ҚАЗАҚСТАНДА УНИВЕРСИТЕТ ПЕН ӨНЕРКӘСІП АРАСЫНДА ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ОРНАТУ: ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ ҚҰЖАТТАРҒА ТАЛДАУ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

УДК: 347.211

КАЗАЦСТАНДА УНИВЕРСИТЕТ ПЕН ЭНЕРКЭС1П

АРАСЫНДА ЫНТЫМАКТАСТЬЩ ОРНАТУ: КУКЫКТЬЩ ЖЭНЕ САЯСИ К^ЖАТТАРГА ТАЛДАУ

Бакыт Ом1рхан^лы Алтынбасов1

Куцыц жэне элеуметтик гылымдар факультетШц докторанты, Бристоль Университетi, ¥лыбритания; зац гылымдарыныц кандидаты, цауымдастырылган профессор, e-mail: [email protected]

Эйгер1м РакымFаликызы Баянбаева

Куцыц жэне элеуметтик гылымдар факультетШц докторы, Бристоль Университетi, ¥лыбритания; цуцыц магистрi, e-mail: [email protected]

Аннотация. Бул мацала Казацстандагы университеттер мен енеркэст арасындагы ынтымацтастыцты цолдауда кездесетин цуцыцтыц актiлердi зерттейдi, жэне де ортац бастамалар мен кедергiлердi керсетеди. "2023-2029 жылдарга арналган Казацстан Респуб-ликасыныц Жогары бтм беру мен гылымды дамыту концепциясына" сэйкес, Казацстан Yкiметi ецирлик университеттерди енеркэстпен тыгыз байланыстырып, инновациялыц орталыцтарга айналдыруды кездейди. Концепцияныц идеялары мыцты болганымен, оныц тшмди иске асырылуы Yшiн бирцатар зацнамалыц езгеристер мен тузетулер цажет деген усыныстар жасалады. Университеттер мен енеркэст арасындагы ынтымацтастыцты кушейту ушин КР Fылым жэне жогары бтм министрлигШц нормативтик актилерге езгеристер дайындап жатцаны жэне Yкiмет тарапынан енеркэсттщ цызыгушылыгын g оятатын шаралар бар екени айтылды. Дегенмен, мацалада зац шыгару процесшц баяу ™ журуи жэне министрликтер арасында келтмге келу оцай шаруа емес екени осы Концеп-ь цияныц идеяларын жузеге асырылуына кедерги бола ма деген ойга экеледи. Зацнамалыц « актилерди талдаудыц негизинде КР Жер цойнауын пайдалану Кодекси енеркэст компания* лардан кадр дайындау жэне гылыми зерттеулерге инвестиция салуды талап ететШ кер-s сетилди. Мацалада бул Кодекстиц университеттер мен енеркэст арасындагы ынтымацта-§■ стыцты дамытуга эли де элсиз болып турганы жэне кешенди зацнамалыц езгеристер цажет-тиги усынылды. Сонымен цатар, университеттерди орталыцтандырылган мемлекеттик

о басцару жэне ол университеттер мен енеркэст арасындагы ынтымацтастыц элеует1не цалай эсер ететшн царастырылды. Бул мацаланыц мацсаты Казацстанныц элеуметтж-экономикалыц дамуы жэне инновациялыц ландшафты ушгн мацызды болып табылатын осындай ынтымацтастыцтыц агымдагы жагдайы мен болашац перспективалары туралы толыц тустж беру.

Туйт свздер: университеттер, енеркэст, ынтымацтастыц, зацнама, реформа.

о

m

О

m <

CL IZ

<

m н о -û

ESTABLISHING COOPERATION BETWEEN UNIVERSITY AND INDUSTRY IN KAZAKHSTAN: < ANALYSIS OF LEGAL AND POLICY DOCUMENTS

o

o Altynbassov Bakhyt Omirkhanovich

Doctoral student of the Faculty of Law and Social Sciences, ¡i University of Bristol, UK; Candidate of Legal Sciences,

h Associate Professor, e-mail: [email protected]

о m s

s m H

о

LU

m

Bayanbaeva Aigerim Rakimgalievna

DoctorEdD, Law and Social Sciences Faculty, University of Bristol, UK; Master of Law, e-mail: [email protected]

1 Хат-хабарларга арналган автор

Abstract. This article examines the legal frameworks and challenges in promoting cooperation between universities and industry in Kazakhstan, emphasizing the initiatives and obstacles in this collaborative endeavour. The focus is on the "Concept of the Development of Higher Education and Science in the Republic of Kazakhstan for 2023-2029," proposed by the Kazakhstani government, which aims to transform regional universities into innovative hubs closely linked with industry. Although this concept is progressive, the article explains that it requires legislative changes and amendments to be effectively implemented. The Ministry of Science and Higher Education's efforts to propose regulatory changes to improve collaboration between universities and industry and the government's preference for offering incentives to industries are also discussed. However, the article emphasizes the slow speed of legislative processes and a lack of inter-ministerial cooperation as significant challenges that hamper the achievement of these initiatives. The analysis focuses on the only legal provision in place, the Code of the Republic of Kazakhstan on Subsoil Use, which mandates companies to invest in personnel training and research. The article highlights the limitedfunctionality of this Code and the absence of a comprehensive legal framework that mandates industry-university collaboration. Furthermore, the article explores the state's centralized governance and its influence on collaboration between universities and industry in Kazakhstan. The aim is to give a complete comprehension of the current and future possibilities of cooperation, which is necessary for Kazakhstan's socio-economic development and innovation landscape.

Keywords: universities, industry, cooperation, legislation, reform.

СОТРУДНИЧЕСТВО МЕЖДУ УНИВЕРСИТЕТАМИ

И ПРОМЫШЛЕННОСТЬЮ В КАЗАХСТАНЕ: АНАЛИЗ ПРАВОВЫХ И ПОЛИТИЧЕСКИХ АКТОВ

Алтынбасов Бахыт Омирханович

Докторант Факультета права и социальных наук Бристольского университета, Великобритания; кандидат юридических наук, ассоциированный профессор, e-mail: [email protected]

