CC BY
10160 I № 4 (20) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
Е.Р. ЭМ1РЕАЛИЕВ,
КР Зац шыгару институты азаматтыц, азаматтыц 1с жург1зу, кэсткерлт, отбасы цуцыгы саласындагы Н'КА-ны 1ргел1 зерттеу, талдау жэне эз1рлеу бвл1мШц ага гылыми цызметкерг
АЗАМАТТЬЩ ЗАЦНАМА БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТЖ Т1ЛДЕ ОРЫН АЛГАН ОЛКЫЛЬЩТАР МЕН ^АРАМА КАЙШЫЛЬЩТАР
Мемлекетпк тшдщ тугырын бтктету мемле-кеттшшмвдщ дурыс дамуына ез септтгш типзер1 хак екет барше мал1м. Б1рак, дегенмен мемлекетпк тшдщ мемлекепм1збен кабылданатын зац-дарда дурыс колданылмауы стратегиялык мацы-зы бар саяси-ку^ьщтьщ мазмунга ие кемшЫк ре-тшде ал1 кунге дейш кепшшштщ назарын аудар-май жургендтн де мойындауымыз керек. Сол зац-дардыц шшде экономикалык конституция деген атауга ие болган Азаматтыц кодексте кездесетш мемлекетпк тшдеп олкылыктар мен карама кай-шылыктар когамдык катынастардыц тшмд1 кукыктык реттелуше кедерп келпру мумкшшшт зор екетн ерекше атап ету кажет. Маселен, сот мемлекетпк тшде келш тускен арызды осы тшде карауга мшдетл. Ал егер мемлекетпк тшде кабылданган нормативтш кукыктык акпде кара-ма кайшылыкка жол бершген болса, онда бундай жайт соттыц бул нормативтш актгт колдануында белгЫ б1р киыншылык тугызатыны даусыз. На-кты мысал келпретш болсак, Казахстан Респуб-ликасы Азаматтыц кодексшщ 301 бабыныц 1 тар-магына сайкес кез-келген мушк, соныц шшде ай-налымнан алып тасталган заттар (осы Кодекстщ 116-бабыныц 2-тармагы), нгсие берушшщ жеке ба-сымен тыгыз байланысты талаптар, атап айщан-да алименттер, ем1рше немесе денсаулыгына келпршген зиянды етеу туралы талаптар жане зац кужаттарымен оларды баска тулгага беруге тый-ым салынган езге кукыктар, заттар мен мушктш кукыктар (талаптар) кепш мат бола алады делш-ген. Азаматтыц зацнаманыц жалпы кагидалары мен ережелерш жане Азаматтыц кодекстщ 116 бабыныц 1 тармагында бектлген азаматтыц кукык объектшер1, егер ол айналымнан алынып та-сталмаса немесе айналымга шек койылмаса, б1р адамнан екшш1 адамга амбебап кукыкты мирас-корлык (мурагерлш ету, зацды тулганы кайта куру) тарпб1мен не езге де ад1спен еркш бершед1 немесе ауысады деген кукык нормасын ескерсек, со-нымен катар ресми орыс тшшдеп 301 баптыц 1 тармагына назар аударсак, онда бул норманыц мемлекетпк тшге дурыс аударылмаганыныц, ягни азаматтык айналымнан алып тасталган заттар кепш пат бола алмайтындыгыныц куаш боламыз. Екшш1 б1р назар аударатын маслеле ретшде кепш
пат деп емес, кепш мат деп кате жазылганды-гын атап етуге болады.
Б1р жагынан мемлекетпк тшдеп зацдарда орын алган бундай олкылыктар мен карама кайшылык-тар мемлекетпк тшдщ жумыс тшше айналуына кедерп келпрш, оныц турмыстык децгейден аса алмауына нгпз болуда. Екшш1 жагынан бул калып-таскан жагдай, азаматтардыц мемлекетпк тшдо уйренуге деген ынталарын, оган деген кажетпшкп темендетепт сезшз. Осы мацызды жайтп ескерсек, онда Азаматтык кодексте орын алган кемш-Ыктерге де немкурайлы карамауымыз керек. Маселен, Казахстан Республикасы Азаматтык ко-декс1н1ц 1 бабын алсак, онда оныц атауы: ^<Аза-маттык зацдармен реттелет1н катынастар» деп аталган. <Нормативт1к кукыктык актшер туралы» Казахстан Республикасыныц 1998 жылгы 24 на-урыздагы N213 Зацыныц 1 бабына сайкес: <зац -аса мацызды когамдык катынастарды реттейтш, Казахстан Республикасы Конституциясы 61-бабыныц 3-тармагында кезделген тубегейш прин-циптер мен нормаларды белг1лейт1н, Казахстан Республикасыныц Парламент^ ал Казахстан Республикасы Конституциясы 53-бабыныц 3) тармак-шасында кезделген жагдайларда Казахстан Республикасыныц Президент! кабылдайтын нормативт1к кукыктык акт».
Азаматтык кукыктык нормалар далме дал тусшшу1 ти1с екен1н ескерсек, тауар-акша каты-настары жане катысушылардыц тецд1гше нег1зделген езге де мул1кт1к катынастар, сондай-ак мул1кт1к катынастарга байланысты мушктш емес жеке катынастар тек кана зацдармен рет-телу1 ттс деп угынуга болады. Орыс тшшдеп Азаматтык кодекске кез жуг1ртсек, онда <<граж-данског законодательство», ягни азаматтык зац-нама деген атау орын алган. Б1здщ п1к1р1м1зше «азаматтык зацнама» деген термин оныц таж1ри-беде колданылу ман1не сайкес келет1нд1г1 себеш! оны солай атау да дурыс деп санаймыз.
