CC BY
16Мемлекеттк тыде зац шыгару тэж1рибес1нен
Примашев Н^рзада Маханбет^лы,
ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгынъщ
бас гылыми цызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АЗАМАТТЬЩ КОДЕКС1 (ЕРЕКШЕ Б0Л1М) МЕН КЕЙБ1Р САЛАЛЫК ЗАЦНАМАДАГЫ ТЕРМИНД1К КЭПН¥СКАЛЫЛЫК: К¥КЫКТЫК-ЛИНГВИСТИКАЛЫК ТЭС1ЛДЕМЕ
Агымдагы жылы Казахстан Республикасыныц ^лттык зацнамасын жетiлдiру аясында колданыстагы кодекстердщ жаца редакциясын кабылдау процесi белсендi жYргiзiлiп жатыр. Терт кодекс жацартылып, бYгiнгi ^ннщ талаптарына сай етiлгендей болды. Келешекте калган кодекстер бойынша да ж^мыстар iстелетiнi - объективтi кажеттшк.
Осындай жацарту аясында зацнамалык актшерде кезiнде жiберiлген тiлдiк кателердi де тYзетуге кол жеткiзiлiп жатыр. Эрине Yлкен ж^мыс аткарылды, бiрак оларды толык деуге болмайды. Осындай тYзету ж^мыстары Yнемi жYргiзiлiп отыруы тшс. Мысалы, колданыстагы Казакстан Республикасы Эюмшшк к¥кык б^зушылык туралы кодексшщ 522-бабыныц 1-тармагында кезiнде екi дерекi кате жiберiлген болаты. Оныц бiрiншiсi «мемлекетпк органныц меншiк нысанына карамастан, ^йымньщ1» деген тiркес болатын. Ал екшшю - орыс тiлiндегi мэтiнде керсетшген «административный арест до пяти суток» деген жаза тYрiнiц жоктыгы болатын. Аталган бапка агымдагы жылгы 15 кацтарда «Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне аткарушылык iс жYргiзудi жетiлдiру мэселелерi бойынша езгерiстер мен толыктырулар енгiзу туралы» Казакстан
Республикасыныц Зацымен езгерiстер енгiзiлдi. Бiрак белгiсiз себептерден бiрiншi кате сол кYЙiнде калып койды.
Зацнаманы жетiлдiруде гылыми тэсшдердщ iшiнде к¥кыктык-лингвистикалык талдаудыц алатын орны ерекше. Сондыктан макала объектiсi ретвде колданыстагы Казакстан Республикасы Азаматтык кодекс Ерекше белiмiнiц бiркатар баптары, оныц швде 947-959-баптар да карастырылды. Аталган нормалардыц к¥кыктык-лингвистикалык мэсе-лелерi бiркатар салалык зацнамалык актiлер нормаларымен салыстырмалы тYрде зерделендi.
¥лттык зацнамадагы тещупн^скалылык мэселесi бойынша жазылган сериялы макалаларымда керсетiлгендей бiрiздiлiк мэселесi карастырылган зацнамалык актшерге де тэн екен. Мысалы, осы Ерекше белiмнiц 779-бабындагы «дYлей кYш» деген ^гымныц орыс тшшдеп баламасы - «непреодолимая сила». Ал колданыстагы зацнамада б^л ^гымныц «бой бермейтш кYш» (Казакстан Республикасы Азаматтык кодексшщ (Жалпы белiм) 182-бабы), «ецсершмейтш кYш» (Казакстан Республикасы Азаматтык кодексшщ (Жалпы белiм) 328-бабы, 2010 жылгы 24 маусымдагы «Жер койнауы жэне жер койнауын пайдалану туралы» Казакстан
1Бгр тыныс белггст дурыс цоймау кеЫртен норма взгерт, цуцыцтыц цатеге жеп соцты. «Мемлекеттж органныц меншж нысаны» деген тгркес кез келген зацгердг не ты маманын ойландыра алатын мэселе сияцты едг. Бграц оган назар аударгандардыц болмазаны вюшштг. Бул Yлкен мэселе сияцты. Сондыцтан болар 2015 жылдыц 1 цацтарынан бастап цолданысца енетт Цазацстан Республикасы Экжшшж цуцыц бузушыглыц туралы кодексшщ жаца редакциясы бойынша 667-бапта бул тгркес «мемлекеттж органныц, уйытныц» деген нусцада бершген. Бул нусцаны да еюжацты тYсiнуге болады. «¥йым» свзг жеке магынаны бглдгредг ме, элде мемлекетке цатысы бар ма? «Мемлекеттж уйыт» деген угым Конституцияда беютшген. Бул мэселе орыс тытдегг мэттнен туындап отырганы белгт. Ал бап атауы мен мэттдегг взгергстердг цалай тYсiну цажет? Орыс тшндегг нусца ауыспаган, сондыцтан 522-баптагы «кедеря жасау» (мэтт бойынша ерекше кврсеткен мен. - Н.П.) мен 667-баптагы «кедеря келтгру» деген угытдардыц цагидатты айырмаш^шыцтары бар ма?
