Научная статья на тему 'КӨЛЕҢКЕЛІ ЭКОНОМИКАҒА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРАЛАРЫН КҮШЕЙТУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ'

КӨЛЕҢКЕЛІ ЭКОНОМИКАҒА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРАЛАРЫН КҮШЕЙТУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
72
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КөЛЕңКЕЛі ЭКОНОМИКА / әКіМШіЛіК ПРЕЮДИЦИЯ / ЖАЛғАН КәСіПКЕРЛіК / «БіРКүН-ДіК» ФИРМАЛАР / КРИМИНАЛДЫқ қОЛМА-қОЛ АқША АЛУ / ЗАңДЫ ТұЛғАЛАРДЫ ЗАңСЫЗ ТіРКЕУ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Қаржаубаев Серік Сейітұлы, Оразбекова Асем Қайратқызы

«Көлеңкелі» экономиканың елдің экономикалық қауіпсіздігіне теріс әсері даусыз факт болып табылады. Қазіргі уақытта бұл құбылысты жою үшін көп нәрсе жасалды және жасалуда. Қазақстанда көлеңкелі экономика деңгейін төмендету бойынша ұйымдастыру іс-шаралары үнемі жүргізіліп отырады. Алайда ұйымдастыру іс-шараларын жетілдірумен қатар құқықтық реттеуді жаңғырту қажет. Осы мақсатта елдегі экономикалық ахуалды жақсартуға бағытталған бірнеше түйінді міндеттерді шешу маңызды.Құқықтық реттеудің бірінші бағыты экономикалық құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік преюдицияны енгізу қажеттілігі болып табылады. Қылмыстық және әкімшілік-деликтілік заңнаманы талдау жекелеген құқық бұзушылықтар бойынша қисынды дәйектіліктің бар екенін көрсетті. Қылмыстық жауаптылықпен салыстырғанда әкімшілік жауапкершілік құқық бұзушы үшін ауыр зардаптарға әкелмейді, сондықтан бұл экономика саласындағы ұсақ құқық бұзушылықтардың өсуіне әкеледі. Әкімшілік преюдицияны қолдану мұндай өсуді болдырмайды, заңды мінез-құлық үшін маңызды тетік болады.Екінші бағыт жалған кәсіпкерлік үшін норма енгізу. Мұндай норма Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 2014 жылғы бірінші редакциясында орын алды, бірақ алып тасталды. Алайда, құқықтық тәжірибе оның айрықша тиімділігін көрсетті. Экономиканың қазіргі жайкүйі экономикалық қылмысқа қарсы іс-қимыл бойынша ең батыл шаралар қабылдауды талап етеді. Сондықтан жалған кәсіпкерлік үшін қылмыстық жауапкершілік енгізу қажеттігі пісіп-жетілді. Үшінші бағыт экономикалық құқық бұзушылықтардың өсуінің алдын алуға негізделген және «бір күндік» фирмаларды тіркеуге жол бермеу болып табылады. «Бір күндік» фирмаларды заңсыз тіркеуге жол бермеу қажеттілігі экономикалық қылмыстық құқық бұзушылықтардың өсуіне жол бермейді және экономиканы тұрақтандыру ісінде маңызды құрал болады

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE ISSUE OF STRENGTHENING CRIMINAL LAW COUNTERMEASURES SHADOW ECONOMY

The negative impact of the «shadow» economy on the economic security of the country is an indisputable fact. Much has been and is being done to eradicate this phenomenon. In Kazakhstan, organizational measures are constantly being taken to reduce the level of the shadow economy. However, along with the improvement of organizational measures, it is necessary to modernize the legal regulation. To this end, it is important to solve several key tasks aimed at improving the economic climate in the country.The rst direction of legal regulation is the need to introduce administrative prejudice for economic o enses. The analysis of criminal and administrative-tort legislation showed the presence of a logical sequence for individual o enses. Administrative liability, compared to criminal liability, does not entail serious consequences for the o ender, and therefore this gives rise to an increase in petty o enses in the economic sphere. The application of administrative prejudice will help to avoid such growth and will serve as an important leverage for lawful behavior...The negative impact of the «shadow» economy on the economic security of the country is an indisputable fact. Much has been and is being done to eradicate this phenomenon. In Kazakhstan, organizational measures are constantly being taken to reduce the level of the shadow economy. However, along with the improvement of organizational measures, it is necessary to modernize the legal regulation. To this end, it is important to solve several key tasks aimed at improving the economic climate in the country.The rst direction of legal regulation is the need to introduce administrative prejudice for economic o enses. The analysis of criminal and administrative-tort legislation showed the presence of a logical sequence for individual o enses. Administrative liability, compared to criminal liability, does not entail serious consequences for the o ender, and therefore this gives rise to an increase in petty o enses in the economic sphere. The application of administrative prejudice will help to avoid such growth and will serve as an important leverage for lawful behavior.The second direction is the introduction of a norm for pseudo-entrepreneurship. Such a provision took place in the rst edition of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan in 2014, but was excluded. However, legal practice has shown its exceptional e ectiveness. The current state of the economy requires the adoption of the most decisive measures to combat economic crime. Therefore, there is already a need to introduce criminal liability for false entrepreneurship.The third direction is based on the prevention of the growth of economic o enses and consists in preventing the registration of «one-day» rms. The need to prevent the illegal registration of «one-day» rms will help to avoid the growth of economic criminal o enses and will serve as an important tool in stabilizing the economy.