го с

Баянбаева Айгерим Ракимгалиевна и

Доктор Факультета права и социальных наук E

Бристольского университета, Великобритания; магистр права, о

e-mail: [email protected] E

Аннотация. Эта статья исследует правовые рамки и проблемы содействия сотрудни- а честву между университетами и промышленностью в Казахстане, выделяя инициативы О и препятствия в этом совместном начинании. Основное внимание уделяется "Концепции N развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023-2029 годы", пред- N ложенной Правительством Казахстана, целью которой является преобразование регио- -нальных университетов в инновационные хабы, тесно связанные с промышленностью. о Несмотря на эту прогрессивную концепцию, статья указывает на необходимость законодательных изменений и поправок для ее эффективной реализации. Также обсуждаются усилия Министерства науки и высшего образования в предложении поправок в нормативные акты для усиления сотрудничества университетов и промышленности, а также готовность правительства предлагать стимулы для промышленности. Однако статья подчеркивает медленный темп законодательных процессов и отсутствие межминистерского сотрудничества как значительные препятствия для реализации этих инициатив. Анализ законодательных актов показывает, что Кодекс Республики Казахстан о недрах Е и недропользования является, на сегодняшний день, единственным актом, обязывающий я промышленные компаний инвестировать в обучение персонала и исследования. В статье 2 также говорится, что потенциал данного Кодекса не полностью используется и отсут- ( ствует комплексная правовая база, обязывающая к сотрудничеству промышленности ) и университетов. Кроме того, статья углубляется в более широкие системные вопро- 0 сы, такие как централизованное государственное управление и ее влияние на потенциал 4

сотрудничества между университетами и промышленностью в Казахстане. Целью является предоставление всестороннего понимания текущего состояния и будущих перспектив такого сотрудничества, необходимого для социально-экономического развития Казахстана и инновационного ландшафта.

Ключевые слова: университеты, промышленность, кооперация, законодательство, реформа.

DOI: 10.52026/27885291 2024 76 1 48

гм о гм

о.

<

о.

0 в

1

О ш О

ш <

о. с

<

ш н

о л

<

ч

о

О <

сз <

о

н

о ш ш

К1р1спе

Бул макалада жогары бiлiм саласы мен енеркэсш компанияларыныц ынтымактас-тыгы елiмiздiц элеуметпк-экономикалык да-муына каншалыкты ыкпал етедi жэне ондай ынтымактастык орнатуда кандай кедергiлер бар екенiн зерттеу кезделш отыр. Мундай ынтымактастыкты орнату жэне оны колдау туралы бiркатар уэкшетп органдарыныц нормативтiк актiлерi жарияланган. Атап айтканда, Yкiметтш каулысымен бектл-ген «^азакстан Республикасындагы жогары бiлiм мен гылымды дамытудыц 2023-2029 жылдарга арналган концепциясын»2 айтуга болады. Осы Концепцияда ещрлш универ-ситеттердш гылыми жэне инновациялык элеуетiн кетеру, оларды сол ещрлердш экономикалык жэне инновациялык хаб ету, енеркэсiппен ынтымактастык орнату аркылы каржы тарту деген сиякты идеялар кершю тапкан. Энеркэсiп пен жогары бшм саласында ынтымактастык орнату идеялары осыныц алдындагы Yкiмет бекiткен багдар-ламаларда да жанама тYрде айтылган бола-тын. Мысалы, ^азакстан Республикасыныц Бiлiм мен гылымды дамытудыц 2020-2025 жылдарга арналган Мемлекетпк багдар-ламасында3 гылымга арналган шыгындар-ды жалпы iшкi енiм бойынша 1 %-га дейiн улгайту кезделген. Оныц шшде 0,34 %-ын республикалык бюджет каражатынан жэне бiрлесiп каржыландыру есебiнен, 0,66 %-ын жеке инвестициялар каражаты есебь нен каржыландыру жоспарланган болатын. Сонымен катар, енеркэсiп компаниялары гылымга каржы белу Yшiн тYрлi ынталанды-ру шаралары карастырылады деп кезделген болатын. Дегешмен, университет пен енеркэсш арасында шынайы ынтымактастык ор-нады жэне одан екi тарапта та пайда тауып жатыр деп айту киын. Бiздiц пiкiрiмiзше, мундай ынтымактастыктыц орнамауы элi де

тиiстi зацнамалык базаныц нашар болуында жэне мемлекетпк органдардыц езара келiсiп жумыс ютемеушде. Сол себептi, бул мака-ланыц келемiнде университет пен енеркэсiп арасындагы ынтымактастыкты дамыту кандай кукыктык жэне езге кедергiлер бар, жэне де бул казакстандык жагдайда каншалыкты мYмкiн екенiн карастырып керемiз.

Эдебиетке шолу

БYгiнгi тацда жогары бшм уйымдары енеркэсiп компанияларымен ынтымактастык орнатудыц аркасында езшш бiлiм багдарламаларын жацартып, келешек ма-мандарды заман талабына сай окытып, гылыми жацалыктарын ендiрiске енгiзiп, инновациялык хабтарга айналуда. Мундай ынтымактастыктыц артыкшылыктарын мен пайдасы, дамуына кедергi болып отырган мэселелер тYрлi гылым салаларыныц екш-дерiмен жан жакты зерттелген. Эрине, университет пен енеркэсш арасындагы ынтымактастыктыц пайдасы кеп. Мун-дай ынтымактастыктыц барлык тараптарга пайдасы тиедi. Бiрiншiден, мундай ынтымактастыктыц негiзiнде ец алдымен университет Yлкен олжага оралады. БYгiнгiдей мемлекеттiк бюджеттен тYсетiн каржы-ныц тапшылыгы тусында университеттер-ге мундай ынтымактастыктыц берерi кеп. Ец алдымен, енеркэсш компанияларымен эрштеспк орнату аркылы косымша каржы кезi пайда болады [1]. Энеркэсiп компаниялары кадр дайындау мен гылыми зерттеу жумыстарын жYргiзуге каражат беруi мYм-кiн, галымдардыц жацалыктары мен па-тенттерiн ендiрiске енгiзуге мYмкiндiктер туады. Университеттер енеркэсiп кызмет-керлерше кыска оку курстарын уйымдас-тыру, кадрларды кайта дайындыктан еткь зу, кэаби бiлiктiлiгiн арттыру сиякты тур-лi кызметтер керсете алады [1]. Сондай-ак,

2 Цазацстан Республикасында жогары бiлiмдi жэне гылымды дамытудыц 2023 - 2029 жылдарга арналган тужы-рымдамасы. Цазацстан Республикасы Упметтц 2023 жылгы 28 наурыздагы № 248 цаулысымен беюттген //https:// adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000248, 25.11.2023.

3 Цазацстан Республикасында бiлiм берудi жэне гылымды дамытудыц 202-2025 жылдарга арналган мемлекеттж багдарламасын бекту туралы /Цазацстан Республикасы Уюметтщ 2019 жылгы 27 желтоцсандагы № 988 цаулысы, https://adilet.zan.kz/kaz/docs, 25.11.2023.

