Научная статья на тему 'ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР'

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
64
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАң ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ / АЗАМАТТЫқ құқЫқ ТЕРМИНДЕРі / ТЕРМИНДЕРДің қОЛДАНЫЛУЫ / ЗАң ТіЛіНДЕ КЕЗДЕСЕТіН қАТЕЛЕР

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Нұрбаева Нұрқыз Арысбекқызы

Заң терминологиясы заң техникасы элементтерінің бірі және құқықтық актілер мәтінін сөзбен баяндау құралы болып табылады. Ол құқық қолдану практикасында да маңызды рөл атқарады. Ғылымның интенсивті дамуы, жаңа технологиялардың әзірленуі кейбір терминдердің ескіруіне және қолданыстан шығып қалуына алып келеді. Ал жаңа терминдердің пайда болуы терминологиялық базаны жаңартуды, жаңасын қалыптастыруды және бекітуді қажет етеді. Жаңа терминнің кеңінен қолданыла бастауы және оны қолдану заңдылығының лингвистикалық тұрғыдан негізделуі терминді ауыстыруға негіз болып табылады. Осының бәрі 1990 жылдың басында қабылданған құқықтық актілердің мәтіндерінде байқалады. Осы мақалада Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндерінің теңтүпнұсқалылығы бөлігінде жүргізілген іргелі-қолданбалы зерттеу нәтижелері қарастырылады. Терминологиялық баламаларға талдау жасалады. Мақалада заңнамалық актілер мәтіндерінде терминдерге қатысты жіберілген, жұртшылықты жаңылыстыруы және қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндердің түпнұсқалалығын бұзуы мүмкін олқылықтарға нақты ғылыми негізделген дәлелдер келтіріледі. Осылайша мақалада «норма», «субсидиарная ответственность», «эпидемия», «эпизоотия» және т.б. терминдерге балама сөздерге ерекше назар аударылады. Сонымен қатар автор аударма барысында жиі кездесетін лингвистикалық қателерді талдап, оларды жою бойынша ұсыныс береді. Мәтінде терминологиялық қателерден өзге басқа да қателердің барын негізге ала отырып, автор Азаматтық кодекстің қазақ тіліндегі қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндерінің теңтүпнұсқалылығын қамтамасыз ету бөлігінде түзетулер енгізу мәселесін қарастыру, сондай-ақ терминдердің халықаралық практикада қолданылуын және ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминологиялық комиссия мақұлдаған терминдерді іріктеу қажет деп пайымдайды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TERMINOLOGICAL ISSUES IN THE CIVIL CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Legal terminology is an element of legal technique and a means of presenting the text of legal acts verbally. It also plays an important role in law enforcement. The intensive development of science, the development of new technologies lead to the fact that certain terms become obsolete and go out of use. As well as the emergence of new terms requires the updating, formation and consolidation of a new terminological framework. The reason for replacement of the term is the widespread use of the new term and the linguistic validity of the legitimacy of its use. All of this can be seen in the texts of the legal acts that were adopted at the beginning of the 1990s. This article discusses the results of fundamental and applied research carried out into the authenticity of the texts of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan in Kazakh and Russian languages. The analysis is given of terms that have an alternative meaning. Specific evidence-based arguments are provided on the gaps in the terms of the legislation, the use of which can mislead the public and compromise the authenticity of the Kazakh and Russian texts...Legal terminology is an element of legal technique and a means of presenting the text of legal acts verbally. It also plays an important role in law enforcement. The intensive development of science, the development of new technologies lead to the fact that certain terms become obsolete and go out of use. As well as the emergence of new terms requires the updating, formation and consolidation of a new terminological framework. The reason for replacement of the term is the widespread use of the new term and the linguistic validity of the legitimacy of its use. All of this can be seen in the texts of the legal acts that were adopted at the beginning of the 1990s. This article discusses the results of fundamental and applied research carried out into the authenticity of the texts of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan in Kazakh and Russian languages. The analysis is given of terms that have an alternative meaning. Specific evidence-based arguments are provided on the gaps in the terms of the legislation, the use of which can mislead the public and compromise the authenticity of the Kazakh and Russian texts. Thus, the article focuses on words equivalent to terms such as "norm", "subsidiary responsibility", "epidemic", "epizootic" etc. The author also analyses the most common linguistic errors that occur in the translation process and suggests ways of eliminating them. Referring to the presence in the text of other than terminological errors, the author considers it necessary to consider amendments to the Civil Code to ensure the authenticity of the texts in the Kazakh and Russian languages, and the selection of terms approved by the Republican Terminology Commission under the Government of the Republic of Kazakhstan taking into account their application in international practice and national peculiarities.

Текст научной работы на тему «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР»

ЭОЖ: 81»373:347(574)

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АЗАМАТТЫК КОДЕКС1НДЕГ1 ТЕРМИНОЛОГИЯЛЬЩ МЭСЕЛЕЛЕР

Н^ркыз Арысбеккызы Н^рбаева

Казащстан Республикасыныц Зацнама жэне щущыщтыщ ащпарат институты

Лингвистика орталыгыныц ага гылыми щызметкерг, филология магистрi;

Нур-Султан щ., Цазащстан Республикасы, e-mail: nurkiz_82@mail.ru

Аннотация. Зац терминологиясы зац техникасы элементтершщ 6ipi жэне щущыщтыщ акттер мэтшш свзбен баяндау щуралы болып табылады. Ол щущыщ щолдану практикасын-да да мацызды рвл атщарады.

