CC BY
11FTAXP 16.01.09
ЭЛ1ШЕР НАУАИДЬЩ «МУХЭКЭМЭТУЛ-ЛУГЭТЭЙН» ШЫГАРМАСЫНЬЩ ЗЕРТТЕЛУ1
МЕН АУДАРЫЛУЫ
Т.Е. Цыдыр \ Ж.Б. Бейсенбинова 2
1 Fылыми жетекшiсi: филолт.к., доцентi, 2 шыгыстану факультетшщ 2-курс магистранты, 1,2 эл-Фараби атындагы Казак ^лттык университет^ Казакстан, Алматы к., email: beisenbinovazh@gmail.com
Макала тYркi элемшщ ойшылы, сез зергер1, ортагас^1рдын ¥лы акыны Элшер Науаидын лингвистикалык трактаты «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» (Еш т1лдщ таласы) шыгармасына арналады. Элшер Науаидын тYркi тш мен парсы тшн б1р-б1р1н салыстыру аркылы тYркi тшнщ Yстемдiгiн керсету максатында жазылган шыгармасы едi. Шагатай тiлiнде жазылган «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» енбегi элем галымдарынын кызыгушылыгын туд^1рган. Осы макалада б^л шыгарма тенiрегiнде жасалган аудармалар мен зерттеулерге шолу жасалады.
Tymh свздер: Науаи, «Мухэкэмэтул-лугэтэйн», цолжазба, шагатай тШ, парсы mini, аударма,
эдебиет
Tin - катынас к¥ралы гана емес, сонымен б1рге эр халыктын ¥лт рет1нде ^йысуынын, ем1р сурушщ басты нышаны. Тш жойылган халыктын ез1 де жогалаты анык. Сондыктан да ^лт камын ойлаган жандар кашанда ана тшнщ тагдырына бейжай карамаган. Орта гасырларда Ислам еркениетiнiн аясына ^йыскан тYркiлер де ез тiлдерiнiн ертецп кYнiне аландаушылык бiлдiрген. Караhандыктар билш т^сында емiр CYрген Махмуг Кашкари: «Кашрет м^нын тYсiндiрiп, шагыну Yшiн тYркiлерге ез тiлiнде сейлеуден баска жол жок. взiнiн ортасындагы жауларынан жерiнiп келгендердi тYркiлер эркашан камкор канатынын астына алып, тенген кауш-катерден к¥ткарады. Олармен бiрге баскалар да пана табады. Сол себептi тYркi тiлiн Yйренудiн кажеттшгш емiр талабы мен акыл таразысы эбден дэлелдедЬ» [1; 35] - деп жазса, онын замандасы ЖYсiп Баласг^н: «Арабша, тэжiкше кiтаптар кеп, Ал, б^л^здщ тiлiмiздегi т^щыш даналык жинагы» [2; 15], деп, сол кездеп тYркi тiлiнiн хал-жагдайын ашына отырып жазган. Ислам мэдениетiмен бiрге келген араб, парсы тiлдерi дiндi жанадан кабылдаган халыктардын тiлiн жугып жiберудiн алдында т^рганын Ахмет Иасауи да ез хикметтершщ бiрiнде атап етедi [3; 100]. Осыдан-ак тiл Yшiн кYрестiн тарихы теренде жатканын керемiз.
КараИандыктар билiгi т^сында емiр CYрген акындар тiл тагдырына аландаушылык бiлдiрiп, ез шыгармаларыньщ iшiнде атап етсе, бертш келе б^л мэселе кенiнен козгала бастаган. Fылым мен эдебиеттiн тш ретiнде мойындалган араб hэм парсы тiлдерi XIII-XIV ff. тYркi жазба тшн ы^ыстырып, Fылыми айналымнан шыгеара бастаFанын сезген Элiшер Науаи «Мухэкэмэтул-луFЭтэин» атты шыFарма жазFан. Науаи б^л туындысында парсы мен тYркi тшнщ сездш корын салыстырып, тYркi тшнщ емiр CYPуге х^кы бар екенш Fылыми т¥PFыдан дэлелдеп шыккан. Жастайынан араб, парсы hэм тYркi поэзиясына канык болып, елу мыннан астам жыр жолдарын жатка бiлген [4; 206] акын ез шыгеармалары аркылы барша адамзат баласына ортак кемелдш ^стындарын жырлаFан. Сондыктан да оны тек бiр халык эдебиетi келемiнде Fана атап ету жеткiлiксiз болар едь Ен алдымен, Элiшер Науаиды орта азиялык тYркi тiлiнде (казiр ол ескi езбек тiлi деп аталып жYр) сонау XV Fасырда Fажап керкем туындылар жасаFан, б^л тiлдегi эдебиеттi кеп Fасырлык дэстYрi бар тэжш-парсы эдебиетiнiн бишмен тенестiрген алып шайыр деп бiлемiз [5; 112-113].
