Научная статья на тему 'Ғазначилик институтини ривожлантиришда молиявий сиёсат таъсирини ошириш йўллари'

Ғазначилик институтини ривожлантиришда молиявий сиёсат таъсирини ошириш йўллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
96
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Вахобов А. В.

Ҳозирги кунга келиб, ер юзидаги барча давлатларнинг миллий иқтисодиёти шартли ҳолатда режали, эркин бозор, ижтимоий йўналтирилган бозор ёки аралаш, яъни бозор иқтисодиёти ва режали иқтисодиётнинг уйғунлашган шаклида олиб борилмоқда. Алоҳида давлатнинг миллий иқтисодиёти мослашган шаклга мос равишда молия сиёсати стратегияси ва тактикаси ишлаб чиқилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ғазначилик институтини ривожлантиришда молиявий сиёсат таъсирини ошириш йўллари»

ГАЗНАЧИЛИК ИНСТИТУТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МОЛИЯВИЙ СИЁСАТ ТАЪСИРИНИ ОШИРИШ ЙУЛЛАРИ

%озирги кунга келиб, ер юзидаги барча давлатлар-нинг миллий ицтисодиёти шартли цолатда ре-жали, эркин бозор, ижтимоий йуналтирилган бо-зор ёки аралаш, яъни бозор ицтисодиёти ва ре-жали ицтисодиётнинг уйгунлашган шакли-да олиб борилмоцда. Алоцида давлатнинг миллий ицтисодиёти мослашган шаклга мос равишда молия сиёсати стратегияси ва тактикаси ишлаб чицилади.

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FA3HA4I^MK ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА_,

Вахобов А.В.

Тошкент Молия институти ректори, и.ф.д., проф.

Одатда молия стратегияси ва тактикаси алох,ида давлатнинг миллий ментали-тети ва географик жойлашувини инобат-га олиб ишлаб чикилади. Шу борада мо-лиявий сиёсат стратегияси ва тактикасига изох, берадиган булсак, у махсус адабиёт-ларда куйидаги мазмунни англатади.

Молиявий сиёсат стратегияси мамла-катда молиявий ресурсларни шаклланти-риш, таксимлаш ва фойдаланишнинг узок муддатли ва кенг микёсли чора-тадбирлар йиFиндиси эътироф этилади. Молиявий сиёсат тактикасини шарх,лайдиган булсак, мулжалланган молиявий стратегияга са-марали йуллар билан эришиш учун киска муддатда ва тезкор вазифаларни бажариш масалалари мажмуаси курилади. Молиявий сиёсат стратегияга нисбатан, молиявий сиёсат тактикаси анча эгилувчан хусу-сиятга эга булади.

Молиявий сиёсат мамлакат миллий иктисодиётини изчил ривожлантириш-да мух,им ах,амият касб этишини инобат-га олиб, Президентимиз рах,намолигида мустакилликнинг дастлабки кунлари-дан бошлаб бу сох,ага юксак микёсда эъ-тибор бериб келинмокда. Шуни алох,ида кайд этиш лозимки, кейинги пайтлар-да мамлакатимизда одилона ва окилона олиб борилган молиявий сиёсат натижа-сида молия тизимида мисли курилмаган ютукларга эришмокдамиз. Жумладан 2005 молия йилдан буён молия тизими-га Fазначилик институтини жорий этилиш

натижасида давлат бюджети зеро дефицит билан тасдикланган булса-да, аммо молия йили якунида профицит билан якун топиши бу ички ютукларимиз таркиби-га киради. МДХ давлатлари ичида бирин-чи булиб ОТБ(Осиё тараккиёт банки)нинг бошкарувчилар кенгашининг Тошкентда булиб утгани олиб борилаётган молия си-ёсатимизнинг ташки дунё эътироф этиши-дан ва ташки ютукларимиздан далолат бе-ради.

Жах,он х,амжамияти ва шунингдек, узимизнинг босиб утган иктисодий тажри-баларга таяниб айтадиган булсак, давлат уз олдига куйилган вазифаларни ижро этиш ва молиявий маблаFлар билан таъминла-ши учун давлат бюджети ва бюджетдан ташкари марказлашган жамFармаларга таяниб иш тутади. Одатда ва амалиётда Давлат бюджетини мамлакатнинг асосий молия режаси деб аташади. Бундай дейишга таъсир этган бош омил шундан иборатки, давлат молиясининг карийб 75-78 фоиз даромадлари ва шунга мос равишдаги ха-ражатлари айнан давлат бюджети оркали амалга оширилади. Колган кисми эса 10 га якин булган бюджетдан ташкари давлат жамFармалари х,иссасига туFри келади.

