CC BY
22ЭОЖ 343.3/7
БАС БОСТАНДЫГЫНАН АЙЫРУ ТУР1НДЕГ1 ЖАЗАНЫ ЭТЕУДЕН ЖАЛТАРУДЫ САРАЛАУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Алтай Бисен^лы Байс^лтанов
Казацстан Республикасы 11М М. Бвкенбаев атындагы Ацтвбе зац институты бастыгы, з.г.к., полиция полковниг1, Ацтвбе ц., Казацстан Республикасы;е-таИ: [email protected]
Аннотация. Бас бостандыгынан айыру мемлекеттж мджбYрлеу шаралары жуйест-дег1 ец цатац жазалардыц бiрi болып табылады. Оныц жазалау сипаттамасы жазаны втеу жагдайларына да, сотталган адамныц элеуметтт ортасына да байланысты. Сон-дыцтан пенитенциарлыц цылмыстыц алдын алудыц мацызды багыты бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны втеуден жалтаруга царсы курес болып табылады.
Жалтарушылыц цуцыц цоргау органдарыныц беделiне елеулi нуцсан келтiредi, бой та-салаган адамдарды iздеп устау Yшiн куш-цуралдар жумсалып, олардыц цылмысца царсы кYресудегi басца да кiдiртiлмейтiн мтдеттерт шешуге кедергi етедi, азаматтардыц тыныштыгын бузады, сондай-ац олардыц цогамга цаут тугызатын цылмыскерлердi мем-лекет тарапынан кумэнЫз оцшаулатуды цамтамасыз ету цабшетте сетмЫздтн тугы-зады. Бул цылмыс Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц-атцару жуйестщ тузеу ме-кемелертде жш кездесеттдердщ бiрi болып табылады. Жалтарудыц цогамга цауттшт сотталгандарга бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны втеу орнын вз бетiмен тастап цана цоймай, сонымен цатар жаца цылмыстар жасау мумюндтнде де болып табылады.
^ Мацалада автор кузеттен жэне цадагалаудан цашуды сипаттайтын цылмыстыц, 8 цылмыстыц-атцару цуцыгыныц нормаларын салыстырды, сонымен цатар олардыц ерек-
00 ше белгiлерi аныцтады.
^ Бас бостандыгынан айыру орындарынан цашу жэне бас бостандыгынан айыру турт-
1 дегi жазаны втеуден жалтару Yшiн цылмыстыц нормалар салыстырылды. ЖYргiзiлген CL зерттеулер, сондай-ац кузетыетт мекемеден цашу жэне кузеттмейтт аумацтан, ца-=§. дагалаудан бой тасалау жвтнде галымдардыц ой-птрлерт талдау негiзiнде цалам иес i цолданыстагы цылмыстыц зацнаманы жетiлдiру мацсатында вз усыныстарын берт о отыр.
^ TyrnHdi свздер: цашу, цадагалау, кузет, бас бостандыгынан айыру орындары, сот-g талган, цаут^дт барынша твмен мекеме.
ВОПРОСЫ КВАЛИФИКАЦИИ УКЛОНЕНИЯ ОТ ОТБЫВАНИЯ g НАКАЗАНИЯ В ВИДЕ ЛИШЕНИЯ СВОБОДЫ
-О
с;
ш
Байсултанов Алтай Бисенович
о
X
о <
Начальник Актюбинского юридического института им. М. Букенбаева МВД Республики Казахстан, к. ю.н., полковник полиции,
оо г. Актобе, Республика Казахстан; е-mail: [email protected]
^ Аннотация. Лишение свободы является одним из самых строгих наказаний в системе
Ь государственных принудительных мер. Характер его наказания зависит как от обстоя-
s тельств приговора, так и от социального окружения осужденного. Поэтому важным на-
^ правлением профилактики пенитенциарной преступности является борьба с уклонениями
Ь от отбывания наказания в виде лишения свободы.
ш
m Уклонение наносит серьезный ущерб репутации правоохранительных органов, тра-58
тятся силы и средства для розыска и задержания лиц, уклоняющихся от отбывания наказания, препятствует решению ими иных неотложных задач по борьбе с преступностью, нарушает покой граждан, а также вызывает их недоверие способностям государства в обеспечении бессомнительной изоляции преступников, представляющих угрозу для общества. Данное преступление является одним из самых распространенных в пенитенциарной системе Республики Казахстан. Общественная опасность уклонения заключается в том, что осужденные не только самостоятельно покидают место лишения свободы, но и имеют возможность совершить новые преступления.
В статье автор сравнивает нормы уголовного, уголовно-исполнительного права, характеризующие побег от охраны и надзора, а также выявляет их специфические признаки.