енеркэсш компанияларыньщ усыныстарын ескерiп, оку багдарламалары мен жоспарла-рын жацартуга, ецбек нарыгында сураныска ие мамандар дайындауга мYмкiндiк туады. Университет окытушылары мен студенттер мен магистранттар шынайы тэж1рибеде бо-лып жаткан мэселелердi зерттеумен айналы-сатын болады. Ягни, зерттеу жумыстарын тэж1рибеге багытталган болады. Осы ай-тылган ынтымактастыктыц тиiмдi жактары-ныц басым кепшiлiгi университетке сырт-тан каржы экелетiнiн керiп отырмыз [2], [3] .

Екшшщен, университет пен енеркэсш ынтымактастыгы енеркэсiп компаниялары-на да тиiмдi болып табылады. Олар ездерше кажеттi заманауи кадрларды дайындатуга, ендiрiстiк проблемаларды тегiн жэне акылы зерттертуге мYмкiндiк алады. Эндiрiске ин-новациялык идеяларды енгiзу, жаца патент-тер мен авторлык кукыктарга кол жетюзу аркылы ендiрiстш сапасын жогары сатыга шыгаруга мYмкiндiк туады. Танымал га-лымдар мен эксперттердш гылыми кецестер алып, лабораторияларда сынактар жасап, экспертизалар еткiзуге болады. Университет гимараттарында тYрлi жиындар етюзш, бизнес партнерлермен кездесулер еткiзе алады. Yшiншiден. Университет пен енеркэсш арасындагы ынтымактастыктыц когамга, ягни сол жердш халкына пайдасы кеп [4], [5]. Мысалы, халык тутынушы ретшде жаца енiмдер, сапалы тауарлар мен кызметке кол жеткiзуi мYмкiн. Энеркэсш компанияла-ры жаца технологияларды колданып, iстерi алга басса, салыкта кеп тYсiп, сол ецiрдiц экономикасы шгершейдь Муныц халыкка тагы пайдасы болады. Мундай ынтымактастыктыц аркасында халыктыц жумыспен камту мэселесi де шешiмiн табуы мYмкiн. Демек, мундай ынтымактастыктыц барлык тараптарга материалдык, рухани, гылыми жэне каржылык жагынан тиiмдi екеш керiп отырмыз. Эрине, бул такырыпта элемдiк гылыми эдебиеттерде шолу жасап кеп зерт-теулер жYргiзiлгенiн керш отырмыз. Эр ел-дiц контекстшде университет пен енеркэсiп арасындагы ынтымактастык тYрлi нысанда керiнiс табатынын байкатады.

Келесi бiр галымдар университеттер улт-тык экономиканыц дамуында жэне инновация мен адами капиталды калыптастыруда шешушi рел аткарады деп санайды [6]. БYгiн-гi университеттер тек бшм берiп жэне гылыми зерттеу жумыстарымен шектелмейдi,

4 15 National Universities With the Biggest Endowments // college/articles/10-universities-with-the-biggest-endowments, 20

жаца идеялардыц генераторлары жэне со-ларды eнеркэсiппен эрiптестiк орната оты-рып тэжiрибеге eHri3y керек деп санайды. Университеттердш инновациялык жэне идеялардыц генераторы ретшдеп функция-сы А^Ш жэне Еуропа елдершш тэж1ри-бесiнен айкын керуге болады. Эсiресе, сол елдердш жетекшi yниверситеттерiнiц жаца акпаратты; технологиялар саласына коскан Yлесi зор болып отыр. ^азiрri тацда А^Ш-тыц элемге танымал Стэнфорд, Гарвард, Иель сиякты yниверситеттерi iрi eнеркэсiп компанияларымен ынтымактастык орнатып, элемдi eздерiне каратып отыр. Тек бiр Стэнфорд yниверситеттiнiц аумагында Кремний алкабы (Silicon Valley) орналаскан, ол жерде жYЗдеген гигант IT компанияларыньщ офис-терi ашылган [7]. Осындай ынтымактастыктыц нэтижесiнде бул университеттер элемдш децгейде танылып, мемлекеттiц бюджетшен тэyелсiз болып отыр. Олардыц жеке езшдш эндаумент корларындагы кара-жаты бiр мемлекеттiц бiр жылдык бюджеть нен кеп болып табылады. Мысалы, Гарвард университетшде 50,9 миллиард доллар, Йель университетшде 41,4 миллиард, Стэнфорд университетшде 36,3 миллиард, Принстон с университетшде 35,1 миллиард долларлык E эндаумент корлары бар4 . N

Эдеби шолу жасай келе, университет пен о енеркэсш арасында ынтымактастык орна- =? ту yниверситеттiц гылыми жэне каржылык I элеyетiн кетеруге мYмкiндiк беретiнiн кeрiп U отырмыз. Энеркэсш компаниялары да жаца m идеяларга кол жеткiзiп, инновациялык ен- о дiрiске жэне экономикалык тшмдшкке жете E алады. Мундай ынтымактастык сол жердш S когамына да пайдалы екенiн, ягни олар j жаца жэне сапалы ешм турлерш тугынуга, ° жумыссыздык мэселесi шешiлyi мYмкiн j екенiн кeрiп отырмыз. Алайда, ^азакстан- g дык контексте бул такырыпта элi де зерттеу m жумыстары аз жYргiзiлгенiн жэне норма- a тивтiк актiлерге бага беретшдей жумыстар I жок екенш байкап отырмыз. Осы жумыста о зацнамадагы сондай олкылыктар мен кара- м ма кайшылыктарды аныктау жэне жою жол- > дары карастырылмак. N

о

Эд1стеме

Бул зерттеу ^азакстандагы университет m пен енеркэсш арасындагы ынтымактас- R тыктыц агымдагы тенденцияларын зерттеу z Yшiн кужаттык талдау эдiсiн пайдаланды. 77

)

2

4

https://www. usnews.com/education/best-colleges/the-short-list-111.2023.

гм о гм

о.

<

о.

0 в

1

О ш О

ш <

о. с

<

ш н

о л

<

ч

о

О <

<

0

1

Зерттеу барысында университет пен енер-кэсiп арасындагы ынтымактастыкты рет-тейтш кукыктык жэне саяси кужаттарга ерекше назар аударылды. Мундай ынты-мактастыктыц казiргi кездегi жагдайын тYсiну Yшiн эртYрлi стратегиялык кужат-тар, соныц iшiнде багдарламалык кужаттар, институционалдык келiсiмдер, есептер мен жарияланымдар жYЙелi тYPде зерттелдi. Соган коса, бiлiм беру, зияткерлш меншiк жэне салалык-академиялык серштеспкке катысты багдарламалык кужаттар талданды [8]. Бул инклюзивт тэсiл университет пен енеркэсш арасындагы ынтымактастыкка эсер ететш эртYрлi факторларды жан-жакты тYсiнудi камтамасыз етедi.