Элемдiк эдебиетке Фердоуси, СаFди, Жэми сиякты алыптарды берген парсы поэзиясынын дэстYрiнде эдебиетке келген Элшер алFашында елендерiн парсы тшнде жазFанымен де кеп ^замай-ак тYркi тiлiндегi елендерiмен эдебиеттiн ак айдынына шыкты. Б^л кезде тYркi тiлi жыр жазуFа жарамсыз деп, Шы^ыстын шайырларынын барлыFы дерлiк, парсы тшнде жазатын. Мiне, Э. Науаи осы бiр калыптаскан жансак пiкiрдi жокка шыFарып, тYркiлiк сез енершщ мол мYмкiндiктерiн барынша пайдаланып, осы тшде тамаша жыр жауhарларын жасап, тYркiлiк эдебиеттi элемдiк аренаFа шыFарFан ^лы акын болды. «Эз Fазалдарымды тYрiкше жаздым» деген Элiшер тYркi тiлiнiн Fажайып тiл екендiгiн жасампаз жырлары аркылы дэлелдеп, езi де осы тш аркылы тYркi элемшщ шексiз к^рметше беленiп кана коймай, сонымен бiрге элемдiк эдебиеттiн жарык ж^лдыздарынын бiрiне айналды [6; 266].
Эз тшнщ жанашыры болган, TYpKi тшнщ беделiн арттыруга ат салыскан Элшер Науаи 1499 жылы TYpKi тшнщ бай сездш корымен катар, езшщ саздылыгы мен к¥дiре'тriлiгi жагынан парсы тшнен асып тYCпесе, кем емес екецщгш дэлелдеу максатында тендесi жок ецбект жазады. Автор тiл майданына тYркi пен парсы тiлiн экелш, талдердщ фонологиялык, лексикологиялык, грамматикалык жактарын салыстырып, шыгарманы «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» деп атайды. ТYркi тшнщ демеушiсi болган Науаидьщ б^л шыгармасы кYнi-бYгiнге дейiн езектшгш жогалтпай, оган деген кызыгушылыщ гасырлар бойына жалгасатынына кYмэн жок.
Сез шебершщ «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» атты шыгармашылыщ м^расы элем тiлшi галымдарыныц назарын аударды. Сондыктан да б^л туынды бiрнеше тiлдерге тэрж1маланды.
Алгаш рет ецбект батыс галымы М.Куатремер 1841 жылдыц 1-наурызында Париж каласында «Chrestomaties Orientals, Extraits d'Ali-Schir» ецбегш жариялайды. 1845 жылы ецбектщ тYзетiлген н^скасын «Chrestomathie en Turk oriental» ютабында «Мухэкэмэтул-лугэтэйннщ» француз тiлiндегi аудармасын кайта басып шыгарады. Б^л шыгарма Париждщ ¥лттык кiтапханасында сактаулы. Сондай-ак галымныц б^л аудармасы 1842 жылы Кърымдагы Бакшасарайда жарык кередi.
Сондай-ак батыстагы б^л ецбекпен айналыскан галымдардыц катарында Арминий Вамбери де бар. Ол «Мухэкэмэтул-лугэтэин» шыгармасыныц Будапешт щскасыныц аудармасын Венгриядагы «Nyelvtudomany Közlemenyek» журналыныц I басылымында 1862 жылы 112-130 беттер арасында жариялады [7; 3].