Текст научной работы на тему «КӨЛЕҢКЕЛІ ЭКОНОМИКАҒА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРАЛАРЫН КҮШЕЙТУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ»

УДК 343.3/7

К0ЛЕЦКЕЛ1 ЭКОНОМИКАГА ЦАРСЫ 1С-КИМЫЛДЫЦ КЫЛМЫСТЬЩ-КУКЬЩТЬЩ ШАРАЛАРЫН КУШЕЙТУ

ТУРАЛЫ МЭСЕЛЕГЕ

Сер1к Сешт^лы ^аржаубаев

Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институтыныц щылмыстыщ щылмыстыщ-процестгк жэне щылмыстыщ-атщарушылыщ зацнама бел!мшц жетекшг гылыми щызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты, Казащстан Республикасы, Астана щ., e-mail: [email protected]

Асем Кайраткызы Оразбекова1

Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институтыныц щылмыстыщ, щылмыстыщ-процестж, щылмыстыщ-атщарушылыщ зацнама бвлiмiнiц Kimi гылыми щызметкерi, Казащстан Республикасы, Астана щ.; e-mail: [email protected]

Аннотация. «Колецкел1» экономиканыц елдщ экономикалыщ щаутЫздтне тер1с эсер1 даусыз факт болып табылады. К,аз1рг1 уащытта бул щубылысты жою YMrn коп нэрсе жа-салды жэне жасалуда. Казащстанда колецкелг экономика децгешн томендету бойынша уйымдастыру iс-шаралары Yнемi жург1з1л1п отырады. Алайда уйымдастыру iс-шарала-рын жетiлдiрумен щатар щущыщтыщ реттеудi жацгырту щажет. Осы мащсатта елде-гi экономикалыщ ахуалды жащсартуга багытталган бiрнеше тYйiндi мiндеттердi шешу мацызды.

Кущыщтыщ реттеудщ бiрiншi багыты экономикалыщ щущыщ бузушылыщтар Yшiн эюмшшк преюдицияны енгiзу щажеттыт болып табылады. Кылмыстыщ жэне эюмшшк-деликтшк зацнаманы талдау жекелеген щущыщ бузушылыщтар бойынша щи-сынды дэйектшктщ бар екешн корсеттi. Кылмыстыщ жауаптылыщпен салыстырган-да эюмшшк жауапкершшк щущыщ бузушы Yшiн ауыр зардаптарга экелмейдi, сондыщтан бул экономика саласындагы усащ щущыщ бузушылыщтардыц осуiне экеледi. Эюмшшк преюдицияны щолдану мундай осудi болдырмайды, зацды мiнез-щулыщ Yшiн мацызды тетж болады.

Екiншi багыт жалган кэсткерлт Yшiн норма енгiзу. Мундай норма Казащстан Республикасы Кылмыстыщ кодекстщ 2014 жылгы бiрiншi редакциясында орын алды, бiращ алып тасталды. Алайда, щущыщтыщ тэжiрибе оныц айрыщша тшмдшгт корсетти Экономиканыц щазiргi жай-^ш экономикалыщ щылмысща щарсы сщимыл бойынша ец батыл шаралар щабылдауды талап етедi. Сондыщтан жалган кэсткерлт Yшiн щылмыстыщ жауапкершшк g енгiзу щажеттг пiсiп-жетiлдi.

< Yшiншi багыт экономикалыщ щущыщ бузушылыщтардыц осуШц алдын алуга негiздел-^Е ген жэне «бiр ^ндт» фирмаларды тiркеуге жол бермеу болып табылады. «Бiр ^ндт»

< фирмаларды зацсыз тiркеуге жол бермеу щажеттыш экономикалыщ щылмыстыщ щущыщ Ь бузушылыщтардыц осуiне жол бермейдi жэне экономиканы туращтандыру iсiнде мацыз-5 ды щурал болады.

TyrnHdi свздер: колецкелi экономика, эюмшшк преюдиция, жалган кэсткерлщ «бiркYн-дт» фирмалар, криминалдыщ щолма-щол ащша алу, зацды тулгаларды зацсыз тiркеу.

cl

< Z

cl

О

е

X

<

Ч О х

о <

СП

X

ь

1 Хат-хабарларга арналган автор

К ВОПРОСУ ОБ УСИЛЕНИИ УГОЛОВНО-ПРАВОВЫХ МЕР ПРОТИВОДЕЙСТВИЯ ТЕНЕВОЙ ЭКОНОМИКЕ

Каржаубаев Серик Сеитович

Ведущий научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального и уголовно-исполнительного законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, кандидат юридических наук, г. Астана, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]

Оразбекова Асем Кайратовна

Младший научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, Республика Казахстан, г. Астана; e-mail: [email protected]

Аннотация. Негативное влияние «теневой» экономики на экономическую безопасность страны является беспорным фактом. В настоящее время сделано и делается много для искоренения этого явления. В Казахстане постоянно проводятся организационные мероприятиями по снижению уровня теневой экономики. Однако наряду с совершенствованием организационных мероприятий необходима модернизация правового регулирования. В этих целях важно решить несколько ключевых задач нацеленных на улучшение экономического климата в стране.