Жиналган деректерден магыналы акпа-ратты алу Yшiн зерттеуде такырыптык тал-дау эдiстемесi колданылды [9]. Бул зерт-теу такырыбына катысты кайталанатын Yлгiлердi, YPДiстердi жэне жалпы такырып-тарды аныктау Yшiн жиналган деректердi мукият кодтау процесш камтыды. ЭртYр-лi кужаттар жинагынан алынган акпарат-ты санаттау жэне жYЙелеу аркылы зерттеу университет пен енеркэсш арасындагы ын-тымактастыктыц агымдагы жай-кYЙiн гана емес, сонымен катар осы мацызды ынты-мактастыкты калыптастыратын непзп факторларды, кедергiлердi жэне мYмкiндiктердi аныктауга тырысты. Такырыптык талдау тэсш ^азакстандагы университет пен енеркэсш арасындагы ынтымактастыктыц кеп кырлы аспектшерш жан-жакты карастыруга жэне бул ынтымактастыктыц трендтерш, оган катысты кукыктык шектеулер мен саяси олкылыктарды аныктауга мYмкiндiк бердi.

Гылыми нэтижелер мен талкылау

Саяси жэне кукыктык актiлерге талдау-дыц нэтижесiнде келесiдей нэтижеге кол жетюздш. Yстiмiздегi жылы КР Yкiметi Каулысымен «Казакстан Республикасында жогары бiлiмдi жэне гылымды дамытудыц 2023-2029 жылдарга арналган тужырымда-масы»5 бекiтiлдi. Бул Тужырымдамада ещр-лiк университеттер сол ещрдш гылыми жэне инновациялык хабына айналу, гылым-инно-вация-ендiрiс байланысын камтамасыз ету, енеркэсiп университеттердiц камкоршысы болады деп кезделген. Зацнамалык тургы-дан карасак бул тек тужырымдама, ягни бул

идеялар iске асу Yшiн элi оны жYзеге асыру бойынша зацдар мен зацга сэйкес актшерге тиiстi езгерiстер мен толыктырулар енгiзiлуi кажет. Эрине, Казакстанда университет пен енеркэсiп саласында ынтымактастык орнату бойынша нормативтш актiлерге езгерiстер енгiзу бойынша усыныстар КР ГЖБ ми-нистрлш тарапынан дайындалып жатканын жуырда министр С. Нурбек ез сухбатын-да айтты. Министрдiц айтуынша енеркэсiп саласыныц жогары бiлiм саласымен ынтымактастык жасауга ынтасын кетеру Yшiн, Yкiмет оларга 150%-га дейiн салыктык жещлд^ер мен несиелер беруге жэне езге де жещлд^ер беруге дайын екенш айтты. Ол нормативтiк актiлерге езгерютер бойынша усыныстар келесi жылдыц кектем айла-рында дайын болатынын айтты. Эрине, бул ете орынды жэне тиiмдi бастамалар. Алай-да, зацдардыц Парламенттен ету процедура-сы узак мерзiм алатынын, жэне зацга сэйкес актшер баска министрлiктермен келiсiмнен ету кажеттiгiн жэне олардыц аса мYДделi емес екенiн ескерсек, бул идеялар емiрге келу мYмкiндiгi шамалы екенiн байкауга болады.

Шын мэнiнде зацды тYPде енеркэсiп компанияларын университеттермен ынтымактастык орнатуына зацды негiз болып табылатын жалгыз зац, ягни Жер койнауы пайдалану туралы КР Кодека6 бар. Осы Кодекске сэйкес, бул салада кызмет ететш компаниялардыц барлыгы ез инвестиция-лык салымынан 1% кадр дайындауга жэне 1% гылыми зерттеу жумыстарына жумсау керек. Алайда, бул Кодекстш нормалары элi де толык жумыс iстемей келедi. Энеркэсш компанияларын университеттермен ынтымактастык жасауына мiндеттейтiн баска зац немесе зацга сэйкес акт элi естiмедiк. Эрине, баска министрлштердш кадр дай-ындау жэне гылыми зерттеу жумыстарын жYргiзуге жоспарланатын бюджетi болатын шыгар, алайда ондай каржыныц универси-теттерге жеткеш туралы акпараттар табу ете киын. Мунда бiр катар сурактар туын-дайды. Неге Yкiмет бiреу бiрак министр-лiктер езара келiсiп Yкiметтiц каулысымен бекiтiлген багдарламаны жYзеге асырмайды. Осыныц алдында да бес жыл он жыл сайын мемлекеттiк багдарламалар Президенттiц жарлыктарымен немесе Yкiметтiц каулыла-

^

п: н о ш ш

5 Цазацстан Республикасында жогары бiлiмдi жэне гылымды дамытудыц 2023 - 2029 жылдарга арналган тужы-рымдамасы. Цазацстан Республикасы Уюметтщ 2023 жылгы 28 наурыздагы №248 цаулысымен беюттген //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2300000248, 25.11.2023.

6 Кодекс Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года №125-У1 «О недрах и недропользовании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.07.2023 г.) /https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1700000125, 25.11.2023.

рымен бектлш келген. Сол кужаттарда да енеркэсш пен жогары бiлiм саласы бiрлесiп кызмет ету керек деп талай айтылган бола-тын [10]. Алайда, университеттерге енер-кэсiп компанияларынан каржы тYсiп жатыр деген акпараттар болган емес. Тек соцгы екi жылда гана Жер койнауын пайдалану тура-лы Кодекстiц кYшiмен енеркэсiп компания-лары тарапынан жергiлiктi университеттерге кiшiгiрiм каражат тYсiп жатканы туралы естiлiп жатыр.