Делается сравнительный анализ побегов из мест лишения свободы и уклонений от отбывания наказания в виде лишения свободы. На основании проведенных исследований, а также изучения точек зрений ученых по поводу побега из охраняемых учреждений и уклонение от неохраняемых территорий, из-под надзора, автор дает рекомендации по совершенствованию действующего уголовного законодательства.
Ключевые слова: побег, надзор, охрана, места лишения свободы, осужденный, учреждение минимальной безопасности.
ISSUES OF QUALIFICATION OF EVASION FROM SERVING A SENTENCE OF IMPRISONMENT
Baisultanov Altay B.
Head ofAktobe Law Institute named after M. Bukenbayev of the Ministry of internal affairs of the Republic of Kazakhstan candidate of law, police colonel, Aktobe city, the Republic of Kazakhstan , e-mail: [email protected]
Abstract. Imprisonment is one of the most severe punishments in the system of state coercive
measures. The nature of his punishment depends both on the circumstances of the sentence and m
on the social environment of the convict. Therefore, an important direction in the prevention of ^
penitentiary crime is the fight against evasion from serving a sentence of imprisonment. ^
Evasion causes serious damage to the reputation of law enforcement agencies, forces and m
means are spent to searchfor and detain persons who evade punishment, prevent them from solving >
other urgent tasks in the fight against crime, disturb the peace of citizens, and also cause them j
to distrust the ability of the state to ensure the undoubted isolation of criminals posing a threat >
to society. This crime is one of the most widespread in the penitentiary system of the Republic of °
Kazakhstan. The social danger of evasion lies in the fact that convicts not only leave the place of o
deprivation of liberty on their own, but also have the opportunity to commit new crimes. j
In the article, the author compares the norms of criminal, penitentiary law that characterize S
the escape from protection and supervision, and also identifies their specific features. j
A comparative analysis of escapes from places of deprivation of liberty and evasion from >
serving a sentence in the form of deprivation of liberty is made. Based on the research, as well as p
the study of scientists 'points of view on the escape from protected institutions and evasion from B
unprotected territories, out of supervision, the author makes recommendations for improving the 0
current criminal legislation. >
Key words: escape, surveillance, security, places of deprivation of liberty, convict, minimum g
security institution. M
>
p
№ 6
2
DOI: 10.52026/2788-5291 2022 68 1 58
CL
< Z
CL
О
е
X
о
m о
in <
< СП
ь
-Q
с;
ш £
Ч О X
о <
СП
Kipicne
Бас бостандыгынан айыру мекемелерiн тастап кетудщ зацдылыгын аныктау кашуды жэне жазаны етеуден жалтаруды ажырату Yшiн ете мацызды.
Бас бостандыгынан айыру орындарын-да жасалатын кылмыстарга карсы ю-кимыл ^азакстан Республикасыныц кылмы-стык-аткару жYЙесi жумысыныц ба-сым багыты болып табылады. Жазасын етеп жаткан немесе алдын ала камаудагы адамдардьщ жасаган кашуларыныц когамга кауiптiлiгi мынада, олар сот терелiгiн дурыс юке асыруга жэне кылмыстык жаза максат-тарыныц жYзеге асырылуына кедергi кел-тiредi, кашу жасалган мекемелерде келецаз элеуметтiк-психологиялык жагдай тугы-зады. Айталык, ^азакстан Республикасы 11М ^ылмыстык-аткару жYЙесi комитетшщ статистикалык деректерi бойынша тYзету мекемелерi жYЙесiнде жиi жасалатын кыл-мыстар - бас бостандыгынан айыру тYрiн-дегi жазаны етеуден жалтару жэне кашу, сондыктан эр мундай бой тасалау тYзету мекемесiнде калыпты емiрге iрiткi салады, деп айтуга болады. 2021 жылгы статистикалык деректерге сэйкес сотталгандардыц тYзеу мекемелершде жазасын етеуден жал-таруы бойынша 46 факпс тiркелген болса, бас бостандыгынан айыру орындарынан, камактан немесе ^зеттен кашу - 13 жагдай, оныц iшiнде 11-i кадагалаудан кашу болып табылады1. Алайда, барлык ^ш-ж^ерге ка-рамастан, объективтi жэне субъективт се-бептерге байланысты бул кылмыстар элi де азаймай отыр.
Зерттеу эдiстерi
Осы макаланы жазу барысында индукция жэне дедукция эдютер^ талдау жэне синтез-деу, кукыктык модельдеу эдiстерi, формаль-ды-зацдык жэне салыстырмалы-кукыктык эдiстер колданылды.
Талкылау
кадагалаудан кашудыц алдын алу мэсе-лесiне токтала отырып, непзп терминологи-яны аныктау кажет, бул келесi материалды кисынды тYPде керсетуге мYмкiндiк бередi: арнайы терминдердi дурыс пайдаланбау iс
жYзiнде жагдайды бурыс кукыктык багала-уга экелуi мYмкiн.