№ 4 (36) 2014 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
Республикасыньщ Зацыныц 61-бабы), «ырык бермес ^ш» (Казахстан Республикасыныц 2010 жылгы 25 маусымдагы Зацымен ратификацияланган Кеден одагы Кеден кодексшщ 235-бабы), «ецсершмес^ш» («Мактаколхаттары бойынша мшдеттемелердщ орындалуына кепiлдiк беру корларыныц мiндеттемелерiн етеу ережесiн беюту туралы» Республикасы Yкiметшщ 2008 жылгы 24 кацтардагы № 63 каулысы, «Болашак» халыкаралык стипендиясы бойынша шыгыстар нормаларын, окуга жэне тагылымдамадан етуге Yлгiлiк шарттарды бекiту туралы» Казакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министршщ 2012 жылгы 13 сэуiрдегi № 163 б^йрыгы), «жойылмайтын кYш» («ТМД катысушы мемлекеттердщ халыкаралык автомобиль тасымалдаушыларын косымша окытуга жэне кэсiби к^зыретплшне койылатын талаптарды Yйлестiру туралы келiсiмдi беюту туралы келiсiмдi бекiту туралы» Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2007 жылгы 26 кара-шадагы № 1134 каулысы1) сиякты н^скалары кездеседi. Б^л - шек емес болар.
Азаматтык кодекстщ Ерекше белiмiнде ^лттык зацнамадагы мэселелi тагы бiр ^гым кезедеседь Ол - «кызмет керсетулер» деген ^гым. Орыс тiлiндегi «услуги» деген ^гымныц бiр баламасы. Б^л ^гым Кодекстщ 47-тарауы 3-параграфыныц такырыбы мен 950-бабында 4 рет колданылынган. Керсетшген н^сканыц кемшiлiгi оныц зат ешмнен герi процеске айналгандыгында. Сондыктан оныц кемшшп «кызмет керсетулердщ кемшiлiктерi», «кызмет керсетущ орындаушы» жэне «кызмет керсетудщ нэтижелерi» сиякты жасанды тiркестерден кершедь
Б^л ^гымныц кате-кемшiлiгi баска н^скалармен аракатынасынан да байкалады. Азаматтык кодекс 20 жыл б^рын кабылданды. Ал осы ^гымныц казiргi басымды н^скасы «керсетiлетiн кызметтер» болып саналады, ейткеш 2013 жылгы 15 сэуiрде Казакстан Республикасыныц «Мемлекетпк керсетiлетiн кызметтер туралы» Зацы кабылданды2.
Б^л ^гымныц кемшшшне де «мемлекеттiк кызметтер керсету саласы», «мемлекеттiк керсетiлетiн кызмет стандарты - мемлекетпк кызмет керсетуге койылатын», «керсетшетш мемлекеттiк кызмет», «керсетiлетiн кызметтi берушшер» сиякты тiркестердi салыстыру аркылы кез жетюзуге болады.
Агымдагы жылгы сэуiрде гана кYшi жойылган, бiрак кызмет керсету мэселесше катысты тiлдiк мацызы бар «Казакстан Республикасы Экономикалык даму жэне сауда министрлш керсететiн электрондык мемлекеттiк кызметтер регламенттерiн бекiту туралы» Казакстан Республикасы Экономикалык даму жэне сауда министршщ мiндетiн аткарушыныц 2012 жылгы 8 тамыздагы № 242 б^йрыгындагы «мемлекеттiк кызмет керсету» деген н^ска колданылынган.
Негiзiнен «мемлекетпк кызметтер» деген н^ска д^рыс сиякты. Басты мэселе «кызмет» деген сезге байланысты болгандыктан, осылай калдыра беру кажет шыгар. Сондыктан оны мэнмэтш бойынша «мемлекеттiк кызметтен» (государственная служба) оцай ажыратып алуга болатын едь
Аталган ^гымды бiрiздi аудармау салдарынан «материалдык емес игiлiктер беруге багытталган жекелеген мемлекеттiк функция» сиякты тусшкшз тiркестер кездеседi.