Энеркэсiп пен жогары бшм саласыныц арасында ынтымактастыктыц орнату ^азак-станда неге дамымай отыр жэне оган кандай кедергiлер бар екенш бiлу Yшiн, ец алдымен осы екi саланыц бiр бiрiмен эрiптестiк ор-натуына кандай ортак мYДделерi бар екенiн карастырып керешк. Элемдiк тэжiрибеге шолу жасак, университет пен енеркэсш арасында ынтымактастык орнату идеясы бiрка-тар объективт себептердiц негiзiнде пайда болды. Мундай ынтымактастыкка баруга екi жак та мYДделi болды деп айтуга бола-ды. Ец алдымен, эрине мундай эрштеспкке университеттер муктаж болды деуге бола-ды. Оган келесiдей себептер болды. Бiрiн-шiден, барлык елдердш Yкiметтерi жогары бiлiм саласы енеркэсш компанияларымен ынтымактастык жасасып, бiлiм мен гылым инновациялык езгерiстерге экелсiн деген саясат устануда [1]. Мундай эрштеспктш нэтижесшде енеркэсiпке жаца идеялар ба-рып, ендiрiстiк катынастар экономикалык тургыдан тиiмдi болады деген сенiм бар. Мундай саясат университеттердщ Yшiн-шi миссиясыныц мацызды рел аткараты-нын жэне олардыц элеуметтiк, инновация жэне кэсшкерлш функциясы мемлекет Yшiн мацызды екенш керсетедi [11]. Екiншiден, университеттш кэсiпкерлiк кабiлетiн да-мытуга катысты мемлекеттiц саясаты бiлiм алмасу жэне университеттеп гылымныц емiрде болып жаткан тэжiрибелiк мэселе-лердi шешуiне экелдi деп саналады [12]. Yшiншiден, элемде кеп елдерде жогары бшм саласы неолибералдык идеяларга не-гiзделген баскару жYЙесiне бет бурды, ягни жогары бшм саласына мемлекеттiк бюд-жеттен белiнетiн каржы жыл санап азайып барады. Мундай жагдай А^Ш универси-теттерiнiц бюджетiнен айкын керiнiс тауып отыр [13]. Сол себептi де, А^Ш-тыц уни-верситеттерi нарыкка багытталган баскару саясатын устанып, кэсiпкерлiк университет

моделш кец колдауда. Мемлекеттiк бюд-жеттен каржы аз белiнген сайын универси-теттер коммерциялык пайда табуды кездеп, оку акысын асыра кетерш отырганын керiп отырмыз. Сондай-ак, ол университеттер енеркэсiп компанияларымен тыгыз ынтымактастык орнатып, ездерiнiц каржылык турактылыгын камтамасыз ету Yшiн тYрлi кезден каржы тарту жолдарын iздестiруде. Эрине, жекелеген елдердш контекстшде мундай ынтымактастыкка барудыц езге де себептерi кездесуi мYмкiн.

Энеркэсiп компаниялары да жогары бшм саласымен ынтымактастык орнатуга мYДделi болып отыр. Эрине, ^азакстан си-якты елдерде енеркэсiп компаниялары мундай эрштеспкке аса мYДделi емес. Оныц бiркатар себептерi бар жэне оны теменде карастырамыз. Алайда, жогарыда айтып кеткендей, А^Ш-тыц университеттерiнiц тэж1рибес озык тэжiрибенi керсетiп отыр. Дегешмен, енеркэсiп компаниялары да уни-верситеттермен ынтымактастык орнатуга кызыгушылыгы бар жэне оган келесщей себептер негiз болуы мYмкiн. Бiрiншiден, кептеген елдердiц Yкiметтерi енеркэсiптiц университетпен эрiптестiк орнатуын камтамасыз ететш тYрлi нормативтiк актшер мен халыкаралык келiсiм шарттар жасасып жатыр. Мысалы, Экономикалык ынтымактастык даму уйымыныц (ЭЫД¥) сарапшылары осы уйымга мYше елдерге университеттш баскару органдарына сырт-кы мYДделi тараптар ретiнде енеркэсiп ком-панияларыныц екiлдерiн тартуды усынды [1]. ЭЫД¥-ныц мYше елдерiнiц Yкiметтерi, ез кезегшде, осы усыныстарды колдап, осы багытта белсендi жумыстар жYргiзуде. Бул уйымга юретш елдер онсыз да экономика-сы мыкты елдер, соган карамастан осындай саясатты Yкiмет аралык децгейде мацызды деп тауып отыр. Ал ^азакстанда мундай багыттагы жумыстар соцгы ею жылда гана колга алынып жатыр. Тек жер койнауын пайдаланушы енеркэсiп компаниялары гана зац бойынша ез инвестициялык каржысы-ныц келемшен 1% кадр дайындауга жэне 1% гылыми зерттеу жумыстарына жумсауга мшдетп7. Алайда зацдардагы карама кай-шылыктар мен олкылыктардыц салдарынан бул багыттагы жумыстар элi де нашар жYрiп жатыр. Екiншiден, енеркэсiп компанияла-ры да университеттер сиякты мундай ын-тымактастыкка ез пайдасы Yшiн мYДделi

го с

сл I

т с ч гп

0

"П

гп

1

м

I-о

А О

а

А

0 73 К А

1 о

о

70

7 Кодекс Республики Казахстан от 27 декабря 2017 года № 125^1 «О недрах и недропользовании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.07.2023 г.) /https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1700000125, 25.11.2023.

м о м

болуы мYмкiн. Себебi, АКШ-тыц элемдiк университеттерiнiц тэж1рибесшен керiп отырганымыздай, жYЗдеген 1Т компанияла-ры Стэнфорд университетiнiц аумагында орналаскан Кремний алкабында кецселерi бар [7]. Ягни, ол компанияларга сол жерде жумыс iстеген тиiмдi болган соц отырганын бiлдiредi. Бизнес элемiнде бiр компанияны оныц еркiнен тыс эрштеспкке тарту мYмкiн емес, тек оныц кызыгушылыгы мен сенiмi аркылы ынтымактастык болады [14]. Ондай ынтымактастыктан ол компаниялар пайда таппаса, зиян шекпейтiнiн элемдiк тэжiрибе керсетiп отыр. Эрине, енеркэсiп компания-ларын кызыктыратын баска да себептер кеп жэне ол тYрлi сипатта болуы мYмкiн.

Алайда, университет пен енеркэсiп ара-сында ынтымактастык орнатуда белгiлi бiр кедергiлер де болуы мYмкiн. Ец алдымен, бул екi тараптыц мYДделерiнiц тYрлi болуын-да. Университеттер бшм беру мен оны тара-туга басымдык берсе, енеркэсiп компания-лары бэсекелеспк пен нарыкта басымдыкка ие болуга тырысады [15]. Мундай мYДделер карама кайшылыгын жою Yшiн ею тарапты ашык эцгiмеге шакырып бiр бiрiнiц мYДде-лерiн ескерiп, эцпмешц басын ашып алган £ дурыс деп саналады. Келесi бiр галымдар ^ енеркэсiп компаниялары салган инвести-ь циясын кыска мерзiмде кайтаруга тырыса-I ды, ал университеттер ынтымактастыкты узак мерзiмдi максаттарды кездеп жасайды | дейдi [16]. Эрине бул орынды мэселе, се-^ бебi Казакстанда ендiрiс орындарында кеп ¡г жагдайда курал саймандар шетелдщ комо панияларыныц ешмь Олар казакстандык галымдардыц ешмдерш тэж1рибеге енгiзу ете кеп акша жэне узак уакыт талап ететш оз шыгынды шаруа ретшде санайды. Келесi т бiр казакстандык галымдар индустриалдык инновациялык багдарлама елiмiздiц уни-^ верситеттерiнiц гылыми инновациялык эле-оз уетiн кетеруге багытталган жэне ол Yшiн " гылымда халыкаралык эрiптестiк орын алу 5 керек деп санайды [10]. Олар сонымен ка-

