CC BY
149
Медициналык; кемек к^нын аньщтауда колданылатын «Бага белгшеу» тэсшдерше эдеби шолу.
Б'рмжанова М.Д., Мамырбекова С.А. Когамдык денсаулык сактау жогаргы мектеб Денсаулык сактауды баскару жене экономика кафедрасы
ТМД елдерi мен Казакстан Yшiн бурынгы денсаулык сактаудыи ерекшелiгi - оньщ монополист ретiнде таза бюджетпен каржыландырылуы болып табылады. Казiргi тацда мYмкiндiгiнше, медициналык салаларды жYЙелi тYPде каржыландыру, таза бюджетпен коса, эртYрлi деигейдеп бюджеттiк мекемелердщ бюджеттен мiндеттi медициналык сактандырудан каражаттануына ауысуымен сипатталды. Сонымен катар каржыландыру квзi бюджеттiктен баска да косымша каржыландырумен де сипатталады, бул еркiмен сактандыру жэне акылы кызмет кврсетуден тYскен каражаттармен де камтамасыз етiлу мYмкiндiгi.
Баска дэст^рльакылы кызмет салаларымен /турмыстык, коммунальдык/ салыстырганда денсаулык сактау мекемелерi 90 жылдардыи басына дейiн, толыктай бюджеттiк каржылануда болды. Жэне буган дейiн, медициналык кызметтщ негiзгi бвлiгiне бага есептеп шыгарылмаган.
Жалпы, бага (куны) жвншде айтатын болсак, еи маиыздысы, медицинада квмек пен кызмет деген ею тYрлi тYсiнiк бар екенiн естен шыгармауымыз тиiс. Квбiне бiз ойлагандай барлык медицина кызметкерлерi буган аса мэн бере бермейдк Дегенмен, бiз бул мэселеге арнайы токталуды жвн кврдк.
Медициналык кызмет дегенiмiз медициналык iс- ша-ралар немесе бiрнеше медициналык iс - шаралар жYЙесi. Олар взбетiнше корытынды мэнi бар жэне белгЫ бiр багадан (кун) туратын, эртYрлi ауруларды алдын алуга, диагноздауга, емдеуге немесе кайта жандандыруга багытталган iс-эрекеттермен сипатталады.
Медицицналык кызмет Yш тYрге бвлiнедi:
- карапайым («наукас + маман = емдеу, диагноздау немесе алдын алудыи бiр элементi» деген формуладан туратын бвлшбейтш кызмет. Мысалы, кан кысымын влшеу.),
- кYPделi (емдеу мен диагноздаудыи аякталмаган этапынан туратын карапайым медициналык кызметтер жиынтыгы. Мысалы, бiрiншiлiк дэр^ерлк карау.) жэне
- жYЙелi (емдеу мен диагноздаудыи аякталмаган этапынан туратын карапайым жэне кYPделi медициналык кызметтер жиынтыгымен сипатталады. Мысалы, антифосфолипидтк синдром кезшдеп комплекстi диагностика).
Медициналык квмек - аурудыи дамуы кезшде уакытша сипатталган медициналык квмек пен уйымдастыру -техникалык iс- шаралар жиынтыгы. Мысалы, пневмония кезшдеп стационарлык квмек.
Ал ендi такырыпка оралатын болсак, жалпы алганда, медицина мекемелерi Yшiн баганы есептеп шыгару эдiсi мен тэжiрбиелерi туралы сурактарды анагурлым кеиейтiп карастыруымыз кажет.
Мысалы, квршi Ресей елiнде мiндеттi медициналык сактандыру /ММС/ каражатымен сактандырылган азамат-тар осы багдарламамен карастырылган медициналык жэне дэрi-дэрiмектiк квмек алуга кукылы. Осы багдарламаныи аясында «жедел жэрдем», емхана мен стационарлык, стоматологиялык емдеу, дэрi-дэрiмектермен камтамасыз ету сиякты кызмет тYрлерi каржыландырылады. Денсаулык сактау мекемелерiне сонымен катар коммерциялык эрекет ягни, акылы кызмет кврсетуде руксат етiлген.