Мысалы, 2021 жылгы кацтарда кYндiз ^останай каласында «Рудный-Федоровка» автожолыныц айналма жолында орналаскан ^останай облысы бойынша ^АЖД «УК-161/11 мекемеа» РММ жазасын етеп жаткан сотталушы Д. бас бостандыгынан айыру тYрiндеri жазаны одан эрi етеуден жалтару максатында, касакана эрекет ете отырып, ендiрiстiк аймактагы коршау аркылы етiп, бас бостандыгынан айыру орнынан кашып кетп. Ол езшщ зайыбына алдын ала коцы-рау шалып, одан оган киiлетiн заттар мен азык-тYлiктi колонияга экелуiн сураган. Ол таксимен семкемен келгенде, ол семкеш алу Yшiн колонияныц аумагынан шыгып, эрi карай кызметкерлер кадагалауынан, ягни колониядан кашуды шештi. Таксимен ол ^останай каласына кетiп, сол кYнi кешке колония кызметкерлерiмен усталып, ^Р ^К 426-бабыныц 1-белiгi бойынша кылмыстык кукык бузушылык жасаганы Yшiн жауапка тартылды2.
Осы мысалдан кылмыс жасаган сот-талушыга катысты - кадагалаудан кашканы Yшiн ^Р ^ылмыстык кодексiнде карасты-рылган 426-бабымен кылмыстык жаупкер-шiлiкке тартылган. Бул жерде кYзеттен кашу ма элде кадагалаудан кашу ма, накты аныктау кажет. Айтылгандар негiзiнде кадагалаудан кашу угымыньщ мазмунын зерттеу кажеттшш туындайды.
^ылмыстык зацда «кадагалаудан кашу» угымы жок. ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кодексшщ «Бас бостандыгынан айыру орындарынан, камактан немесе ^зет-тен кашу» 426-бабына жакын «Бас бостан-дыгынан айыру тYрiндегi жазаны етеуден жалтару» 427-бабында мынадай ю-эрекет-тер сипатталады: «бас бостандыгынан айыру орнынан тыскары жерге кыска мерзiмге шыгуга руксат берiлген сотталган адамныц шыгу мерзiмi бiткеннен кейiн, сол сиякты айдауылсыз жYрiп-туру кукыгын пайдалана-тын не кадагалауда жYрген сотталган адамныц бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазасын одан эрi етеуден жалтару максатында тYзеу мекемесше кайтып оралмауы»3.
^Р ^ылмыстык кодексшщ 427-бабына
1 Казацстан Республикасы Бас прокуратурасы жанътдагы Кцыцтыц статистика жэне ацпарат (департа-
мент) орталыгыныц мэл1меттер1. [Электрон.ресурс] URL: https://qamqor.gov.kz (царалган кун1: 10.02.2022). С 2 Костанай цаласыныц №2 сотыныц Укгмг. // 2021 жышгы 1 шшде №3911-21-00-1/243 iс. m 3 Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц Кодека 2014 жылгы 3 штдедея M226-VKR3. [Электрон.ресурс] URL:
https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226 (царалган кут: 15.02.2022).
сэйкес, жазаньщ бул тYрiн етеуден жалта-ру - бас бостандыгынан айыруга сотталган адамныц шыгу мерзiмi аякталганнан кейiн бас бостандыгынан айыру орнына кайтып келмеуi болып табылады. Осылайша, «ту-зеу мекемесiн тастап кетудщ зацдылыгы» белгiсi iс жYзiнде бул эрекеттi кашу емес, жазаны етеуден жалтару ретшде аныктауга мYмкiндiк беретш жалгыз елшем болып та-былады.
Сот терелшнщ тиiмдiлiгiн багалау шыга-рылган сот шешiмiнiц зацдылыгы мен эдш-дiгi гана емес, оныц орындалу сапасы да негiзге алына отырып жYзеге асырылуга тиiс. ^ылмыстык сот iсiн жYргiзуге катысты шаралар кылмыстык зацда кезделген жаза-лау максаттарына кол жеткiзу децгешмен айкындалады. Бул мэселенi шешу непзь нен пенитенциарлык жYЙенiц кызметiнен турады.
^ылмыстык кодекстщ бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны етеуден жалтарга-ны Yшiн жауаптылыгы туралы бабы салы-стырмалы тYPде бас бостандыгынан айыруга сотталгандарга бас бостандыгынан айыру орындарында жаксы мiнез-кулкы Yшiн кыска мерзiмдi демалыстар берiле бастаган кезде пайда болды. Осылайша, ^Р ^ылмыстык-аткару кодексiнде бас бостандыгынан айыру орындарыныц эюмшшк-терiне сенiмдi актайтын жэне жаца кукык бузушылыктар жасамайтын сотталгандарга осы мекемелерден тыс жерлерге шыгуга руксат беру кукыгын беретш нормалардыц болуы сотталгандарды тYзеуге косымша ын-таландыру болып табылады [1, 298 б.].