Юкорида кайд этилган х,олатлардан маълум буляптики, давлат бюджети давлат молиясини ташкил этиш, таксимлаш ва бошкаришда мух,им иктисодий ва ижтимоий ах,амият касб этмокда. Шу боис, барча ривожланган мамлакатлар катори бизнинг

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

республикамизда х,ам мустакилликнинг илк даврларидан бошлаб, мух,тарам Президентимиз рах,намолигида дав-лат молияси ва унинг таркибий кисми х,исобланган давлат бюджетини давр та-лабига мос равишда ислох, этиш ва мам-лакатимизни жах,он интеграциясига тез-кор якинлашишини таъминлашига хизмат курсатишини эътиборга олиб, бу сох,ада катор чора-тадбирларни амалга ошири-либ келинмокда. Чора-тадбирлар кулами бошка тармок ва сох,аларга нисбатан жуда кенг. Шулар ичидан энг асосийси булиб, 2004 йил 26 августда кабул килинган Узбекистон Республикасининг "Давлат бюджетининг Fазна ижроси туFрисида"ги конуни х,исобланади.

Ушбу конуннинг усутвор жих,ати шундан иборатки, конун асосан харажатлар сама-радорлигини оширишга хизмат килади. Бу жуда уринли булиб, давлат бюджетининг камомадини камайтиришга якиндан ёр-дам беради.

Мукаддам мавжуд булган иктисодий адабиётлардан бизга маълумки, давлат бюджетида мамлакатда яратилаётган ялпи ички мах,сулотга нисбатан сумма ка-момад пайдо булганда, унинг коплаш манбалари х,акида чора-тадбирлар ре-жаси ишлаб чикарилар эди. Хусусан, соликлар ставкасини ошириш ёки сонини купайтириш, харажатларни тенг равишда пасайтириш (фанда секвестор усули дейи-лади), муомалага накд пул эмиссия килиш, давлат Fазначилик мажбурият(облигация) ларини муомалага чикариш ва х,аказолар х,акида илмий тадкикотлар олиб борилар эди. Лекин х,еч качон режалаштирилган ва режалаштирилаётган харажатлар са-марадорлигини таъминлаш ёки ошириш х,акида фикр билдирилмаган.

Давлат бюджетининг Fазна ижроси туFрисидаги конун эса юкорида кайд этил-ган, яъни камомадни коплаш манбалари-ни эътиборга олган х,олда, аммо энг асо-сий урFуни бюджет харажатларининг са-марадорлигини оширишга каратилган. Бу жараён жуда туFри ва окилона сиёсат булиб, бир вактнинг узида солик туловчи субъектлардан солик юкини камайтириш билан бирга, мамлакатдаги пул бирлиги сумнинг кадрсизланишини олдини олишга х,ам якиндан хизмат курсатмокда.

Харажатлар самарадорлигини ошириш кандай йуллар билан амалга оширилаяп-ти мазмунидаги саволга жавоб сифатида х,озирги кунда х,ам 2000 йил 21 ноябрда

Вазирлар Мах,камаси томонидан кабул килинган 456-сонли карорига мувофик, давлат бюджетидан маблаF олувчи субъ-ектлар киймати 100 000 АК.Ш доллари-га тенг ва ундан ошик булган суммадаги шартнома булган такдирда, албатта ом-мавий ахборот воситалари оркали тендер эълон килиши лозим. Бизнинг иктисодий тажрибамизга мувофик, тендерда ишти-рок этишда камида мах,сулот, иш ёки хизмат такдим этувчи учта юридик шахс иш-тирок этиши шарт. Амалиётдан бизга маълумки, аукцион билан тендер оммавий равишда ташкил этиладиган савдо жараёни х,исобланади. Аммо, аукцион буладиган савдо жараёни тендерда буладиган савдо жараёнига тескари пропорционал булади. Яъни аукционда куйилаётган объектга ким катта сумма такдим этса ютиш имконияти-га эга булади, тендерда шунинг билакси, яъни ким сифатли ва нархи кичик булган шартномани такдим этган шароитда ютиш имкониятига эга булади.

