CC BY
98126 7 Ns 1 (17) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
С.К. ЖУНУСОВА,
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыц университеттщ магистранты, КР ддглет министрлггг Зац департаментШц сарапшысы
КДЗАЦСТАННЬЩ ХАЛЬЩАРАЛЬЩ АЙМАЦТЬЩ ¥ЙЫМДАРМЕН ЫНТЫМАЦТАСТЫТЫНЬЩ К¥КЬЩТЬЩ МЭСЕЛЕЛЕР1
«Казацстан Республикасы халъщаралъщ цщыцтыц принциптер1 мен нормаларын цурметтейдг, мемлекеттер арасында ынтымацтастыц пен тату квршшт царым-цатынас жасау, олардыц тецдт мен б1р-бгршц 1шк1 гстерте араласпау, халыцаралыц дауларды бейбт жолмен шешу саясатын жург1зед1, царулы куштг бгртшг болып цолданудан бас тартады». Казахстан Республикасы Конституцияньщ 8 бабы
Казахстан ез егемендтн жариялап, ез алды-на дербес мемлекет болганда, оньщ сыртцы са-ясатта кекейкест цажеттер1 мен стратегиялыц мудделерш дал керсететш басымдыцтарды на-цты цою цажетпп айцын сезшд! Халыцаралыц цуцыцтыц субъеклш ретшде Казацстан белсенд1 турде халыцаралыц цауымдастыцца ену саясатын устана бастады.
Бул Казацстан халыцаралыц жане аймацтыц цаушшздш пен бейбишЫкп сацтауга, ынтымац-тастыцты дамытуга деген ез улесш цосудагы алгашцы цадамы болды.
Каз1рп тацда еуразиялыц цурлыцтыц азиялыц белтндеп ещрдщ турацтылыгы мен цаушшздтн ныгайтуга сеппгш типзетш процестер царцынды журуде. Оган далел ретшде Шанхай Ынтымацтастыц ¥йым (будан ар1 - ШЫМ), Азиядагы езара ыцпалдастыц жане сешм шаралары женшдеп кецес (будан ар1 - АЭСШК) секшд1 заманауи цатерлерге царсы туратын, тегеу1ршд1 институттарды айтуга болады.
Расыр бойы Азияда аймацтыц маселелерд1 ттмд1 шешу ушш ортац тугырнаманы цалыпта-стырудыц кептеген арекеттер1 цолга алынды. Азияда ужымдыц цаушшздш жуйесш цуру тура-лы Кецес Социалистш Республика Одагы (будан ар1 - КСРО) 1970 жылдардыц басында осындай бастама кетерген ед! Б1рац бул кецестш усы-нысты азиялыц мемлекеттер толыцтай цолдама-ды. Азия елдершщ КСРО-ныц жоспарларына кудшпен царауы жане Пекиннщ жанталаса цар-сылыц бшд1ру1 езшщ терк релш ойнады. Оныц
устше аймацтагы кептеген елдердщ арасында курдел1 царама-цайшылыцтардыц болуына бай-ланысты Азия цурлыгында цаушс1здш пен ынты-мацтастыцтьщ арнайы институтын цуру идея кушнде цалып, Еуропадагы 1975 жылгы Хельсинки аклсше уцсас ынтымацтастыцтыц базалыц принциптерш де цалыптастыру мумкш болмады1.
1990 жылдардыц басында жагдай езгерш, ендт жерде бейбггшшк пен цаушазджп ныгайту жолын-да азиялыц елдердщ куш-ж1герш б1ржпру ушш нацты алгышарттар пайда болды. Азиядагы те-кет1рес пен аймацтыц шиелешсп ушыцтыруга жардемдескен кептеген факторлар б1рте-б1рте езшщ кушш жогалта бастады. Сондыцтан Азияда мемлекеттердщ цаушс1здтн цамтамасыз ететш тетштерд1 жасауга умтылыс жанданды.
Азиялыц елдер дамуыныц ортац векторы бел-пленд1, оны азиялыц цогамдардыц либералдыц демократия мен нарыцтыц экономика жагына бетмделу1 ретшде сипаттауга болады2.