< тар, казакстандык университеттер кецеспк о дэуiрден калган миссиясын, ягни тек бшм о беруге багытталган емес, ал бшм, гылым

< жэне енеркэсш саласымен тыгыз байланыс-^ та даму керек дейдь Кецес Yкiметi кезш-н де гылым жогары оку орындарынан белек н болган жэне ол КР Гылыми Академиясы-| ныц еншiсiнде болган деп саналады. Сон-^ дыктан да, жогары оку орындары негiзiнен ^ кадр дайындауга багытталып, окытумен ай-^ налыскан дейдi. Тагы бiр зерттеушiлердiц ш пiкiрiнше, Казакстанныц жогары бшм сала-

сында экiмшiлiк реформалардыц оц нэтиже бермей жатканынын бiр себебi ол катац ор-талыктандырылган бюрократиялык баскару жYЙесiнде [17]. Мундай жYЙеде паракорлык жайлап, ашык жэне эдш баскару болмайды деп тусшшедь Катац орталыктанган баскару жYЙесi университеттердiц автономиясын шектеп, оларга езш езi каржыландыратын децгейге жетуге мYмкiндiк бермейдi деп саналады. Эрине, мундай жагдайда университет пен енеркэсш арасында ынтымактастык орнату ете киын.

Паракорлык Казакстанныц аткарушы билш органдарында жиi кездесетш кубылыс екенiн кYнделiктi жацалыктан керш отыр-мыз. Ал бiлiм жэне гылым саласында па-ракорлыкка катысты кылмыстык iстер жыл сайын козгалуда. Эрине, паракорлык туралы кылмыс ез табигаты бойынша латенттi, ягни жасырын кеп жагдайда ашылмайтын жэне аныкталмайтын кылмыстар катарына жата-ды. Себеб^ бул кылмыс тYрiнде екi тараптыц да жауапка тартылу каут бар жэне сон-дыктан да, ею тарап та кылмысын жасыруга тырысады. Кеп жагдайда бул уйымдаскан топпен, лауазым иелерiнiц арасында келiсiм-мен жасалады. Ал ендi жогары бшм сала-сын баскарудагы паракорлык енеркэсш пен университет арасына калай эсер етуi мYмкiн деген суракка жауап берiп керейiк. Бiздiц пiкiрiмiзше, муны бiз министрлiктердiц бiр бiрiмен келiсiммен жумыс iстемеуi жэне iрi енеркэсiп компанияларыныц олигархтар мен трансулттык компанияларына тиесiлi болуында. Ондай iрi компанияларды универ-ситеттермен эрiптестiкке тартуга министр-лiктiц немесе жергiлiктi аткарушы билiк ор-гандарыныц шамасы келмей отыр. Мысалы, мунай, газ, уран, мыс, кемiр енеркэсiптерiн-де шетелдш iрi компаниялары жумыс iстеп жатыр. Олардыц барлыгы Yкiметпен шарт непзшде жумыс iстеуде жэне олар Yшiн Гылым жэне жогары бiлiм министрлшшц буйрыктарыныц зацды кYшi болмайды. Оныц Yстiне Ескi Казакстанныц тусында жер койнауын пайдалану саласындагы ком-паниялар iрi олигархтардыц колында болып, солардыц жеке меншiгi болып саналды. Ха-лыктыц ортак байлыгы болып саналатын ата бабаларымыздан калган жер койнауындагы байлыктыц кызыгын неге халык кермейдi? Неге ол байлык тек бiр адамдардыц немесе бiр эулеттiц меншшне айналу керек? Бул паракорлык емегенде не? деген сурактар туындайды. Мысалы, 2000-шы жылдары Казакстанныц оншакты iрi университетi же-кешелендiрiлiп кетп [18]. Ол университет-

тер юмшц меншшнде екеш белгiсiз. Муны ешюм бiлмейдi. Барлыгы жасарын болып отыр. Мундай ашыктык жок когамда жога-ры бiлiм саласын дамыту мYмкiн емес деген ой келедi.

^аз1рп кезде Жаца ^азакстанда зацдар жумыс iстей бастады, оныц куэсi жогарыда аталган Кодекстiц жумыс iстей бастауы. Элi де бул Кодекстiц нормаларын орындамай отырган iрi компаниялар кеп болып отыр. Тэжiрибе керсетiп отыргандай, iрi компаниялар ез шшен зерттеу институттарын ашып, акшаны ез шшде аударып, каржыны сыртка университеттерге шыгармай отыр. Жер кой-науын игеру саласында мунай, газ, уран ен-дiретiн жYЗдеген компаниялар кызмет етiп жатканын ескеретiн болсак, кадр дайындау жэне гылымга белiнетiн миллиардтаган ка-ражат университеттерге туспей отырганы анык. Эщрлш iрi мемлекеттiк университет-терiнiц бiр жылдык бюджетi 6-8 миллиард тецге тещрегшде екен. Мысалы, бiр ещрлш университеттiц жылдык бюджетi 6,5 миллиард тецге. Ал ол университетте 15 мыцнан астам студент ею мыцнан астам окытушы кызмет етушi персонал жумыс iстейдi екен. Мундай бюджетпен ещрлш университеттi кетеру мYмкiн емес екенш барлыгы тусь недi жэне ондай жерде окытушылардыц жалакысы нашар жэне жаксы галымдарды устап отыру ете киын. Жеке меншiк майда университеттердш бюджетi одан да темен. 2017 жылгы ЭЫД¥-ныц эксперттерiнiц корытындысы бойынша ^азакстанныц жогары бiлiм саласы узак уакыт каржылык тапшылыкты басынан кешiруде [19]. Ягни, Кецес Yкiметi кулаганнан бастап, бул сала каржы тапшылыгында. Мемлекет бул сала-ны каржыландыруга мYмкiндiгi жок екенi анык. Сондыктан да, университеттердi ав-тономдык уйымдарга айналдырмак. Эзiн езi каржыландыра алатын децгейге шыгар-мак. Келесi бiр галымдар университеттердiц каржылык жагдайын кетеру Yшiн оларга мемлекеттiк жер корынан iрi жер телiмiн беру керек деп санайды [20]. Тагы бiр топ галымдар елiмiздiц университеттерi езшщ кэсiпкерлiк элеуетiн дамыту жэне жергшкп бизнеспен тыгыз ынтымактастыкта жумыс ютеу керек деген пiкiрлер айтады [21].

