ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ЗАҢНАМАСЫН БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЫСАНДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

ОЖА 631.111.2

ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ ЖЕР ЗАЦНАМАСЫН Б¥ЗГАНЫ YШIН ЖАУАПКЕРШ1Л1КТ1Ц Ц¥ЦЫЦТЫЦ НЫСАНДАРЫ

С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет ^еА^ Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультетi «Кадастр» кафедрасы мамандыгынын студентi, ^азакстан Республикасы

ЕСЖАНОВА ТАЗАКУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВА

С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет ^еА^ Жер ресурстарын баскару, сэулет жэне дизайн факультет «Кадастр» кафедрасыныц ага окытушысы, ^азакстан Республикасы

Ацдатпа: Мацалада жгмшглгк, азаматтыц-цуцыцтыц, цылмыстыц жэне тэртттж жауапкерш1л1кт1 цоса алганда, Казацстан Республикасыныц жер зацнамасын бузганы Yшiн жауапкерштктщ цуцыцтыц нысандары царастырылады. Эюмштк жауапкершшк жердi вз беттше иемденгет жэне жердi пайдалану ережелерт бузганы Yшiн айыппулдар мен басца да шараларды квздейдi. Азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшж зиянды втеуге жэне цуцыцтарды цалпына келтiруге багытталган. Кылмыстыц жауапкершшк жердi зацсыз иемдену жэне топырацтыц ластануы сияцты ауыр бузушылыцтар Yшiн цолданылады. Тэртттт жауапкершшт вз мтдеттерт орындамайтын лауазымды адамдарга цатысты. Осы шаралардыц барлыгы жер ресурстарын цоргауга жэне жер пайдалану саласындагы зацдылыцты сацтауга багытталган.

Tyrnndi свздер: Жер цуцыгы, жер зацнама, эюмшшк жерлер, зацды тулга, азаматтыц-цуцыц, жауапкершшщзац.

Жер к¥кьщ бузушылыктарына жер туралы жасалган жэне зацмен тыйым салынган эрекеттер немесе эрекетаздш жатады. Шын мэншде, бул жерге меншш кукыгын, жердi пайдалану тэрт1бш немесе жердi коргау саласындагы талаптарды бузу туралы.

Жер кукык бузушылыктарына сондай-ак лауазымды тулгалардыц оларга жYктелген жер кукыктык катынастарын баскару жeнiндегi eкiлеттiктерi мен функцияларын орындамауга, тиiсiнше орындамауга немесе бузуга байланысты iс-эрекеттерi жатады.

Осылайша, жер кукык бузушылык-терiс салдарга экеп соктыратын немесе осындай салдарлардыц туындауына кауiп тeндiретiн жер зацнамасын бузатын когамдык кауiптi, кукыкка кайшы эрекет немесе эрекетсiздiк жэне кол сугу нысанасы жер болып табылатын зац бойынша жазаланатын мундай эрекеттер немесе эрекетаздш.

Жер кукык бузушылыктарын жасауга кiнэлi адамдар зацнамада белгшенген тэртiппен жауапка тартылады. Жер кукыгы теориясы жер кукык бузушылыктарын ею топка бiрiктiруге болады деп санайды: таза жер жэне экологиялык кукык бузушылыктар.

^укык бузушылыктарды сипаттау Yшiн оларды жiктеу эдiсi колданылады, ол эртYрлi белгiлерге сэйкес жYзеге асырылады.

Дегенмен, жауапкершiлiк тYрлерi бойынша ж1ктеу ец мацызды практикалык мэнге ие. Осы ж1ктеуге сэйкес кылмыстык кукык бузушылыктар, эюмшшк жэне азаматтык-кукыктык кукык бузушылыктар, тэртштш терiс кылыктар белшедь Жер кылмыстары жер катынастарыныц объекта ретiнде жерге кылмыстык жазаланатын кол сугушылык ретшде аныкталады.