^азакстан Республикасыныц ^ылмы-стык-аткару кодексше сай бас бостандыгынан айырылуга сотталгандарды ерек-ше жагдайларга (жакын туысыныц каза табуы немесе ауыр наукаска душар болуы, сотталган адамга немесе оныц отбасына ауыр табиги апат салдарынан елеулi мате-риалдык зардап, баскадай ауыр окигалар болуына) байланысты кыска мерзiмге тYзеу мекемелерiнен шыгуга руксат етiлуi мYмкiн. Бiрак осындай кыска мерзiмге зацды руксат алгандар, жазасын одан эрi етеуден бултару максатымен бас бостандыгынан айыру ме-кемесiне келмей коюы да мYмкiн4
^арастырылып отырган кылмыстардыц уксастыгы екеуi де бас бостандыгынан айыру туршдеп жазадан жалтару бiрi ^зеттен болса, екiншiсi кадагалаудан бой тасалау.
4 Цазацстан Республикасыныц Цылмыстъщ-атцару кодека сурс] и^: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000234 (царалг
Зерттелетш угым арнайы эдебиеттерде де кездесед^ онда «кадагалаудан кашу» деген сез тсркеа келесi контексте колданылады: «коныс колонияларында (елдi мекендер ко-лонияларыныц учаскелерiнде) жазасын етеп жаткан сотталгандар жасаган кадагалаудан кашу» [2, 99 б.; 3, 333 б.].
Осылайша, казiргi уакытта айыр-машылыгын аныктауды кажет ететш бiрне-ше бiртектi угымдар бар.
КYзетiлетiн бас бостандыгынан айыру ор-нынан да жэне айдауылсыз бiрак кадагалауда жYретiн кауштшп барынша темен колония-лардан да жалтару колданыстагы зацнамага сэйкес кашу болып танылады. Сол себептi де «кадагалаудан кашу» санатын аныктау непзше «кашу» кылмыстык-кукыктык угы-мын алу кажет.
Арнайы эдебиеттерде бул мэселе бойын-ша пшрталас жYрiп жатыр.
А.Л. Жуйков жазасын етеп жаткан немесе алдын ала камауда отырган адам жасаган бас бостандыгынан айыру орнынан, камаудан немесе кYзеттен кашу - бул объ-ектiлердi кYзету желiсiн кез келген тэсiлмен руксатсыз зацсыз ецсеру екенiн атап еттi [4, 10 б.]. Алайда, бул аныктама кадагалаудан кашуды камтымайды.
Б-Д. Д. Махаков тузеу мекемесшен кашу дегенiмiз - жазаны орындау жэне етеу Е тэртсбш бузатын эрекеттерде, кылмыстык Т| сот iсiн жYргiзудi калыпты жYзеге асыру- К да, сондай-ак мемлекеттiк мэжбYрлеуден и жалтару ниетiн iске асыруда керiнiс тапкан Т кылмыс Yшiн мемлекеттiк мэжбYрлеуге У ушыраган адамныц кашуы деп санайды [5, ^ 6 б.]. Зерттелетiн аныктама кашу - бул кашу А схемасы бойынша курастырылган, бул ло- о гика ережелерiне кайшы келедi жэне оныц Д мазмуны зерттелетiн угымныц мэнiн толык Е ашуга мYмкiндiк бермейдi. Автордыц тым Ь кец угымы ^ылмыстык кодекстiц 426 жэне В 427-баптарында кезделген кылмыстар ара- И сындагы айырмашылыкты байкатпайды. р
Ш. Гаврилой кашуды «жазаны орындау- В ды жYзеге асыратын адамдарга, кYзетшiлер- О ге, езге де кызметкерлерге эсер етпестен и немесе зорлык-зомбылыкты, каруды неме- ф се кару ретшде пайдаланылатын заттарды р колданумен, кYзетке шабуыл жасаумен жэне Ц келiк куралдарын, каруды, кшм-кешекп, ку- И жаттарды иеленумен, кызметкерлердщ жэне к баска адамдардыц денсаулыгына зиян кел- № тiрумен не оларды елтiрумен уштаскан жа- (
) 2
Алматы. 2014 жылгы 5 шыдедегг № 234-У. [Электрон.ре- ^ н кун1: 22.02.2022).