Fылымныц интенсивтi дамуы, жаца технологиялардыц эзipленуi кей6ip терминдердщ ескipуiне жэне щолданыстан шыгып щалуына алып келедi. Ал жаца терминдердщ пайда болуы терминологиялыщ базаны жацартуды, жацасын щалыптастыруды жэне 6екiтудi щажет етедi. Жаца терминнщ кещнен щолданыла бастауы жэне оны щолдану зацдылыгы-ныц лингвистикалыщ тургыдан негiзделуi теpминдi ауыстыруга негiз болып табылады. Осыныц 6эpi 1990 жылдыц басында щабылданган щущыщтыщ акттердщ мэтшдершде бай-щалады.

Осы мащалада Казащстан Республикасы Азаматтыщ кодексшщ щазащ жэне орыс тш-деpiндегi мэтшдершщ тецтупнусщалылыгы бвлтнде ЖYpгiзiлген ipгелi-щолдан6алы зерттеу нэтижелеpi щарастырылады. Терминологиялыщ баламаларга талдау жасалады. Мащалада зацнамалыщ актыер мэтшдершде терминдерге щатысты жi6еpiлген, журт-шылыщты жацылыстыруы жэне щазащ жэне орыс тiлдеpiндегi мэтшдердщ тYпнусщала-лыгын бузуы мYмкiн олщылыщтарга нащты гылыми негiзделген дэлелдер келтipiледi. Осы-лайша мащалада «норма», «субсидиарная ответственность», «эпидемия», «эпизоотия» g жэне т.б. терминдерге балама свздерге ерекше назар аударылады.

£ Сонымен щатар автор аударма барысында жш кездесетш лингвистикалыщ щателеpдi ^ талдап, оларды жою бойынша усыныс 6еpедi. Мэттде терминологиялыщ щателерден взге басща да щателердщ барын негiзге ала отырып, автор Азаматтыщ кодекстщ щазащ g тiлiндегi щазащ жэне орыс тiлдеpiндегi мэтшдершщ тецтYпнусщалылыгын щамтамасыз i ету бвлтнде тYзетулеp енгiзу мэселесш щарастыру, сондай-ащ терминдердщ халыщара-< лыщ практикада щолданылуын жэне улттыщ еpекшелiктеpдi ескере отырып, Казащстан g Республикасы Yкiметiнiц жанындагы Республикалыщ терминологиялыщ комиссия мащул-I даган теpминдеpдi ipiктеу щажет деп пайымдайды.

iS Тушн сездер: зац терминологиясы, азаматтыщ щущыщ теpминдеpi, терминдердщ щол-g данылуы, зац тшнде кездесетш щателер.

ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ В ГРАЖДАНСКОМ КОДЕКСЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

< СП

ь

с;

ш

ti Нурбаева Нуркиз Арысбековна

о х о

ы <

Старший научный сотрудник Центра лингвистики Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, магистр филологии; т г. Нур-Султан, РеспубликаКазахстан; e-mail: nurkiz_82@mail.ru

i _

Ь Аннотация. Юридическая терминология является одним из элементов юридической

s техники и средством словесного изложения текста правовых актов. Важную роль она

s играет и в правоприменительной практике.

Ь Интенсивное развитие науки, разработка новых технологий приводят к тому, что не-

00 которые термины устаревают и выходят из употребления. А появление новых терминов требует обновления, формирования и закрепления новой терминологической базы. Осно-

ванием для замены термина является широкое применение нового термина и лингвистическая обоснованность правомерности его применения. Все это проявляется в текстах правовых актов, которые были принят в начале 1990-годов.

В настоящей статье рассматриваются результаты фундаментально-прикладного исследования, проведенного в части аутентичности текстов Гражданского кодекса Республики Казахстан на казахском и русском языках. Дается анализ терминам, которые имеют альтернативное значение. Приводятся конкретные научно обоснованные доводы на допущенные пробелы касающихся терминов в законодательных актах, при использовании которых общественность можно ввести в заблуждение и нарушить аутентичность текстов на казахском и русском языках. Так, в статье особое внимание уделяется словам, равнозначным к терминам как «норма», «субсидиарная ответственность», «эпидемия», «эпизоотия» и др.

Автор также анализирует наиболее часто встречающиеся в процессе перевода лингвистические ошибки и предлагает пути по их устранению. Ссылаясь на наличие в тексте других, помимо терминологических ошибок, автор полагает необходимым рассмотреть вопрос внесения поправок в Гражданский кодекс в части обеспечения аутентичности текстов на казахском и русском языках, а также отбор терминов, одобренных Республиканской терминологической комиссией при Правительстве Республики Казахстан с учетом их применения в международной практике и национальных особенностей.

Ключевые слова: юридическая терминология, термины гражданского права, употребление терминов, ошибки, встречающиеся в языке закона.

TERMINOLOGICAL ISSUES IN THE CIVIL CODE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Nurbayeva Nurkiz Arysbekovna

Senior Researcher of the Linguistic Center of the Institute legislation ro

and legal information of the Republic of Kazakhstan, Master ofphilology; q

Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan; e-mail: nurkiz_82@mail.ru

x

Abstract. Legal terminology is an element of legal technique and a means ofpresenting the text T of legal acts verbally. It also plays an important role in law enforcement. q

The intensive development of science, the development of new technologies lead to the fact that A certain terms become obsolete and go out of use. As well as the emergence of new terms requires g the updating, formation and consolidation of a new terminological framework. The reason for o replacement of the term is the widespread use of the new term and the linguistic validity of the q legitimacy of its use. All of this can be seen in the texts of the legal acts that were adopted at the 5 beginning of the 1990s. S

This article discusses the results of fundamental and applied research carried out into the > authenticity of the texts of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan in Kazakh and Russian p languages. The analysis is given of terms that have an alternative meaning. Specific evidence- S based arguments are provided on the gaps in the terms of the legislation, the use of which can g mislead the public and compromise the authenticity of the Kazakh and Russian texts. Thus, ^ the article focuses on words equivalent to terms such as "norm", "subsidiary responsibility", "epidemic", "epizootic" etc.