Первое направление правового регулирования заключается в необходимости внедрения административной преюдиции за экономические правонарушения. Анализ уголовного и административно-деликтного законодательства показал наличие, по отдельным правонарушениям логическую последовательность. Административная ответственность по сравнению с уголовной не влечет серьезных последствий для правонарушителя и поэтому это порождает рост мелких правонарушений в сфере экономики. Применение же административной преюдиции позволит избежать такого роста, послужит важным рычагом воздействия для правомерного поведения. С

Второе направление введение нормы за лжепредпринимательство. Такая норма имело Н место в первой редакции Уголовного кодекса Республики Казахстан 2014 года, но была ^ исключена. Однако, правовая практика показала ее исключительную эффективность. Те- С кущее состояние экономики требует принятие самых решительных мер по противодей- > ствию экономической преступности. Поэтому уже назрела необходимость введения уго- ^ ловной ответственности за лжепредпринимательство.

Третье направление строится на профилактике роста экономических правонарушений и заключается в недопущении регистрации фирм-«однодневок». Необходимость недопу-

А О

щения незаконной регистрации фирм-«однодневок» позволит избежать роста экономиче- Т» ских уголовных правонарушений, послужит важным инструментом в деле стабилизации Ь экономики. Т

Ключевые слова: теневая экономика, административная преюдиция, лжепредприни- > мательство, фирмы-«однодневки», криминальное обналичивание, незаконная регистрация Р юридических лиц. В

О

ON THE ISSUE OF STRENGTHENING CRIMINAL LAW О

р А

COUNTERMEASURES SHADOW ECONOMY Karzhaubayev Serik Seitovich

Leading Researcher of the Department of Criminal, Criminal Procedure and Penal Enforcement Legislation of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Law, Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected]

"O

Orazbekova Asem Kairatovna

Junior Researcher of the Department of Criminal, Criminal Procedural, Criminal Executive Legislation of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: [email protected]

Abstract. The negative impact of the «shadow» economy on the economic security of the country is an indisputable fact. Much has been and is being done to eradicate this phenomenon. In Kazakhstan, organizational measures are constantly being taken to reduce the level of the shadow economy. However, along with the improvement of organizational measures, it is necessary to modernize the legal regulation. To this end, it is important to solve several key tasks aimed at improving the economic climate in the country.

The first direction of legal regulation is the need to introduce administrative prejudice for economic offenses. The analysis of criminal and administrative-tort legislation showed the presence of a logical sequence for individual offenses. Administrative liability, compared to criminal liability, does not entail serious consequences for the offender, and therefore this gives rise to an increase in petty offenses in the economic sphere. The application of administrative prejudice will help to avoid such growth and will serve as an important leverage for lawful behavior.

The second direction is the introduction of a norm for pseudo-entrepreneurship. Such a provision took place in the first edition of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan in 2014, but was excluded. However, legal practice has shown its exceptional effectiveness. The current state of the economy requires the adoption of the most decisive measures to combat economic crime. Therefore, there is already a need to introduce criminal liability for false entrepreneurship.

The third direction is based on the prevention of the growth of economic offenses and consists in preventing the registration of «one-day» firms. The need to prevent the illegal registration of «one-day» firms will help to avoid the growth of economic criminal offenses and will serve as an important tool in stabilizing the economy.

Keywords: shadow economy, administrative prejudice, pseudo-entrepreneurship, «one-day» firms, criminal cashing, illegal registration of legal entities.

00 in О

£ DOI: 10.52026/2788-5291 2023 72 1 140

^ Kipicne ма;саты оны ecipy болып табылады, 6ipa^

g Мемлекеттщ экономикалы; каушаздш ол Yшiн ру;сат беру рэамдершен бастап

§ оньщ турактылыгына толы; эсер етедi жэне салы; аударымдарына дешнп кэсшкерл^щ

5 мемлекеттшктщ негiзi болып табылады. барлы; кезецдершде кисынды ;урылган

Е Экономикалы; колайлы жагдайлар бюджетке тетсктер кажет. Мемлекеттердщ eздерi ел

е салы;тардыц тура;ты тYсyiне алып келедi экономикасына ;андай эдютермен эсер

^ жэне элеуметпк багдарламалардыц кецеюше ететшш тацдайды жэне уйымдастырушылы;

о ы;пал етедь Бюджет кiрiстерi негурлым кеп процедуралардыц саны мен ^рделшшне

8 болса, элеуметпк багдарламалар согурлым байланысты кэсшкерл^щ эл-ау;атыныц

жа;сы болады жэне муныц бэрi мемлекеттщ децгей байланысты болады. Эдетте,

экономикалы; тура;тылыгына оц эсер етедь экономикада жасанды кедергiлер жасау

е Мемлекеттщ экономикага эсерi ете экономикалы; есуге жэне азаматтардыц

jg мацызды жэне экономикалы; ;ызмет эл-ау;атына терiс эсер етедi. Мундай

н сyбъектiлерiн ба;ылауды бiлдiредi. кедергiлер кэсшкерлш Yшiн каyiп тeндiретiн

g Сонды;тан, мундай ба;ылаудыц жагдайларда, экономикалы; ;атынастар

g сапасына байланысты экономика сyбъектiлерi оныц тыйым салынган

СП

<

<

< нысандары калыптасуда. Егер билiк нысандарына жYгiнедi. Сондыктан мем-

«I елдщ бYкiл экономикасын толыгымен лекет экономикасы Yшiн Yлкен проблема

Р бакылайтын болса, онда мундай экономика «кeлецкелi экономика» деп аталады.