Жер кукык бузушылыктарына сондай-ак лауазымды тулгалардыц оларга жYктелген жер кукыктык катынастарын баскару женшдеп eкiлеттiктерi мен функцияларын орындамауга, тшсшше орындамауга немесе бузуга байланысты iс-эрекеттерi жатады. Осылайша, жер кукык бузушылык-терю салдарга экеп соктыратын немесе осындай салдарлардыц туындауына кауш

ТАЛГАТ ЭЛИ АЛМАС¥ЛЫ

тeндiретш жер зацнамасын бузатын когамдьщ кауштс, кукыкка кайшы эрекет немесе эрекетсiздiк жэне кол сугу нысанасы жер болып табылатын зац бойынша жазаланатын мундай эрекеттер немесе эрекетсiздiк. Жер кукык бузушылыктарын жасауга кiнэлi адамдар зацнамада белгiленген тэртiппен жауапка тартылады. Жер кукыгы теориясы жер кукык бузушылыктарын ею топка бiрiктiрyге болады деп санайды: таза жер жэне экологиялык кукык бузушылыктар. Кукык бузушылыктарды сипаттау Yшiн оларды жiктеy эдiсi колданылады, ол эртYрлi белгiлерге сэйкес жYзеге асырылады.

Казакстан Республикасыныц жер зацнамасы елдiц жер ресурстарын пайдалануга жэне коргауга байланысты катынастарды реттейдi. Жер зацнамасын бузганы Yшiн мемлекеттiц, азаматтардыц жэне зацды тулгалардыц жер кукыктары мен мYДделерiн коргауга багытталган жауапкершшктш эртYрлi нысандары карастырылган.жер зацнамасын бузганы Yшiн жаyапкершiлiктiц негiзгi тYрлерiне эюмшшк, азаматтык-кукыктык жэне кылмыстык жаyапкершiлiк жатады.

Азаматтык-кукыктык жаyапкершiлiк етемакы-калпына келтiрy жэне коргау функцияларын орындайды. Жер катынастары саласында бул функциялар жер учаскесш негурлым толык калпына келтiрyдi камтамасыз етуде (етемакы функциясы) жэне жер катынастарына катысушылардыц бузылган кукыктарын коргауда (коргау функциясы) кeрiнедi.

Азаматтык кукык бузушылык, эдетте, келесi шарттарды курайды: эрекеттiц зацсыздыгы, зиянныц болуы, зацсыз эрекет пен келтiрiлген залал арасындагы себеп-салдарлык байланыс жэне зиян келтсрушшш кiнэсi.

Шыгындарды етеу КР АК 9-бабына сэйкес азаматтар мен уйымдардыц кукыктарын коргау тэсiлдерiнiц бiрi болып табылады. Жер иеленyшiлердiц, жер пайдаланушылар мен жер yчаскелерiнiц меншiк иелершш, сондай-ак жер yчаскелерiн жалга алушылардыц кукыктарыныц бузылуынан келтiрiлген залалдар, оныц iшiнде жiберiп алган пайда азаматтык зацнамада кезделген тэртшпен толык келемде етелуге жатады.

Сот шешiмiнiц непзшде кукыктардыц бузылуына кiнэлi адам, мысалы, топырактыц кунарлылыгын калпына келтiрy, бурынгы шекаралардагы жер yчаскелерiн калпына келтсру, бузылган гимараттарды, курылыстарды, курылыстарды салу немесе зацсыз тургызылган гимараттарды, курылыстарды, курылыстарды бузу, меже жэне акпараттык белriлердi калпына келтiрy, баска да жер кукык бузушылыктарын жою сиякты мiндеттердi заттай орындауга мэжбYP етiлyi мYмкiн жэне туындаган мiндеттемелердi орындау.

1. Экiмшiлiк жаyапкершiлiк

Жер зацнамасын бузганы Yшiн экiмшiлiк жаyапкершiлiк Казакстан Республикасыныц Экiмшiлiк кукык бузушылык туралы Кодексiнде (ЭКБтК) белгiленген. Экiмшiлiк жауапкершшк карастырылган ец кеп таралган бузушылыктарга мыналар жатады:

Жер yчаскесiн ез бетшше иемдену: жер yчаскесiн тшсп руксатсыз немесе белгiленген шекарадан тыс пайдалану. Бул бузушылык Yшiн жеке жэне зацды тулгалар Yшiн айыппулдар карастырылган.