The author also analyses the most common linguistic errors that occur in the translation process and suggests ways of eliminating them. Referring to the presence in the text of other than terminological errors, the author considers it necessary to consider amendments to the Civil Code to ensure the authenticity of the texts in the Kazakh and Russian languages, and the selection of terms approved by the Republican Terminology Commission under the Government of the Republic of Kazakhstan taking into account their application in international practice and national peculiarities.

Keywords: legal terminology, civil law terms, use of terms, mistakes encountered in the language of the law.

Kipicne

^укык саласы - белгiлi 6ip когамды; катынастар TYpiH реттейтiн кукыктык нор-малардыц жиынтыгы. Азаматтык кукык кукыктыц 6ip саласы болып табылады. Ол латынныц jus civile сезшен шыккан, азаматтык кукык, Рим азаматтарыныц кукыгы де-гендi бiлдiредi. Сондыктан азаматтык кукык гылымы цивилистика, ал осы саладагы ма-мандар цивилистер деп аталады. Азамат-ты; кукык жеке кукыктыц негiзiн курайды. МYлiктiк жэне жеке мYлiктiк емес катына-стар азаматтык кукыктыц нысанасы болып табылады.

^азакстанныц азаматтык кукыгы бiр-неше даму кезещнен етп. Республиканыц аукымды кодификацияланган актiсi болып табылатын, тауар-акша катынастарын рет-теудщ: меншш нысандары тецдшнщ жэне оган ;ол сугылмаушылыктыц, шарт еркш-дшнщ, азаматтык айналым субъектшершщ тецдш тэрiздi непзп кагидаттарды калаган ^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексi 1994 жылгы 27 желтоксанда ка-былданып, 1995 жылгы 1 наурыздан бастап кYшiне ендi. Тэуелаз ^азакстанныц ец мацызды жэне iргелi зацдарыныц бiрi, непз-tN ri нарыкты; шаруашылы; болып табылатын S тауар-акша катынастарын реттейтiн Азамат-

00 ты; кодекстщ неriзiнде нарыкты; экономи-^ каны дамытуга жагдайлар жасайтын зацдар-

1 дыц пакетi калыптастырылды. Осылайша El казiрri колданыстагы зацнаманыц ажырамас § бeлiriне айналган зац терминологиясы да

< толыга бастады.

0 кукыктыц кез келген саласындагы тер-

1 миндер кэсiби тургыдан пiкiр тудырып, мэселенiц езектшпне карай кайта каралып,

g талкылау, зерделеу процесiнен, калыптасу üg жэне жетiлдiрiлу кезецiнен eтетiнi белriлi. с ^азакстан Республикасы Азаматтык ко-

< дексiнiц терминолоrиясы да аталган про-¡3 цестерден тыс калмай, осы уакытка дейiн £ гылыми макалалардыц жазылуына, зертте-

улердiц жYрriзiлуiне тYрткi болып келедi. о Буган дейiн Азаматтык кодекстiц казак тшн-

0 дегi нускасы бiрнеше макалага аркау болса, бYгiнде гылыми зерттеу жумыстарыныц

1 объектiсiне айналып отыр. Мысал ретш-| де ^азакстан Республикасы Эдiлет мини-Ь стрлiriнiц Зацнама жэне кукыктык акпарат s институтыныц Лингвистика орталыгы ^а-^ закстан Республикасы Азаматтык кодексшщ

Ь

ш

m 1 1994 жылгы 27 желтоцсандагы № 268-XIII Цазацстан Ре adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_(царалган KyHi: 15.12.2021

DOI: 10.52026/2788-5291_2022_68_1_110

мэтiндiк тещупнускалыгын камтамасыз ету мэселелерi бойынша жYргiзген, «азаматтык кукык» саласындаFы кейбiр проблемалы терминдерге талдау жасаFан iрreлi-колдан-балы Fылыми зерттеу жумысын атап етуге болады.

Эд1стер мен материалдар

1994 жылFы 27 желтоксандаFы ^азакстан Республикасы Азаматтык кодексшде (Жал-пы белiм)1 (будан эрi - Азаматтык кодекс) терминдердщ колданылуы бойынша Fылы-ми зерделеу жYргiзу барысында шолу, линг-вистикалык талдау жэне салыстыру сиякты жалпы Fылыми эдiстер колданылды.

Терминдер мен сез -пркестершщ аударма-сын жетiлдiру Yшiн сездiктерге салыстыр-малы турде зерделеу жYргiзiлдi. Кейбiр терминдердщ маFынасына аныктама берiлiп, олардыц дефинициясын ашатын нускаларFа мысалдар келтiрiлдi.

Непзп бел1м

Нэтижелер мен талкылау

Тiлiмiзде жаца уFымдар мен атаулардыц пайда болуы Fылым мен техника саласыньщ дамуымен, ондаFы жаца дYниелермен тыгыз байланысты екенi белгiлi. Тэуелсiздiriмiздщ алFашкы жылдары казак терминологияныц жаца бiр даму кезецi десе болады. Эйткеш KOFамдаFы езгерiстер, саяси элеуметтiк жэне экономикалык катынастардыц жаца жYЙеге ауысуы тiлiмiзде жаца терминдер мен атаулардыц пайда болуына ыкпал еттi. ^азак терминжасам iсi улт тiлi непзшде жYргiзiлiп, тiлде бурыннан бар сездер мен тYбiрлердi терминдер шыFармашылыFында кещнен пайдалану процесi байкалды.