Конун кабул килингандан кей-ин Fазначилик институти миллий иктисодиётда 2005 молия йилидан бошлаб кенг микёсда жорий этила бошланди. Fазначилик институтининг устувор жих,ати шунда намоён буляптики, х,ар бюджет йи-лида давлат бюджети ялпи ички махсу-лотга нисбатан 1,0 фоиз атрофида ка-момад билан тасдикланаётган булса-да, аммо окилона ва одилона олиб борила-ётган молиявий сиёсат натижасида катор йиллардан буён бюджет йили профицит билан якун топмокда. Бунга амин булиш учун куйидаги статистик маълумотларга мурожаат киламиз (1-диаграммага каранг)

Диаграмма маълумотларидан шу нар-са маълум булмокдаки, бюджет камомади 2005 молия йилида мамлакатда яратилаётган ялпи ички мах,сулотга нисбатан 0.1 фо-изни ташкил этган булса, 2006 молия йилида ушбу курсаткич 0.4 фоизни ташкил этди. 2007 молия йилида эса 0.9 фоизни ташкил этган бир шароитда 2008 молия йилида 1.5 фоизга етди. Кейинги молия йиллари-да суръат бир оз пасайган булса-да, аммо ижобий курсаткич сакланиб колганлигини гувох,и булмокдамиз.

Мух,тарам Президентимиз, бу бора-да шундай деган эди: "2010 йилда юридик шахслар учун даромад солиFи 9 фоизгача, микрофирмалар ва кичик бизнес учун яго-на тулов 7 фоизгача туширилгани бунинг амалий тасдиFидир. Шу борада утган йили Давлат бюджети ялпи ички мах,сулотга

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FA3HA4I^MK ТИЗИМИ / 51

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

1- диаграмма

2005 - 2010 молия йилларида Давлат бюджетининг мамлакат ялпи ички мах,сулотига нисбатан профицит курсаткичлари х,ак,ида маълумот1

нисбатан ошириб, яъни 0,3 фоиз профицит билан бажарилганини таъкидлаш зарур"2. Эътибор киладиган булсак, зеро солик, туловчи субъектларига белгилана-ётган солик ставкалари камаяётган бир шароитда хам молия вазирлиги ва унинг тасарруфидаги Fазначилик институтининг самарали мехнати сабаб давлат бюджети профицит билан карор топмокда.

Юкорида кайд этилаётганидек, бюджет ижросига Fазначилик тизимини жо-рий этишдан катта-катта иктисодий са-маралар олинаяпти. Буни келтирилган ракам ва маълумотлар хам тасдиклаб ту-рибди. Аммо, Президентимиз томони-дан ишлаб чикилиб мамлакатимиз олди-га куйилаётган вазифаларни киска муд-датларда ва уз вактида бажариш учун биз томонимиздан катор чора-тадбирларни амалга ошириш талаб этилади. Шу жумла-дан Fазначилик тизимида хам. Хусусан:

- бюджет маблаFларидан фойда-ланаётган истеъмолчилар томонидан Fазначилик институтига такдим этилаётган расмий хужжатлар ва ортикча ко*озлар хажмини кескин камайтириш максадга мувофик;

- Fазначилик тизимининг иш фаоли-ятини самарали ташкил этиш уз навбатида

1 Узбекистон Республикаси Президентининг йил якунларига баFишланган маърузалари асосида тайёрланган.

2 Президент Ислом Каримовнинг 2010 йил-да мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мухим устувор йуналишларга баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси.

унинг мижозлар иш фаолиятини яхшилаш-га олиб келишини эътироф этиб, республика микёсида электрон хисоб-китобларни амалга оширишни жадаллаштириш лозим;

- республика Fазначилик тизимида фаол иштирок этаётган шахар ва ви-лоят Fазначилик булимлари, шунингдек, интизомли хамда меъёрий хужжатларга тулик амал килаётган истеъмолчилар-ни оммавий ахборот воситалари оркали раFбатлантириб туриш максадга мувофик;

- нисбатан янги институт булган Fазначилик тизми учун етук ва малака-ли кадрларни тайёрлаш ва уларга камида хар уч йилда бир маротаба малака ошириш жараёнларини ташкил этиш. Шунингдек, хорижий тилларни яхши узлаштирган булиб Fазначилик сохасида илмий иш олиб бораётган ва шу сохада катор йил-лардан буён фаолият юритаётган мутахас-сисларни Fазначилик институтидан аср-лар давомида фойдаланиб келаётган чет давлатларига амалий тажриба алмашишга юбориш лозим.

Аминмизки, юкорида кайд этиб утилган холатлар киска муддатларда бар-тараф этиш мумкин булган муаммолар хисобланади. Агар уларга эътибор бери-ладиган булса бюджет ижросини янада самарали ташкил этишга кулай имкони-ят яратилади. Бу уз навбатида, мамлака-тимиз миллий иктисодиётига хамон дунё микёсида уз таъсирини курсатиб турган жахон молиявий иктисодий инкирози таъ-сири янада камайишига кулай бир туртки булади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.