БYгiнгi тацда ^азакстандык жогары оку орындарын каржылык тапшылыктан шыга-рудыц ец тиiмдi жолы енеркэсiп компания-ларымен ынтымактастыгын дамыту. Ол тек кана Yкiметтiц колдауымен гана жYзе-ге асырылатын iс болып отыр. Еылым жэне жогары бiлiм министрлшшц бул мэселенi

шешуге кузыреттi жетпей отыр. Сол Yшiн Yкiмет жогарыда аталган Концепцияда кезделген максаттарды жYзеге асыру Yшiн бiркатар нормативтiк актшерге езгерiстер мен толыктырулар енгiзу керек.

^орытынды

Бул зерттеуде ^азакстандагы универ-ситеттер мен енеркэсiп арасындагы ын-тымактастыкты дамытуда кездесетiн ке-дергшер мен стратегиялык кажеттiлiктер карастырылды. ^азакстандагы саяси жэне кукыктык актiлерге талдау жасаудыц нэти-жесiнде университеттер мен енеркэсш арасындагы ынтымактастыкка катысты бiрка-тар кешендi мэселелер аныкталды. Мысалы, ^азакстандагы стратегиялык кужаттар, со-ныц iшiнде ^азакстан Республикасында жогары бiлiмдi жэне гылымды дамытудыц 2023-2029 жылдарга арналган тужырымда-масы аукымды максаттарды кездеп отыр. Дегенмен, бул Тужырымдаманыц идеялары жYзеге асырылуы Yшiн колданыстагы зацна-мага жылдам жэне тиiмдi тYPде езгерiстер енгiзiлуi кажет. Бул эсiресе, бюрократиялык мэселелер мен министрлштердш белсендш-гi сиякты мэселелерде мацызды. Ягни, ^а- с закстандагы университеттер мен енеркэсiп Е арасындагы ынтымактастыкты дамытудагы N негiзгi кедергшердщ бiрi - зац шыгарудагы о жэне нормативтш-кукыктык актiлердегi N олкылыктар. II

Келесi бiр мацызды мэселе - мемлекет- и тiк органдардыц YЙлесiмдi кызмет етуiндегi Е кемшшктер бiрлескен жумыс багдарламала- о рын сэттi жYзеге асыруда кедергi болып та- Е былады. Жогары децгейде мемлекетпк сая- М сат университеттер мен енеркэсш арасын- ^ дагы ынтымактастыктыц мацыздылыгын та- о нып, оган катысты стратегиялык максаттар А белгшегешмен, мундай ынтымактастыкты ^ ю жYзiнде жYзеге асыруга университеттердi е тартуда тYрлi кедергiлер аныкталды. а

Бюрократиялык мэселелердi шешу жэне I этикалыктэжiрибелердi насихаттаудамацыз- 0 ды фактор болып табылады. ^азакстандагы л бшм беру жэне гылым секторлары жария- т лык жоктык жэне коррупция мэселелерь о нен зардап шегед^ бул когамдык мекеме- 0 лер, жеке кэсшорындар жэне оку орындары ТТ арасындагы сенiмдi нашарлатады. ^атац Е антикоррупциялык процедураларды енгi- л зу, ашыктыкты арттыру мэдениетiн дамыту 2 аркылы бiрлескен жумыстардыц тшмдшгш (( арттыруга болады. Бул Yкiметтiк органдар ,э мен бiлiм беру жэне енеркэсш саласыныц 2 лидерлершен ортак кYш-жiгердi талап етедi. 4

гм о

ГМ

cl

< cl

0 в

1

Казакстандагы университеттердiц кар-жылык киындыктары тагы бiр кедергi болып табылады. Эсiресе, кiшiгiрiм жеке оку орындары жеткiлiксiз каржыландыру-мен ^ресуде, бул олардыц бiлiктi окытушы-лар мен зерттеушiлердi тарту кабiлетiне эсер етедь Университеттер жаца каржылан-дыру Yлгiлерiн iздеу кажет, мысалы, бшм беру жэне зерттеулерге инвестиция салатын енеркэсiптiк секторга арналган Yкiметтiк жещлд^ер. Сонымен катар, университеттер ездершщ каржылык тэуелсiздiгiн арт-тыру Yшiн зерттеулердi коммерцияландыру сиякты жаца табыс кездерiн iздеуi тиiс.

Зерттеу керсеткендей, университеттердщ максаттарын енеркэсiп саласыныц максат-тарымен YЙлестiру ете мацызды. Университеттер жацашылдыкты арттыру, накты проблемаларды шешу жэне мемлекет-тш каржыландырудыц кыскаруына жауап ретiнде сырткы ынтымактастыкка кебiрек умтылуда. Мундай ынтымактастык екi та-раптыц да мYДдесi Yшiн пайдалы жэне бiлiмнiц дамуына, экономикалык есуге жэне когамныц дамуына ыкпал етедi. Жал-пы алганда, университет пен енеркэсiп арасындагы ынтымактастык инновациялар мен зерттеулердi жетiлдiруге, жумыс кYшiн дамытуга, экономикалык есу мен бэсеке ка-бiлеттiлiктi арттыруга, ресурстарды оцтай-ландыруга мYмкiндiк бередi. Ынтымактастык нэтижесшде университеттер бiлiм беру мен зерттеу орталыгы ретiнде калыптасып, жYргiзiлiп жаткан зерттеулердi коммерция-ландыруга, оку багдарламаларын езгертiп, заман талабына сай мамандар дайындауга,

косымша каржы тартуга мYмкiндiк алады. Ал енеркэсш орындары озык зерттеулерге, соцгы технологияларга жэне бiлiктi жэне бiлiмдi тулектерге кол жеткiзедi; университет зерттеушiлерi жасаган жаца перспекти-валар мен инновациялык идеялардыц пай-дасын кередц гылыми-зерттеу негiзiндегi инновацияларга, дамып келе жаткан технологияларга жэне заманауи бшм мен дагды-ларга ие жумыс кYшiне кол жеткiзу аркылы бэсекелестiк артыкшылыкка ие болады; ездершщ корпоративтш элеуметтiк жауапкер-шшгш арттыра алады; мацызды алдын ала инвестицияларды кажет етпей-ак универ-ситеттердщ тэжiрибесiнен, инфракурылы-мынан жэне зерттеу мYмкiндiктерiнен пайда кередi. Корытындылай келе, университеттер мен енеркэсiп арасындагы ынтымактастык дэстYрлi шекаралардан шыгатын серпiндi жэне кеп кырлы серiктестiк болып табылады. Бiр-бiрiнiц кYштi жактарын пайдала-на отырып, университеттер мен енеркэсш инновация, экономикалык еркендеу жэне когамга оц эсер ететш синергияны калыптас-тырады.

