CC BY
6ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ ЖЕРЛЕР1Н ЦАЛПЫНА КЕЛТ1РУ
(РЕКУЛЬТИВАЦИЯЛАУ)
ЛЕСКЕН БАЦЫТН¥Р ЭД1ЛХАЩЫЗЫ
С.Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетi Жер ресурстарын баскару жэне дизайн факультетшщ 4 курс студент
Еылыми жетекшi: ЕСЖАНОВА ТАЗАГСЛ СYЛЕЙМЕЩЫЗЫ
Астана к. ^азакстан
Аннотация: Казацстан Республикасында жерлердг рекультивациялау - экологиялыц жэне экономикалъщ мацызды процесс, оныц неггзгг мацсаты жер ресурстарын цалпына келтгру жэне оларды ауыл шаруашылыгы, орман шаруашылыгы немесе басца да мацсаттар Yшiн цайта пайдалану болып табылады. Рекультивация жерлерд1 экологиялыц тургыда тшмд1 пайдалану Yшiн мацызды жэне табигатты цоргау, биологиялыц алуан тYрлiлiктi сацтау мэселелерт шешуге квмектеседi. Бул мацалада КР жерлерт рекультивациялаудыц мацыздылыгы, оныц кезецдерi, тYрлерi, багыттары мен артыцшылыцтарын талданады.
Трек свздер: рекультивация жерлер, техникалыц рекультивация, биологиялыц рекультивация, тау-кен вндiрiсi аймацтарын цалпына келтiру, рекультивацияныц мацызы.
Рекультивация жерлер - бYлiнген, казылган, бузылган немесе пайдаланылган жерлердi кайта калпына келтсру шаралары.
Рекультивацияныц басты максаты - топырактьщ кунарлыгын, экологиялык тепе-тецдшт калпына келтру жэне бул жерлердi ауыл шаруашылыгы, орман шаруашылыгы немесе езге де пайдалану тYрлерiне кайта енпзу.
Рекультивация ею кезецнен турады:
1. Техникалык рекультивация - жерлердi тегiстеу, топырак кабатын калпына келтру, инженерлiк инфракурылымды жасау.
2. Биологиялык рекультивация - топыракка тыцайткыштар енпзу, еамдштер егу, жердщ кунарлылыгын арттыру жэне экожYЙенi калыптастыру шаралары.
^азакстан Республикасындагы рекультивация негiзiнен енеркэсiп, тау-кен ендiрiсi, курылыс жэне ауыл шаруашылыгында жерлердщ тозуы мен ластануынан кешн жYргiзiледi. Елдегi рекультивация процесi бiрнеше кезецдерден турады:
1. Техникалык кезец: Жердщ бетiн тегiстеу, бузылган жерлердi жоспарлау, тау-кен калдыктарын немесе кокыстарды жою. Бул кезецде жерлердi курылыска немесе ауыл шаруашылыгына дайындау Yшiн кажеттi инфракурылымдар калпына келтiрiледi.
2. Биологиялык кезец: Бул топырактыц кунарлылыгын калпына келтруге багытталган шаралар. Тыцайткыштар енпзшед^ топырактыц курылымы жаксартылады, жерге еамдштер отыргызылады, экожYЙе калпына келтiрiледi [1].
Жерлердi рекультивациялаудыц негiзгi багыттары:
1. Тау-кен ендiрiсi аймактарын калпына келтру: ^азакстанныц кептеген ецiрлерi пайдалы казбаларды ендiруге байланысты тозган немесе ластанган. Олардыц iшiнде кемiр, мунай жэне металдар кен орындары бар. Бул жерлердi рекультивациялау ендiру жумыстары аякталганнан кейiн карьерлер мен шахталарды толтыру, ластанган топырак пен суларды тазарту аркылы жYзеге асырылады.
2. Ауыл шаруашылыгы жерлерш кайта жацгырту: Тыцайткыштарды шамадан тыс пайдалану жэне жердi дурыс игермеу салдарынан кейбiр ауылшаруашылык жерлерi кунарсызданган. Мундай жерлердi рекультивациялау топырактыц кунарлылыгын калпына келтру жэне оны болашак егiстiк немесе жайылымдык максаттар Yшiн дайындау аркылы жYргiзiледi.
3. Энеркэсштш аймактарды калпына келтсру: ^урылыс, химиялык eнеркэсiп немесе баска да eндiрiс тYрлерi жердщ ластануына экелуi мYмкiн. Бул жерлердi рекультивациялау eндiрiстiк калдыктарды жою, топыракты жэне суды тазарту жэне жасыл аймактарды куру аркылы жYргiзiледi.
Рекультивацияныц мацызы:
- Экологиялык тепе-тецдшт калпына келтiру: Тозган немесе ластанган жерлер табиги экожYЙеге керi эсерiн тигiзедi. Рекультивация жердщ табиги кYЙiн кайта калпына келтсрш, экологиялык тепе-тецдшт сактауга кeмектеседi.