Емхана мен стационарда кврсеттетш кызмет кунын есептеп шыгарудыи бiрнеше тэсiлдерi бар екешн ескерген жвн.
Сонымен, амбулаторлы-емханалык мекемелер Yшiн келесi тэсiлдер усынылады:
жекелеген карапайым кызметтер Yшiн /карау, манипу-ляциялар, медициналык шаралар/;
бiрiиFай тарифтер жYЙесi бойынша баллмен влшенген жекеленген кызмет Yшiн;
жYЙелi кызмет Yшiн /емханалык кызмет/; «адам басына» принцип бойынша /жынысы, жасы т.б параметрлер бойынша ерекшеленген осы мекемеде кызмет кврсеттетш 1 «наукас басына» бойынша/;
ММС жYЙесi бойынша амбулаторлы-емханалык кызмет кврсету саласында баFа /кунын/ аныктау, мына формулаиен есептеледi:
Б = Е + Д + И + Ш + Х + К.
Ягни: Е - емханадагы «1 жагдайда» кызмет кврсетiлетiн
мед.персоналдын енбек акысы; Д - дэр/'-дэр/'мектер багасы; И - жумсак, инвентарьлар шыгыны; Ш - ЭШБ /АХЧ/жэне жалпы емханадагы персоналдардын
енбек акысына кететiн шыгын; Х- концелярлык,, шаруашылык, I'с-сапар т.б шыгындар;
К - косымша емдеу-диагностикалык кызмет шыгындары.
Бул формуладаFы барлык белгiлердi аныктау-емхананыи, бiр наукаска кызмет кврсетуге жумсалFан уакыттын ескере отырып, эр бвлiмшелер бойынша шы^ын сметасыныи статьясы бойынша есептеледк
Ал, стационарлык кызмет кврсету куны осы схема бойынша твмендегщей непзде есептеледк
- госпитализациялау жаFдайы бойынша /профиль, бвлiмше немесе ауру бойынша ажырату/;
- клинико-статистикалык топ /КСТ/ бойынша - ею тYрлi кврсеткiштермен ^ни, емдеудiи орташа мерзiмi мен оFан жумсалFан каражат аукымы/ сипатталFан клиникалык, медико-демографиялык жэне экономикалык параметрлер бойынша уксас ауруларды госпитализациялау Yшiн топтастыру;
- медико-экономикалык стандарттар непзшде /емдеу, зерттеу, процедуралар протоколы/.
ММС жYЙесiнен акылы медициналык кызмет кврсету куныныи айырмашылыFы сол, акылы медициналык кызмет кврсету еркш эрi, емдеу мекемелершщ вздерiмен виделiп бекiтiледi. Бул жаFдайда баFа /кун/ есептеу мына формула бойынша жYргiзiледi.
Б = Е + Э + Т + Н + Ж + К + О.
Ягни: Е- мед.персоналдын орташа енбек акысы / калыпты уакытка
Журнал Алматинского государственного института усовершенствования врачей
13
есептелген/;
Э - элеуметт/'к цажетт1л1 ктерге кеткен аударымдар;
Т - 1 науцасты зерттегенде жумсалган материалдарга кеткен
/тура/ шыгындар;
Н - негзг/ фондтарды амортизациялауга жумсалган шыгындар;
Ж - жанама шыгындар квлем1;
К - басца да /цосымша/ шыгындар;
О - табыс /олжа/.
Акылы медициналык кызмет керсету куны - оныц са-палы керсетгаштерше байланысты /дэр^ердщ бiлiктiлiгi, жабдыктардыц сапасы, кызмет керсету ыцгайы /комфорт/, шыгын материалдар сапасы/. Сондыктан, бiрдей кызмет Yшiн де эртYрлi бага тагайындалуы мYмкiн.
6сiресе, бул стоматологиялык кызмет жагында катты байкалады. Бага тагайындау жYЙесiнде нарык курамы ягни структурасы да есепке алынады - конкуренттер, тургындардыц пайда керу децгейлер^ мекеменщ емдеу стратегиясы мен тактикасы т.б.