Азаматтык кодекске зерделеу жумысын бастамас бурын, сол жылдары кабылдаетан бул кодекс калай эзiрлендi, оныц терми-нологиясы калай калыптасты деген сурак кызыктырып, материалдар iздестiру барысында ¥лттык Fылым академиясыныц ака-демигi, зац Fылымдарыныц докторы, профессор М. СYлейменовтiц «Как создавался гражданский кодекс Республики Казахстан» деген макаласын кезiмiз шалып калды.

Галым аталFан макаласында былай дей-дi: «АК ею кезецде: Жалпы белiм - 1994 ж. 27 желтоксанда, Ерекше белiм - 1999 ж. 1 шшдеде кабылданды. Жалпы белiм ец мацыздысы болды: OFан жалпы каFидатты

спубликасыныц Азаматтыц кодека (Жалпы бвлж)// https:// ж.)// 224-318-баптар

жэне революциялык ережелер енпзшдь АК (Жалпы бeлiм) жобасы Парламентте бiр ап-тадан аса, бiр баптан соц бiр бап талкылан-ды. ¥зын бойлы, арык, КР Эдшет министрi Нагашыбай Шакенов апта бойы трибуна-дан тYCпей, багана сиякты турды. Бiз эзiр-леушiлер ретшде бiрiншi катарда отырдык, Шайкенов депутаттардыц сурактарына жау-ап беруге киналганда немесе тушымды жа-уап алгысы келгенде, ол бiзге жауап беруге етшш жасап турды, сeйтiп топ мYшелерiнiц бiрi суракка жауап берш отырды.

Есiмде, «сервитут» дегенiмiз не деген сурак койылды, оган Ольга Ченцова жауап бере бастады. Ол толкыган кезде кейде кы-зарып кететiн. Азды-кeптi тYсiнiктi етiп жауап бергеш сол, отырысты жYргiзiп отырган Парламенттщ вице-спикерi М.Т. Оспанов: «Жалпы, бул эдепт сез бе?», - дедь Оля: «толыктай эдепт сез», - дедi. Сонда ол: «онда жарайды, кабылдаймыз», - дедо» [1].

Бул макаладан Азаматтык кодекст ка-былдау барысында орыс тшндеп кейбiр терминдердщ eзi тYсiнiксiз болып, бiраз сурак туындаганын байкауга болады. Ал сол Ко-дексте реттелетш тауар-акша катынастары жэне катысушылардыц тецдшне непздел-ген езге де мYлiктiк катынастар, сондай-ак мYлiктiк катынастарга байланысты мYлiктiк емес жеке катынастар бойынша термин-дердi казак тшнде беру, жаца терминдерге балама табу Азаматтык кодекс жобасыныц казак тшндеп мэтшмен жумыс iстеген ма-мандарга да оцай болмаганы, аудармашылар ^азакстанныц азаматтык кукык нормаларын негурлым тиiмдi тэсiлмен беруге тырысып, ецбектенгенi анык. Дегенмен тiлiмiздiц та-бигатына сэйкес келетш тиiстi терминологи-яны iздеуде жiберiлген кемшiлiктердi жэне кукыктык акт нормасын екiушты кабылда-уга, зац тшнщ бузылуына экеп соктыратын кателердi Азаматтык кодекс мэтiнiнен кеп-теп кездеспруге болады. Солардыц бiрката-рына токтала кетейiк.

Мэселен, Азаматтык кодекстщ (Жалпы бeлiм) 230, 382 жэне 383-баптарында «норма» терминi «калып», ал 267-бапта «нормативный акт» деген тсркес «калыпты акт» деп бершген. Бул туста казак тшндеп мэтiнмен жумыс iстеген мамандар «нормативный» сезш «нормальный» сeзiмен шатастырып алды ма деген ой туады. Алайда аталган тер-миндердiц казак тшнде калыптасуын зерде-лей келе, ел тэуелаздшнщ алгашкы жыл-дары ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц жанындагы Республикалык терминология комиссиясы «норма» терминiн «норма, ка-

лып» деп макулдаганын, сол жылдары кей-6ip зацнамалык актiлерде «калып» деген нуска колданылганын кeремiз.

Осы орайда айта кететш жайт, терминология турактанып, езгерместей катып ка-латын сала емес. Термин шыгармашылыгы - жанды процесс. Адам кызметшщ эртур-лi саласындагы YДеpiс терминологияныц Yздiксiз eзгеpуi мен дамуын бiлдipедi. Бул даму динамикалык семантикалык проце-стермен 6ipге жYpедi. Терминология жаца теpминдеpдi калыптастыру, колданыстагы теpминдеpдi сапалык жагынан езгерту аркылы дамиды. Ягни кей6ip терминдер угымды толык камти алмайтындыктан кол-даныстан шыгып калады, олардыц орнына жаца терминдер колданылады.

Осылайша Азаматтык кодексте пайдала-нылган, казipгi уакытта зацнамалык актшер-де «норма» терминшщ баламасы ретшде колданылмайтын «калып» нускасы жогары-да аталган процестщ салдары деуге болады.