CL
< Z
CL
о е
X
о
m
о
СП <
< СП
ь
-Q
с;
ш £
Ч О X
о <
СП
сырын, бiлдiртпей, айла-амалмен, сондай-ак ашык тYPде сотталгандардыц тYзеу колони-ясын калдыруы» деп аныктады [6, 9 б.]. Бул аныктама жиi карама-кайшы белгшердщ шамадан тыс жYктелуiмен кeрiнедi.
Кашуды жазасын етеп жаткан адамныц, бас бостандыгынан айыру орындарын не-месе сотталгандардыц, ^д^тшердщ немесе кылмыс жасаганы Yшiн айыпталушылардыц окшаулау орындарын зацсыз ез ерюмен та-стап кетуi ретшде аныктау ец колайлы бо-лып саналады [7, 142-143 б.].
Нэтижес1
КР Кылмыстык кодексшщ 426-бабы мем-лекеттiк мэжбYрлеудiц орындалу орнына байланысты кашудыц Yш тYрiн белуге мYм-кiндiк бередi: бас бостандыгынан айыру орындарынан; камакка алу тYрiндегi кыл-мыстык жазаны орындау орындарынан; зеттен. Бул жумыста аталгандардыц шшен алгашкысына кещл бeлемiз.
2020 жылгы маусымда Казакстан Респу-бликасы 11М КАЖК Костанай каласында орналаскан «УК 161/11 мекемеа» РММ ка-ушаздш барынша темен мекемесiнде жазасын етеу кезещнде М. мен А. (адамдар тобы аркылы) бас бостандыгынан айыру туршде-гi жазасын одан эрi етеуден жалтару макса-тында кашып кеттi. Сотталган М. жатакха-надан ерт сeндiрушi аркылы кешеге шыгып, коршау аркылы мекеме аумагынан шыкты. Оган ерiп сотталган А. да бiрге шыкты. Олар сотка ездерше дене жаракатын салуга тырыскан баска сотталганныц бiрнеше рет агрессия жасау салдарынан мекемеден ке-туге шешiм кабылдаганын керсетп. Осыган байланысты ол мекеме кызметкерлерше жY-пнд^ бiрак олар эрекет етпедi, сондыктан олар ез eмiрлерiнен коркып, прокуратурага ез бетiнше жYгiну Yшiн кетп, бiрак кала карантинге ушырагандыктан, ол жерде ка-былданбады. Олар кеп кешшпей мекеме кы-зметкерлерiмен усталды. Сотталушылардыц эрекеттерi адамдар тобымен жасалган бас бостандыгынан айыру орнынан кашу ретшде КК-нщ 426-бабы 2-белшнщ 1) тармагы бойынша сараланган. Олардыц айдауылсыз, тек кадагалауда жYргенiн, сол себепт кашу емес КК 427 бабында кезделген бас бостан-дыгынан айыру туршдеп жазаны етеуден жалтаруга кайта саралау жэне оларга кы-
сым керсетшгендштен тек тиiстi органдарга шагымданып келуге, сондай-ак адамдар тобы болып жасамаганы жeнiнде апелляци-ялык шагымы бурынгы Yкiмдi езгерте алма-ды5.
Келес мысал, Актау каласындагы катац тэртштеп тYзеу мекемесiнен атышулы кашу. Бiр топ сотталгандар травматикалык жэне баска да каруды, колдан жасалган жарылгыш заттарды колдану аркылы, ^зетшшердщ eмiрi мен денсаулыгына кауiптi кYш колдана оырып жэне сыбайластарыныц кeмегiмен жаппай кашып кетп. Даладагы сотталгандар сыбайластары трансформатор станция-сын ютен шыгарып, автокeлiктерiмен кYтiп турган. Кылмыскерлер карумен карауылды жаракаттап, коршаудан етш, кейбiрi жаяу-лап, бiреулерi ездерш кYтiп турган келштер-ге мшш кашпак болган. Кашу кезiнде 7^ eлтiрiлiп, 1-уi сол жерде усталды, калган 134 кашып Yлгерген. Жет кYн iшiнде 6-уы усталып калгандары ез eздерiн автокeлiкте жарган6.
Жогарыда келтiрiген екi жагдайда да бас бостандыгынан айыру туршдеп жазага сотталгандар тузеу мекемелерi шегiнен зацсыз шыкты. Алайда, каралып отырган ю-эрекет-тiц объективтi жагына CYЙене отырып, бiр жагдайда кYзетсiз коршаудан жэне кадагала-удан, ал екiншi жагдайда ^зетшетш корга-удан кашу болганын керуге болады. Оныц Yстiне екеуi де бiрдей Кылмыстык кодекстiц 426 бабыныц 2 бeлiгiмен ауыр кылмыс жа-саган деп сараланган.