Осындай бетмделу аймацтагы кептеген мемлекеттердщ шю жане сыртцы саясатыныц маз-мунын айцындаушы факторга айналды. Олардыц жаца геосаяси жагдайларга бетмделу1 аймацтыц цаушшздш саласында азиялыц елдердщ ынтымац-тастыгын б1рте-б1рте ерктетуге акелд!
Аймацтыц турацтылыцты сацтау мен ынты-мацтастыцты дамытуга жауапты ещрлж уйым мартебесше ие болган уйымдардыц б1р! - ШЫГ¥.
ШЫ¥-ныц нзпз1 - Шекара аумагында аскери саласында сеншд1 ныгайту туралы Шанхай келгам1 (1996 жылы 26 саур) жанг Шекара аумагында царулы куштердщ езара цысцартылуы туралы Маскеу келгам1 (1997 жылы 24 сау1р) болып табылады.
Аталган ею тарихи келгамнщ б1ршшкше цол цою ушш 1996 жылы Шанхай цаласында бес мемлекет: Казацстан, Ресей, Кытай, Кыргызстан жане Тажшстан басшылары кездесш, ол «Шанхай бестт» деген атауга нзпз болды. Шанхай-дагы, оган шесе б1р жылдан кейш Маскеуде еткен саммиттер алты жылдан соц кеп жацты ынтымацтастыц уйымына айналган цурылымныц непзш цалады.
Трибуна молодого ученого
ЕЛО
ШЫ¥ осы ец!рдег! мемлекеттерд!ц кау!пс!зд!к жане сен!м шараларын ныгайту маселелер!н б!рлес!п шешу умтылысыныц натижес!нде пай-да болды. ¥йымныц мудделер! саяси, экономи-калык жане мадени-гуманитарлык салаларга таралды. Терроризм, экстремизм жане тагы баска сырткы кау!птер аймактагы мемлекеттерд! ШЫ¥-ныц курамында б!р!гуге итермелейд!.
ШЫ¥-га муше мемлекеттер куш-ж!гер!нщ натижес!нде ¥йымныц сешм шаралары мен кау!пс!зд!кт! ныгайтуга, трансшекаралык лац-кесш!лд!к пен экстремизмге, ес!ртк! тасымалы-на жане зацсыз кеш!-конга, уйымдаскан кылмыска карсы куреске багытталган практикалык кыз-мет!н камтамасыз ету нег!зг! багдарламалык жане жаргылык ^ужаттары кабылданды. 2001 жылы кол койылган Лацкесш!лд!кпен, сепаратизммен жане экстремизммен курес туралы Шанхай кон-венциясы халыкаралык таж!рибеде алгаш рет «лацкесшшд!к», «сепаратизм» жане «экстремизм» угымдарына ец!рл!к кау!пс!зд!к тургысынан анык-тама берд!. Кужатта бул кубылыстар мемлекет-терд!ц аумактык тутастыгына жане каушс!зд!г!-не, олардыц саяси, экономикалык жане алеуметт!к байыптылыгына айтарлыктай катер тенд!р!п отыргандыгы мойындалды.
Казакстанныц халыкаралык кау!пс!зд!кт! ныгайтуга коскан улес! жайында сез козгаганда, б!зд!ц ещрдеп аса улкен бейб!тш!л форумга ай-налган Азиядагы езара ыкпалдастык жане сешм шаралары жен!ндег! кецест! (будан ар! - АЭСШК) айту керек. Ол алгаш рет 1992 жылы 5-ш! казан-да Б¥¥ Бас Ассамблеясыныц 47 сессиясында Казахстан Республикасыныц Президент! Н.Назарбаев Азиядагы езара ыкпалдастык жане сен!м шаралары жен!ндег! кецест! шакыру туралы ез бастамасын усынган ед!3.
Казахстан Республикасы халыкаралык каушс!здк жане карусыздану маселелер! женшдеп езшщ бар-лык таж!рибел!к !стершде ек! кагиданы нег!зге ала-ды. Б!ршш!с!: каз!рп бар геосаяси жан геоэкономи-калык тенденцияларды барабар кабылдау кажетпп, халыкаралык каушс!зджтщ жаца курылымдары мен тет!ктер!нщ курылысымен б!рте-б!рте айналысу. Еюнш!с!: аймактык каушс!здж жуйесш кура отырып, галамдык каушс!зджт! н№айтудыц тшмда жолдарын !здест!ру сиякты мшдеттер4.