Сондай-ак жогарыда аталган 267-баптыц «Меншiк иесшщ кукыктарын жэне баска заттык кукыктарды бузатын мемлекетпк органдар мен лауазымды адамдар кужатта-рыныц жарамсыздыгы» деген такырыбына назар аударайык. Мунда мемлекеттер ор-гандар мен лауазымды адамдардыц кандай кужаттарыныц жарамсыздыгы туралы сез Е болып отырганын 6ip окыганнан тYсiну q киын. Эйткенi «кужат» угымыныц аукымы К кец, ол кандай да 6ïp фактiнi немесе 6ïp о нэрсеге кукыкты растайтын iскеpлiк кагаз- q ды немесе кужат керсетушшщ жеке басын У ресми куэландыратын кагазды не 6ip нэрсе ^ туралы жазбаша айгакты 6iлдipедi. Ендi осы А баптыц орыс тiлiндегi нускасына карайтын о болсак, онда «Недействительность актов го- Д сударственных органов и должностных лиц, Е нарушающих права собственника и другие Ь вещные права» делшген. Кepiп отырганы- В мыздай, ресми кужат pетiнде тYсiнiлетiн И «акт» деген термин казак тшндеп мэтшде р «кужат» деп аударылып, теpминiнiц балама- В сы дурыс 6еpiлмеген. О

Сонымен катар азаматтык кукык сана- И ты болып табылатын «субсидиарная ответ- ф ственность» деген тipкес 104-баптыц тepтiн- р шi 6eлiгiнде «жэрдем беру жауаптылыгы», Ц 44 жэне 207-бапта «субсидиарлык жауап- и тылык», 357-бапта «субсидиялык жауапкер- к шiлiк» деп бершген. №

Жалпы «субсидиарная ответственность» ( теpминi subsidiarus деген латын шзшен — шыккан, «pезеpвтiк» немесе «косымша» ЕЕ деп аударылады. Бул непзп жэне косымша 2

ix

< ix

О в х

о

со о

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

борышкерлер болатынын бiлдiредi. Бизне-сте уйым - негiзгi борышкер, курылтайшы-лар мен директор бiрiншi кезекте косымша борышкерлер болып саналады. Эшм бе-рушiлер немесе сатып алушылар, банктер, бюджет, компания кызметкерлерi кредитор-лар болып есептеледi. Кредитор эуелi кара-жатты негiзгi борышкерден ендiрiп алуFа тырысады, ол болмаFан жаFдайда косымша борышкерге талап кояды»2.

Азаматтык кодексте негiзгi борышкор несие берушшщ талабын канаFаттандыру-дан бас тартса, не оны толык орындамаса немесе несие берушi одан койылFан талапка акылFа конымды мерзiмде жауап алмаса, косымша борышкердщ жэбiрленушi алдын-даFы жауапкершiлiгi субсидиарлык жауап-кершiлiк деп тYсiнiледi.

Ал «субсидия» дегенiмiз (лат. Subsidium - кемек) зац актiлерiмен белгiленген мак-саттар Yшiн коммерциялык уйымдарFа бюд-жеттен белiнетiн тепн жэне кайтарымсыз телемдер; демеукаржы [2; 328].

ЖоFарыда айтылFандарды негiзге ала отырып, орыс тiлiне кiрме сез болып енген «субсидиарный» сезi «субсидия» сезшен туындамаFан, мэтiнде колданылFан «субси-диялык» жэне «субсидиарлык» сездерi бiр маFына бермейдi деп пайымдаймыз.

«Жэрдем беру» деген тiркес ешкандай жауапкершшказ демеу, колFабыс ету маFы-насын бередi. Зац мэтiнiнде эрбiр фраза, эрбiр тiркес, эрбiр сейлем эртYрлi оку мYм-кiндiгiн болдырмайтын абсолюта айкын-дылыкпен берiлуге жэне зацда оныц эртYр-лi кабылдануына жол бершмеуге тиiс деген зац тшне койылатын талаптарды ескеретiн болсак, нормада колданылFан «жэрдем беру жауаптылыFы» деген тиркес аталFан уFымFа мYлде балама бола алмайды.

БуFан коса Азаматтык кодекс мэтшшен зац тiлiне койылатын талаптардыц сакталма-уына катысты кателердi кездестiруге бола-ды. Мысалы, 224, 255-баптарда нормативтiк нуска болып табылмайтын «кора-копсы» деген кос сез колданылFан. Бул ретте мына жайтты ескеру керек: зац тiлi жалпы^а бiр-дей танылFан кYнделiктi тшден бiршама ерекшеленедi, классикалык эдеби тшге юш-кене уксайды. Зац карапайым адамдарFа

тYCiнiктi тiлмен жазылуFа тшс екенiне кара-мастан, зацнама жYЙесiн жасау барысында зац тiлiнiц айрыкша сипатын бiлдiретiн ар-найы терминдер жYЙесi колданылады.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сондай-ак ресми макулдаетан термин-дердi колдану зац тшнщ мэдениетiн бш-дiредi. Зац мэтшшде жаргон сездердi, кэсiптiк сез, диалект сез сиякты сездер мен сез тсркестерш колдануFа жол бершмей-дь Мундай бузушылык зацнама беделiне, кукыктык санаFа терiс эсер етедi жэне зацна-маны реттеу мYмкiндiктерiн айтарлыктай темендетедi. Алайда Азаматтык кодекстiц 159-бабында осы талап ескерiлмей, эмоци-оналдык-экспресивтш бояуы бар, ауызекi сейлеу тш болып табылатын «есуастык» деген сез колданылып, ерескел категе жол бершген.