¡3 экономикалык жоспарларга байланысты Кептеген экономистердщ пiкiрiнше,

^Е болады. Буган мысал - Кецес Одагыныц кeлецкелi экономика субъектшердщ кыз-

^ жоспарлы экономикасы. Нарыктык метiне мемлекетпк бакылаудыц жоктыгын

^ катынастар мемлекет кэсшкерлерге белгiлi бiлдiредi. Сонымен катар, олар экономи-

со бiр экономикалык еркшдш беретiн елдерде каныц терт тYрiн ажыратады, олар эдетте

калыптасады. Кез келген экономиканыц аралас туршде болады. Зацсыз экономика

тыйым салынган кызмет тYрлерiмен айна-лысуды кeздейдi. Мысал ретiнде жецгетай-лы; жэне еартю саудасы. декларацияламай-тын экономика салык телеуден жалтарумен сипатталады. Тiркелмейтiн экономика бух-галтерлiк есепт бурмалаудан турады. Бей-ресми экономика тыйым салынган ецбек нысандарын пайдалануга, лицензиялауды айналып етуге жэне баска тыйым салынган эдiстердi колдануга непзделген [1]. Олар-дыц барлыгы салыктардыц тYсуiне терiс эсер етедi жэне мемлекеттщ экономикалык негiздерiне нуксан келтсредь

Эд1стер мен материалдар

Макалада гылыми танымныц жалпы жэне жеке-гылыми эдiстерi колданылады. Жалпы эдiстер ретiнде талдау жэне синтез, индукция жэне шегеру эдiстерi колданылды. Гылыми танымныц жеке гылыми эдютерь нен кукыктык модельдеу эдютер^ салы-стырмалы-кукыктык талдау жэне баска да эдютер колданылды. Шетелдш жэне отан-дык галымдардыц ецбектер^ кукык колдану практикасы мен кукыктык статистика зерт-телдi.

Нег1зг1 ережелер

^азакстанда кeлецкелi экономика децгей-ш темендету бойынша тYрлi уйымдастыру ю-шаралары жYргiзiлуде. Кeлецкелi эко-номикага карсы iс-кимыл жeнiндегi ю-ша-ралардыц 2021-2023 жылдарга арналган кешендi жоспарына сэйкес экономикадагы кeлецкелi айналым децгей жалпы шю eнiмге пайызбен 2019 жылы кeлецкелi экономика децгеш 23,69%-ды курады. ^лец-келi экономика децгешн тeмендету жeнiнде-ri уйымдастыру ю-шараларыныц нэтижелерi 2021 жылы - 21,5%-дан аспайтын, 2022 жылы -19,9%-дан аспайтын, 2023 жылы -18,2%-дан аспайтын децгейге кол жетюзуге мYмкiндiк бередР. Кeрсетiлген деректер ^а-закстандагы экономиканыц жай-кYЙiн жэне оны одан эрi жаксарту перспективаларын айгактайды.

Кeлецкелi экономиканыц децгешн тeмен-дету жeнiндегi уйымдастыру ю-шарала-рымен катар оган катысушылардыц жауап-кершiлiгiн камтитын кукыктык реттеудi де жетiлдiру кажет. Мемлекеттiц экономикалык кауiпсiздiгiнiц негiздерi кулдырай бастаган кезде жазасыздык проблемалардыц бYкiл

2 Постановление Правительства Республики Казахстан «( тиводействию теневой экономике на 2021 - 2023 годы» от P2100000644 Дата обращения 21.06.2022

TÎ36erÎH тудыратыны белгш Сондыктан жа-уапкершiлiктiц TiriH куру мацызды. ^a3ipri уакытта Казакстанда эюмшшк жэне кыл-мыстык жауапкершiлiк бар.

Нэтижелер. Талкылау

Кылмыстык жэне эюмшшк-деликтшк зацнаманы салыстырмалы-кукыктык талдау жекелеген кукык бузушылыктар бойынша кисынды дэйектiлiктiц бар екенiн керсет-ri. Ец алдымен, мундай дэйектiлiк уксас кукыктык катынастарды реттейтiн уксас курамдардыц, КР ЭКБтК жэне КР КК бап-тарыныц болуынан байкалады. Мысалы, КР КК-нщ 214-бабы (Зацсыз кэсшкерлш, зацсыз 6анктiк, микрокаржылык немесе коллекторлык кызмет) жэне КР ЭКБтК-нiц 153-бабы (Зацсыз кэсiпкерлiк), 154-бабы (Казакстан Республикасыныц зацнамасында кэсiпкерлiк кызметтi жузеге асыруга тыйым салу 6елгiленген адамныц осындай кызмет-пен айналысуы), 155-бабы (Зацсыз банкпк кызмет). Тагы 6iр мысал, КР КК 216-бабы (1с жузшде жумыстар орындалмай, кызмет-тер керсетшмей, тауарлар тиеп-женелтш-мей шот-фактура жазу бойынша эрекеттер жасау) жэне КР ЭКБтК 280-бабы (жалган шот-фактура жазып беру).