Ал 1966 жылы Роберт Деврикс Лейден каласында «Judgment of two languages; Muhakamat Al-Lughatain by Mir 'Ali Shir Nawai; Introduction, Translation and Notes» атты агылшын тшндеп аудармасын басып шыгарады. Алайда автор Науаидыц б^л ецбегше сын пiкiр бiлдiредi. Ол: «Б^л шыгарманы окыган эрбiр лингвист Науаидыц ез позициясын толыкканды дэлелдемегенiн ескере алады, себебi автор парсы тшнде баламасы жок тYркi тiлiндегi сездердi мысалга келтiре отырып, парсылар сол Yшiн де тYркi тiлiн колдану керек деп т^жырымдайды. Б^л ете элсiз дэлелдеме, себебi парсы тiлi кiрме сездерi аз, гажайып тшдердщ бiрi. Калай болганда да, тшдщ с^лулыгы мен беделi эдеби ортада оныц тiлдiк корына байланысты емес, м^нда сездердщ накты ойды бiлдiруi, айкындыгы мен д^рыс жеткiзiлуi мацызды орын алады. Науаи езшщ ецбепнде тYркi тшнщ сездш коры жагынан бай екендiгiн дэлелдей отыра, сол шыгарманыц езiнде кептеген араб жэне парсы сездерш колданган». Автордыц ойынша «Науаи лингвистикалык трактатын тек тYркi тiлiнде жазатын болса, оныц беделш одан сайын жогарылатар едi», [8] -деген езiнiц кыскаша ойын айтады.
ТYрiк тарихындагы алгаш^ы мацызды ецбектердiц бiрi - 1941 жылы Анкарада жариялаган Рефет Ышытманныц «Ali §ir Nevai, Muhakemet-ül-lügateyn» болса, екшшю - 1968 жылы жазылган Агах Сыры Левендтiц «Ali §ir Nevai» атты 4 томдык ецбепнщ соцгы томындагы (187-217 беттер) «Мухэкэмэтул-лугэтэин» мэтшше арналган [7; 3].
Элшер Науаи езiнiц туып-ескен Ауганстан мемлекетшде де «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» шыгарма тецiрегiнде бiрнеше аудармалар мен зерттеулер жYргiзiлдi. Олар Yш тYрлi жолмен жарыкка шыкканын керемiз:
1. «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» кiтабыныц тYпн¥Cка мэтiнi алгаш рет 1984 жылы Ауганстанныц Кабул каласындагы доктор Мохаммад Якуб Вахиди тарапынан басылып шыкты. Алайда, галымныц кыскаша емiрбаянында айтылгандай, б^л ж^мыс сэттi шыкпаса да, мэлцщ дайындауда галымдардыц бiркатар жарияланымдары пайдаланылып, аудармашылар ат салысканымен ерекшеленедь
2. «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» кiтабыныц екiншi басылымы Пэкiстанныц Пешавар каласында 1984 жылы (хижри жыл санауы бойынша 1363 жылы) жарык кердi. Б^л басылым Тархан Генжейдiц парсы аудармасын кайта карастыру болып табылады. Аудармашы кыска кiрiспесiнде ол парсы аудармасындагы кейбiр кателердi тYзетiп, оларды кiтаптыц соцында белек кестеде керсетiп кеткенiн жазады.
3. «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» ютабыныц Yшiншi басылымы Кабулда 2009 жылы жарыкка шыкты [9].
Ал ендi Элiшер Науаи шыгармасында кецiнен талданатын парсы тшнщ отаны - Иран Ислам Республикасындагы эйгiлi галымдардыц зерттеу ж^мыстарын да атап етешк. «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» шыгармасы парсы тшнщ кемшшктерш айкындап керсеткен ецбек болганымен де, сол елдщ галымдары тарапынан бiраз карастырылды.
Иран мемлекетшде б^л ецбектi парсы тшне алгаш болып Тархан Генжей (Тегеран, 1323) тэрж1малаган. Кейiннен Элiшер Науаидыц шыгармасы тещрегшде ирандык галым, доктор Хусейн Мухаммадзода Сыдык зерттеу ж^мыстарын жYргiзiп, ецбектiц аудармасын Тебриз каласында басып шыгарады. Эмiрлiк тэжiрибесi мол, гылым жолында бiркатар ецбектерi бар Х.Сыдык «Мухэкэмэтул-лугэтэйн» шыгармасыныц жаца редакциясын жасайды. Б^л басылымда автор бiркатар ж^мыстар