Азаматтык кодекстiц 950-бабындагы «туты-нушы» мен зацдагы «керсетшетш кызметтi алушы» деген ^гымдардыц да тусшш бiр. Жогарыда келтiрiлген б^йрыкта жай «алушы»1 деген н^скада бершген.
Келтiрiлген мысалдардыц кемшiлiктерiн 950-баптагы «кызмет керсетущ орындаушы» деген жасанды нркеспен де дэлелдеуге болады.
Карастырылган баптардагы кемшiлiктерге Мысалы, 951-баптыц 3-тармагындагы «Зиян келтiрушiнiц кiнэсiне карамастан моральдык зиян мына жагдайларда, егер:» деген гипотезаны 1), 2) жэне 3) тармакшалардагы «келтiрiлсе» деген шартты сез аркылы «етеледЬ» деп норманы накылауга болатын едь Сонда сейлем кисынды аякталар едi, бiрак 4) тармакшада «етеледЬ»
'Электрондыц нусцада осыглай бержен!? Царацыз: «Эдыет» АЦЖ.
2Тш мамандары арасында бул атауга цатысты кезцарас эр тYрлi. Атаудыц соцгы нусцасы экжшыж ресурс негiзiнде айцындалган сияцты. Оныц атауы мен мэтiндегi нусцалар арасында сэйкесЫздж орын алзан. Ол «Цазацстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес мемлекеттж цызметтер керсететт орталыц мемлекеттж органдар», «мемлекеттж цызметтi орталыцтандырып керсету», «мемлекеттж цызметтер керсету» жэне т.с.с. тiркестерден керiнедi.
Буйрыцтыц цазац тiлiндегi «алушы» - электрондыц мемлекеттж цызмет керсетшетш зацды тулза» деген нусцасы зацгерлер мен ты мамандарында зацды сурац тугызады, ейткеш орыс тiлiндегi нусцасы - «получатель - физическое или юридическое лицо, которому оказывается электронная государственная услуга». Электрондыц цорда «жеке тулза» цалып кеткен!!?
Мемлекеттк тлде зац шыгару тэж1рибес1нен
8
деген сездщ алдында гипотезамен Yйлеспейтiн «зац актшершде кезделген езге де жагдайларда» деген тiркес берiлген (шындыгында жаца гипотеза). Ягни норма/сейлем Yйлеспейдi2.
952-баптыц 2-тармакшасындагы «жэбiр-ленушiнiц ... субъективн тYрде багалау да ... ескершедЬ» деген тiркестегi «багалау» сезш «багалауы» деген сезге ауыстырган орынды болар. Сонда ол «субъективная оценка потерпевшим» деген нркеске сэйкес болар ед^
Зацнаманы жаппай аудару жагдайында казак жэне орыс тiлдерiндегi мэтiндердi толык тещупн^скалы ету мYмкiн емес. Бiрак зацнаманыц екi не Yш тiлдегi мэтiнi сай болганы д^рыс. Эрине оган тырысу кажет. Бiрак тiлдiк ерекшелiк бэрiбiр де жYЗ пайыздык сэйкестiкке жол бермейдi. Сондыктан м^ндай жагдайларда тещупн^скалылыкка тiлдiк те, к¥кыктык та тетiктер аркылы кол жетюзуге болады. Осындай
тэсiлдiц оцтайлы мысалын 953-баптан келтiруге болады. Ондагы «Лицо ... обязано возвратить последнему необоснавательно приобретенное или сбереженное имущество» деген нркес «т^лга ... непзсз иеленiп алынган немесе жинакталган мYлiктi (негiзсiз баю) алдыцгысына кайтаруга мшдетп». Ягни тiлдiк к¥рылымга байланысты нормада бiр-бiрiне балама болып табылмайтын «последнему / алдыцгысына» деген сездер кисынды колданылынган.
Макаланы корытындылай келе, карас-тырылган баптарда колданыстагы зацнамада кездесетш т^рпатты кемшiлiктер жiберiлген жэне оларды тYзетудi тезiрек колга алган жен деуге болады. Кезiнде жiберiлген к¥кыктык жэне тiлдiк кемшiлiктердi тYзетуге кажетп элеует жеткiлiктi.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Казахстан Республикасыныц Азаматтык кодекс (Жалпы жэне Ерекше бeлiм) // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
2. Эюмшшк к¥кык бузушылык туралы Казахстан Республикасыныц кодекс // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
3. Кеден одагыныц Кеден кодекс // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
4. Мемлекетпк кeрсетiлетiн кызметтер туралы: Казакстан Республикасыныц 2013 жылгы 15 сэуiрдегi Зацы // «Эдiлет» АКЖ. (28.08.2014).