ЖоFарыда аталFандардан баска, Азаматтык кодекстеп кемшiлiктердiц бiрi ретiнде норманы эртYрлi тYсiнуге жэне колдануFа алып келетiн тYрлi логикалык жэне маFына-лык кателердi атауFа болады. Мэселен, «Реквизициялау» деген 253-баптыц бiрiншi белшнде «а случае стихийных бедствий, аварий, эпидемий, эпизоотий, в период действия военного положения» деген тсркес «одлей апаттар, авариялар, жукпалы ауру-лар, iндеттер, соFыс жаFдайындаFы ю-кимыл кезецiнде» деп аударылFан. Мунда «эпидемия», «эпизоотия» деген халыкаралык терминдер тшсшше «жукпалы ауру», «шдет» деп алынFан.

АталFан терминдерге колданыстаFы зацнамада, атап айтканда «Халык денса-улыFы жэне денсаулык сактау жYЙесi ту-ралы» 2020 жылFы 7 шшдедеп ^азакстан Республикасыныц № 360-У1 КРЗ Кодексш-де3 «эпидемия - сыркаттанушылыктыц эдетте тiркелетiн децгейiнен инфекциялык аурудыц айтарлыктай асып тYсетiн жап-пай таралуы», «Ветеринария туралы» 2002 10 шiлдедегi ^азакстан Республикасыныц № 339 Зацында4 «эпизоотия - тшсп экiмшiлiк-аумактык бiрлiк аумаFында жану-арлардыц аса кауiптi жэне баска да жукпалы ауруларыныц жаппай таралуы» деп аныкта-ма бершедь

«Непзшен адамдардыц, жануарлар мен еамд^ердщ жукпалы аурулары биологи-

2 Субсидиарная ответственность: чем финансовые проблемы компании грозят собственникам и руководству. https:// siab.ru/blog/subsidiarnaya-otvetstvennost-chem-finansovyie-problemyi-kompanii-grozyat-sobstvennikam-i-rukovodstvu/ (ца-ралган кут: 08.01.2022 ж.).

3 «Халыц денсаулыгы жэне денсаулыц сацтау жYйесi туралы» 2020 жылгы 7 шiлдедегi Цазацстан Республикасыныц № 360-У1 КрЗ Кодека. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K2000000360 (царалган к10.01.2022 ж.).

4 «Ветеринария туралы» 2002 жылгы 10 шiлдедегi Цазацстан Республикасыныц N 339 Зацы. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ Z020000339_ (царалган куни- 10.01.2022 ж.).

ялык тетенше жагдайлардыц кeзi болып та-былады. Жукпалы аурулар барлык баска ау-рулардан ерекшеленедi, ейткеш оларды тiрi коздыргыштар тудырады. Жукпалы проце-стен айырмашылыгы, макроорганизмдердiц эр кауымдастыгында аурудыц даму про-цесшщ ез атауы бар: эпидемиялык ауру -адамдар ортасында, эпизоотиялык ауру -жануарлар арасында (грек. zoon -жануар), эпифитотикалык ауру - еамд^ер элемiнде (грек. рhyton - еамдш) болады.» [3; 6].

Буган коса гылымда «пандемия» деген де угым бар. Халык адам баласына келетш жукпалы дерт, кеселдi «iндет» деп айта бер-генiмен, бул угымдардыц айырмашылыгы бар. Мэселен, эпидемия уакыт пен кещспк-те таралатын инфекциялык ауруды бш-дiредi, бул жагдайда сыркаттангандардыц саны накты аумак - елдi мекен, eцiр, мемле-кет Yшiн белгiленген нормадан едэуiр асып тYседi. ЭртYрлi елдерде бiр уакытта таралган кезде мемлекеттер мен бYкiл континентке катысты Yлкен жэне каушт эпидемия - пандемия деп аталады. Гылымда бурын-соцды болмаган, адамнан-адамга тез жугатын жаца штамм оныц басты себебi болып табылады. Маусымдык кYрт кебею жагдайында бул эпидемия болып табылады, ейткеш ауруды бурыннан бар жэне белгш патогендер тудырады. Пандемия Yлкен келемде таралып, eлiм саныныц кеп болуымен жэне баска да проблемалармен, мысалы, элеуметпк про-блемалар, экономиканыц элсiреуi сиякты баска да iлесiп жYретiн проблемалармен жэне т.б. сипатталады.

Бул гылыми угымдар айкын болуы, оныц магыналык шегiн дэл керсету Yшiн кукыктык нормада аудармай колданган жен. Казак тiлiнде «эпидемия» терминiн «жукпалы ауру», «эпизоопия» терминiн «iндет» деп колдану терминдердi кабылдауда жацылыс тудырады, сондай-ак норманыц магынасын дэл бере алмайды.

Аталган терминологиялык мэселелермен катар, Азаматтык кодекс мэтЫнде бiрiздiлiк-тiц сакталмауына катысты кателердi де кептеп кездестiруге болады. «Казакстан Республикасы Азаматтык кодексiнiц казак тшндеп нускасына зер сала окысак, онда сездердщ казiргi жазылу емлесiн ескермеу, кукыктык магынасынан гeрi керкем эдеби-еттiк сипаты басым сeздердi колдану, стиль-дiк Yйлесiмдiлiктiц болмауы орын алган. КР Азаматтык кодексiнiц ерекше бeлiмiнде «интеллектуальная собственность» терминi Yш тYрлi аударылган: «интеллектуалдык меншiк», «санаткерлш меншiк», «зияткерлiк

меншiк» - бул орысша мэтiндегi бiр сeздiц ею, Yш сезбен аударылуы» [4; 113].