Осы баптар бойынша тарту залалыныц негiзi мен мелшерi байкалады. Мысалы, КР Е ЭКБтК-нiц 153-бабына ескертпеде азаматка q 6iр мыц айлык есептiк керсеткiштен аспай- К тын сомага келтiрiлген залал не уйымга не- s месе мемлекетке он мыц айлык есептш кер- q сеткiштен аспайтын сомага кел^ршген залал У iрi залал деп танылатыны керсетiледi. КР А КК 3-бабыныц 38) тармагына сэйкес сомасы А он мыц айлык есептш керсеткiштен асатын о табыс КР КК 214-бабы ушш iрi залал немесе g iрi мелшер болып есептеледь КР КК 214-6а- Е быныц 6iрiншi 6елiгi Yшiн азаматка айлык Ь есептiк керсеткiштен ею мыц есе асатын В сомага келтиршен залал не уйымга неме- И се мемлекетке айлык есептш керсетюштен р он мыц есе асатын сомага келтиршен залал В iрi залал немесе iрi мелшер деп есептеледь О Шыгын мелшершщ жYЙелiлiгi бар. и

Алайда, осыны ескере отырып, iс жYзiн- ф де, бузушыларга ец катал шаралар кабыл- р дауды кажет ететш жагдайлар туындайды. Ц Мысалы, кэсшкер кептеген усак кукык И бузушылыктар жасаган кезде, оныц мелшерi к оны кылмыстык жауапкершiлiкке тартуга №

1б утверждении Комплексного плана мероприятий по про- —

21 сентября 2021 года № 644 // https://adilet.zan.kz/rus/docs/ о

мумкшдш бермейдi. Мундай жагдайларда мундай кукык бузушыга айыппул тYрiнде экiмшiлiк ьщпал ету шаралары колданыла-ды. Шындыгында, мундай айыппулдар осы кэсiпкерлiк субъектюшщ кiрiстiлiгiне эсер етпейдi, бiрак eндiрiп алу максаттарын то-лык келемде жYзеге асыруга мYмкiндiк бер-мейдь Оган кылмыстык ыкпал ету шарала-рын колдануга мYмкiндiк беретiн сэл езгеше тэсiл кажет, эйтпесе эюмшшк преюдиция-ны колдану талап етшедь Сонымен катар, эдетте, мундай кукык бузушылыктар жасы-рын болып табылады, бул кукык бузушыга табыс экелетш схеманы кeрсетедi. Тэжiрибе керсеткендей, эюмшшк жазалар эркашан экономикалык кукык бузушылыктардыц жо-лын кесу мэселелерiн шеше бермейдi. В.А. Якушиннщ пiкiрiнше, кылмыстык зацнама-да белгiленген шекке жетпейтш мелшерде туракты колданыстагы кeлецкелi схема-лар тYрiнде мемлекетке келтiрiлген залал бiр уакытта аныкталган кылмыстык кукык бузушылыктан едэуiр кеп [2]. Шынында да, бул жагдай орын алады жэне жYЙелiк ку-былыс болып отыр.

Кептеген галымдар экономикалык каты-настар мэселелерiн зерттей отырып, экономикалык кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн эюмшшк преюдицияны енгiзудi ро жактайды. Ю.П. Кравец кылмыстык зацнама-¡3 да экiмшiлiк преюдицияны карастыру кажет £ деп санайды жэне бул адамды экономикалык ^ кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн кыл-1 мыстык жауапкершiлiкке тарту кезiнде ба-сты шарттардыц бiрi болуы керек деп санай-s ды [3]. Р.А. Санинский экономикалык кукык ^ бузушылыктар саласында экiмшiлiк пре-

0 юдицияны енгiзу кылмыстарды экiмшiлiк

1 кукык бузушылыктардан ажыратуга ыкпал >s етедi деп мэлiмдейдi [4]. Эюмшшк прею-g дицияныц болуы кукык бузушылыктардыц

< накты градациясына жэне эюмшшк жауап-с кершiлiктiц тшмаздш жагдайында кылмы-

< стык жаза ретшде негурлым катац шаралар-(З ды дэйектi колдануга ыкпал етедь Экiмшiлiк с? преюдицияны колдану кажеттшпн аныктау ti оны кукыктык реттеу кажеттiлiгiне алып ке-о ледь Ю.П. Кравец, оларды iске асыру Yшiн о кылмыстык зацнамага осындай экiмшiлiк m кукык бузушылык болган кезде кылмыстык bj жауапкершiлiкке тарту шарттарын белгiлеу У аркылы езгерютер мен толыктырулар енгiзу Ь ец тиiмдi деп санайды [3]. Экономикалык ^ кукык бузушылыктар Yшiн эюмшшк жэне ^ кылмыстык жауапкершiлiк кезделгенд^ен, Ь карауга жэне iс-эрекетке кабылдауга турар-m лык жеткiлiктi непзделген пiкiр. Мундай

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

тэсiлдi колдана отырып, КР КК жекелеген баптары Yшiн экiмшiлiк преюдицияны ка-растыруга болады. КР КК 216-бабы Yшiн (1с жYзiнде жумыстар орындалмай, кызмет-тер керсетшмей, тауарлар тиеп-женелтш-мей шот-фактура жазу бойынша эрекеттер жасау) КР ЭКБтК преюдициялык 280-бабы (Жалган шот-фактура жазып беру) кездел-сiн. Бул ретте КР КД-нщ 216-бабында КР ЭКБтК-нщ 280-бабында кезделген эрекет-тердi кайталап жасаганы Yшiн кылмыстык жауаптылыкка тарту мYмкiндiгiн кeрсететiн ескертпе кезделсш. Мундай тэсiл экономикалык кызметтщ жосыксыз субъектiлерiне оц эсер етед^ бизнестi жYргiзудiц тыйым салынган нысандарынан кетуге негiз болады.