5. Жер койнауы жэне жер койнауын пайдалану туралы: Казакстан Республикасыныц 2010 жылгы 24 маусымдагы Зацы // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
6. Макта колхаттары бойынша мiндеттемелердiц орындалуына кепiлдiк беру корларыныц мiндеттемелерiн етеу ережесiн бекiту туралы: Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2008 жылгы 24 кацтардагы №63 каулысы // «Эдiлет» АКЖ. (28.08.2014).
7. ТМД катысушы мемлекеттердщ халыкаралык автомобиль тасымалдаушыларын косымша окытуга жэне кэсiби к¥зыреттiлiгiне койылатын талаптарды Yйлестiру туралы келiсiмдi бекiту туралы келiсiмдi бекiту туралы: Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2007 жылгы 26 карашадагы № 1134 каулысы // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
8. «Болашак» халыкаралык стипендиясы бойынша шыгыстар нормаларын, окуга жэне тагылымдамадан етуге Yлгiлiк шарттарды бекiту туралы: Казакстан Республикасы Бшм жэне гылым министрiнiц 2012 жылгы 13 сэуiрдегi № 163 б^йрыгы // «Эдiлет» АКЖ. (28.08.2014).
9. Казакстан Республикасы Экономикалык даму жэне сауда министрлт кeрсететiн электрондык мемлекетпк кызметтер регламенттерiн бекiту туралы: Казакстан Республикасы Экономикалык даму жэне сауда министршщ мшдетш аткарушыныц 2012 жылгы 8 тамыздагы №242 б^йрыгы // «Эдшет» АКЖ. (28.08.2014).
2Мундай нормалардыц басты мэселесг орыс тттдегг мэттде. Мысалы «Моральный вред возмещается, независимо от вины причинителя, в случаях, если:... 4) иных случаях, предусмотренных законодательными актами.» деген свйлемде Yйлесiмдiк жоцтыгы квргнт тур (мэселешц туындауы осындай кемштктг бые тура жгберуде ме элде взге елдщ нормасын тжелей квшiруде ме?).
№ 4 (36) 2014 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
Мацалада азаматтъщ зацнама лексикасы мен взге салалъщ зацнама арасындагы терминдж сэйкестж мэселелер1 царастырылады. Цазацстан Республикасы Азаматтыц кодека Ерекше бвлгмгшц нормалары мен кейбгр салалыц нормалар арасында орын алган квпнусцалылыц аударма мысалдары зерттелт, оларды тYзетуге цатысты усыныстар бертген.
Ty^h свздер: азаматтыц зацнама, тецтYпнYCцалылыц, мемлекеттж кврсеттетт цызметтер, кодекстщ жаца редакциясы.
В статье рассматриваются проблемы соответствия лексики гражданского законодательства и терминов некоторых отраслевых законодательств. Исследованы примеры поливариантности перевода некоторых норм Особенной части Гражданского кодекса Республики Казахстан, даны предложения по их устранению.
Ключевые слова: гражданское законодательство, аутентичность, государственные услуги, новая редакция кодекса.
The article reviewed the problem of compliance (authenticity) the civil legislation vocabulary and the terms of some sectoral legislations. Translation polyvarieties examples of Special part of the Civil code of the Republic of Kazakhstan are studied, and also there are proposals for their elimination.
Keywords: civil legislation, authenticity, public services, new edition of the Code.
Н^рзада Маханбет^лы Примашев,
КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц бас гылыми ^ызметкер^ з.г.к., доцент
^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодека (Ерекше бeлiм) мен кейбiр салалык зацнамадаFы терминдж кепн^скалылык;: к^кыктык-лингвистикалык; тэсшдеме
Примашев Нурзада Маханбетович,
главный научный сотрудник Центра лингвистики Института законодательства РК, к.ю.н., доцент
Терминологическая поливариантность Особенной части Гражданского кодекса Республики Казахстан и некоторых отраслевых законодательств: правовая лингвистическая методология
Primashev Nurzada Makhanbetovich,
^ief research associate of of the Linguistic Center of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan, c.j.s., dozent
Terminological multiplicity of the Special Part of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan and some sectoral legislation