Денсаулык сактау саласында пайда мен тшмдткт максимализациялау Yшiн экономикалык багалау жYргiзiлуi мiндеттi. Ол, эрекеттердщ альтернативтi жолдарын тал-дауды сипаттайды. Бiз кез-келген жагдайда, кез-келген уакытта медициналык кызмет керсете алуымыз Yшiн тацдау жасауымыз кажет, себебi элемде медициналык ресурстар эркашан шектеулi.
Денсаулык сактау ресурстары- акшалай сипаттагы адамдар, уакыт, эдiс тэсiлдер, мекеме, курал-жабдыктар, бiлiм мен каражат. Денсаулык сактау саласында кол жеткiзген шектеулi ресурстарды белгiлi бiр мелшерде колданады, баскару жэне жоспалау мекемелерiнiц мiндеттерi - осы шектелген ресурстарды барынша уксатып, тиiмдi кодану.
Экономикалык бага беруде багдарламага (жоспарга) кеткен каражат (шыгын) езгерiстерi мен альтернативтi емдеу эд^тершщ пайдалылыгыныц езгерiстерi салыстырылады.
Экономикалык тшмдтк деп отырганымыз:
- курал-жабдыктарды Yнемдеу кажеттiлiгi
- емнiц тиiмдiлiгi
- емнщ кауiпсiздiгi
- пациенттiц емнен кешнп емiр сапасы
- медициналык кызмет керсетуiнiц перспективалары
- сактандырушыныц перспективалары
- когамныц пайда Yлесi.
Денсаулык сактау саласындагы жобаларды багалауда ресурстарды Yлестiру Yш кезецге белшедк клиникалык тиiмдiлiк, технологиялык-экономикалык тиiмдiлiк жэне экономикалык тшмдтк. Бул жерде корлар (медициналык персонал мен дэрi-дэрмектер), YPДiстер /емдеу YPДiстерi/ жэне корытындылар /емделт шыгарылган пациент/ арасындагы айырмашылыкты ацгара бiлу мацызды. Клиникалык багалау ресурстарды соцгы нэтижелерге Yлестiру жэне айналдыру YPДiстерiнiц жумыстарын мецгеруге багытталган. Ереже бойынша клиникалык багалау екi жакты тYсiнiк бередi: iске асырушы ягни, ем «ете жогары» лабораторлык жагдайда тестiлiнедi жэне тиiмдi ягни, емдеу технологияларын калыпты жумыс жагдайында сынап кередi. Тиiмдiлiк баска да факторларга байланысты болады. Мысалы, нашар жYргiзiлген емнен немесе наукастардыц дэрiгер усынысын дурыс кадагаламаунан темен нэтиже беруi мYмкiн.
Технологиялык -экономикалык багалау жYргiзгенде белгiлi бiр ауруды емдеу Yшiн, бэсекеге кабiлеттi кандай да бiр емдеу эдiсмтерiн кодануга болатыны женiнде шешiм кабылданады. Егер барлык емдеу шараларын нэтижесi бiрдей болган жагдайда шыгынды Yнемдеу
анализi жYргiзiлiп, ец арзан емдеу эдiстерi тацдалынып алынады. Мысалы, егудi Yй жагдайында немесе арнайы орталыктандырылган мекемелерде жYргiзiлуi туралы .
Ал егер нэтижелерi эртYрлi емдеу тэсiлдерiн алатын болсак, шыгын тиiмдiлiгi анализi колданылады. Мунда емдеу тиiмдiлiгi мен емдеуге жумсалган каражат мелшерi де есепке алынады. Мысалы, бYЙрек жеткiлiксiздiгi кезшде кандай ем тиiмдi, узакка созылган диализ бе, элде бYЙрек трансплантациясы ма?
