында шыFындалу мен пайда квру (тек ^ана дэлелденген медициналыщ шаралар Yшiн) тепе-теид^те болу Yшiн, тYрлi клиноко- немесе фармако-экономикалыщ эдiстерге сYЙенуге тура келедi.

ЖоFарыда келтiрiлгендей, бiздщ елiмiзде де бYгiнгi таида медициналыщ квмектi тиiмдi эрi Yнемдi етiп уйымдастыру ма^сатында ^олданылатын экономикалыщ талдау жайында тYсiнiк бар. Эаресе ^огамдыщ денсаулыщ са^тау, денсаулыщ са^тауды бас^ару мен экономиканы о^ытатын арнайы мамандар даярлаушы о^у орнындарында жиi айтылады. Осылайша азды квпт болса да бYгiнгi таидаFы бiздiи отандыщ медицина саласына клинико - экономикалыщ талдаулар взiнше бейiмделген сипатта тYрлене жету Yстiнде.

^олданылган эдебиеттер тiзiмi:

1. П.А.Воробьев, М.В.Авксентьева, А.С.Юрьева, М.В.Сура.-

10.

11.

12.

13.

14.

15

16

17

18

19

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

«Клинико-экономический анализ» Москва., 2004. М.А.Авксеньтев, П.А.Воробьев, В.Б.Герасимов. Экономическая оценка эффективности лекарственной терапии (фармакоэкономический анализ). - М., 2000. Планирование и проведение клинических исследований лекарственных средств /Под ред. Ю.Б.Белоусова. - М.,2000.

- С. 223-260.

И.Н.Тасмаганбетов., У.Б.Мухаметжанов, А.А.Аканов, М.К.Кульжанов, С.Н.Арыстанова, М.М.Усатаева - «Введение в медицинскую экономику» - Алматы, 1996 Т.Шарманов, «Экономика Здравоохранения и перспективы государственной службы охраны здоровья в Казахстане»

- Алматы, 2000. С. 18-36

Г.А.Попов «Экономические проблемы в управлении лечебно-профилактическими учреждениями». БПМ. - М., 1976 Экономика Здравоохранения//учебное пособие. Под редакцией И.М.Шеймана 2000.

А.С.Акопяе, Ю.В.Шиленко, Т.В.Юрьева «Экономика и управление» - М., 2003

A.Айдаралиев, Ч.Айнекенова, Л.Горбунова, Д.Джапарова, М.Камалиев, Л.Кашыцина, К.Такырбашов - «Экономика здравоохранения» курс лекций, Бишкек, 2001.

B.М.Шипова, В.Л.Ковальский, И.В.Бикулич «Ценообразование в учреждениях Здравоохранения» Библиотека экономиста, М., 2004. С. 59; 220; 328; 357

Е.А.Киселева «Макроэкономика» - М., 2006. С. 185-193 Ф.Н.Кадыров «Экономико-правовые основы организации оказания платных медицинских услуг» - М., 2003 Экономика здравоохранения // метод.пособие - Инжевск, 1990

Т.И.Ольгина «Экономический анализ и ревизия финансово-хозяйственной деятельности учреждения здравоохранения», Москва. 2004.

C. С. Носова «Экономическая теория», учебник, Москва. 2007.

А.И.Вялков, Б.А.Райзберг, Ю.В.Шиленко «Управление и экономика здравоохранения», учебное пособие, Москва. 2002.

A.В.Тихомиров «Социально-ориентированная реформа Здравоохранения» - М., 2007. С.53-97

Журнал «Образование в управлении Здравоохранением» выпуск 14, №2, 1996, С.118, С.191

B.М.Шипова, О.А.Дзукоев, О.А.Антонова «Экономическая оценка стандартов объема медицинской помощи» // под редакцией академика РАМН О.П.Щепина Ю.П.Лисицын «Общественное здоровье и здравоохранение», учебник, Москва. 2002.

Габуева Л.А. Экономика ЛПУ: экономическая эффективность и бизнес планирование-М.:Гоанть, 2001. Гоебников П.И., ЛеусскийА. И., ТарасевичЛ. С. Микроэкономиа: учебник /Общая редакция Л.С. Тарасевича. Изд. 2-е перераб. И доп.СПб.: Изд-во СПбУЭФ, 1998.

Кадыров Ф.Н. Ценообразование медицинских и сервисных услуг учреждений здравоохранения.- М.: Гранть,2001. Кузьменко М.М., Баранов В.В. Финансовый менеджмент в здравоохранения России . - М.: Медицина,1995. Рахыпбеков Т.К. Управление, экономика и планирование здравоохранения. // Проблемы социальный медицины и управления здравоохранением, 1997.-№2(6). Усатаев М.М. Методические подходы к расчету стоимости медицинских услуг.// Проблемы социальной медицины и управления здравоохранением, 1997.-№5. Ким С.В. Подходы к определению стоимости медицинской помощи.// Проблемы социальной медицины и управления здравоохранением, 2000.- №15.

Шипова В.М., Лебедева Н.Н. Стоимостные оценки медицинских услуг. (Методика расчета).-М.:Гоанть,2000. Лебедева И.В., Екимов А.К., Шурабура И.Д. анализ ценообразования в системе ОМС и платных услуг. // Экономика здравоохранения,2000.-№4/44.

C.А. Мартынчик, О.М. Хромченко. Роль цены в управлении процессом предоставления медицинских услуг в условиях инфляции. // Здравоохранение № 2, 1999,с.25-37. Кадыров Ф.Н. Экономическая служба лечебно-профилактических учреждений. М.: Гранть,2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.