Осы баптыц 4 тармагында «законодательные акты» деген угым да «зац кужаттары» деп кате аударылган. Зац кужаттарыныц орысша аударма-сы «юридические документы» екен1 белгЫ жане де бул аталган ею угымныц кукыктык мазмуны мулдем баска екенш ар1 зац кужаттары деген
Трибуна молодого ученого
ПбП
угымныц Азаматтьщ кодексте Heri3ci3 ^олданыл-ганын ескерсек, онда ттсшше зац ^ужаттары де-ген угымды зац актiлерi деген угыммен алмас-тыруымыз ^ажет.
Азаматтыщ кодекстiц 6 бабыныц атауына ^атысты да ^ателшке бой урылган. 6 бап «Азаматтыц зац цалыптарыныц TYсiнiлуi» деп аталган орысшасы «Толкование норм гражданского законодательства». Бул баптыц орыс жане мемлекетпк тiлдерiндегi нусцасы бiр бiрiне сайкес келмейтiнi аныц. Сол себептi бул бапты «Азаматтыц зацнама нормаларына TYсiнiк беру» деп атаган дурыс деп санаймыз.
Азаматтыц кодекстiц 7 бабы азаматтыц цуцыцтар мен мшдеттердщ пайда болу негiздерiне арналган. Осы бапта азаматтыц цуцыцтар мен мшдеттердщ пайда болу непздершщ бiрi ретшде зацдарга сайкес азаматтыц-цуцыцтыц жагдайлар-ды тугызатын аюмшшш цужаттар керсетшген. Евдд осы баптыц орыс нусцасына ман берсек, аюмшЫк цужаттар емес, аюмшЫк актшер керсетшген. Де-мек, бул баща да езгерiстер енгiзу цажет.
Элем тiлдерiнде цалыптасцан гылыми категория болып табылатын «реорганизация» термит мемлекетпк тiлдегi азаматтыц зацнамада «цайта цуру» деген атауга ие болган Шын манiсiнде зац шыгарушы реорганизация угымы зацды тулга-лардыц тек цайта цуру нысаны гана емес, зацды тулгалардыц ез цызметш тоцтатылу нысаны да болып табылатынын ескермеген. Сол себепп бiздiц ойымызша бул угымды цайта цуру емес, «цайта уйымдастыру» деп атау оныц цуцыцтыц мазмунына сайкес деп санаймыз.
Азаматтыц цуцыцтыц цатынастыц басым белтн мшдеттемелш институты цурайтыны белгЫ. Азаматтьщ кодекстщ 268 бабы мшдетте-меге цатысты келес аныцтаманы берген: «Мшдеттемеге сайкес б1р адам (борышцор) ба-сца адамныц (несие берушшщ) пайдасына мушк беру, жумыс орындау, адша телеу жане т.б. сияц-ты белгЫ б1р арекеттер жасауга, нг белгЫ б1р арекет жасаудан тартынуга мшдетп, ал несие беруш1 борышцордан ез мшдеттерш орындауын талап етуге цуцылы». Бул аныцтамага сайкес маселен зацды тулгалар мшдеттемеге цатысушы тулга бола алмайды деген тусшш цалыптасуы мумюн. Эшресе, зацгер мамандыгын оцып журген жастар бул баптыц дурыс аударылмаганын бшмей, оларда мшдеттемелердщ цатысушылары тек адамдар деген угым цалыптасуы да мумюн.
Жалпы аталган олцылыцтар мен царама-цайшы-лыцтар тек Азаматтыц кодекске гана тан емес екенш айта кету керек. Маселен, мемлекетпк тшдеп Азаматтыц гё журпзу кодексшщ 152 бабыныц 1 тармагына сайкес судья талап арыз тускен куннен бастап бес кун мерзшде оны сот ган журпзу ушш цабылдау туралы маселен! шешуге цуцылы делшген. Ал орыс матшшде судья аталган маселен! шешуге цуцылы емес, мшдетп делшген.
Корытындылай келе, мемлекетпк тш зацды-лыцтыц тЫне айналсын жане де таж1рибеде мемлекетпк тшдеп нормативтш цуцыцтыц актшерд1 цолдануда циындыцтар мен дурыс тусшбеушЫ-ктер орын алмасын десек цолданыстагы зацна-мамызда орын алган олцылыцтармен жумыс журпзу цажетлшгше назар аударуымыз керек.
К^олданылган нормативтж кукыктык актшер
1. Казахстан Республикасыныц Азаматтыц кодексi.
2. «Нормативтш цуцыцтыц актшер туралы» Казахстан Республикасыныц 1998 жылгы 24 наурыз-дагы N 213 Зацы.
Бул мацалада автор мемлекеттж тыдегг азаматтыц зацнамада кездесетт олцылыцтар мен царама-цайшылыцтардыц зиянды салдарын ашып корсетт, нацты мысалдар келтгрген. Автордыц пШртше цазгргг тацда мемлекеттт тыдег1 К^азацстан Республикасы Азаматтыц кодексШц квптеген цуцыц нормаларыныц цуцыцтыц мазмунында сэйкесс1зд1ктер орын алган.
В статье автор раскрывает негативные последствия и приводит конкретные примеры упущений и противоречий гражданского законодательства на государственном языке. По мнению автора в настоящее время многие правовые нормы Гражданского кодекса Республики Казахстан на государственном языке страдают несоответствием своему правовому содержанию.
The author reveals the negative consequences and provide concrete examples of omissions and contradictions of civil law in the state language. According to the author at the present time many of the legal norms of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan in the official language suffer not match their legal content.