жYргiзген. 49 бетпк кец кeлемдi юрюпе свзiнде Элiшер Науаидыц eмiрiшц барлыщ кезендерi, жасаган ^айырымдылыщ жумыстары туралы, жYЗдеген шыгармаларымен ^атар, сондай-а^ галымньщ тYркi тшнщ жэне эдебиетшщ дамуындагы Yлкен рeлi туралы толыщ магл^мат бередi. Б^л бeлiмде тYрiк мэтшдерш о^у Yшiн пайдаланылатын транскрипциялыщ ^аршт ^сынып, араб жэне латын жазуыныц салыстырмалы кестесi жасалышан. Б^л ютапты шыгаруда ТYркияныц Ыстамбул ^аласындагы Тощапы сарайыныц м^ражайында 808-нeмiрiмен са^таулы т^рган шыгарманыц ^олжазбасы, тYрiк тiлiндегi аудармасын даярлаган Сема Барутчу взендер мен парсы тшндеп аударманыц авторы Тархан Генжейдщ жумыстары пайдаланылган болатын. Хусейн Сыдыщ eзiшц кiрiспе сeзiнен кешн Тархан Генжейдщ парсы тiлiндегi аудармасын ^сынады (51-95 беттер). Ол Тощапы н^с^асындагы кeшiрмеде кейбiр кемшiлiктер бар екендшш атап кeрсетiп, eзiшц ецбепнде «[ ]» iшiнде толтырады. Автор барлыщ тYркi сeздершщ д^рыс формасын латын жазуында ^сынып, мэтiндердегi айырмашылыщтарды, араб сeздерi мен сeз пркестершщ магынасын ашып кeрсетедi. Fалым Хусейн Сыдыщ «Мухэкэмэтул-лугатайн» шыгармасыныц eзi эзiрлеген аудармасын 97-141 беттер арасында басып шыгарады. Fалымныц айтуынша, ол мэ^цщ эзiрбайжан тYрiкшесiне аударуда Науаидыц жазу стилш са^тап, тек айтылуы мен жазылуында эзiрбайжан тYрiкшесiне келiстiрiп ураган, ягни шагатай тYрiкшесiн эзiрбайжан тYрiкшесiне тэржiмалаFан. Топ^апы сарайыныц м^ражайындагы кeшiрменiц толыщ мэтiнi «ШаFатай тYрiк мэтшЬ> атауымен 144-158 беттер арасында ¥CынылFанын ерекше атап eткен жeн. Сондай-а^ кiтаптаFы 160-188 беттер аралыFында «ШаFатай тYрiк мэтшЬ> латын элiпбиiнде бершген болатын. Ал, соцFы бeлiмi (190-214 беттер) автордыц ецбекке ^ос^ан эртYрлi толыщтырулары, тYсiнiктемелерi мен пiкiрлерден тирады [9].
ТYркi элемiне орта^ болFан б^л шыFарма тeцiрегiнде турю мемлекеттершде де зерттеу жумыстары жYргiзiлдi.
1925 жылы ТYркменстанда Абдул Хаким Кулмухамедов ТYркменстан Мемлекеттiк баспасы тарапынан «Muhakamatul-lugatayn» атты тYркмен тiлiндегi араб элшбшмен Ашхабад ^аласында жарияланып шытады. Оныц аудармасы 90 бет кeлемiндегi жумыстан тирады. Б^л кiтаптыц ТYркменстан мэдениетi, сондай-а^ ТYркi мемлекеттерi Yшiн Yлкен мацызы бар.
Абдул Хаким Кулмухамедов ютабыныц алFы сeзiнде: «ТYркiстан хал^ы м^сылмандыщты кабылдаFаннан соц Ислам дшшщ тiлi болFан араб тшн Yйренедi, кейiн араб пен парсы тшдершде eз шыFармаларын жаза бастайды. XIV-XV Fасырларда Орта Азияны билеп т¥рFан Темiр заманыныц eзiнде тек халыщтыц тeрттен бiр бeлiгi eз тiлдерiнде, яFни шаFатай тiлiнде, шы^армаларын ортаFа салады. Он бесiншi Fасырда eмiр CYрген Элiшер Науаи сия^ты тYркi тiлiнiц беделiн кeтерiп, турю эдеби тшн к¥PаFан, ана тiлiмiзге ^орлыщ кeрсеткен парсыларFа жалFыз ^арсы шыFып, тiлiмiздiц беделiн арттырFан ешюм болмады» [10; 57],- деп жазады.
Кiтабыныц алFы сeзiнен кейiн автор Науаидыц eмiрлiк жолы мен шыFармашылыFы туралы баяндайды. «Медреседегi досы Х^сайын Байдара мемлекет билеушiсi болFаннан кешн, Элшер Науаи оныц уэзiрi болып сайланады. Осылайша бас^ару iстерiне араласып, тарихта эйгiлi болFан Бай^араныц кецестервде орын алды» [10;57], - деп ^ыс^аша маFЛ¥мат бередi.