Жердi пайдаланбау немесе тшсшше пайдаланбау: жер зацнамасында кезделген шарттарды сактамауды (мысалы, Жердi коргау женшдеп белгiленген нормаларды орындамауды) камтиды, бул айыппул салуга жэне жер учаскесш мэжбYрлеп алып коюга экеп согады.

Жердi коргау талаптарын бузу: жердщ ластануын, жердi пайдалану ережелерiн бузуды жэне топырак сапасыныц нашарлауын камтиды.

Экiмшiлiк шараларга ескерту, айыппулдар, жер учаскесш пайдалану кукыгын уакытша токтата туру немесе шектеу, сондай-ак кукык бузушылыкка байланысты мYлiктi тэркiлеy жатады.

2. Азаматтык-кукыктык жауапкершшк

Азаматтык-кукыктык жауапкершшк жер зацнамасын бузу нэтижесшде залал келтсршген жагдайларда туындайды. Азаматтык-кукыктык жауапкершшктщ непзп нысандарына мыналар жатады:

Шыгындарды етеу: жер учаскелерiне зиян келтiрген адамдар жердi калпына келт1ру шыгындарын коса алганда, келтiрiлген залалды етеуге мшдетп.

Моральды; зиянды етеу: жекелеген жагдайларда жер пайдалану саласындагы зацсыз эрекеттерден келтiрiлген моральды; зиянды етеу кезделген.

Бузылган кукыктарды мэжбYрлеп калпына келтсру: мысалы, жер учаскесiн зацсыз иемдену кезшде сот бузушыны учаскенi босатуга жэне оны бурынгы кYЙiне кайтаруга мiндеттей алады.

3. ^ылмыстык жауапкершшк

^ылмыскерлердщ эрекеттерi коршаган ортага немесе мемлекет пен когамныц мYДделерiне айтарлыктай зиян келт1рген кезде жер зацнамасын негурлым ауыр бузганы Yшiн кылмыстык жауапкершiлiк туындайды. ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык Кодексi жер пайдалану саласындагы мынадай кылмыстарды кездейдi:

Жер учаскесiн зацсыз иемдену: егер бул эрекет елеулi залал келаре отырып жасалса, кылмыстык жауаптылыкка экеп согады.

Жердiц касакана ластануы немесе кунарлы топырак кабатыныц жойылуы: коршаган ортага зиян келтсрген эрекеттер бас бостандыгынан айыруга, айыппулдарга немесе баска жаза тYрлерiне экелуi мYмкiн.

Жердi коргау ережелерiн бузу: жердщ ластануына экелген эрекеттер Yшiн бас бостандыгынан айыруга дейiн ауыр жазалар карастырылган.

4. Тэртiптiк жауапкершшк

Тэртштш жауапкершiлiк жер зацнамасын сактау бойынша ез мiндеттерiн орындамайтын немесе тшсшше орындамайтын лауазымды адамдарга колданылады. Мундай бузушылыктар Yшiн сегiс, темендету немесе жумыстан босату колданылуы мYмкiн.

^орытындылай келеДазакстан Республикасыныц жер зацнамасын бузганы Yшiн жауапкершiлiк кеп децгейлi жэне экiмшiлiк, азаматтык-кукыктык, кылмыстык жэне тэртштш шараларды камтиды. Жауапкершiлiктiц бул нысандары Жер ресурстарын коргауга ыкпал етедi жэне сайып келгенде, коршаган ортаны коргауга жэне елдiц жер ресурстарын туракты пайдалануга багытталган жер нормалары мен ережелерiн сактауды ынталандырады.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Жер кукык бузушылыктары Yшiн жауапкершiлiк https://www.sud.gov.kz/rus/massmedia/otvetstvennost-za-zemelnye-pravonarusheniya

2. ^азакстан Республикасыныц Жер кодексi- https://adilet.zan.kz/rus/docs/K030000442_

3. УДК классификаторы 2024-онлайн- https://perviy-vestnik.ru/udc/

4. ^азакстан Республикасыныц Жер кодексi №442-https://zakon.uchet.kz/rus/history/K030000442 /02.07.2020