Корытынды

Жогарыда келтiрiлген мысалдарды непз-ге ала отырып, Азаматтык кодекс мэтшшде-гi терминологиялык мэселелердi былайша топтастыруга болады:

- екi-Yш нускада колданылган, синоним терминдер, ягни терминдердщ бiрмаFына-лылыгына катысты талаптыц сакталмауы. Арнаулы салада синоним терминдердi колдану терминологияныц кемшiлiктерiнiц бiрi болып табылады. Эйткеш ол кукык колда-нушыны жацылыстыруы, тiптi норманыц бурмалануына алып келуi мYмкiн;

- эмоционалдык-экспресивтик бояуы бар сeздердiц болуы. «Жалпы Fылым тiлi бейнелiлiктi, образдылыкты емес, эр уFым-ды ез атымен атауды кажет ететiн дэлдш-т^ нактылыкты калайды. Сол себептен де Fылым тiлiнiц негiзiн курайтын термин-дердiц эмоционалдык турFыдан бейтарап-тык танытып, оларFа экспрессияныц тэн болмауы талап етшедо» [5;45]. Терминде эмоционалдыктыц болмауы терминге кой-ылатын талаптардыц бiрi болып табылады;

- уFымды дэл бере алмайтын терминдер. Терминнiц уэждiлiгiне катысты талаптыц сакталмауы да мэтшде орын алFан. Бул рет- Е те терминнiц аныктамасы айкын, маFынасы Т) дэл берiлуi кажет екенiн ескеру кажет. К

ТYптеп келгенде, Азаматтык кодексте и кейбiр терминдердiц дурыс колданылма- ) уы немесе оларды колдану барысында У бiрiздiлiк каFидатыныц сакталмауы казак ^ жэне орыс тiлдерiндегi мэтшдердщ тецтYп- А нускалылыFыныц бузылуына алып келедь о БYгiнгi кYнге дешн Азаматтык кодекске 100- Д ден астам езгерютщ енгiзiлуi, эрбiр езгерю Е енгiзiлген кезде лингвистикалык турFыдан Ь жетiлдiрiлiп отыратындыFына карамастан, В негiзгi мэтiнде терминдердiц тYрлi нуска- И да кездесуi оныц терминологиясындаFы р кемшiлiктердi, мэтiндегi баска да тшдш, В стильдiк кателердi тупкшкп жоя алмай- О ды. Сондыктан Азаматтык кодекс мэтiнiнде и колданы!етан кейбiр терминдер кукыктык ф актще баяндалатын норманы дэл бере ал- р майтындыктан тYзетудi, ал улттык зацнама Ц жYЙесi терминдердi бiрiздендiрудi кажет и етедi. «Негiзiнен бiрiздендiру уFымы кеп- к пiшiндiлiктен, яFни синонимдерден арылып, № маFыналык бiркелкiлiкке кол жеткiзу, кеп- (( маFыналылык пен семантикалык омоним- ,§ дердi жою, уFымдар жYЙесi мен терминжYЙе Е^ арасындаFы бiрiздiлiкке кол жетюзу дегендi 2

бiлдiредi [5; 27]. Бiрнеше сатыдан туратын осы аукымды да кYPделi жумыс азаматтык кукык саласында гана емес, жалпы зацнама саласы бойынша да :®Ypri3rnyi кажет.

Зацнамадагы терминологияны тшсшше пысыктау жэне зерделеу оны тиiмдi кол-данудыц негiзгi алгышарттарыныц 6ipi болып табылады. 3p6ip зац терминш сауатты жэне негiздi колдану кукыктык нормаларды дурыс пайдалануга жагдайлар жасай оты-рып, зац шыгарушыныц ойын турастай жэне анык кабылдауга ыкпал етедi. Сондыктан мэтiндегi терминологиялык жэне езге де кателердi жою, казак жэне орыс тшдерш-деп мэтiндерiнiц бiрiздiлiгiн камтамасыз ету мэселесш басты назарга ала отырып, ^азакстан Республикасыныц кукыктык са-

ясат тужырымдамасында Азаматтык ко-декстiц казак тшндеп казак жэне орыс тш-дершдеп мэтiндердiц тецтYпнускалылыFын камтамасыз ету белшнде тYзетyлер енгiзy мэселесiн карастыру кажет деп ойлаймыз. Олай болмаFан жаFдайда Азаматтык ко-декстiц реттеyшi курал ретiнде жалпы баFа-лануына терю эсер ететiн болады.

БуFан коса ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц жанындаFы Республикалык терминология комиссиясы макулдаFан сала-лык жэне салааралык терминдер жан-жакты кайта зерделенyi, уакыт елегiнен еткен жэне тшсп маFына бере алатын терминдер Fана iрiктелiп алынуы керек деп пайымдаймыз.

ЭДЕБИЕТ

1. М. Сулейменов. Как создавался Гражданский кодекс Республики Казахстан. https:// journal.zakon.kz/4468365-kak-sozdavalsja-grazhdanskijj-kodeks.html. (царалган ^н1: 27.12.2021 ж.).

2. Казац эдеби тшнщ сездт. Он бес томдыц. 13-том / К,ураст. А. Фазылжанова, Н. Оцгарбаева, К. Fабитхан¥лы жэне т.б. - Алматы, 2011. 13-том. - С-Т. - 752 б.

3. МиннахметоваЛ.Т., МиннахметовР.Р., МисбаховА.А., СитдиковаА.А. Биологические чрезвычайные ситуации: Учебное пособие /Казань: «Вестфалика», 2013, - 123 с.