Абдул Хаким Кулмухамедов туркмен хал^ыныц арасында араб тшн бшетшдердщ саны аз екендшш ескере отырып, «Мухэкэмэтул-луFатайн» шыFармасында кездесетш араб сeздерiн тYркмен тYрiкшесiнде жазып, кейбiр султан, Fалым, эншi, а^ындардыц есiмдерiн ^ыс^артып жазFаны жайлы айтып кетедi. Б^л шыFарманы араб элшбшмен жазса да, кейбiр араб, парсы сeздерiнiц жазылу емлесiн б^зып, оныц орнына тYрiк жазу емлесiн (тек 1928 жылдан бастап тYркiлер латын элшбшн ^олдана бастады) ^олданады. Б^л аудармадаFы сeздердiц жецiл о^уына септшш тигiзедi деген оймен жасалынады [10; 58].
Сондай-а^ 1948 жылы бзбекстанда Айбек пен П. Шамсиев «Mecalisun nefais, Muhakemetul lugateyn», Е.А. Османов «Muhaкamatul-lugatayn», 1971 жылы У.Санакулов «Исследование языка памятника 15 века «Мухакаматул-лугатаин»» ецбектерш жариялайды. 1970 жылы Ташкент ^аласында «Алишер Навои «Возлюбленный сердец, суждение о двух языках» атты Малехованыц орыс тшндеп аудармасы басып шы^арылады [7; 2].
Шы^ыс ТYркiстанда Хамит Темiр мен Абдуруп Полат шы^арманы ¥ЙFыр тYрiкшесiне аударып, сeздiгiн жасап, 1988 жылы Yрiмшi ^аласында жариялады [7; 3].
Корытынды
ТYркi дYниесiнiц орта^ жэдiгерi болып саналатын Элiшер Науаидыц «Мухэкэмэтул-луFатайн» атты ецбеп - парсы жэне турю тшнщ тiлдiк табиFаты кецiнен салыстырылып жазылFан ецбек. КYнi бYгiнгi ^нге дейiн одндылы^ын жоFалтпаFан б^л ецбекте екi тiлдiц грамматикалыщ ^рылымынан бастап, фонетикалыщ ерекшелiгiне дейiн зерделенiп, тшдщ келелi мэселелерi
терещнен карастырылган. Сондыктан да ортагасырлыщ тYркi жазба тiлiнен мол мэлiмет беретш Науаидiц бул ецбегiне деген кызыгушылыщ уакыт еткен сайын артып отырганын байкаймыз. Ортак тYркi тiлiнде жазылган эдеби жэдiгер осы уакытка дешн тYрiк, езбек, уЙFыр,тYркiмен, парсы, орыс, агылшын тiлдерiне аударылып, сол елдердщ Fалымдары тарапынан бiраз зерделендi. Эюшшке карай тYркi халыктарыныц бiр тармаFы болып келетiн казак тiлiне бул шыFарма элi кYнге дейiн тэржмалаетан жок. XIV-XV FасырлардаFы эдеби тшдщ мол сездiк корын камтыFан мундай ецбек бiздiц Fылыми ортаFа да аса кажет дер едiк. «Мухэкэмэтул-луFЭтэинде» кездесетiн жYЗ етiстiктiц басым белш бYгiнгi казак тiлiнде кездесетiндiгiн ескерсек, МэурэннэЫр аймаFында жазылFан жэдiгердiц Дешт Кыпшак даласында да зор сураныска ие екендiгiн ацFаруFа болады.
Парсы жэне тYркi тiлдерiнiц сездiк коры мен езiндiк ерекшелiгiн саралаFан бул туындыFа сол кездегi ез тшше жанашырлыкпен караFан ултжанды азаматтар бейжай карамаFан. «Араб -Fылымныц, ал парсы - эдебиеттщ тiлi» деген жазылмаFан каFида емiр CYрген сол коFамда тYркi тiлiнiц коFамдаFы орнын нактылау Yшiн, эр халык ез ана тшшде эдебиет жарату керектшн Fылыми негiздеп берген Элiшер Науаи осы шы^арманы жазуFа кiрiскен. БYгiнгi жаЬандану заманында да казак тшнщ биiк туFырдан тYCпестен, орыс пен аFылшын тiлдерiнiц саясында калып коймауын кYЙiттесек, онда еткен тарихка терец бойлап, кене жэдiгерлерiмiздi кайта зерделеу кажеттшп туындары анык.