Кeлецкелi экономикага карсы ю-кимыл-дыц екiншi проблемасы жалган кэсiпкерлiк Yшiн кылмыстык жауапкершшкп кeздейтiн кылмыстык зацнамада норманыц болмауы проблемасы болып табылады. Бул кылмыстык кукык бузушылык «^р ^ндш» фир-малардыц кылмыстык эрекеттершщ барлык объективтi мYмкiндiктерiне жэне кылмыстык колма-кол акшаны алуга негурлым толык карсы турады. Кептеген галымдар мундай норманы Кылмыстык кодекске енгь зу кажет деп санайды. Осылайша, Ю.П. Кра-вец кылмыстык зацнаманы экономикалык кызмет субъектiлерiн куру ретiнде, олардыц экономикалык кызметтi жYзеге асыру макса-тынсыз жэне мYлiктiк пайда алу максатында усынылган жалган кэсiпкерлiк Yшiн жау-апкершiлiктi кeздейтiн нормамен толыкты-руды усынады. Бул кэсiпорынды курушы-лар Yшiн мундай пайда, эдетте, мемлекетке зиян келтiредi [5]. Мундай пшр бiркатар казакстандык галымдарга, оныц шшде С.М. Рахметовке де тэн, ол мундай фирма-лар мэмшелер жасасканына немесе жасас-паганына карамастан, эркашан мемлекетке залал келтiредi деп есептейдi [6]. Жалган кэсiпкерлiк Yшiн жауапкершiлiктi кeздейтiн кылмыстык-кукыктык норманыц болуы эко-номикалык кукык бузушылыктар саласын-дагы кылмыстык зацнаманыц тшмдшпн арттырады. Алайда, бYгiнде жагдай тез ара-да шешудi кажет ететш шиеленiстi кYЙiнде калып отыр.

Жалган кэсшкерлш туралы норма Ка-закстанныц кылмыстык зацнамасында камтылганы белгiлi, бiрак кейiннен ол алы-нып тасталды. Казакстан тэуелсiздiк алган-нан берi экономикалык кылмыстыц алдын алу саясатын жYргiзiп келедi. 1997 жылгы 16 шiлдедегi Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексiнде 192-бап (Жалган

кэсшкерлш) камтылган. Будан эрi, КР КК 2014 жылгы бiрiншi редакциясында сон-дай-ак жеке кэсiпкерлiк субъектiсiн куруга карсы iс-кимыл жасауга не баска зацды тулгалардыц акцияларын (катысу Yлестерiн, пайларын) сатып алуга багытталган, кредит-тердi зацсыз алу немесе салыктардан босату немесе тыйым салынган кызметп жасыру немесе eзге де мYлiктiк пайда табу макса-тында немесе осындай эрекеттер жасауга жэрдемдесу, сол сиякты оларга басшылык ету, егер бул эрекеттер азаматка, уйымга немесе мемлекетке Yлкен зиян келтсру мак-сатында кэсiпкерлiк кызметтi жYзеге асыру ниетiнсiз, олардыц шешiмдерiн айкындау кукыгын беретiн 215-бап (Жалган кэсш-керлш) камтылган. Бул норманы колдану тэжiрибесi айтарлыктай оц нэтиже адрсет-■ri. 2013 жылы КР КК 1997 жылгы 192-бабы бойынша Сотка дешнп тергеп-тексерудiц бiрыцFай тiзiлiмiнде 311 ю тiркелiп, 74 iс сотка жолданды. 2014 жылы 742 iс тсркелш, 205-i сотка берiлдi. КР КК 2014 жылы ка-былданFан сэттен бастап жалFан кэсшкер-лiкпен байланысты iстердiц eскенi байкалады. 2015 жылы КР КК 215-бабы бойынша 2626 ю тiркелiп, 280 ю сотка жолданды. 2016 жылы 913 ю тiркелiп, 565 iс сотка жолданды. 2017 жылдыц алты айында осы бап алынып тасталFанFа дейiн 15 iс тiркелiп, 198 ю сотка жiберiлдi3.

«Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне кукык корFау жYЙ-есiн жетiлдiру мэселелерi бойынша eзгерi-стер мен толыктырулар енпзу туралы» 2017 жылFы 3 шшдедеп № 84-VI Казакстан Республикасыныц Зацымен 215-бап Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшен алып тасталды. Осылайша, жалFан кэсш-керлiкпен байланысты кылмыстык эрекет-тердiц eсуi накты каупi тeндi.

Зац шыFарушы осы бапты алып тастап, экономика саласындаFы жаFдайды оцай бакылауFа болатындыFын негiзге алды, бiрак тэж1рибе керiсiнше кeрсеттi. БYгiнгi тацда КР КК-де бiр кYндiк фирмаларFа жэне кылмыстык колма-кол акшаFа айналдыру кыз-метше карсы ю-кимыл жасауFа баFытталFан норма бар, бiрак ол жалFан кэсiпкерлiкпен байланысты барлык объективт жаFдайлар-ды камтымайды. Мэселен, КР КК 216-бабы 1-бeлiгiнiц диспозициясы азаматка, уйымFа немесе мемлекетке iрi залал келтiрген, мYлiк-тiк пайда алу максатында жеке кэсiпкерлiк

субъекпсшщ iс жYзiнде жумыстарды орын-дамай, кызметтер кeрсетпей, тауарларды тиеп-жeнелтпей шот-фактура жазу бойынша ю-эрекеттер жасаFаны Yшiн кылмыстык жауапкершiлiктi кeздейдi. 2, 3-бeлiмдердiц жалпы курамымен катар бшкп курамдар усынылFан. Мэселен, КР КК 216-бабыныц 2-бeлiгi мундай iс-эрекеттердi бiрнеше рет, адамдар тобыныц алдын ала шз байласуы бойынша жэне мемлекетпк функцияларды орындауFа уэкiлеттiк берiлген адам не OFан тецестiрiлген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекетпк лауазымды аткаратын адам жасаFан эрекет, егер ол eзiнiц кызмет бабын пайдаланумен уштасса, жасаFаны Yшiн кылмыстык жауаптылыкты кeздейдi. Бул эрекет Yшiн неFурлым ауыр жаза кара-стыры1етан. КР КК 216-бабыныц 3-бeлiгi кылмыстык топ жасаFан немесе аса iрi залал келтiрген осындай эрекеттердi жасаFаны Yшiн кылмыстык жауапкершiлiктi кeздейдi.