Бул зерттеудiц Казакстандагы университеттер мен ендiрiс арасындагы ынтымактас-тыкты дамытудагы кедергiлер мен стра-тегиялык кажеттiлiктердi сараптауы осы мацызды серштеспктеп киындыктар мен мYмкiндiктердi тYсiнуге мYмкiндiк бередi. Зерттеудiц мацыздылыгы Казакстандагы университеттер мен енеркэсiп арасындагы ынтымактастыкты дамытудагы кедергiлердi аныктап, оларды шешуге катысты тэж1ри-белiк усыныстар жасауымен байланысты.

о

ш

О

ш <

cl IZ

<

ш н

о л

<

d

0

1

О <

сз <

0

S

s

1 н о ш ш

8AEBHETTEP

1. OECD. University-Industry Collaboration - New Evidence and Policy Options. OECD Publishing Paris. - 2019. Available at: https://www.oecd.org/fr/innovation/university-industry-collaboration-e9c1e648-en.htm

2. Ankrah, S. and Omar, A.T. Universities-industry collaboration: A systematic review //Scandinavian Journal of Management. - 2015. - №31(3). -P.387-408.

3. Sjoo, K. and Hellstrom, T. University-industry collaboration: A literature review and synthesis //Industry and higher education. - 2019. - №33(4), - P.275-285.

4. Awasthy, R A Frameworkfor Evaluating and Improving University-Industry Collaboration: Doctoral dissertation. - Canberra, 2021. - 264p.

5. Alexander, A., Martin, D. P., Manolchev, C., & Miller, K. University-industry collaboration: using meta-rules to overcome barriers to knowledge transfer // Journal of Technology Transfer. -2020. - №45(2), - P. 371-392.

6. Draghici, A., Baban, C.F., Gogan, M.L. and Ivascu, L.V. A knowledge management approach for the university-industry collaboration in open innovation // Procedia Economics and Finance. - 2015. - №23. - P. 23-32.

7. Adams, S.B. Stanford and Silicon Valley: Lessons on becoming a high-tech region // California management review. - 2005. - №48(1), - P. 29-51.

8. Bowen, G. A. Document Analysis as a Qualitative Research Method // Qualitative Research Journal - 2009. - №9(2). - P. 27-40.

9. Braun, V., Clarke, V., Hayfield, N., & Terry, G. Thematic analysis BT - Handbook of research methods in health social sciences //Springer Nature Singapore Pte Ltd. - 2019.

10. Jumakulov, Z., Ashirbekov, A., Sparks, J., & Sagintayeva, A. Internationalizing Research in Kazakhstan Higher Education: A Case Study of Kazakhstan's State Program of Industrial Innovative Development 2015 to 2019 // Journal of Studies in International Education. - 2019. -№ 23(2). - P. 234-247.

11. Guimón, J. Promoting university-industry collaboration in developing countries // World Bank. - 2013. - №3. - P. 12-48.

12. Etzkowitz, H. Anatomy of the entrepreneurial university// Social science information. -2013. - №52(3). - P. 486-511.

13. Saunders, D.B. Neoliberal ideology and public higher education in the United States // Journal for Critical Education Policy Studies. - 2010. - №8(1). - P. 41-77.

14. Al-Tabbaa, O. and Ankrah, S. Social capital to facilitate engineered university-industry collaboration for technology transfer: A dynamic perspective // Technological Forecasting and Social Change. - 2016. - №104. - P. 1-15.

15. Bruneel, J., d'Este, P. and Salter, A. Investigating the factors that diminish the barriers to university-industry collaboration //Research policy. - 2010. - №39(7). - P. 858-868.

16. Attia, A.M. National innovation systems in developing countries: barriers to university-industry collaboration in Egypt //International Journal of Technology Management & Sustainable Development. - 2015. - №14(2). - P. 113-124.

17. Monobayeva, A. and Howard, C. Are post-Soviet republics ready for the new public management? The case of educational modernization in Kazakhstan // International Journal of Public Sector Management. - 2015. - №28(2). - P. 150-164.

18. Алтынбасов, Б.Э. Мемлекеттж университеттердщ азаматтыц цщыцтыц мэр-тебесШц реформасы: теориялыц жэне практикалыц мэселелер // Казацстан Республи- L касыныц Зацнама жэне цщыцтыц ацпарат институтыныц Жаршысы. - 2020. - №4(62). ^

- P. 73-82. = Altynbasov, B.Q. Memlekettik universitetterdщ azamattyц цщуцЩ mэrtebesiniц N reformasy: teorijalyц zhэne praktikalyц mэseleler // Kaza^tan Respublikasynyц Zaцnama zhэne о цуцуцЩ a^arat institutynyц Zharshysy. - 2020. - №4(62). - P. 73-82. N

19. OECD. Higher Education in Kazakhstan: Reviews of National Policies for Education. - T Paris. - 2017. Available at: https://www.oecd.org/fr/innovation/university-industry-collaboration- U e9c1e648-en.htm E

20. Алтынбасов, Б.Э., Баянбаева, Э.Р. Заманауи жогары оцу орындарын цалыпта- о стыруда жер мэселесШц рвлi мен мацыздылыгы: саяси жэне цщыцтыц аспектiлерi // E Казацстан Республикасыныц Зацнама жэне цщыцтыц ацпарат институтыныц Жаршы- S сы. - 2021. - № 4(67). - P. 40-53. = Altynbasov, B.Q., Bajanbaeva, d.R. Zamanaui zhozary oцы £ oryndaryn цalyptastyruda zher mэselesiniц reli men ma^zdylyzy: sajasi zhэne цщуцЩ aspektileri O // Kaza^tan Respublikasynyц Zaцnama zhэne цуцуцЩ a^arat institutynyц Zharshysy. - 2021. £

- № 4(67). - P. 40-53. D

21. Bayanbayeva, A., Makhmadinov, D., Myrzatayev, N., Niyetalina, G., Narbayeva, e G., Suleimenova, S., & Altynbassov, B. The Transformational Role of Entrepreneurial £ Universities in Fostering Tourism Sector of Kazakhstan: Legal Documentary Analysis // Journal I of Environmental Management and Tourism. - 2023. - №4(68). - P. 2046 - 2055. о

R

A

I

O

O

T

R

cn