Бас бостандыгынан айыру орындарынан кашу кезшде кiнэлi тиiстi мекемелердi кал-дырган сэттен аякталган кылмыс болып есептеледь Егер кашуды айдауылсыз жYPу немесе мекеме шепнен тыс туру кукыгымен пайдалана алатын адам жасаса, онда бул кылмыс сотталганныц уакытша болса да бас бостандыгынан айыру орнынан кетуш жэне жазадан жалтаруын тiлейтiнiн дэлелдейтш тYзеу мекемесi экiмшiлiгiмен белгiленген багдарды немесе жYPу шекарасын адам ез безмен езгерткен кезде аякталды деп есеп-теледi [8, 749 б.]. Мундай эрекеттер, КК 427 б. сэйкес, бас бостандыгынан айыру тYрiн-деп жазасын етеуден жалтару ретшде бага-ланады.
Айтарлыктай киындыкты сотталгандардыц каушаздш барынша темен мекемелер-
^ 5 Костанай облыстыц сотыныц Кылмыстык, icmep бойынша сот алцасыныц 2021 жылгы 8 сэуiрдегi № 3999-21-00-1а/75 зс Каулысы.
У 6 Актау цаласындагы №23 mY3emy мекемеанен жаппай царулы кашу туралы ресми ацпарат. [Электрон. ресурс] - URL: m https://www.inform.kz/kz/aktau-kalasyndagy-23-tuzetu-mekemesinen-zhappay-karuly-kashu-turaly-resmi-akparat_a2280643/ amp (царалган кYнi: 13.02.2022).
ден кашулары тугызып отыр. Кау^аздш барынша темен мекемелерден калган езге TY3ey мекемелерiнен айырмашылыгы, ец алдымен, олардыц коршалган аумагы мен арнайы ^зеп жок. Мундай орындарда жа-засын етеп жаткан адамдар ез араларында, сондай-ак каyiпсiздiгi барынша темен меке-ме аумагында карым-катынастары шектел-меген. Олар азаматтык Yлгiдегi киiм кшп жYре алады, ездерiнде акша мен багалы зат-тар устай алады, акшаны шек коюсыз пайда-лана алады, кез келген мелшерде сэлемдеме-лер ала алады, коныс-колониясы орналаскан жердщ - елдi мекеннщ аумагы шепнде еркiн жYрiп тура алады, ал мундай шекара шарт-ты тYPде, жергiлiктi орында ешкандай бел-паз аныкталады. Бул шекарадан сотталган адам абайсыздыкпен де етiп кетyi мYмкiн. Сондыктан каyiпсiздiгi барынша темен мекемелерден кашуды кылмыс ретшде саралау ю-эрекеттщ сyбъективтiк жагын мукият тал-дауды талап етедi. Мундай пiкiрдi осы про-блеманы зерттеген кейбiр авторлар да кол-даган [9, 8 б.; 10, 9 б.], сондай-ак ез кезшде жогары сот органдары тYсiндiргендей, бул мекемелерден кашу женшде iстердi карау барысында устау режимшщ ерекшелiктерiн (коршаудыц, ^зеттщ жоктыгын) еске алу ке-рек, осы себепт эр жагдайда сотталганныц осы мекемеден ез еркiмен кетш калуыныц мэн-жайын, осындай iс-эрекет жасауга итер-мелеген себеп-салдарын, ниетiн аса мукият зерттеп, жэне жиналган барлык, сондай-ак жеке басы туралы, дэлелдемелер жиынтыгы негiзiнде оныц эрекеттерiнде РКФСР КК 188 б. (улттык зац бойынша бул КР КК 426 б.) кезделген кылмыс курамыныц бар-жогы туралы суракты шешу кажет7.
Осы санаттагы iстердi талдай келе, ка-yiпсiздiгi барынша темен мекемелерден кашкан адамдардыц iс-эрекеттерiн респу-бликаныц кейбiр соттары да дурыс сара-ламайтынын байкадык, ал муныц салдары шашырацкылыкка жэне зацды бузуга экеп согады. Айталык, мысалы, Атырау каласы-ныц кылмыстык кудалау органдары Б.-нщ ю-эрекетш жумыс орнында жYрiп, жазасын
одан эрi етеуден бой тасалау максатымен коныс-колониясына кайта оралмаганы Yшiн ^К 358 б. 1-белiгiмен (колданыстагы ^К 426 б.) саралаган. Ал аталган каланыц соты кiнэлi айдауылсыз жYPу кукыгын пайдала-нып, жазасын эрi карай етеуден бой таса-лаганын жэне мекемеге кайта оралмаганын непзге ала отырып, бул эрекеттi ^К 359 б. (колданыстагы ^К 427 б.) кайта саралаган8. Сондай-ак, дэл осындай жагдайда жасалган Н.-нiц ю-эрекет осы каланыц сотымен ^К 358 б. 1-белшмен (колданыстагы ^К 426 б.) сараланган9.