ОртаFасырларда ШыFыс мусылман эдебиетшде кецiнен колданылFан «Хамса» («Бестiк») дэстYрiн тYркi даласына енгiзген Элiшер Науаи мурасы такырыбыныц саналуандыFымен ерекшеленетiндiгi белгш. Акын шыFармашылыFы арасында «Мухакэмэтул-луFЭтэин» («Ею тiл туралы пiкiр») туындысыныц орны ерекше дер едiк. Сондыктан да элемнщ бiрнеше тiлдерiне аударылып, арнайы карастырылFан бул жэдiгер болашакта казак тшше де тэржiмаланып, казак филологтары тарапынан арнайы зерттеу нысанына айналуы тиiс деп корытындылауFа негiз бар.
Эдебиеттер Ti3iMi
1. Махмуд Кашкари. Туб1 б1р турш тш ("Диуани лугат турж"). Алматы: Ана тш, 1993. -191б.
2. Кутты бшк. Аударран А.Егеубаев. Алматы: Жазушы, 1986. -616б.
3. Ахмет Иасауи. Диуани хикмет (аударма, транскрипция, мэтш, сездш). Туркестан: Туран, 2010. - 400б.
4. Polat A. Ali §ir Nevayi ve me§hur eseri "Muhakametü'l-lugateyn" hakkinda (aktaran Fatma Özkan), Türk kültürü dergisi, 1996. - 280 б.
5. Рахманкул Берд1бай. Эр жылдар ойлары. Кемекш оку куралы. - Турк1стан, «Туран» баспасы, 2007. -680 б.
6. Ыскакулы Д. Рухани толЕамдар: Зерттеулер. - Алматы: «Каратау КБ» ЖШС; «Дэстур», 2015. - 404б.
7. Барутчу С. "Muhakametü'l-lugateyn: iki dilin muhakemesi", Ankara, TDKY, 1996. - 244 бет.
8. Му^аммад Х,алим Ёркин. «Му^окамат ул-лугатайн»нинг янги Эрон нашри https://ziyouz.uz/matbuot/hozirgi-davr-matbuoti/l-r-2011-2/
9. Muhakamat al-Lughatayn. https://en.wikipedia.org/wiki/Muhakamat_al-Lughatayn
10. Mehmet Gümü§kilig. Türkmen Türkgesiyle yazilmi§ bir «Muhakemetü'l-lugateyn kitabi», Türk kültürü dergisi, 2001.
ИССЛЕДОВАНИЕ И ПЕРЕВОД ПРОИЗВЕДЕНИЯ АЛИШЕРА НАВОИ «МУХАКАМАТУЛ-ЛУГАТАЙН»
Т.Е. Кыдыр ^ Ж.Б. Бейсенбинова 2 1 Научный руководитель: к.филол.н., доцент, 2 Магистрант 2-года обучения факультета востоковедения, 1,2 Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г.Алматы еmail: beisenbinovazh@gmail.com
Статья посвящена труду мыслителя тюркского мира, мастера языкознания, великого поэта средневековья Алишера Навои, его лингвистическому трактату «Мухакаматул-Лугатайн» (Суждение о двух языках). Работа Алишера Навои заключалась в том, чтобы доказать совершенство родного языка, противопоставляя тюркский и персидский языки. Работа «Мухакаматул-Лугатайн», написанная на чагатайском языке, привлекла внимание мировых ученых. В этой статье представлен обзор переводов и исследований, выполненных по этому труду.
Ключевые слова: Алишер Навои, «Мухакаматул-Лугатайн», рукопись, чагатайский язык, персидский язык, переводы, литература
RESEARCH AND TRANSLATION OF THE WORK OF ALI-SHIR NAVA'I "MUHAKAMAT AL-LUGATAYN"
T.E. Kydyr1, Zh.B. Beisenbinova 2 1 Research supervisor: Cand. Sci. (Philology), assoaciate professor 2 2nd year MA student, Faculty of Oriental Studies, 1,2 al- Farabi Kazakh national university, Kazakhstan, Almaty, email: beisenbinovazh@gmail.com
The article is devoted to the work of the Turkic world thinker, master of linguistics, the great medieval poet Ali-Shir Nava'i, and his linguistic treatise "Muhakamat al-Lugatayn" (Judgment of two language). The work of Ali-Shir Nava'i was to prove the perfection of the native language by contrasting Turkic and Persian languages. The work "Mukakmatul-Lugatayn", written in Chagatai language, attracted the attention of world scientists. This article provides an overview of translations and studies performed on this work.
Key words: Ali-Shir Nava'i, "Muhakamat al-Lughatayn", manuscript, Chagatai language, Persian language, translations, literature
PegaKunara 15.03.2019 Ka6bMgaHgbi.