АталFан баптыц диспозициясы жалFан кэсiпкерлiкпен байланысты ыктимал объек-тивтi факторлардыц бiрiне карсы эрекет ету-ге баFытталFан жэне «^р^ндш» фирмалар-дыц кызметш шектеуден жэне криминалдык колма-кол акшаFа айналдырудан турады. Сонымен катар, мундай фирмалардыц кыз-метшен туындауы мYмкiн барлык баска объ-ективт жаFдайлар жэне колма-кол акша алу осы баптыц шецберше кiрмейдi. Сонымен катар, ыкпалды адамдармен байланысты белгш ок^алар бул мэселенi ашты.

Казiргi уакытта жалFан кэсiпкерлiктiц барлык объективт жаFдайларын камтитын кылмыстык зацнамада пэрмендi норма жа-сау аркылы жалFан кэсiпкерлiкке карсы iс-кимыл жeнiндегi накты тетiктердi енпзу-дiц eткiр кажеттшп пiсiп-жетiлдi. Калыпта-скан жаFдайды жэне экономикалык кызмет саласындаFы «^р^ндш» фирмаларыныц кызметше байланысты кылмыстык кукык бузушылыктардыц eсуiн ескере отырып, КР КК-нщ 2014 жылFы бастапкы редакциясын-даFы 215-бабын енгiзу кажет.

Кeлецкелi экономикаFа карсы турудыц Yшiншi мацызды баFыты - «бiр ^ндш» фирмаларды пркеуге жол бермеу. «Зацды туета-ларды мемлекеттiк тiркеу жэне филиалдар мен eкiлдiктердi есептiк тiркеу туралы» 1995 17 сэуiрдегi № 2198 Казакстан

Республикасы Зацыныц 4-бабына сэйкес «коммерциялык емес уйымдар болып табы-латын зацды туеталарды мемлекеттiк т1р-

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

ВВ

сп А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

3 Портал органов правовой статистики и специальных учетов Генеральной прокуратуры Республики Казахстан. Правовая статистика//https://qamqor.gov.kz/crimestat/indicators Дата обращения 23.06.2022.

cl

< Z

CL

о е

X

о

m

о

СП <

кеудi жэне олардыц филиалдары мен e^-дштерш есептш тiркеудi эдiлет органдары жузеге асырады».

TipKey тэртiбi мен тетш осы Зацда айкын-далган. Алайда, ic жYзiндe бул тэpтiп пен мeханизмдi бузу жагдайлары жиi кездесед^ бул «^ip кундт> фирмалардыц курылуы-на экeлeдi. Дазакстандык зацнамада осы кукык бузушылык Yшiн кылмыстык жауап-кepшiлiк жок, бул оныц ecyrn туындатады. Шeтeлдiк тэжipибeнi талдау мундай фир-маларды зацсыз тipкeгeнi Yшiн кылмыстык жауапкершшктщ бар eкeнiн керсетп. Ресей Федерациясыныц Дылмыстык кодексшщ 170.1-бабыныц диспозициясы зацды тулга-лардыц бipыцFай мeмлeкeттiк тiзiлiмiн, бага-лы кагаздар иелершщ тiзiлiмiн немесе депо-зитарлык есепке алу жYЙeciн бурмалау Yшiн кылмыстык жаyапкepшiлiктi кeздeйдi. Со-нымен катар, мундай кукык бузушылыктар-дыц айтарлыктай тeмeндeгeнiн кepceтeтiн тиicтi кукык колдану практикасы бар4.

Сондыктан, «^р^ндш» фирмаларын зацсыз тipкeyдiц алдын алу максатында оц шeтeлдiк тэжipибeнi колдана отырып, ДР ДК-де зацды тулгаларды зацсыз тipкeyгe кылмыстык жауаптылыкты камтитын норманы кездеу кажет.

Корытынды

Жогарыда айтылгандардыц нeгiзiндe ДР ДК 216-бабы (1с жYзiндe жумыстар орын-далмай, кызметтер кepceтiлмeй, тауарлар тиеп-женелтшмей шот-фактура жазу бой-ынша эрекеттер жасау) Yшiн ДР ЭДВтК-нщ 280-бабы (Жалган шот-фактура жазып беру) эюмшшк преюдицияны eнгiзy кажеттш-ri туралы корытынды жасауга болады. Бул ретте ДР ДК-нiц 216-бабы ДР ЭДБтК-нщ 280-бабында кeздeлгeн эpeкeттepдi кайталап

жасаганы Yшiн кылмыстык жауаптылыкка тарту мYмкiндiгiн кepceтeтiн ескертпемен толыктырылсын. Мундай тэсш экономика-лык кызмeттiц жосыксыз cyбъeктiлepiнe оц эсер eтeдi, бизнест жYpгiзyдiц тыйым са-лынган нысандарынан кетуге нeгiз болады.