- Экономикалык тиiмдiлiк: ^алпына келтiрiлген жерлердi ауыл шаруашылыгы немесе курылыс Yшiн кайта пайдалану мYмкiндiгi елдщ экономикалык дамуына ыкпал етедi.
- Элеуметпк мацызы: Рекультивацияланган жерлер жаца жумыс орындарын ашуга, халыктыц эл-аукатын арттыруга жэне аймактардыц теракты дамуына мYмкiндiк бередi.
^азакстанда бул шаралар мемлекет тарапынан колдау тауып, арнайы экологиялык багдарламалар аясында жYзеге асырылуда. Сонымен катар, eнеркэсiптiк жэне ауыл шаруашылык салаларындагы кэсiпорындар eздерiнiц кызметiнен кешн жердi калпына келтiру жауапкершiлiгiн алады [2].
Рекультивациялау тYрлерi:
1. 0ндiрiстiк аймактарды рекультивациялау:
- Тау-кен eнеркэсiбi мен мунай-газ eндiру саласы ^азакстан экономикасыныц мацызды бeлiгiн курайды. Осы салаларда колданылган жерлер ластанып, тозады. Рекультивация мундай жерлердi кайта eцдеу, топырак кабатын калпына келтiру, шахталарды немесе карьерлердi жабу жэне жасылдандыру жумыстарын камтиды.
2. курылыс аймактарын рекультивациялау:
- Yлкен калалар мен eндiрiстiк аймактарда курылыс калдыктары мен зиянды заттар калдырылады. курылыс жYргiзiлген жерлердi рекультивациялау калдыктарды жою, топыракты тазарту жэне болашакта жасыл желек отыргызуга дайындыкты камтиды.
3. Ауыл шаруашылык жерлерш рекультивациялау:
- ^азакстанныц кец кeлемдi ауыл шаруашылык жерлерi бар. Топырактыц тозуы мен эрозиясы, дурыс eцделмеуi жердщ eнiмдiлiгiн тeмендетедi. Рекультивация процесi аркылы тыцайткыштар колдану, суару жYЙелерiн орнату, топырактыц кунарлылыгын калпына келтiру жэне дакылдарды егу жумыстары жYргiзiледi.
Рекультивацияныц кезецдерi:
1. Жоспарлау жэне зерттеу: Жердiц жагдайын зерттеу, оныц ластану децгейiн аныктау жэне калпына келтiру Yшiн кандай шаралар колданылатынын белгiлеу. Бул кезецде экономикалык жэне экологиялык тшмдшктер ескершедь
2. Техникалык калпына келтiру: Жердщ рельефш тYзету, карьерлер мен шахталарды жабу, техникалык инфракурылымды орнату.
3. Биологиялык калпына келтiру: Топыракка тыцайткыштарды енгiзу, eсiмдiктер отыргызу, экожYЙенi калпына келтсру, сондай-ак фауна мен флораны кайта жацгырту.
4. Бакылау жэне купм: Рекультивацияланган аймактарды узак мерзiмдi бакылау, топырактыц жагдайын тексеру жэне eсiмдiктердiц дурыс eсуiн кадагалау [3].
Корытынды
^азакстан Республикасында жерлердi рекультивациялау - бул eндiрiстiк жэне ауылшаруашылык кызметтен кейiн табиги ресурстарды калпына келтсруге багытталган мацызды экологиялык шара. Бул процесс табигатка келтiрiлген залалдыц орнын толтыру жэне жердi болашакта тиiмдi пайдалану Yшiн оны кайта жацгырту максатында жYзеге асырылады.
Рекультивацияныц артыкшылыктары:
- ^оршаган ортаны коргау: Эндiрiстiк калдыктардан немесе ауыл шаруашылык кызметiнен ластанган жерлердi тазарту жэне калпына келтсру экологиялык жагдайды жаксартады.
- Табиги ресурстарды калпына келтсру: Рекультивация топырактыц кунарлылыгын калпына келтсрш, оны ауыл шаруашылыгы немесе баска да максаттар Yшiн кайта пайдалануга мYмкiндiк береди
- Экономикалык пайда: Рекультивацияланган жерлердi ауыл шаруашылык, курылыс немесе туризм Yшiн пайдалану экономиканыц дамуына оц эсерш тигiзедi.
^азакстанда жерлердi рекультивациялау жумыстары зацнамалык тургыдан реттеледi жэне Yкiметтiк багдарламалар аясында жYзеге асырылады. Табигатты коргау жэне ресурстарды Yнемдi пайдалану бойынша кабылданган шаралар жерлердщ тозуын азайтып, елдегi экологиялык жагдайды жаксартуга багытталган.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. ^Р жерлерiн рекультивациялау: https://en.wikipedia.org/wiki/Land_restoration.
2. Рекультивацияныц багыттары: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2300033250
3. Рекультивация
тYрлерi:
https://www.gov.kz/memleket/entities/bko-
zher/press/media/details/38189?lang=kk