4. Р.А.Токатов, Н.К. Оралбаев. Казацстан Республикасы Азаматтыц кодексiндегi зац техникасы ережелернц сацталуы туралы. Караганды университеттщ хабаршысы.

g Кщыц сериясы. № 2 (102)/2021. - 119 б.

а, 5. Шерубай К¥рманбайулы. Терминологияны бiрiздендiрудiц гылыми-эд^темелт не-s& гiздерi. Fылыми-эдiстемелiк ц¥рал. - Н¥р-С¥лтан: Шайс¥лтан Шаяхметов атындагы о, «Ты-Казына» ¥лттыц гылыми-практикалыц орталыгы, 2020. — 87б.

cl

1 REFERENCES

Z

cl

е 1. M. Syleimenov. Kak sozdavalsä grajdanski kodeks Respybliki Kazahstan.https://journal.

s zakon.kz/4468365-kak-sozdavalsja-grazhdanskijj-kodeks.html. (qaralganküni: 27.12.2021j.).

о 2. Qazaq ädebi tilinin sözdigi. On bes tomdyq. 13-tom / Qurast.

2 A. Fazyljanova, N. Ongarbaeva, Q. Gabithanuly jäne t.b. - Almaty, 2011. 13-tom. - S-T. - 752 b. ^ 3. Minnahmetova L.T., Minnahmetov R.R., Misbahov A.A., Sitdikova A.A. Biologicheskie s chrezvychainye sityasii: Ychebnoeposobie /Kazan: «Vestfalika», 2013, - 123 s.

p 4. RA.Tokatov, N.K. Oralbaev. Qazaqstan Respyblikasy Azamattyq kodeksindegi zan tehnikasy erejelerinin saqtalyy tyraly. Qaragandy yniversitetinin habarshysy. Quqyq seriasy.№ 2 (102)/2021.

¡ä - 119 b.

g: 5. Sherybai Qurmanbaiuly. Terminologiany birizdendirydin gylymi-ädistemelik negizderi.

g Gylymi-ädistemelik qural. - Nur-Sultan: Shaisultan Shaiahmetov atyndagy «Til-Qazyna» ulttyq

< gylymi-praktikalyq ortalygy, 2020. -87 b. %

s

Ь

X

s s

X

ь

Ш

in

УДК 343.352

К ВОПРОСУ О МОМЕНТЕ ОКОНЧАНИЯ ПОЛУЧЕНИЯ ВЗЯТКИ

Хасенова Алмагуль Рашитовна

Докторант Карагандинского университета им. академика Е.А. Букетова, г. Караганда, Республика Казахстан; e-mail: almagulhasenova@mail.ru

Аннотация. Взяточничество относится к числу наиболее опасных коррупционных преступлений, подрывающих авторитет государственной власти, ущемляющих конституционные права граждан, оказывающих негативное влияние на моральное здоровье нации. Успешное противодействие коррупции включает применение мер как социального, так и правового характера. Среди мер правового характера особое место отводится уголовному закону, применяя который, судебные и правоохранительные органы в процессе квалификации дают должную правовую оценку совершенному деянию.

Статья посвящена одному из наиболее проблемных вопросов квалификации взяточничества - моменту окончания получения взятки. Автором констатируется дискуссионный характер вопроса о моменте окончания получения взятки, приводятся имеющиеся в доктрине подходы к его определению. Анализируются положения нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 27 ноября 2015 года № 8 «О практике рассмотрения некоторых коррупционных преступлений», отмечается явная недостаточность разъяснений высшего судебного органа по данному вопросу.

Подробно исследован вопрос о моменте окончания получения взятки при наличии различных обстоятельств: когда взятка передается через посредника; когда взятка вручается кому-либо из близких взяткополучателя; когда имевшийся умысел на получение взятки в значительном, крупном или особо крупном размере не был реализован. Также рассмотрен е вопрос об окончании получения взятки, когда предметом выступают выгоды имуществен- Н ного характера. Значительное внимание в статье уделено проблеме отграничения приго- Щ товления к получению взятки от уголовно ненаказуемого обнаружения умысла. Н

В статье сформулирована авторская концепция квалификации получения взятки при И указанных обстоятельствах. С целью унификации правоприменительной практики авто- Т ром предложены квалификационные критерии, позволяющие, по его мнению, правильно определить момент окончания поучения взятки.

Ключевые слова: получение взятки, момент окончания уголовного правонарушения, посредничество во взяточничестве, размер взятки, выгоды имущественного характера, приготовление, покушение. Л

ПАРА АЛУДЫН, АЯ^ТАЛУ МЕЗЕТ1 ТУРАЛЫ МЭСЕЛЕГЕ

Алмагул Рашиткызы Хасенова

Караганды Е.А. Бекетов атындагы университетМц докторанты, Караганды ц., Казацстан Республикасы; e-mail: almagulhasenova@mail.ru

Аннотация. Парацорлыц мемлекеттт билттщ бедел1не нуцсан келт1рет1н, азамат-тардыц конституциялыц цуцыцтарына кемсгтетгн, улттыц моральдыц денсаулыгына кер1 эсерт тиг1зет1н негурлым цаутт1 сыбайлас жемцорлыц цылмыстардыц б1р1. Сыбай-лас жемцорлыцца царсы табысты iс-цимыл элеуметтщ сондай-ац цуцыцтыц сипаттагы шаралардан турады. Куцыцтыц сипаттагы шаралар цатарында цылмыстыц зацныц ала-тын орны ерекше, оны цолдана отырып, сот жэне цуцыц цоргау органдары жасалган эре-кетке саралау барысында тиiстi цуцыцтыц бага бередi.

сг

В

сп А

>

го О го О

X

е о

"U 2 А JZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.