Азия мемлекеттер! басшыларыныц туракты ыкпалдасу кецес!н шакыру туралы усыныс жо-гарыда аталган м!ндеттерд! !с жуз!не асырудыц алгашкы кадамы болып табылады.
Осы бастаманыц нег!зг! максаты - Азия курлыгындагы кау!пс!зд!кт! камтамасыз етуд!ц
ертеректе табысты бола алмай калган ти!мд! де амбебап курылымын жасау жолындагы талпы-ныстарды кайта жацгыртуга умтылу, себеб!, каз!рг! тацга дей!н, алемн!ц баска аймактарымен салыстырганда, осындай курылым ал! кунге дей!н калыптаскан жок.
Казакстанныц сырткы саясаты багытындагы кеп жылгы жанкиярлык ецбек ез жем!с!н берд!. Б!рнеше жылдыц !ш!нде Казакстан АЭСШК ба-сты максаттарыныц б!р! - п!к!р алшактыгын ба-рынша азайта отырып, ынтымактастыкты кецей-туге жол ашатын ортак ар! ад!л шеш!мдерге келу екен!н далелдеуге кол жетк!зд!. Салыстырмалы турде алганда кыска мерз!м !ш!нде Азия мемле-кеттер! АЭСШК шецбер!нде курылыктагы ын-тымактастык пен кау!пс!зд!к тет!ктер!н жасауга байланысты ез устанымдарын кел!суде б!р та-бан алга жылжыды.
Мемлекет басшылары Саммит!н етк!зуге дей!н жург!з!лген улангайыр жумыстардыц утымды натижес! - Азия ец!р!нде бой алып турган кайшылыктар кау!пс!зд!к пен ынтымакта-стыктыц мацызды маселелер!не ондагы мемле-кеттерд!ц ортак кезкарасын орныктыруга кедерг! жасай алмайтыны мал!м болды.
Кецес кызмет!н!ц нег!зг! максаты мен багы-ты болып Азиядагы кау!пс!зд!к пен турактылык-ты камтамасыз етуге катысты кеп жакты кезка-расты пысыктау жолымен ынтымактастыкты ныгайту табылады.
Жер шарыныц тукшр-тукшрж терроризмн!ц тамыр жаюы алем журтын алацдатып отырган кеселге айналды. Адамзат кауымына урей ту-гызушы осы зулматка б!рауыздан карсы туру-дыц езект!л!г! АЭСШК Б!р!нш! Саммит!нде кабылданган Терроризмд! жою жане еркениеттер арасындагы диалогка жардемдесу декларация-сында кер!н!с тапты.
Азия елдер! арасында ымырашылдык ун! ал-гаш рет казак жер!нде ест!л!п, татулык пен ын-тымакка шакыратын таглымды ойлар ортага салынды. Дуниенщ терт бурышы тугел кез т!ккен Алматыдагы алгашкы жиында езара кайшылык-та журген Унд!стан мен Пак!стан, Палестина мен Израильд!ц ат басын туй!ст!ру! талайлардыц кутпеген окигасына айналды.
Муше мемлекеттер кау!пс!зд!кт!ц жаца сынак-тарына тетеп беруд!ц жауабын б!рлесе !здеу!жн ак АЭСШК-н!ц езект!л!г! арта туспек. Эйткен! бул кау!п-катерлер барлык мемлекеттерге б!рдей ша-мада тен!п турганы хак. Олай болса, АЭСШК удер!с!н!ц серп!нд! дамып, кеп жакты форум рет!-нде ныгая тусу!н!ц б!р сыры осында жатса керек.
128 7 Ne 1 (17) 2010 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
Азия курылыгында кау!пс!здж жуйесш куру ацыз емес, акикатка айнала бастаганын айтуымызга абден болады. Кецеске катысушылар буган дей!н кол жетк!зшген жалпы азиялык кау!пс!здж жуйес!н жасаудагы прогрест! бек!те тусуге ниеттен!п, фо-румныц енд! туракты нег!зде жург!з!лет!н жумы-сына жаца серп!н беруд! кездеп отыр.