Шамамен, дэл осыган уксас жагдай елiмiздiц баска да ещрлершде калыпта-скан. Айталык, Жамбыл облысы бойынша ^ылмыстык-аткару жYЙесi департаментшщ ЖД 158/5 мекемесiнде бас бостандыгынан айыру жазасын етеп жYрген Т. 2021 жылы мамыр айында тацга жакын Жамбыл облы-сы Жамбыл ауданы Шелдала елдьмекенш-де орналаскан тYзеу мекемесiнiц сыртында орналаскан эжетханага барып, кызметкер-лердiц жоктыгын пайдаланып, кашып кет-кен. Содан жолшыбай автокелiкпен Тараз каласына жетiп, кешеде мекеме кызмет-керiмен усталган. Осы эрекеттерi Yшiн ^К 426 б. 1-белшмен сотталган10.
Баска мысалда, Жамбыл облысы Мерке аудандык сотымен каушаздш барынша темен мекемеде жазасын етеп жYрген сотталган Н. юртш зауытында кызметкер-лердiц карауымен жумыс жасап жYрiп, айдауылсыз жYPу кукыгын пайдаланып, кашу жасады, ягни ^К 427 бабымен кезделген кылмысты жасауга кiнэлi ретiнде таныл-ды, - деп керсетшген11. Сейтш сот «кашу» мен «жалтарудыц» айырмашылыгын жокка шыгарып отыр.
Бурын койылган суракка жауап бере отырып, айырмашылык «кYзет» жэне «ка-дагалау» сездерiмен аныкталатынын атап еткен жен. Бул ею угым да режим тусшшн-де мазмундалган (^Р ^АК 97 бабы)12. ^ыл-мыстык-аткару зацнамасын зерттей отырып, бас бостандыгынан айыру туршдеп жазаны аткару жэне етеу тэрт1бше байланысты зац
7 Постановление Пленума Верховного суда РСФСР «О судебной практике рассмотрения материалов о переводе осужденных в исправительно-трудовые колонии-поселения и уголовных дел о побегах из этих колоний» от 19 марта 1975 г. //Сборник постановлений Пленумов Верховных Судов СССР, РСФСР и РФ по уголовным делам. 3-издание. Рарог А. И., Бимбинов А. А. (сост.). -М., 2019. - 690 с.
8 Атырау цалалыц сотыныц мурагаты //1998 жылгы 28 цыркYйектегi № 4-102 iс.
9 Атырау цалалыц сотыныц мурагаты // 2000 жылгы 18 ацпандагы № 3-78 iс.
10 Жамбыл облысы Жамбыл аудандыц сотыныц Yкiмi. // 2021 жылгы 16 шiлдедегi №3140-21-00-1/45 к.
11 Цазацстан Республикасы Цылмыстыц кодекашц 427 бабы бойынша Республика соттарымен царалган цылмыстъщ iстердi соттардыц царау практикасыныц жалпыглауы. 2015 жылгы 10 цараша. Талдыцорган цаласы.
12 Цазацстан Республикасыныц Цылмыстыц-атцару кодека. Алматы. 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 234-V. [Электрон. ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000234 (царалган кYнi: 22.02.2022).
Н
X
ы А
о х о Д А
сг
В
СП А
>
го О го О
X
е о
"U
2 А
JZ
"и
^зетпен камтамасыз етудщ кажеттiлiгi бар-лык жагдайда емес, ал кадагалау эркашан кажет екенiне кез жеткiзyге болады.
Айталык, Казакстан Республикасыныц КАК 143 б. сэйкес каушаздш барынша темен мекемелерде сотталгандар кYзетсiз, бiрак мекеме эюмшшгшщ бакылауында жэне кадагалауында болады13. Ал кадагала-удагы сотталганныц тYзеy мекемесiне кай-та оралмауы КК 427 б. бойынша саралануы тшс екенi бiзге мэлiм. Демек, бYгiнгi тацда аталган кылмыс курамдарын ажыратуга ка-тысты кылмыстык зацды жетiлдiрy женш-де усыныс енгiзyге накты кажеттiлiк туып отыр.
Бiздiц ойымызша, каyiпсiздiгi барынша темен мекемелерден кашу тшсшше 427 ба-бымен саралануы кажет.
^орытынды
Айтылган жагдайларды ескере отырып, КК «Бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны етеуден жалтару» атты 427 б. ез-герiс енпзген жен секiлдi. Осы себептен, КК 427 б. жаца редакциясын былай мазмундау-ды усынып отырмыз:
«Бас бостандыгынан айыру орнынан тыскары жерге кыска мерзiмге шыгуга руксат етшген сотталган адамныц шыгу мерзiмi б^кеннен кейiн, сол сиякты айда-уылсыз жYрiп-турy кукыгын пайдаланатын не кадагалауда жYрген сотталган адамныц бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жаза-сын одан эрi етеуден жалтару максатында тYзеy мекемесiне кайтып оралмауы немесе цаутЫздт барынша темен мекемеден вз ерюмен кетт цалуы, егер осы ю-эрекеттер бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны одан эрi етеуден жалтару максатымен жа-салса, - жазаланады».