Экономикалык тиiмдiлiк - шектеулi ресурстарды барынша утымды колдану женiнде шешiм кабылдау Yшiн бiрнеше аурулардыц емдеу нэтижелерiн салыстырудан турады. Мысалы, бYЙрек жеткiлiксiздiгiнен зардап шеккен наукастарга караганда жатыр катерлi iсiгiмен ауыратын наукастарга жэрдем беруде кеп каражат жумсалады ма? Бул тацдауда ресурстарды Yлестiру - экономикалык тшмлткпен сипатталган. Егер салыстырылып жатырган ею емдеу эдiстерiнiц екеуi де тиiмдi ягни, наукас емiрлерiн сактау калатын болса, «шыгын тиiмдiлiгi» анлизiн жасай салу жетт жатыр. Ал егер емдеу нэтижелерi эр тYрлi болса, толыгырак анализдер жYргiзуге тура келедк пайда анализы /анализ выгодности/ немесе шыгын пайдасыныц анализi / анализ полезности затрат/.
Шыгынныц пайдалылык анализi /анализ выгодности затрат/
Емнiц тиiмдi екендiгiн дэлелдегеннен кейiн, оныц шыгынын карастыру кажет. Шыгынныц пайдалылык анализi дегенiмiз - барлык шыгын тYрлерiн /ресурстар мен емдеудiц барлык эдютер^ акшалай тYPДе сипаттау.
Шыгынды Yнемдеу - емдеу технологияларын немесе Yрдiстер нэтижелерiн бiрдей деп жобалайды. Сондыктан, берiлген ауруды емдеудiц ец арзан турЫ тацдайды. Бул тапсырма бiрнеше сатыларга белiнуi мYмкiн:
- юке косылган /ецгiзiлген/ шыгындарды аныктау;
- курс жYргiзгендегi уакыт аралыктарын ескере отырып, эрбiр емдеу эдiстерi Yшiн барлык мацызды шыгындарды Yлестiру;
- емдеу YPДiсiндегi баска да ю-эрекеттер.
К^андай шыгындарды енгiзу керек? Медицинадагы экономикалык анализ кез-келген саладагы перспекпивт шыгындардыц кец спектрiн жобалайды. Бул тек кана бiр ауруханадагы немесе белiмшедегi медициналык процедуралардыц орындалуына кететЫ шыгындар гана емес барлык денсаулык сактау жYЙесiндегi багаларды карастырады /персоналдардыц бiлiмiн жетiлдiру, колдану, бакылау т.б /.
Шыгын мен пайда Yш категорияга белiне алады:
1.тiкелей - ягни, денсаулык саласымен /дэрiгерлердiц ецбек акысы/ немесе наукастармен /дэрi-дэрмектердiц куны/ непзделген -емдеу кезiндегi шынайы телемдер.
2.жанама - ягни, ткелей теленбейдi бiрак, демалудан
бас тарту немесе еибек ету уакытысын жоFалту сиякты материалды алтернативтi шы^ындар. З.материалды емес сипаттаFы /уайымдау,ауырсыну,коркыныш, т.б/. [3,45]
Бiрiншi категориядаFы шыFынды есептеу оиайырак себебi, ол еигiзiлген ресурстардыи /штат,материалдар,журнал-жабдыктар т.б/ нарыктык баFасына негiзделедi.
Екiншi категориядаFы шыFын квлеикелi баFаларды есептейдi. Мысалы, егер еибек акы жумыстыи саFатына байланысты твленетш болса, жумыс уакытында жоFалткан ^ни, бекер кеткен/ саFаттарды есептейдi. Бiрак, мундаFы айта кететiн жайт, егер еибек акы твмен болып, жумыссыздык бас алып турса, эрине ол ауыр жумыс болFанымен саFаты аз болса да ауысатын адам табылады. Бул еибек уакытысындаFы утыстыи баFасын кыскартады.
Yшiншi топ, топ арасында аныкталатын сезiмдер мен таиылымдарды акшаFа шаFып санау болатындыктан, ол элде кайда кYPделiрек. Бул жерде «шы^ынныи пайдалылык анализi» кажет. Бул мэселе баска да сурактарды квтередi. Шы^ынды аныктау кезiнде орташа баFа немесе вспелi / квбеймелi/ баFаFа мэн беру кажет пе? Орташа баFа бар болFаны жалпы шыFынныи - емделген бiрлiк санына катынасын б^редк Керiсiнше, вспелi шыFындар барлык шы^ындарды негiзделген /фиксированный/ жэне ауыспа-лы /переменный/ деп екiге бвледi. Непзделген шыFындар жумыс квлемiне байланысты взгермейдк Мысалы, медициналык курал-жабдыктар барлык жумыс квлемше бiрдей, тек оларды жаиа курал-жабдыктарды сатып алумен Fана алмастырасын. Ал, ауыспалы шыFын жумыс квлемше байланысты /дэрi-дэрмектер/ болады.