Сонымен, Азиядагы езара ыкпалдастык жане сешм шаралары женшдеп кецес - бул аймакта турактылык пен кау!пс!зд!кт! камтамасыз ету максатында азиялык мемлекеттердщ езара карым катынасы мен ынтымактастыгын ныгайту мшдет!мен азиялык континзнттег! мемлекеттерд! б!ржт!рет!н халыкаралык аймактык уйым.
АЭСШК бастамасыныц табысты !ске асыры-луы - казакстанныц сырткы саяси алеуетш паш ету!мен б!рге ец!рл!к жан жаИандык кау!пс!зд!кт! ныгайтуга коскан салмакты улесшщ жаркын кер!н!с! болып табылмак.
Корытындылай келгенде, ынтымактастык пен кау!пс!здж маселелерш барынша ти!мд! шешуде ШЫ¥, АЭСШК сиякты аймактык халыкаралык уйымдар кызмет! жане Казакстанныц осы уйым-
дар аясындагы ынтымактастыгы аркау болуда. Аймактык уйымдардыц халыкаралык бейбггшшж пен турактылыкты сактаудагы рел!н оларды1ц ец!рл!к жанжалдарды реттеу жане жанжалдан кей!нг! жагдайды калпына келт!руде, катысушы мемлекеттердщ езара ти!мд! ынтымактастык жолдарын !здест!руде елеул! улес косып отырганды-гынан байкауга болады1. Мундай курылымдар кызмет!нщ кукыктык нег!з!н Б¥¥ Жаргысыныц VIII тарауы курайды. Жаргыныц 52-бабы 1-тар-магына сайкес, Б¥¥ «аймактык децгейде бейб!тш!л!к пен кау!пс!зд!кт! сактауга катысты маселелерд! шешумен айналысатын аймактык кел!с!мдерд!ц немесе органдардыц кызмет ету!не жол беред!», - дел!нген. Элардыц кызмет! тек Б¥¥ максаттары мен кагидаларына сай болганы бол-са жетк!л!кт!. Мемлекеттерд!ц кау!пс!зд!кт!ц жаца сынактарына тетеп беруд!ц жауабын б!рлесе !здеу! мен ти!ст! карымта шаралар кабылдауында атал-ган уйымдар кызмет!н!ц мацызы куннен кунге артуда. Эс!ресе, жаЬандану жагдайында ха-лыкаралык уйымдар кызмет! рол!н!ц тым арту урд!с! байкалуда5.
Колданышган адебиеттер
1. Токаев К.К. «Казакстан Республикасыныц дипломатиясы» - Алматы, 2002. - 309 б.
2. Fuller G.E. Central Asia. The New Geopolitics. - Santa Monica: Rand Corporation, 1992.
3. Токаев К.К. Под стягом независимости. - Алматы, 1997. - С. 595.
4. Токаев К.К. «Казакстан Республикасыныц дипломатиясы» - Алматы: 2002. - Б. 367.
5. Лукашук ПИ. Международное право. Эсобенная часть: Учебник. - М. : Волтерс Клувер, 2005. - С. 21.
Аталган мацалада Халыцаралыц аймацтыц уйымдардыц цатысушы- мемлекеттердщ бейбтшшк пен турацтылыцты сацтаудагы, жанжалдарды реттеу жэне жанжалдан кешнг1 жагдайды цалпына келтгруде, сонымен цатар, жогары аталган мэселелерде мемлекеттердщ езара тшмд1 ынтымацтастыц жолдарын 1здест1рудег1 рвл1 мен цызметг мэселелер1 царас-тырылган. Сонымен б1рге, Халыцаралыц аймацтыц уйымдардыц жакандану жагдайындагы рел1 халыцаралыц уйымдар цызметг рел1 ашылган.
В данной статье рассматриваются вопросы, касающиеся роли и деятельности Международных региональных организаций в области мира и стабильности на территории стран-участников, в регулировании конфликтов и восстановлении последствий конфликтов, а также в поиске наиболее приемлемых путей сотрудничества государств в вышеуказанных вопросах. Также раскрыта роль Международных региональных организаций в условиях глобализации.
In given article the questions, concerning roles and activity of the International regional organisations in the field of the world and stability in territory of the countries-participants, in regulation of conflicts and restoration of consequences of conflicts, and also in search of the most comprehensible ways of cooperation of the states to the above-stated questions are considered. Also, the role of the International regional organisations in the conditions of globalisation is opened