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Агыбаев А.Н. Кылмыстыц цщыц. Ерекше белiм: оцу цуралы. 2-бас. - Алматы: Казац университетi, 2018. - 397 б. ™ 2. Пенитенциарная криминология: учебник / под ред. Ю. М. Антоняна, А. Я. Гришко, ¡3 А. П. Фильченко. - Рязань: Академия ФСИН России, 2009. - 566 с.
g 3. Кириллов М. А. Побеги осужденных как один из проблемных аспектов при организа-^ ции надзора в колониях-поселениях и на участках колоний поселений // Прикладная юриди-1 ческая психология. 2016. № 4. С. 98-102.
4. Жуйков А. Л. Уголовная ответственность за побег из места лишения свободы, из-под 1 ареста или из-под стражи: дис. ...канд. юрид. наук. Н. Новгород, 2008. - 214 с. | 5. Махаков Б-Д. Д. Уголовно-правовые и криминологические меры борьбы с побегами из о мест лишения свободы: дис. ..канд. юрид. наук. М., 2000. - 271 с.
| 6. Гаврилой В. М. Криминологические меры предупреждения побегов из исправительных >s колоний: дис. ... канд. юрид. наук. Рязань, 2007. - 274 с.
7. Рахметов, С. М. Преступление против правосудия. Монография. - Алматы: Жетi g жаргы, 2007. - 280 с.
<=■ 8. Борчашвили И. Ш. Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц кодексше тYсiндiрме. < Ерекше белiм. 2-том. - Алматы: Жетi Жаргы, 2021. - 924 б.
9. Мазняк К.В. Побеги заключения и борьба с ними: Автореф. дис. ...канд. юрид. наук. -£ М.: ВШ МВД СССР, 1968. - 15 с.
tj 10. Шевелев Ю.К. Борьба с побегами осужденных из ИТУ: Автореф. дис. ...канд. юрид. о наук. - М, 1972. - 18 с. о
Я REFERENCES
g
1. Agybaev A.N. Qylmystyq quqyq. Erekshe bolim: oqu quraly. 2-bas. - Almaty: Qazaq univer-§ siteti, 2018. - 397 b.
^ 2. Penitenciarnaya kriminologiya: uchebnik /pod red. Yu. M. Antonyana, A. Ya. Grishko, A. P.
s
X
ь
Ш
m 13 Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц-атцару кодека. Алматы. 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 234-V. [Электрон. ресурс] URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000234 (царалган кут: 22.02.2022).
Fil'chenko. - Ryazan', 2009. - 566 s.
3. Kirillov M. A. Pobegi osuzhdennyh kak odin iz problemnyh aspektov pri organizacii na-dzora v koloniyah-poseleniyah i na uchastkah kolonij poselenij // Prikladnaya yuridicheskaya psihologiya. 2016. № 4. S. 98-102.
4. Zhujkov A. L. Ugolovnaya otvetstvennost'zapobeg iz mesta lisheniya svobody, iz-pod aresta ili iz-podstrazhi: dis. ...kand. yurid. nauk. N. Novgorod, 2008. - 214 s.
5. Mahakov B-D. D. Ugolovno-pravovye i kriminologicheskie mery bor 'by s pobegami iz mest lisheniya svobody: dis. ..kand. yurid. nauk. M., 2000. - 271 s.
6. Gavriloj V. M. Kriminologicheskie mery preduprezhdeniyapobegov iz ispravitel'nyh kolonij: dis. ... kand. yurid. nauk. Ryazan', 2007. - 274 s.
7. Rahmetov, S. M. Prestuplenie protiv pravosudiya. Monografiya. - Almaty: Zheti zhargy, 2007. - 280 s.
8. Borchashvili I. Sh. Qazaqstan Respublikasynyn Qylmystyq kodeksine tusindirme. Erekshe bolim. 2-tom. - Almaty: Zheti Zhargy, 2021. - 924 b.
9. Maznyak K.V. Pobegi zaklyucheniya i bor 'ba s nimi: Avtoref. dis. ...kand. yurid. nauk. -M.: VSHMVD SSSR, 1968. - 15 s.
10. Shevelev YU.K. Bor 'ba spobegami osuzhdennyh iz ITU: Avtoref. dis. ...kand. yurid. nauk. - M, 1972. - 18 s.
ZQAI
X
(JÜ
А
о x о Д А
сг
В
СП А
>
го О го О
X
е о
"U
2 А
JZ
"и