Еибек акыны жартылай ауыспалы шыFындарFа жаткызады. Теория жYзiнде ол жумыс квлемiне байланысты, ал тэжiрбиеде жумыс квлемшщ деигейiн жинактап-азайтып взгерту киын. Егер кызмет квлемiн кыскарту немесе улFайту сиякты взгерiстер колданылатын болса, шы^ындар вспелi болып саналады. Ал, непзделген шы^ындар барлык шыFындардыи квп бвлпн камтитын болса, онда вспелi шыFындар /икемдi шыFындар/ сэйкесiнше аз болады.
Шы^ындарды Yлестiру. ШыFындар ею тYрге бвлiнедi: аFымды шыFындар /Yнемi болып туратын шыFындар/ жэне капиталды шыFындар /сирек жумсалатын шыFындар/. Капиталды шыFындар кымбат медициналык жабдыктар, курылыс материалдарына жумсалады. АFымдаFы шыFындар штат, ^нделкт пайданылатын материал-
дар, гимараттар мен медициналык куралдардыц жумыс кабтетш калыпка келтiру Yшiн жумсалады.
Бiз бул макалада «медицинадагы бага белплеу» жэне осы бага белгiлеудегi экономикалык тиiмдiлiктер жайында кыскаша шолу жасадык.
Эрине, бундай жумыстар элi де терец мецгеру, зерттеу жумыстарын кажет етедк Дегенмен, кандайда медико-экономикалык зерттеулерге жYгiнер алдында осы такырыптыц мацызды, эрi басты кагидаларын бiлген абзал.
^олданылган эдебиеттер Ti3iMi:
1. Кадыров Ф.Н. Ценообразование медицинских и сервисных услуг учреждений здравоохранения.- М.: Гоанть,2001.
2. Кузьменко М.М., Баранов В.В. Финансовый менеджмент в здравоохранения России . - М.: Медицина,1995.
3. Шипова В.М., Лебедева Н.Н. Стоимостные оценки медицинских услуг. (Методика расчета).-М.:Гоанть,2000.
4. Лебедева И.В., Екимов А.К., Шурабура И.Д. Анализ ценообразования в системе ОМС и платных услуг. // Экономика здравоохранения,2000.-№4/44.
5. С.А. Мартынчик, О.М. Хромченко. Роль цены в управлении процессом предоставления медицинских услуг в условиях инфляции. // Здравоохранение № 2, 1999,с.25-37.
6. Шейман И.М. Реформа управления и финансирования здравоохранения.- М.: Издатцентр.-1998.
7. Кадыров Ф.Н. Экономическая служба лечебно-профилактических учреждений. М.: Гоанть,2000.
8. Усатаев М.М. Методические подходы к расчету стоимости медицинских услуг.// Проблемы социальной медицины и управления здравоохранением, 1997.-№5.
9. Ким С.В. Подходы к определению стоимости медицинской помощи.// Проблемы социальной медицины и управления здравоохранением, 2000.- №15.
10. Кокотов Д.В. «Понятие о сущности лечебно-профилактического учреждения в современных условиях» - журнал «Экономика Здравоохранения» №4, 1997.
11. Шамшурина Н.Г. «Ценообразование и прибыль» - журнал «Здравоохранение» №1, 1998.
12. Герасименко В.В. Эффективное ценообразование: рыночные ориентиры. - М.: Международный центр финансово-экономического развития, 1997.
13. Чубаков Г.Н. Стратегия ценообразования в маркетинговой практике предприятия. - М.:ИНФА-М, 1996.
14. Малахова Н.Г. Маркетинг медицинских услуг. - М.: Книжный мир, 1998.