Кeлeцкeлi экономикага карсы ic-кимыл-дыц eкiншi проблемасы жалган кэciпкepлiк Yшiн кылмыстык жауапкершшкп кeздeйтiн кылмыстык зацнамада норманыц болмауы проблемасы болып табылады. Бул кылмыстык кукык бузушылык «^ip кундт> фирмалардыц кылмыстык эpeкeттepiнiц барлык объeктивтi мYмкiндiктepiнe жэне кылмы-стык акшаны алуга айтарлыктай толык кар-сы турады.

Бул бапты Дазакстанда колдану тарихы eзiнiц кажeттiлiгiн кepceттi, алайда ол ДР ДК-нен алынып тасталды. Соцгы калыпта-скан окигалар «кeлeцкeлi экономиканыц» ecy проблемасын жокка шыгарды жэне жалган кэciпкepлiктiц барлык объективт жагдайларын камтитын кылмыстык зацна-мада пэpмeндi норма жасау аркылы жалган кэciпкepлiккe карсы ic-кимыл жeнiндeгi накты тeтiктepдi eнгiзyдiц eткip кажеттш-ri туындады. Далыптаскан жагдайды жэне экономикалык кызмет саласындагы «^ip-кундт> фирмаларыныц кызмeтiнe байланы-сты кылмыстык кукык бузушылыктардыц ecyiн ескере отырып, ДР ДК-нщ 2014 жылгы бастапкы редакциясындагы 215-бабын енгь зу кажет.

Кeлeцкeлi экономикага карсы турудыц Yшiншi мацызды багыты - «^ip кYндiк» фирмаларды тipкeyгe жол бермеу. «^ркун-дiк» фирмаларын зацсыз т1ркеудщ алдын алу максатында ДР ДК-де зацды тулгаларды зацсыз тсркеуге кылмыстык жауаптылыкты камтитын норманы кeздey кажет.

ЭДЕБИЕТ

< m

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

т t

1. Гетманова С. О., Логвинова И. В. Теневая экономика и ее влияние на экономическую безопасность // Актуальные исследования. 2020. №2 (5). С. 40-44. URL: https://apni.ru/ article/291-tenevaya-ekonomika-i-ee-vliyanie Дата обращения: 21.06.2022.

2. Якушин В.А. Административная преюдиия в уголовном праве // https://cyberleninka. ru/article/n/administrativnaya-preyuditsiya-v-ugolovnom-prave Дата обращения: 21.06.2022.

3. Кравец Ю.П. Модернизация уголовного законодательства в экономической сфере // https://cyberleninka.ru/article/n/modernizatsiya-ugolovnogo-zakonodatelstva-v-ekonomicheskoy-sfere Дата обращения 21.06.2022.

4. Санинский Р.А. Административная преюдиция как направление снижения криминализации экономики // https://cyberleninka.ru/article/n/administrativnaya-preyuditsiya-kak-

X

Ь

4 Генеральная прокуратура Российской Федерации. Портал правовой статистики 23.06.2022.

crimestat.ru Дата обращения

napravlenie-snizheniya-kriminalizatsii-ekonomiki Дата обращения 22.06.2022.

5. Кравец Ю.П. Проблемы уголовно-правовой защиты отношений в сфере предпринимательской деятельности // https://cyberleninka.ru/article/n/problemy-ugolovno-pravovoy-zaschity-otnosheniy-v-sfere-predprinimatelskoy-deyatelnosti Дата обращения 21.06.2022.

6. Рахметов С.М. Уголовно-правовые меры борьбы с лжепредпринимательством // https://cyberleninka.rU/article/n/ugolovno-pravovye-mery-borby-s-lzhepredprinimatelstvom Дата обращения 23.06.2022.

REFERENCES

1. Getmanova S. O., Logvinova I. V. Tenevaja jekonomika i ee vlijanie na jekonomicheskuju bezopasnost'//Aktual'nye issledovanija. 2020. №2 (5). S. 40-44. URL: https://apni.ru/article/291-tenevaya-ekonomika-i-ee-vliyanie Data obrashhenija: 21.06.2022.

2. Jakushin V.A. Administrativnaja prejudiija v ugolovnom prave // https://cyberleninka.ru/ article/n/administrativnaya-preyuditsiya-v-ugolovnom-prave Data obrashhenija: 21.06.2022.

3. Kravec Ju.P. Modernizacija ugolovnogo zakonodatel 'stva v jekonomicheskoj sfere // https:// cyberleninka.ru/article/n/modernizatsiya-ugolovnogo-zakonodatelstva-v-ekonomicheskoy-sfere Data obrashhenija 21.06.2022.

4. Saninskij R.A. Administrativnaja prejudicija kak napravlenie snizhenija kriminalizacii jekonomiki // https://cyberleninka.ru/article/n/administrativnaya-preyuditsiya-kak-napravlenie-snizheniya-kriminalizatsii-ekonomiki Data obrashhenija 22.06.2022.

5. Kravec Ju.P. Problemy ugolovno-pravovoj zashhity otnoshenij v sfere predprinimatel 'skoj dejatel'nosti // https://cyberleninka.ru/article/n/problemy-ugolovno-pravovoy-zaschity-otnosheniy-v-sfere-predprinimatelskoy-deyatelnosti Data obrashhenija 21.06.2022.

6. Rahmetov S.M. Ugolovno-pravovye mery bor 'by s lzhepredprinimatel 'stvom // https:// cyberleninka.ru/article/n/ugolovno-pravovye-mery-borby-s-lzhepredprinimatelstvom Data obrashhenija 23.06.2022.

q

И

ИИ

s

I

VIA

!

0

1

1

A

Р

№ 7

)

2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.